ÂDÂB-I MUAŞERET (GÖRGÜ KURALLARI)

Transkript

1 ÂDÂB-I MUAŞERET (GÖRGÜ KURALLARI) KONUYLA İLGİLİ BAZI ÂYETLER ك ان ع ل ى ك ل ش ي ء ح س یب ا و إ ذ ا ح یی ت م ب ت ح یة ف ح یوا ب ا ح س ن م ن ھ ا أ و ر دوھ ا إ ن الله Size bir selâm verildiği zaman, ondan daha güzeliyle veya aynı selamla karşılık verin. Şüphesiz Allah her şeyin hesabını gereği gibi yapandır. 1 ف ا ذ ا د خ ل ت م ب ی وت ا ف س ل م وا ع ل ى أ نف س ك م ت ح یة من ع ند الله م ب ار ك ة ط یب ة ك ذ ل ك ی ب ین الله ل ك م الا ی ا ت ل ع ل ك م ت ع ق ل ون Evlere girdiğiniz zaman birbirinize, Allah katından mübarek ve hoş bir esenlik dileği olarak, selam verin. İşte Allah, düşünesiniz diye âyetleri size böyle açıklar. 2 ی ا أ یھ ا ال ذ ین ل ع ل ك م ت ذ كر ون آم ن وا لا ت د خ ل وا ب ی وتا غ ی ر ب ی وت ك م ح تى ت س ت ا ن س وا و ت س ل م وا ع ل ى أ ھ ل ھ ا ذ ل ك م خ ی ر ل ك م Ey iman edenler, evlerinizden başka evlere, yakınlık kurup (izin almadan) ve (ev halkına) selam vermeden girmeyin. Bu sizin için daha hayırlıdır; umulur ki öğüt alıp düşünürsünüz. 3 ف ا ن ل م ت ج د وا ف یھ ا أ ح دا ف لا ت د خ ل وھ ا ح تى ی ؤ ذ ن ل ك م و إ ن و الله ب م ا ت ع م ل ون ع ل ی م ق یل ل ك م ار ج ع وا ف ار ج ع وا ھ و أ ز ك ى ل ك م Eğer orada(evlerde) kimseyi bulamazsanız, size izin verilinceye kadar artık oraya girmeyin; ve eğer "Dönün" denirse, siz de dönün, bu sizin için daha temizdir. Allah yaptıklarınızı bilendir. İçinde oturulmayan ve sizin için bir meta (yarar) bulunan evlere girmenizde bir sakınca yoktur. Allah, açığa vurduklarınızı da, sakladıklarınızı da bilir. 4 1 Nisa, 4/86 2 Nûr 24/61 3 Nur 24/27 4 Nur 24/28

2 لی س ع ل ی ك م ج ن اح أ ن ت د خ ل وا ب ی وتا غ ی ر م س ك ون ة ف یھ ا م ت اع ل ك م و الله ی ع ل م م ا ت ب د ون و م ا ت ك ت م و ن İçinde oturulmayan ve sizin için bir meta (yarar) bulunan evlere girmenizde bir sakınca yoktur. Allah, açığa vurduklarınızı da, sakladıklarınızı da bilir. 5 و لا ت ص عر خ دك ل ل ناس و لا ت م ش ف ي الا ر ض م ر ح ا إ ن الله لا ی ح ب ك ل م خ ت ال ف خ ور* و اق ص د ف ي م ش ی ك و اغ ض ض م ن ص و ت ك إ ن أ نك ر الا ص و ات ل ص و ت ال ح م ی ر "Küçümseyerek surat asıp insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme! Çünkü Allah hiçbir kibirleneni, övüngeni sevmez." "Yürüyüşünde tabii ol. Sesini alçalt. Çünkü seslerin en çirkini herhalde eşeklerin sesidir!" 6 ی ا أ یھ ا ال ذ ین آم ن وا اج ت ن ب وا ك ث یر ا من ال ظ ن إ ن ب ع ض ال ظ ن إ ث م و لا ت ج سس وا و لا ی غ ت ب بع ض ك م ب ع ض ا أ ی ح ب أ ح د ك م أ ن ی ا ك ل ل ح م أ خ یھ م ی ت ا ف ك ر ھ ت م وه و ا تق وا الله إ ن الله ت واب رح ی م Ey iman edenler! Zannın birçoğundan sakının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın. Birbirinizin gıybetini yapmayın. Herhangi biriniz ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz! Allah a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz Allah tövbeyi çok kabul edendir, çok merhamet edendir. 7 و ق ض ى ر بك أ لا ت ع ب د وا إ لا إ یاه و ب ال و ال د ی ن إ ح س انا إ ما ی ب ل غ ن ع ند ك ال ك ب ر أ ح د ه م ا أ و ك لا ه م ا ف لا ت ق ل ل ه م ا أ ف و لا ت ن ه ر ه م ا و ق ل ل ه م ا ق و لا ك ر یما * و اخ ف ض ل ھ م ا ج ن اح ال ذ ل م ن ال رح م ة و ق ل ر ب ار ح م ھ م ا ك م ا ر بی ان ي ص غ یرا Rabbin, kendisinden başkasına asla ibadet etmemenizi, anaya-babaya iyi davranmanızı kesin olarak emretti. Eğer onlardan biri, ya da her ikisi senin yanında ihtiyarlık çağına ulaşırsa, sakın onlara öf! bile deme; onları azarlama; onlara tatlı ve 5 Nur 24/29 6 Lokman, 31/ Hucurât, 49/12

