Çocuklarda Ev Kazalarý Domestic Accidents in Children

Transkript

1 Çocuklarda Ev Kazalarý Domestic Accidents in Children Dr. Onur Özlem Köse*, Dr. Nadi Bakýrcý** Öz Ev kazalarý, bir evin içinde ya da ona ait yakýn çevrede olan kazalardýr. Türkiye'de 1-4 yaþ arasý çocuk ölüm nedenleri arasýnda kazalar dördüncü sýrada yer almaktadýr. Bu çalýþmanýn amacý bir saðlýk ocaðýna baþvuran kadýnlarýn 1-7 yaþ arasýndaki çocuklarýnda son bir yýlda görülen ev kazalarýnýn tiplerini ve kaza oluþmasýnda etkisi olabilecek etmenleri belirlemektir. Araþtýrmaya Ekim 2005 tarihleri arasýnda Ýslambey Saðlýk Ocaðý'na baþvuran ve 1-7 yaþ arasý çocuðu olan 102 anne katýlmýþtýr. Annelere son bir yýl içinde çocuðun geçirdiði ev kazalarý sorulmuþtur. 20'si ayný aileden olmak üzere 122 çocuk çalýþmaya katýlmýþtýr. Çocuklarýn %52,5'i (n=64) kýz, %47,5'i (n=58) erkektir. Çocuklarýn %32,8'i (n=40) son bir yýlda toplam 44 kaza geçirmiþtir. Bu kazalarýn %36,4'ü düþme-kayma ve %29,6'sý yanma-haþlanma biçiminde oluþmuþtur. Çocuklarýn babalarýnýn eðitim düzeyi arttýkça ev kazasý geçirme sýklýðý azalmaktadýr (p<0,005). Anne eðitim düzeyi ile çocuklarýn ev kazasý geçirme sýklýðý arasýnda istatistiksel fark gösterilememiþtir. Geniþ ailelerde yaþayan çocuklarda ev kazasý geçirme sýklýðý artmaktadýr (p<0,05). Kazadan sonra ailelerin %27,5'i önlem almýþtýr. Araþtýrmanýn sonuçlarý, sorunun önemli boyutlarda olduðunu göstermektedir. Bu alanda daha fazla araþtýrma ve önleme yönelik müdahale gereksinimi olduðu ortaya çýkmaktadýr. Yeni araþtýrmalar toplumun farklý kesimlerinde, toplumu temsil edecek ve kazalarýn oluþmasýný saðlayan nedenleri aydýnlatacak özellikte olmalýdýr. Bu araþtýrmanýn sonuçlarý, önlemlerin, özellikle annebabalarýn risk algýsýný geliþtirici yönde planlanmasýnýn gerektiðini düþündürmektedir. Anahtar sözcükler: Ev kazalarý, çocuklar, annebaba eðitimi. Giriþ ve Amaç Ev kazalarý bir evin içinde ya da ona ait yakýn çevrede olan kazalara denir. Ülkeler ve yaþ gruplarý arasýnda deðiþmekle birlikte ev kazalarý tüm kazalarýn %25'ini oluþturur (1). Türkiye'de ev kazalarýnýn tüm kazalarýn %18-25'ini oluþturduðu gösterilmiþtir (2). Ev kazalarý tüm yaþ gruplarýnda görülmekle birlikte çocuklar ve yaþlýlar için daha fazla risk oluþturmaktadýr (1, 3, 4). Abstract Home accidents are defined as the accidents that happen in a house or in the nearby surroundings. In Turkey, accidents rank fourth among child deaths between the ages of 1 and 4. The aim of this study is to determine the types and possible risk factors of home accidents that involved children between the ages 1-7 whose mothers had applied to a certain health centre. 102 mothers who had children within the age range of 1-7 and applied to Ýslambey Health Centre between 14 and 21 October 2005 have participated in the study. Mothers were interviewed about their children's history of home accidents within the last year. 122 children have been evaluated. 