3 güzel söz söyle. Onlara merhamet ederek tevazu kanadını indir ve de ki: Rabbim!, Tıpkı beni küçükken koruyup yetiştirdikleri gibi sen de onlara acı. 8 ي ا أ ي ه ا ال ذ ين آم ن وا لا ت ق دم وا ب ين ي د ي الل ه و ر س ول ه و ات ق وا الل ه إ ن الل ه سم يع ع ل ي م * ي ا أ ي ه ا ال ذ ين آم ن وا لا ت ر ف ع وا أ ص و ات ك م ف و ق ص و ت الن بي و لا تج ه ر وا ل ه ب ال ق و ل ك ج ه ر ب ع ض ك م ل ب ع ض أ ن تح ب ط أ ع م ال ك م و أ نت م لا ت ش ع ر ون * إ ن ال ذ ين ي غ ضون أ ص و ات ه م ع ند ر س ول الل ه أ و ل ي ك ال ذ ين ام ت ح ن الل ه ق ل وب ه م ل لت ق و ى له م مغ ف ر ة و أ ج ر ع ظ ي م * إ ن ال ذ ين ي ن اد ون ك م ن و ر اء الح ج ر ات أ ك ث ر ه م لا ي ع ق ل ون * و ل و أ ن ه م ص ب ر وا ح تى تخ ر ج إ ل ي ه م ل ك ان خ ي ر ا له م و الل ه رح ي م غ ف ور Ey iman edenler! Allah ın ve Peygamberinin önüne geçmeyin. Allah a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz, Allah hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir. Ey iman edenler! Seslerinizi, Peygamber in sesinin üstüne yükseltmeyin Birbirinize bağırdığınız gibi, Peygamber e yüksek sesle bağırmayın, yoksa siz farkına varmadan işledikleriniz boşa gider. Allah ın elçisinin huzurunda seslerini kısanlar, Allah ın, gönüllerini takvâ (Allah a karşı gelmekten sakınma) konusunda sınadığı kimselerdir. Onlar için bir bağışlanma ve büyük bir mükâfat vardır. Ey Muhammed! Odaların arkasından sana bağıranların çoğu aklı ermeyen kimselerdir. Onlar, sen yanlarına çıkıncaya kadar sabretselerdi, elbette kendileri için daha iyi olurdu. Allah, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir. 9 ال ذ ين ي نف ق ون في ال س راء و ال ض راء و ال ك اظ م ين ال غ ي ظ و ال ع اف ين ع ن الن اس و الل ه يح ب ال م ح س ن ين Onlar bollukta ve darlıkta Allah yolunda harcayanlar, öfkelerini yenenler, insanları affedenlerdir. Allah iyilik edenleri sever 10 Ayrc. Bkz; Hucurât 49/12; Ahzâb 33/53; Âl-i imran 3/159; Lokman 31/18-19; Nûr 24/58; İsrâ 17/23-24; Hucurât 49/11; Âl-i İmran3/134; Nisâ 4/86; Nûr 24/61; Nisâ 4/36. 8 İsra, 17/ Hucurât 49/ Âl-i İmran3/134

4 KONUYLA İLGİLİ BAZI HADİSLER» وعن أبي ھ ریرة رضي الله عنھ أ ن ر سول الله ص ل ى الله ع ل ی ھ وس ل م قال : الا یم ان ب ض ع و س ب ع ون أو ب ض ع و س تون ش ع بة ف ا ف ض ل ھا ق و ل لا إل ھ إلا الله و أد ن اھا إم اطة الا ذ ى ع ن ال طر یق و ال ح یا ء ش ع ب ة م ن الا یم ان «Ebû Hüreyre (r.a.) rivayet edildiğine göre Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: İman yetmiş (veya altmış) kadar şu beden ibarettir. Bunların en yükseği lâ ilâhe illallah demek, en aşağısı da insana zarar veren şeyleri yoldan kaldırmaktır. Utanmak(haya) da imanın şu belerinden biridir. 11 وعن أبي ھریرة رضي الله عنھ أ ن ال نب ي ص ل ى الله ع ل ی ھ وس ل م قال : و ا لك ل م ة ال ط یب ة ص د ق ة. Güzel söz sadakadır. 12 وعن أبي ھریرة رضي الله عنھ أ ن ال نب ي ص ل ى الله ع ل ی ھ وس ل م قال :» م ن كان ی ؤمن ب ا ہلل والی وم الا خ ر ف ل ی ك ر م ض ی ف ھ و م ن ك ان ی ؤ م ن ب ا ہلل و الی و م الا خ ر ف ل ی ص ل ر ح م ھ و م ن ك ان ی ؤ م ن ب ا ہلل و الیو م الا خ ر ف ل ی قل خ ی را أ و لی ص م ت «Allah a ve âhiret gününe iman eden kimse misafirine ikram etsin. Allah a ve âhiret gününe iman eden kimse akrabasına iyilik etsin. Allah a ve âhiret gününe iman eden kimse ya faydalı söz söylesin veya sussun! 13 عن أبي ھ ریرة رضي الله عنھ قال: قال ر سو ل الله ص ل ى الله ع ل ی ھ وس ل م: «إ ذا د ع ي أ ح د ك م ف ل ی ج ب ف ا ن كان صا ي ما ف ل ی ص ل و إن كان م ف ط را ف ل ی ط ع م» رواه مسلم. Biriniz yemeğe davet edildiği zaman gitsin; şayet oruçluysa yemek sahibine dua etsin; oruçlu değilse yesin. 14 İbni Abbas (r.a.) dan rivayet edildiğine göre Resûlullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: 11 Buhârî, Îmân 3; Müslim, Îmân 58. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Sünnet 14; Tirmizî, Birr 80; Nesâî, Îmân 16; İbni Mâce, Mukaddime 9 12 Buhârî, Edeb 34, Cihâd 128, Müslim, Zekât Buhârî, Nikâh 80, Edeb 31, 85, Rikâk 23; Müslim, Îmân 74, 75, 77. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Edeb 123; Tirmizî, Kıyâmet 50; İbni Mâce, Edeb 4 14 Müslim, Nikâh 106. Ayrıca bk. Müslim, Sıyâm 159; Ebû Dâvûd, Et`ime 1, Savm 75