52.5% of the children (n=64) were girls and 47.5% (n=58) were boys. 32.8% of the children (n=40) had a total of 44 accidents during the last year. 36.4% of these accidents were falling-slipping and 29.6% were burns-scalding. The frequency of home accidents decreased when the fathers' educational level increased (p<0.005). A statistically significant association could not be shown between the mothers' educational levels and the frequency of the children's home accidents. The frequency of home accidents were higher in children living in large families (p<0.05). After the occurrence of the accident, 27.5% of the families took precautions. The results of the study demonstrate the significance of this problem. In this matter, more studies are needed to be carried out and more interventions are necessary for taking precautions. Further studies should be carried out in different sections of the society, reflect the population and shed light on the reasons of these accidents. The results of this study suggest that precautions should be designed to develop the parents' perceptions of risk. Key words: Home accidents, children, parent education. Ýskandinav ülkelerinde 0-15 yaþ grubu içinde ev kazalarý tüm kazalarýn %28'ini oluþturmaktadýr (5). Amerika Birleþik Devletleri nde (ABD) yapýlan bir araþtýrmaya göre ölümcül olmayan süt çocuðu kazalarýnýn %83'ü evde meydana gelmektedir. Bu kazalarýn en sýk nedeni düþme, yanma ve zehirlenmedir. *Arþ. Gör.; Marmara Ü. Týp Fak. Halk Saðlýðý AD, Ýstanbul **Yrd. Doç.; Marmara Ü. Týp Fak. Halk Saðlýðý AD, Ýstanbul 2007 cilt 16 sayý 3 31

2 Ev kazalarý arasýnda yanma, düþme ve boðulmalar okul öncesi çocukluk döneminde yüksek mortaliteye sahiptir. ABD'de 5 yaþ altý çocuklarda tüm ölümcül kazalarýn yarýsý ev içinde ve evin yakýn çevresinde olmaktadýr (6,7). Türkiye'de ise Devlet Ýstatistik Enstitüsü (DÝE) kayýtlarýna göre 1-4 yaþ arasý çocuk ölüm nedenleri arasýnda kazalar dördüncü sýrada yer almaktadýr (8). Saðlýk Bakanlýðý'nca yapýlan araþtýrmaya göre son beþ yýlda çocuk Tablo 1. Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn ve anne-babalarýnýn sosyodemografik özellikleri ve yaþadýklarý mekanýn nitelikleri N % Çocuðun cinsiyeti Kýz 64 52,5 Erkek 58 47,5 Çocuðun yaþý (ay) , , , , ,8 72 ve üzeri 15 12,3 Anne eðitim düzeyi Okur-yazar deðil 3 2,5 Okur-yazar 9 7,4 Ýlkokul mezunu 79 64,8 Ortaokul mezunu 24 19,7 Lise mezunu 6 4,9 Üniversite mezunu 1 0,8 Baba eðitim düzeyi Okur-yazar 1 0,8 Ýlkokul mezunu 52 42,6 Ortaokul mezunu 29 23,8 Lise mezunu 37 30,3 Üniversite mezunu 3 2,5 Aile tipi Geniþ aile 20 16,4 Çekirdek aile ,6 Çocuða bakan Anne ,2 Büyükanne 1 0,8 Ailenin oturduðu ev Kira 69 56,6 Kendinin 37 30,3 Aile büyüðünün 16 13,1 Evin bahçesi Var 38 31,1 Yok 84 68,9 Evin oda sayýsý 2 oda 17 13,9 3 oda 82 67,2 4 ve üstü 23 18,9 Toplam ,0 ev kazasý sonucu hastaneye müracaat etmiþ ve 2000'i yaþamýný yitirmiþtir. Bu çalýþmanýn amacý Ýslambey Saðlýk Ocaðý na baþvuran kadýnlarýn 1-7 yaþ arasýndaki çocuklarýnda bir yýlda görülen ev kazalarýnýn tiplerini ve kaza oluþmasýnda etkisi olabilecek etmenleri belirlemektir. Yöntem Ekim 2005 tarihleri arasýnda Ümraniye Ýslambey Saðlýk Ocaðý na baþvuran ve araþtýrmaya katýlmayý kabul eden, 1-7 yaþ arasý çocuðu olan 102 anneye yüz yüze görüþme yöntemiyle 15 soruluk anket uygulanmýþtýr. Araþtýrmaya 20'si ayný aileden olmak üzere 122 çocuk çalýþmaya katýlmýþtýr. Anket üç bölümden oluþmaktadýr. Birinci bölümde ailenin sosyodemografik özellikleri, ikinci bölümde çocuða ait bilgiler ve üçüncü bölümde çocuðun geçirdiði ev kazalarý hakkýnda ayrýntýlý bilgiler yer almaktadýr. Araþtýrmada son bir yýl içinde olan ev kazalarý sorgulanmýþtýr. Ev kazalarýnýn tipleri düþmekayma, yanma-haþlanma, boðulma, yaralanma-kesi ve zehirlenme olarak sýnýflandýrýlmýþtýr. Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn ev kazasý geçirme durumlarý ile babanýn öðrenim düzeyi karþýlaþtýrýldýðýnda, son bir yýlda kaza geçiren çocuklarýn %35'inin, kaza geçirmemiþlerin ise %67'sinin babasý ortaokul ve üzeri mezuniyet derecesine sahip olduðu görülmektedir (p<0,005). Son bir yýlda kaza geçirenlerin %27,5'i, kaza geçirmemiþlerin %11,0'ý geniþ ailede yaþamaktadýr(p<0,05). Bulgular Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn ve annebabalarýn temel sosyodemografik özellikleri Tablo 1'de gösterilmiþtir. Çocuklarýn %52,5'ini kýzlar oluþturmaktadýr. Çocuklarýn yaþlarý ay arasýndadýr ve yaþ ortalamalarý 42,5±20.7 aydýr. Annelerin %64,8'i ilkokul mezunu, babalarýn %42,6'sý ilkokul ve %30,3'ü lise mezunudur. Ailelerin %78.7'sinin aylýk geliri YTL arasýndadýr. Ailelerin %33,6'sýnda çocuk bakýmýnda anneye yardýmcý olan birisi vardýr. Çocuklarýn %16,4'ü geniþ ailede yaþamaktadýr (Tablo 1). Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn 40 ý (%32,8) son bir yýlda ev kazasý geçirmiþtir. Bu kazalarýn %36,4'si düþme ve kayma, %29,5'i yanma ve haþlanma ile oluþan kazalardýr. Kaza geçirenlerin %47,5'i 2007 cilt 16 sayý 3 32

3 Tablo 2. Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn ev kazasý geçirme sýklýklarý ve niteliklerine göre daðýlýmý (Ümraniye 2005) N % Ev kazasý geçirme Var 40 32,8 yok 82 67,2 Toplam ,0 Ev kazasý tipleri Düþme-kayma 16 36,4 Yanma-haþlanma 13 29,6 Boðulma 6 13,6 Yaralanma-kesi 5 11,4 Zehirlenme 2 4,5 Diðer 2 4,5 Toplam 44* 100,0 Kazadan sonra hastaneye götürülme Evet 19 47,5 Hayýr 21 52,5 Toplam ,0 Kazadan sonra önlem alýnma durumu Evet 11 27,5 Hayýr 29 72,5 Toplam ,0 *Birden fazla kaza bildiren 1 kiþi oldu Tablo 3. Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn bazý sosyodemografik özelliklerinin ev kazasý geçirme durumlarýna göre daðýlýmý Ev Kazasý p Evet Hayýr N (%) N (%) Cinsiyet Kýz 23(57,5) 41(50,0) p>0,05 Erkek 17(42,5) 41(50,0) Aile tipi Geniþ 11(27,5) 9(11,0) p<0,05 Çekirdek 29(72,5) 73(89,0) Baba öðrenim durumu Ýlkokul mezunu 26(65,0) 27(32,9) p<0,005 Ortaokul ve üzeri 55(67,1) 14(35,0) Anne öðrenim durumu Okur-yazar deðil/okur-yazar 6(15,0) 6(7,3) Ýlkokul mezunu 22(55,0) 57(69,5) p>0,05 Ortaokul mezunu 12(30,0) 19(23,2) Çocuk yaþ gruplarý ay 29(72,5) 48(58,5) p>0,05 49 ay ve üzeri 11(27,5) 34(41,5) Toplam 40(100,0) 82(100,0) hastaneye götürülmüþtür ve kazadan sonra %27,5'i için herhangi bir önlem alýnmýþtýr (Tablo 2). Tablo 3'te araþtýrmaya katýlan çocuklarýn bazý sosyodemografik özellikleri ve aile yapýsý ile ev kazasý görülme sýklýðý karþýlaþtýrýlmýþtýr. Cinsiyet, anne öðrenim durumu ve yaþa göre çocuklarýn kaza geçirme sýklýðýnýn daðýlýmýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark görülmemiþtir (p>0,05). Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn ev kazasý geçirme durumlarý ile babanýn öðrenim düzeyi karþýlaþtýrýldýðýnda, son bir yýlda kaza geçiren çocuklarýn %35 inin, kaza geçirmemiþlerin ise %67 sinin babasý ortaokul ve üzeri mezuniyet derecesine sahip olduðu görülmektedir. (p<0,005). Çekirdek ailede yaþayan çocuklarda ev kazasý sýklýðý geniþ ailede yaþayan çocuklara göre daha azdýr (sýrasýyla %72,5 ve %27,5) (p<0,05). Tablo 4'te çocuklarýn geçirdikleri ev kazalarýnýn tiplerine göre kazanýn oluþ þekli ve nasýl sonuçlandýrýldýðý sunulmaktadýr. Tartýþma Araþtýrmaya katýlan 1-7 yaþ arasý çocuklarýn üçte biri son bir yýl içinde ev kazasý geçirmiþtir. Erkal ve Þafak'ýn Tuzluçayýr köyünde yaptýklarý çalýþmada 0-6 yaþ arasý çocuklarýn %28,8'i son bir yýlda ev kazasý geçirmiþtir (9). Bu sonuç, bu çalýþmada ulaþýlan orana yakýndýr. Türkiye'deki çocuk ölüm nedenleri arasýnda kazalarýn üst sýralarda yer almasý, bu sonuçlarýn önemli bir halk saðlýðý sorununa iþaret ettiðini göstermektedir. Oluþan ev kazalarý içinde en sýk düþmekayma ve yanmalarýn bulunduðu gösterilmiþtir (10). Brezilya'da çocuklar üzerinde yapýlmýþ baþka bir çalýþmada kazalarýn %65,7'si evde, %25,4'ü caddede ve %6,1'inin okulda meydana geldiði, ayrýca erkek çocuklarýn kýzlara oranla daha sýklýkla kazaya uðradýklarý ve düþme-kaymanýn en sýk görülen kaza tipi olduðu belirtilmektedir (11). Bu çalýþmada, diðer çalýþmalarda olduðu gibi ev kazalarý içinde düþme-kaymanýn en sýk görülen kaza tipi olduðu görülmektedir. Düþme ve kaymaya yönelik olarak risk faktörlerinin araþtýrýlmasýna gereksinim duyulduðu söylenebilir. Bu kaza þekline yönelik alýnacak önlemler ile çocuklarda ev kazalarýnýn etkileri önemli ölçüde azaltýlabilir. Bununla birlikte, görülme sýklýðý daha az olan diðer kazalarýn da (elektrik çarpmasý sonucu yanmalar, boðulmalar gibi) ölümcül sonuçlarý olabileceði göz önüne alýnarak koruyucu çalýþmalara aðýrlýk verilmelidir. Düþme-kaymalarda en sýk neden bu araþtýrmada yüksekten düþmeler olarak görülmektedir. Hamzaoðlu ve arkadaþlarýnýn yaptýðý çalýþmada kaygan zemin en çok karþýlaþýlan etmen olarak belirtilmiþtir (4). Bu 2007 cilt 16 sayý 3 33

4 Tablo 4. Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn geçirdikleri ev kazalarý tipleri ve kazalarýn oluþ þekilleri ile sonuçlarý Boðulma Zehirlenme Yanma-haþlanma Düþme-kayma Yaralanma-kesi Diðer kazalar Altý tane boðulma olgusu bulunmaktadýr ve tamamý da yediklerinin (sakýz, pilav, kraker, ekmek,..) boðazlarýna takýlmasý ile gerçekleþmiþtir. Dört tanesinde ebeveynler çocuðun yanýndayken kaza gerçekleþmiþtir. Çocuklardan yalnýzca bir tanesi saðlýk merkezine götürülmüþtür. Ýki zehirlenme olgusunun ; biri fare zehiri tabletini yutmuþ, hastaneye götürülmüþ, diðeri ise sývý bulaþýk deterjanýný içmiþ, hastaneye götürülmemiþtir On üç yanma olgusunun; altýsý sobaya elini deðdirerek, altýsý çaydanlýktan kaynamýþ su dökülerek ve biri sýcak