5 وعن ابن عباس رضي الله عنھما قال : قال رسول الله ص ل ى الله ع ل ی ھ وس ل م: «لا ت ش ر ب وا و اح دا ك ش ر ب الب ع یر و لك ن ا ش ر ب وا م ث نى و ث لاث و س موا إ ذا أ ن ت م ش ر ب ت م و اح م د وا إ ذا أ ن ت م ر فع ت م» رواه الترمذي وقال: حدیث حسن. (Suyu)Bir nefeste içmeyin. İki, üç nefeste için. Bir şey içeceğiniz zaman besmele çekin; içtikten sonra da Elhamdülillah deyin. 15 وعن أبي ھریرة رضي الله عنھ قال : قال ر سول الله ص ل ى الله ع ل ی ھ وس ل م ف ل ی س ل م ف ا ذ ا أر اد أن ی ق وم ف ل ی س ل م ف ل ی س ت الا ول ى ب ا ح ق م ن الا خ ر ة» : إذ ا ان ت ھ ى أح د ك م إلى الم ج ل س رواه أبو داود والترمذي وقال : حدیث حسن Ebû Hüreyre (r.a.)den rivayet edildiğine göre Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurdu:. Sizden biriniz bir meclise vardığında selâm versin. Oturduğu meclisten kalkmak istediği zaman da selâm versin. Önce verdiği selâm, sonraki selâmından daha üstün değildir. 16 Ebû Mûsa el Eş arî (r.a.) den rivayet edildiğine göre, Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: وعن أبي موسى الا شعري أ ذ ن ل ك و إلا ف ار ج ع رضي الله عنھ قال: قال ر سول الله ص ل ى الله ع ل ی ھ وس ل م: «ا لاس ت ي ذان ث لا ث ف ا ن " (Evlere girmek için) İzin istemek üç defadır. İzin verilirse girersin, verilmezse geri dönersin. 17 ل ی س م نا م ن ل م ی ر ح م ص غ یر ن ا و ی و قر ك ب یر ن ا Küçüklerimize merhamet etmeyen, büyüklerimize saygı göstermeyen bizden değildir. 18 Ayrıca, hadis kitaplarının Kitabu l-edeb bölümlerine bakılabilir. 15 Tirmizî, Eşribe Ebû Dâvûd, Edeb 139; Tirmizî, İsti zân Buhârî, İsti zân 13; Müslim, Edeb Ayrıca bk. Ebû Dâvud, Edeb 127, 130; Tirmizî, İsti zân 3; İbni Mâce, Edeb Tirmizî, Birr, 15; Ebû Dâvûd, Edeb, 66

6 KONUNUN İŞLENİŞİ Dünya hayatında insanların yaşamalarını belirleyen hukuk kuralları olduğu gibi sosyal düzen kuralları mevcuttur. Bu kurallar insanların arasında bulunan ilişkileri düzenleyen ve hayatı anlamlandıran kurallardır. Din, ahlak ve bazı yönleriyle hukuk kuralları sosyal hayatı düzene koymayı, insanların birbirlerinin ihtiyaçlarına cevap verecek bir yaşam sürdürmeyi ve neticede birlikte yaşamayı güzelleştirmeyi hedefler. Yüce Dinimiz de, bireylerin kendi yaşantılarıyla ilgili hükümler getirdiği gibi, toplumla olan ilişkileri içinde hükümler ortaya koymakta, bu ilişkilerin en güzel şekilde devam edebilmesi için çeşitli düzenlemeler getirmektedir. Müslüman, hayatın her alanında söz, fiil ve davranışlarında ölçülü ve dengeli olması gerekir. Bu bağlamda, Allah ve Rasûlü ne karşı görev ve sorumluluklarda, karı-koca İlişkilerinde, anne-baba ve çocuklar arasındaki ilişkilerde, öğretmen ve öğrenci ilişkilerinde, amir-memur, işçi-işveren ilişkilerinde, misafir ve misafirlik ilişkilerinde, komşuluk ilişkilerinde, fakir ve yetimlerle ilişkilerde, başkalarıyla ilişkilerde ve yeme, içme, giyinme ve benzeri, hayatın her alanında uyulması gereken nezaket ve görgü kuralları vardır. Âdâb-ı muâşeret ne demektir? Sosyal hayatta düzen getiren önemli görgü kuralları vardır. Bu kurallar Adab-ı Muaşeret olarak adlandırılmaktadır. Kelime anlamı olarak Adab-ı Muaşeret, toplum içinde çeşitli kesimlerin birbirlerine karşı takınmaları gereken medeni ve ahlaki davranış tarzları ile bu hususlarda gerekli olan pratik bilgiler olarak tarif edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, âdâb-ı muâşeret, insana toplum içerisinde yaşamak için gerekli olan nezaket kurallarını öğreten, insani ilişkilerde uyulacak şekil ve ölçüleri ortaya koyan ve şahsı toplum içerisinde saygı ve hürmete layık kılan davranış şekilleridir. Bir toplumda, âdâba riâyet edilmiyorsa, orada ahlâkın varlığından söz edilemeyeceği gibi; âdâb-ı muâşeret ve ahlâka önem verilmeyen toplumlarda hukuka saygı, nizam ve intizamdan bahsetmek de mümkün değildir. Bundan dolayı, en son ve mükemmel din olan İslâm misafirperverlikten bayram törenlerine; sosyal yardımlaşmadan, insanların birbirini sevip saymalarına; şahsi hayattan, sosyal

7 hayatın çeşitli yönlerine varıncaya kadar cemiyet hayatında gerekli olan her türlü muâşeret esaslarını ortaya koymuştur. Kuran-ı Kerim ve Peygamberimizin hadisler günlük yaşantımızın şekillenmesinde, ahlaki özelliklerimizi olgunlaştırmamızda ve sosyal yaşantımızı hak ve hukuk çizgisinde yürütmemizde bizlere rehberlik etmektedir. Bazı görgü kurallarına(âdâb-ı muâşeret) kurallarına göz atalım 1. Selam vermek ve verilen selamı almak İnsanlar arasında sevgi ve muhabbeti artıran en temel unsurların başında selamlaşmak gelmektedir. Nitekim bir selam ile tanıştığımız ve kendisiyle ahbaplık yaptığımız nice insanlar olmuştur. Bu sebeple yaşadığımız toplumda büyük-küçük demeden herkesle selamlaşmaya çalışmalıyız. İlgili ayetlerde şöyle buyurulmaktadır; Evlere girdiğiniz zaman birbirinize, Allah katından mübarek ve hoş bir esenlik dileği olarak, selam verin. İşte Allah, düşünesiniz diye âyetleri size böyle açıklar. (Nûr 24/61) Size bir selâm verildiği zaman, ondan daha güzeliyle veya aynı selamla karşılık verin. Şüphesiz Allah her şeyin hesabını gereği gibi yapandır. (Nisa, 4/86) Ayetlerden de anlaşılacağı üzere, Yüce Rabbimiz selam vermeyi ve selam verildiği zamanda verilen selama en güzel şekilde karşılık verilmesini istemektedir. Ayrıca selamın sadece merhabalaşmaktan ibaret olmadığını bir mekana girilirken haber verme aracı olarak ta kullanılmasını bizlerden istemektedir. Ayrıca selamın içerisinde hem mü minin elinden dilinden selamette bulunduğuna bir işaret olduğu gibi hem de bir müslümanın diğer bir müslüman kardeşine dünya ve ahiret için selamet dilemesi vardır. Bu sebeble selam, bu konudaki diğer ifadelerden farklıdır. Peygamberimiz de hadislerinde; "Sizden biriniz bir meclise vardığında selâm versin. Oturduğu meclisten kalkmak istediği zaman da selâm versin. Önce verdiği selâm, sonraki selâmından daha üstün değildir. " (Ebû Dâvûd, Edeb 139; Tirmizî, İsti'zân 15) buyurmaktadır.

8 1. Kendi Evinin Dışındaki Evlere İzin Almadan Girmemek Kişi yaşadığı toplumda kendisine nasıl davranılmasını istiyorsa, diğer insanlara karşı öyle davranmalıyız. İzin alınmadan evimize girenlerden elbette hoşnut olmayız. Bu sebeple Yüce Rabbimizin koymuş olduğu bu düsturu hayatımıza aktarmalı, bizden yana rahatsızlık verecek bir davranışta bulunmamalıyız. Ey iman edenler, evlerinizden başka evlere, yakınlık kurup (izin almadan) ve (ev halkına) selam vermeden girmeyin. Bu sizin için daha hayırlıdır; umulur ki öğüt alıp düşünürsünüz. Eğer orada kimseyi bulamazsanız, size izin verilinceye kadar artık oraya girmeyin; ve eğer "Dönün" denirse, siz de dönün, bu sizin için daha temizdir. Allah yaptıklarınızı bilendir. İçinde oturulmayan ve sizin için bir meta (yarar) bulunan evlere girmenizde bir sakınca yoktur. Allah, açığa vurduklarınızı da, sakladıklarınızı da bilir. (Nur 24/27-29) 2. Yürüyüş ve Konuşma Adabına riayet etmek Yürüyüş ve konuşma, insanoğlunun iç yapısının nasıl olduğu hakkında ipucu veren iki önemli husustur. Yürüyüşün kibirli olması insanlar arasında beğenilmeyen ve Allah katında da yasaklanan bir davranış şeklidir. İslam Dini inananları yürüyüşte adaplı davranmaya ve tatlı dilli olmaya teşvik etmiş, kibirden, yalandan, iftiradan vb. gibi her türlü kötü sözlerden uzak durmayı emretmiştir. Konuşmak, insanlariın birbiriyle etkileşimdeki en önemli iletişim aracıdır. Nitekim insanoğlu konuşarak anlaşır, konuşarak sevinç ve hüzünlerini paylaşır. Konuşma iyi olursa muhatabın karşı davranışı da o nispette iyi olacaktır. Ayrıca, toplum içinde insanları rahatsız edecek şekilde yüksek sesle konuşmak veya telefon görüşmesi yapmak da edebe aykırı bir davranıştır. Kişi, yeri geldiğinde, Lütfen, Özür dilerim, Afedersiniz gibi nezaket ifadelerini kullanması da edepli bir davranıştır. Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır atasözü konuşmadaki nezaketin etkisini ifade etmektedir. Konuyla ilgili Kur an-ı Kerim ayetlerinde şöyle buyrulmaktadır;

9 "Küçümseyerek surat asıp insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme! Çünkü Allah hiçbir kibirleneni sevmez." "Yürüyüşünde tabii ol. Sesini alçalt. Çünkü seslerin en çirkini herhalde eşeklerin sesidir!" (Lokman, 31/18-19) İnananlar arasında çirkin şeylerin yayılmasını arzulayan kimseler için dünyada da ahrette de çetin bir ceza vardır. Allah bilir, siz bilmezsiniz. (Nur, 24/19) Ey iman edenler! (konuşmalarınızda) Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz? (Saf, 61/2) (Konuşmalarınızda) Güzel söz ve bağışlama, arkasından incitme gelen sadakadan daha iyidir. Allah zengindir, acelesi de yoktur. (Bakara, 2/ 263) Ey iman edenler! Allah a karşı gelmekten sakının ve doğru söz söyleyin ki Allah sizin işlerinizi düzeltsin ve günahlarınızı bağışlasın. Kim Allah a ve Resulüne itaat ederse, muhakkak büyük bir başarıya ulaşmıştır. (Ahzab, 33/71) 3. Yeme ve İçme Adabına riayet etmek Yaşam bulduğumuz bu hayatta yaşamımızı devam ettirmenin temel yolu bedeni ihtiyaçlarımızı karşılamak gelmektedir. Bunun da en önemli yolu yemek ve içmektir. Yeme ve içmek hususunda Yüce Rabbimizin bizden istemiş olduğu emir ve yasaklar şunlardır. Yiyin için fakat israf etmeyin. Çünkü o, israf edenleri sevmez. (A raf, 7/31) Size rızık olarak verdiğimiz şeylerin temiz ve helal olanlarından yiyin. Bu konuda aşırı da gitmeyin, yoksa üzerinize gazabım iner. Gazabım da kimin üzerine inerse o muhakkak helak olmuş demektir. (Tâhâ, 81) 4. Büyüklere karşı saygılı, küçüklere karşı merhametli olmak Bir genç, yaşından dolayı bir kimseye saygı gösterirse Allah (c.c.) da yaşlanınca kendisine saygı gösterecek kişiler takdir eder. (Tirmizi, Kitabu l-birr, 2023.) Merhamet etmeyene merhamet edilmez. (Müslim, Fedâil, 66)