çorba tenceresine elini sokarak gerçekleþmiþtir. Altý anne önlem aldýklarýný belirtti. On altý olgunun; altýsý bahçede (merdivenden, salýncaktan düþerek ), beþi yataktan düþerek gerçekleþmiþ. Ýki tanesinde önlem alýnmýþ. Beþ tanesi hastaneye, bir tanesi kýrýk-çýkýkçýya götürülmüþ Beþ olgunun; ikisi kesici aletlerle, iki tanesi elini kapýya sýkýþtýrarak, bir tanesi de baþýný sehpaya çarparak yaralanmýþ. dört tanesi hastaneye götürülmüþ ve üç tanesinde önlem alýnmýþ (kesici aletler üst raflara konmuþ, kapýlara yönelik önlemler alýnmýþ). Ýki tane elektrik çarpmasý olgusu da prizlerdeki sorunlardan kaynaklanmýþ. Önlem olarak prizler deðiþtirilmiþ ve koruyucu kapak takýlmýþ. farkýn nedeninin çalýþmaya katýlanlarýn oturduðu yerleþim yerinin tipine baðlý olduðu düþünülebilir. Araþtýrmaya katýlan ailelerin yaþadýðý yerlerin gecekondu bölgesinde bahçeli evlerden oluþmasý, çocuklarýn bu alanlarda daha fazla yüksekten düþebilecekleri yerlerde bulunmalarýný saðlayabilir. Yanma-haþlanmada, sýcak sobaya dokunmak ve sýcak yemek dökülmesi en sýk nedenler olarak görülmektedir. Bu kaza tipinin ýsýnmak için soba kullanýmýnýn ve yemek tencerelerinin soba üzerinde bulundurulmasýnýn bir sonucu olarak oluþtuðu düþünülebilir. Hamzaoðlu ve arkadaþlarýnýn yaptýðý çalýþmada sýcak yað ve sýcak su ile yanma daha fazla bildirilen nedenler arasýndadýr. Yapýlan bir araþtýrmada, anne öðrenim düzeyi ile ev kazasý arasýnda iliþki bulunmuþken bu araþtýrmada baba öðrenim düzeyi için anlamlý bir iliþki bulunmuþtur (4). Araþtýrmadaki katýlýmcý sayýsýnýn düþük olmasý ve toplumu temsil etme özelliðinin olmamasý bu araþtýrmada anne eðitim durumu ile iliþkili bir sonuca ulaþýlamamasýna neden olmuþ olabilir. Ancak araþtýrmalar, çocuklarýn ev kazalarýndan korunmasý açýsýndan ebeveynin öðrenim düzeyinin önemli olabileceðini düþündürmektedir. Araþtýrmaya katýlanlarýn çocuklarý kazaya uðradýktan sonra genellikle herhangi bir saðlýk birimine götürülmemiþtir. Bu sonuç Erkal ve Þafak'ýn çalýþmasý ile benzerlik göstermektedir. Annelerin kendilerinin önlem alarak çocuklarýný koruduklarýný düþünmeleri de bu konuda eðitim eksikliðinin giderilmesi gerekliliðini düþündürmektedir. Bu araþtýrmaya göre 1-7 yaþ arasý çocuklar ev kazasý geçirme konusunda riskli grubu oluþturmaktadýr. Ailelerin kendi imkanlarý ölçüsünde aldýklarý önlemin yeterli olmadýðý söylenebilir. Bu nedenle bu gruba ev kazalarýndan korunma konusunda eðitimler verilmesi önceliklidir. Çocuklar tehlikelerin bilincinde olmamalarý, çevresel risklere açýk olmalarý, bulma ve öðrenme konularýnda meraklý olmalarý nedeniyle boðulma, yanma, düþme ve zehirlenme olaylarýna daha sýk maruz kalýrlar (12). Araþtýrmanýn tanýmlayýcý nitelikte olmasý nedeniyle ev kazalarýný etkileyen etmenlerin açýklanmasýnda sýnýrlýlýklar vardýr. Bunun yanýnda, topluma genellenememesi ve araþtýrmaya katýlanlar için anýmsama hatalarý da bir sýnýrlýlýk yaratmaktadýr. Buna karþýn, araþtýrmanýn sonuçlarý yapýlan sýnýrlý sayýdaki araþtýrmada da görülen sorunun önemini vurgulamakta ve bu alanda daha fazla araþtýrma ve önleme yönelik müdahale gereksinimi olduðunu göstermektedir. Yeni araþtýrmalar toplumun farklý kesimlerinde toplumu temsil edecek ve kazalarýn oluþmasýný saðlayan nedenleri aydýnlatacak özellikte olmalýdýr cilt 16 sayý 3 34