10 Yaşam devam ettiği müddetçe bu günün gençleri yarının yaşlılarıdır. Bu hayatta gençliğin ömür boyu korunamayacağı açıkça gözükmektedir. Öyle ise, bizimde bir gün yaşlanacağımızı hiçbir zaman unutmamalı, yaşlılara, özellikle annebabamıza, dedelerimize, ninelerimize saygıda kusur etmemeli onların hayır dualarını almak için ihtiyaçlarına cevap vermeliyiz. Bu konuda da gençlerimize örnek olmalıyız. Sevgili Peygamberimiz de yaşlılara her zaman hürmet etmiş, saygıda kusur etmemiş ve bir şey ikram edileceği zaman önceliğin onlara verilmesini istemiş ve her konuda onların yardımına koşmamız gerektiğini bizzat kendi hayatında yaşayarak bizlere göstermiştir. Bize güzel bir örnek olmuştur. 5. İnsanlar Hakkında Kötü Zanda Bulunmamak, Kusur Araştırmamak ve Gıybet Etmemek Ey iman edenler! Zannın birçoğundan sakının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın. Birbirinizin gıybetini yapmayın. Herhangi biriniz ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz! Allah a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz Allah tövbeyi çok kabul edendir, çok merhamet edendir. (Hucurât, 49/12) Ey iman edenler! Eğer bir fâsık size bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeden bir topluluğa kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz. (Hucurat, 49/ 6) Yüce Rabbimiz bizleri zanla hareket etmemizi, insanların hatalarını araştırmamızı ve gıybet etmememizi istemektedir. Bu üç hususun ortak özelliği kul hakkını ihlal etmektir. Kesin bilgi sahibi olmadığımız bir konu hakkında ileri geri konuşmamalı, başkalarının hatalarını görmek yerine kendi kusurlarımızı aklımızda tutmalı ve gıybet etme yanlışlığına düşmemeliyiz. Sevgili Peygamberimizde Zannı sözlerin en yalanı olarak zikretmiş, birbirimizin eksiğini, hususi ve mahrem hayatını araştırmamızı yasaklamış, (Buhari, Edeb, 57-58) bir Müslüman ın ayıbını gizleyeni Allahu Teala da ahiret gününde o kimsenin ayıbını gizleyeceği müjdesini vermiş, gıybet edenin ve bunu dinleyeninde vebal altında olduğunu ifade etmiştir. (Müslim, Birr, 70)

11 6. Anne-Babaya, Akrabalara İyilikte Bulunmak ve İlişikleri Kesmemek İslam dini Allah ın emir ve yasaklarına itaatten sonra Anne-babaya hürmeti emretmiş, onlara sıkıntılı bir hayat geçirmemizi yasaklamış, kendilerine güzel sözler söylememizi tavsiye etmiş ve kendilerin rızasına uygun davranışlarda bulunmanın Allah ın rızasını gerektireceği müjdesini bizlere bildirmiştir. Ayrıca akrabalarla olan ilişkilerimizde iyiliği ön planda tutmamız emredilmiş ve kendileriyle ilişkileri kesmemiz yasaklanmıştır. Konumuzla ilgili ayet-i kerimeler şunlardır. Hani, biz İsrailoğulları ndan, Allah tan başkasına ibadet etmeyeceksiniz, anne babaya, yakınlara, yetimlere, yoksullara iyilik edeceksiniz, herkese güzel sözler söyleyeceksiniz, namazı kılacaksınız, zekatı vereceksiniz diye söz almıştık. Sonra pek azınız hariç, yüz çevirerek sözünüzden döndünüz. (Bakara, 2/83) Rabbin, kendisinden başkasına asla ibadet etmemenizi, anaya-babaya iyi davranmanızı kesin olarak emretti. Eğer onlardan biri, ya da her ikisi senin yanında ihtiyarlık çağına ulaşırsa, sakın onlara öf! bile deme; onları azarlama; onlara tatlı ve güzel söz söyle. Onlara merhamet ederek tevazu kanadını indir ve de ki: Rabbim!, Tıpkı beni küçükken koruyup yetiştirdikleri gibi sen de onlara acı. (İsra, 17/23-24) Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan; ikisinden birçok erkek ve kadın (meydana getirip) yayan Rabbinize karşı gelmekten sakının. Kendisi adına birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah a karşı gelmekten ve akrabalık bağlarını koparmaktan sakının. Şüphesiz Allah üzerinizde bir gözetleyicidir. (Nisa, 4/1) Allah a ibadet edin ve ona hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya, elinizin altındakilere iyilik edin. Şüphesiz, Allah kibirlenen ve övünen kimseleri sevmez. (Nisa, 4/36) (İsra,17/26) Akrabaya, yoksula ve yolda kalmış yolcuya haklarını ver, fakat saçıp savurma. Şüphesiz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor. (Nahl, 16/90) Kötülüğü, en güzel olan şeyle uzaklaştır. Biz onların yakıştırmakta oldukları şeyleri daha iyi biliriz. (Mü minun, 23/96)