5 Bu araþtýrmanýn sonuçlarý, önlemlerin özellikle anne-babalarýn risk algýsýný geliþtirici yönde planlanmasýnýn gerektiðini düþündürmektedir. Ýletiþim: Dr. Nadi Bakýrcý E-posta: Kaynaklar 1- Gailerd M, Herve C. Emergency medical care and severe home accident in children study of 630 cases over 5 years their significance in traumatic accident. Ann Pediatr 1991;38 (5): Beyazova U. Çocukluk Çaðýnda Kazalar. Türk Hemþireler Dergisi 1993;43 (3): Graham J.G, Firth J. Home accident in older people: role of primary health care team. BMJ 1992; 305 (6844): Hamzaoðlu O, Özkan Ö. Incidence and causes of home accidents at Ankara Çigiltepe Apartments in Turkey. Accident Analysis and Prevention 2002:34; Harris JM, Kotch JB. Unintentional infant injuries sociodemographic and psychological factors. Public Health Nursing 1992;11(2): King WJ, Klassen TP. The effectiveness of a home visit to prevent childhoodinjury.pediatrics 2001;108(2): Ramsay LJ, Moreton G. Unintentional home injury in preschool-aged children. Public Health 2003;117: DIE; Baþbakanlýk Devlet Ýstatistik Enstitüsü Ýstatistik Yýllýðý Erkal S, Safak S. Determination of the risks of domestic accidents for the 0-6 age group in the Tuzluçayýr Village Clinic neighbourhood. The Turkish Journal of Pediatrics 2006;48: Budakoðlu I.I, Aksakal FN, Ýlhan MN, Maral I. Ankara Ýli Gölbaþý Ýlçesi'ndeki Ev Kazalarý Sýklýðý. Saðlýk ve Toplum Temmuz-Eylül 2003;3: Ciampo LA, Ricco RG, Almedia CA, Mucillo G. Incidence of Childhood Accidents Determined in a Study Based on Home Surveys. Ann Trop Pediatr September 2001;21(3): Laffoy M. Childhood Accidents at Home. Ir Med J 1997;90(1):26-7. Týp Terimleri Ýçin Türkçe Karþýlýk Önerileri Týp terimleri için Türkçe karþýlýk kullanmayý, kullananlarý yüreklendirmeyi, bu duyarlýlýðýn geliþtirilmesi için uyarýlarda bulunmayý önemsiyoruz. Duyarlýlýðýmýzýn geliþtirilmesinde stedokur@ttb.org.tr adresini ve dergimizin sayfalarýný kullanabiliriz. Bilimsel ve dostça kalýn Makro Makül Maldevelopment Malnütrisyon Mani Marker Masif Materyal Matür Mean Medial Median Mediatör Megali Mekonyum Metod Miyokardit Mobilite Morfoloji Nabýz Narkoz Negatif Nekahat Ýri, büyük Benek Kötü huylu habis Kötü beslenme Taþkýnlýk Belirleyici Aþýrý yoðun Gereç Olgun Ortalama Orta Ortanca Aracý Büyümesi, büyüklüðü Ýlk dýþký Yöntem Kalp kasý yangýsý Hareketlilik Yapý bilimi Vuru, atým Uyutma, uyuþturucu Olumsuz Ýyileþme dönemi Nekro Nekroz Neonate Nevrit Nistagmus Node Nodül Noktüri Noktürnal Nomenklatür Nonsustained Nöral Nötral Nukleolus Nutrisyon Nükleer Obezite Oblik Observer Obstetrik Obstrüksiyon Oftalmoskop Oklüzyon Okült Ölü Doku ölümü Yenidoðan Sinir yangýsý Göz titremesi Düðümcük Düðümcük Gece iþemesi Gece oluþan, geceye iliþkin Adlandýrma Kýsa süre Sinirsel Etkisiz, yüksüz Çekirdekçik Beslenme Çekirdek, çekirdeksel Þiþmanlýk Eðik Gözlemci Doðum bilim Týkanýklýk Göz dibi göreci Týkanma Gizli 2007 cilt 16 sayý 3 35