12 7. Ev İçinde Oturma Adabına riayet etmek İnsanın en rahat edebileceği yer şüphesiz kendi evidir. Ancak, büyüklerin yanında ve onlara karşı ayak uzatarak oturulmamalıdır Evde oturmanın bazı şekilleri vardır. Dizler üzerine çömelerek oturmak. Efendimiz ashabına bir gün öğle namazını kıldırmıştı. Selam verince minbere çıkıp kıyameti anlattı. Sonra bir şey sormak isteyen varsa sormasını, bulunduğu yerde her sorularına cevap vereceğini söyledi. Efendimiz tekrar tekrar sormalarını istiyordu. Ömer iki dizi üzerine çöküp, Allah'ı rab, İslam'ı din ve Muhammed'i peygamber olarak kabul edip bunlara razı olduklarını söyledi. Bunun üzerine Efendimiz de sükut etti. İlim ve takvası yönünden hürmete layık bir kimse huzurunda diz üstü oturarak konuşmanın tevazu ve teslimiyete en uygun bir oturuş şekli olduğu Ömer'in bu oturuşunda anlaşılmaktadır.insan bu şekilde otururken ayağı uyuşabilir. Bu sebeble oturuş şeklini edebe aykırı olmayacak şekilde değiştirebilir. Bir diğer oturuş şekli de bağdaş kurarak oturmaktır. Hanzele Ibni Hizyem bir defasında Efendimizin huzuruna geldiğini,onu bağdaş kurmuş otururken gördüğünü söylemiştir. Efendimiz zaman zaman sabah namazını kıldıktan sonra güneş doğuncaya kadar yerinde bağdaş kurarak otururdu. Bu da tabii bir oturuş olarak vasıflandırılabilir. Bir diğeri kurfusa denilen oturuştur. Kalçalar üzerine oturarak dizleri dikilip, kollan bacaklar üzerinde kenetlemek şeklinde oturuşa kurfusa denir. Kollar bacaklar üzerinde bağlamaksızın böyle oturulursa, buna ihtiba denir. Yerinde ve zamanında yapılmak şartı ile bu gibi hareketler edebe aykırı düşmez ise de büyüklerin yanında uygun şekilde toparlanmalıdır. Eve gelen misafire oturmaları için minder, yaslanmaları için yastık ikram etmek güzel bir davranıştır. 8. Mütevazı Olmak Rahmân'ın(has) kulları onlardır ki, yeryüzünde tevazu ile yürürler ve kendini bilmez kimseler onlara laf attığında (incitmeksizin) "Selam!" derler (geçerler); (Furkan, 25/63)

13 9. Alay Etmemek Ey müminler! Bir topluluk diğer bir topluluğu alaya almasın. Belki de onlar, kendilerinden daha iyidirler. Kadınlar da kadınları alaya almasınlar. Belki onlar kendilerinden daha iyidirler. Kendi kendinizi ayıplamayın, birbirinizi kötü lakaplarla çağırmayın. İmandan sonra fâsıklık ne kötü bir isimdir! Kim de tevbe etmezse işte onlar zalimlerdir. (Hucurat, 49/11) Ayeti Kerimenin de bizlere aktardığı gibi hangi gayeyle ne sebeple olursa olsun alay etmek insana, hele hele bir Müslüman a yakışmayacak bir davranıştır. 10. İyilikte Bulunmak Ahlaken en üstün meziyetlerin başında iyilik gelmektedir. İyi bir insan olmak, dünyadan ayrıldıktan sonra iyiler arasında anılmak, elde edeceğimiz en kıymetli hazinedir. Yüce Rabbimizde bizlerden iyi bir kul olmamızı, kendimize, ailemize, topluma ve bütün insanlığa karşı iyilik yapmamız istemektedir. Konumuzla ilgili Yüce Allah (c.c.) şöyle buyurmaktadır. İyilikle kötülük eşit olmaz. Sen, en güzel olan bir tarzda (kötülüğü) uzaklaştır; o zaman, (görürsün ki) seninle onun arasında düşmanlık bulunan kimse, sanki sıcak bir dost(un) oluvermiştir. (Fussilet, 41/34) Sizden; hayra çağıran, iyiliği (marufu) emreden ve kötülükten (münkerden) sakındıran bir topluluk bulunsun. Kurtuluşa erenler işte bunlardır. (Al-i İmran, 3/104) Onlar, Allah'a ve ahiret gününe inanırlar; iyiliği emreder, kötülükten menederler; hayırlı işlere koşuşurlar. İşte bunlar iyi insanlardandır. (Al-i İmran, 3/114) Eğer iyilik ederseniz kendinize iyilik etmiş olursunuz ve eğer kötülük ederseniz o da (kendi) aleyhinizedir. (İsra, 17/7) İşte onlar, iyilik yapmak için koşuşurlar ve iyilik için yarışırlar. (Mü minun, 23/61) 11. Yetimleri Korumak, Kimsesizlere ve Muhtaçlara Yardım Etmek Sosyal hayatın temel dayanağı yardımlaşmaktır. Yardımlaşma olmayan bir toplumda huzur bulmak mümkün değildir. Bu sebeple ailesi olmayan yetimlere, kimsesizlere ve muhtaçlara karşı ailemize nasıl davranıyorsak onlara da öyle

14 davranmalıyız. Unutmayalım ki, paylaşılmayan sevginin insana kazandıracağı fazla bir şey yoksa, paylaşılmayan, ihtiyaç sahiplerine aktarılmayan malında dünyada ve ahirette hiçbir kıymeti yoktur. Konumuzla ilgili ayetler zikredelim. Bir de sana yetimleri soruyorlar. De ki: Onların durumlarını düzeltmek hayırlıdır. Eğer onlara karışıp (birlikte yaşar)sanız (sakıncası yok). (Onlar da) sizin kardeşlerinizdir. Allah bozguncuyu yapıcı olandan ayırır. Allah dileseydi sizi zora sokardı. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir. (Bakara, 2/220) Yetimlere mallarını verin. Temizi pis olanla (helâli haramla) değişmeyin. Onların mallarını kendi mallarınıza katıp yemeyin. Çünkü bu, büyük bir günahtır. (Nisa, 4/2) Onlar, seve seve yiyeceği yoksula, yetime ve esire yedirirler. (İnsan, 76/8) Allah yolunda infak edin ve kendinizi kendi ellerinizle tehlikeye atmayın. İyilik edin. Şüphesiz Allah, iyilik edenleri sever. (Bakara, 2/195) Mallarını Allah yolunda harcayıp da arkasından başa kakmayan, fakirlerin gönlünü kırmayan kimseler var ya, onların Allah katında has mükâfatları vardır. Onlar için korku yoktur, üzüntü de çekmeyeceklerdir. (Bakara, 2/262) Allah'ın rızasını kazanmak ve ruhlarındaki cömertliği kuvvetlendirmek için mallarını hayra sarf edenlerin durumu, bir tepede kurulmuş güzel bir bahçeye benzer ki, üzerine bol yağmur yağmış da iki kat ürün vermiştir. Bol yağmur yağmasa bile bir çisinti düşer (de yine ürün verir). Allah, yaptıklarınızı görmektedir. (Bakara, 2/265) Sevdiğiniz şeylerden infak edinceye kadar asla iyiliğe eremezsiniz. Her ne infak ederseniz, şüphesiz Allah onu bilir. (Al-i İmran, 3/92) 12. Adaletli Olmak Adaletin kelime anlamı, herkese kendine uygun düşeni, kendi hakkı olanı verme, hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetme, doğruluk, (Türk Dil Kurumu Sözlüğü) anlamlarına gelmektedir. Kuran-ı Kerim de ve hadislerde ise, düzen, denge, denklik, eşitlik, gerçeğe uygun hükmetme, doğru yolu izleme, takvaya yönelme, dürüstlük, tarafsızlık (TDV,İslam Ansiklopedisi, Adalet md.,c.1,s,341)anlamarlına gelmektedir. Bu haliyle

15 yaşantımızı şekillendirmede başvuracağımız temel ilkelerden biri de adalettir. Yüce Rabbimiz adalet hakkında şöyle buyurmaktadır. Allah size, emanetleri mutlaka ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emrediyor. Doğrusu Allah, bununla size ne güzel öğüt veriyor! Şüphesiz ki Allah hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir. (Nisa, 4/58) Ey iman edenler! Kendiniz, ana babanız ve en yakınlarınızın aleyhine de olsa Allah için şahitlik yaparak adaleti titizlikle ayakta tutan kimseler olun. (Şahitlik ettikleriniz) zengin veya fakir de olsalar (adaletten ayrılmayın). Çünkü Allah ikisine de daha yakındır. (Onları sizden çok kayırır.) Öyle ise adaleti yerine getirmede nefsinize uymayın. Eğer (şahitlik ederken gerçeği) çarpıtırsanız veya (şahitlikten) çekinirseniz (bilin ki) şüphesiz Allah yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır. (Nisa, 4/135) Tartıyı adaletle tutup-doğrultun ve tartıyı noksan tutmayın. (Rahman, 55/9) Sonuç itibariyle, Adab-ı Muaşeret i birlikte yaşam sanatı olarak ifade edilebilir. Bu kurallar, kişinin günlük yaşantısında kendi bedenine ve yaşadığı topluma karşı sorumlu olduğu kurallardır. Şu hakikatı hepimiz bilmekteyez ki, insanlar birbirine muhtaç yaratılmıştır. Bu sebeple insan, öncelikle şahsına karşı sorumlu ve bilinçli davranmalı, sonra birlikte yaşadığı toplumun diğer fertlerinin haklarına ve hukukuna riayet etmelidir. Eğer İnsan, bu kurallara göre davranmazsa aynı zamanda kul hakkını da ihlal etmiş olur. Kul hakkının insanoğluna ne kadar sıkıntılar getireceğini ise, Sevgili Peygamberimizden dinliyelim. Rasülullah sallallahu aleyhi ve sellem: "Müflis kimdir, biliyor musunuz?" diye sordu. Ashab: - Bizim aramızda müflis, parası ve malı olmayan kimsedir, dediler. Rasülullah sallallahu aleyhi ve sellem: "Şüphesiz ki ümmetimin müflisi, kıyamet günü namaz, oruç ve zekat sevabıyla gelip, fakat şuna sövüp, buna zina isnad ve iftirası yapıp, şunun malını yiyip, bunun kanını döküp, şunu dövüp, bu sebeple iyiliklerinin sevabı şuna buna verilen ve üzerindeki kul hakları bitmeden sevapları biterse, hak sahiplerinin günahları kendisine yükletilip sonra da cehenneme atılan kimsedir" buyurdular.(müslim, Birr, 59)

16 Yüce Rabbimizin bizlere emretmiş olduğu ibadetler bizim kulluk vazifemizdir. Namazımız, orucumuz, zekatımız, haccımız ve diğer ibadetlerimizin hepsini yerine getirmekle mükellefiz. Bunun yanında gerçek bir Müslüman olabilmenin, ahlaken kemale erebilmenin yolu insanlarla olan münasebete dikkat etmekle mümkündür. Yukarıda zikretmiş olduğumuz hadisten de anlaşılacağı üzere başkasına sövmek, hakaret etmek, kötü söz söylemek, iftira etmek, namuslu insanların namusuna dil uzatmak, haksız yere birinin malını yemek, kanını dökmek, insanları dövmek, her nevi zulüm ve haksızlık, ibadetlerden ve yapmış olduğumuz iyiliklerden kazanmış olduğumuz sevabı da yok eder. ASR-I SAADETTEN ÖRNEKLER Peygamber Efendimiz (S.A.V) in mübarek torunları Hasan ile Hüseyin cami avlusunda durmuş, şadırvandan abdest alan yaşlıca bir adamı seyrediyorlardı. Hasan bir ara kardeşi Hüseyin e: - Bak, bu yaşlı amca abdesti doğru almadı. Hadi gidip kendisine söyleyelim. dedi. Hüseyin: - Bir dakika, diye kardeşini durdurdu. O bizden çok yaşlı. Söylersek utanabilir. Yahut çocuk olduğumuz için bizi dinlemeyebilir. Onu kırmadan, yanlışını anlatmanın bir yolunu bulmalıyız derken birden aklına geldi: - Tamam buldum! dedi sevinçle, Adama yaklaştı. Saygı dolu bir sesle: - Efendim, sizden bir dileğimiz var. - Söyleyin bakalım çocuklar. - Biz henüz çocuk sayılırız. Şuradan abdest alırken başımızda dursanız da yanlışlıklarımızı söyleseniz. Adam memnun memnun güldü: - Tabiî, dedi. Başlayın bakalım: İki kardeş abdest almaya başladılar. Adam dikkatle bakıyor, bir yanlış bulmaya çalışıyor, ama bulamıyordu. Kendi abdestini düşündü. Hasan ile Hüseyin gibi dikkat göstermediğini anladı. Abdestleri bitince saçlarını okşadı: - Yanlış sizde değil çocuklar bende, dedi. Kusurlu benim, Yanlışımı yüzüme vurmadan bu kadar nazikçe düzelttiğiniz için çok teşekkür ederim. Artık ben de sizler gibi abdest alacağım. İşte başlıyorum. Yeniden suyun başına çöktü ve bir güzel abdest aldı.

17 TARİHTEN ÖRNEKLER Osmanlı nın edep, nezaket ve terbiye hususunda ulaştıkları seviyeyi, hiçbir milletin seviyesiyle mukayese etmek mümkün değildi. Bu, misli görülmemiş bir mükemmellik ve incelik arz ederdi. Osmanlı, ırk, dîn ayrımı yapılmaksızın bütün insanlara karşı aynı değerleri uygularlardı. Dolayısıyla Osmanlı insanı demek, imrenilecek edep ve nezaket timsali kimse demekti. Osmanlı da insanlar, gönülden bağlı bulundukları İslâmîyet in kin ve garazı yasaklaması sebebiyle her Cuma ve Bayram günlerini, birtakım küskünlük ve kırgınlıkları kaldırmaya ve aralarındaki kusurları af edip, barışmaya vesile etmişlerdi. Tarihçi İsmail Hâmi Danişmend, Avrupalı gezginlerin ve yazarların Osmanlı için söyledikleri sözlere yer verdiği bir kitabında; Osmanlı da insanlar arasında yere tükürerek edepsizlik eden bir Müslüman ın şahitliği kabul edilmezdi. cümlesini kullanıyor. Meşhur İtalyan yazar Edmondo de Amicis in İstanbul sokaklarında karşılaştığı bir manzarayı şöyle naklediyor: Şurası bir gerçektir ki, İstanbul un Türk halkı, Avrupa nın en nazik ve en kibar topluluğudur. İstanbul un en ıssız sokaklarında bile bir yabancı için hiçbir hakarete uğramak tehlikesi yoktur. Hatta namaz vakitlerinde bile camileri gezmek mümkündür. O vaziyette bir ecnebi, bizim kiliseleri ziyaret eden bir Türk ten daha çok hürmet ve riayet göreceğinden emin olabilir. Halk arasında küstahça bir bakış şöyle dursun; fazla mütecessis (meraklı) bir nazara bile tesadüf edilemez. Kahkaha sesleri gayet nadirdir. Sokakta kavga eden ayak takımı da enderdir. Kapılardan, pencerelerden, dükkânlardan hiçbir yüksek ses aksetmez. Hiçbir münasebetsiz hareketten eser görülmez. Çarşının kutsiyeti de camiden aşağı değildir. El ve kol hareketleriyle karşılaşmadığınız gibi, lüzumsuz lâkırdılarla kulaklarınız da rahatsız edilmez. Halk arasında kahkahadan, bağırıp çağırmadan eser yoktur. Sokakları tıkayarak herkesi rahatsız eden toplanmalar görülmez Osmanlı, Edeb Ya Hu! derlerdi, Allah ı görüyor gibi yaşamaya çalışırlardı. Bizi takip eden, her halimizi perdesiz, engelsiz gören, şu anda bizim durumumuza bakan Allah var! mânâsını hatırlatmak için her yere Edeb Ya Hu! yazarlardı. Allah ın huzurundasın edepli ol! demektir. Zaten insan nerede olursa olsun Allah ın huzurunda değil midir?

18 DRAMA ÖNERİ: Çocuklar okuldan gelmiş Hakan ders çalışıyor. Feridide de televizyon izliyor bir yandan da annesiyle seyrettiği dizi hakkında konuşuyorlar. Akşam olmuştur. Babası amcasıyla birlikte işten gelecek. Ama kimin umurunda. Zil çalar. Hakan: Zil çalıyor. Feride kapıya baksana. Feride: Ya sen bak. Ben bu sahneyi kaçıramam. Anne: Hakan 2 dakika aç şu kapıyı, der. Bir zaman sonra kapıyı babası Fuat Bey anahtarıyla açar. Çocuklar hiç durumlarını değiştirmezler. Eve bir hırsız girdiğinde ya da ufak bir böcek gördüklerinde bile ayağa fırlayanlar babaları gelince elini bile kıpırdatmazlar. Ne zaman ki dizi biter; Feride: Aaa, baba sen mi geldin, der. Baba: Evet kızım baban geldi. Yeni mi farkettin? Feride: Baba yarın okulun gezisi var. Bana 20 TL verir misin? Baba ve amca bu duruma hiç kızmazlar Çünkü hergün böyledir. Artık kanıksanmıştır. Sizce bu durum adabı muaşeret kurallarına göre nasıl olmalıydı? Baba ve amcanın bu durum karşısında kızmaları gerekir mi? Beyin Fırtınası Sizce âdâb-ı muaşeret neden önemlidir? Sizce edep ile ahlak arasında nasıl bir ilişki vardır? Sizce âdâb-ı muaşeretin ihmal edilmesi ne gibi sonuçlar doğurur? Soru-Cevap 1. Âdâb-ı Muâşeret ne demektir? 2. İlk anda aklınıza âdâb-ı muâşeret örneklerinden bir kaçını sayınız? 3. Toplumsal yaşamdaki diğer insanlarla ilişkilerimizin selamla başlamasının hikmeti nedir?

19