Dr. Seyfi TOP. İŞLETMELERDE YENİLİK ve YARATICILIK YÖNETİMİ

Transkript

1 Dr. Seyfi TOP İŞLETMELERDE YENİLİK ve YARATICILIK YÖNETİMİ

2 Yay n No : 1995 flletme-ekonomi Dizisi : Bask Haziran 2008 STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Kahraman Ofset Ba c lar/ stanbul (0-212) : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) betakitap@betakitap.com

3 III SUNUfi Son 15 y lda, yaflad m z dünyada çok h zl bir flekilde siyasi, kültürel, sosyal, ekonomik, ticari ve teknolojik de iflmeler meydana gelmektedir. Ülkeleri, kültürleri ve toplumlar birbirinden ay ran s n rlar ortadan kalkmakta, iletiflim olanaklar h zla geliflmekte; bilgi, uluslararas ortamda çok k sa bir sürede yay lmaktad r. Dünyadaki bu büyük de iflim ve dönüflüm, iflletmecilikle ilgili konularda yeni görüfl ve fikirleri de tetiklemifltir. Özellikle de bilgi ve iletiflim teknolojilerindeki geliflmeler, iflletme alan nda da büyük geliflmelere neden olmufltur. flletmecilik alan ndaki yeni uygulamalar, eskiden olmad biçimde h zla artm flt r. nternetin geliflmesi, ulusal pazarlardan küresel pazarlara geçifli sa lam fl, milyonlarca müflterinin yer ald sanal küresel pazarlar oluflmufltur. Art k yeni pazarlarda yer almak ve konumunu devam ettirmek, eskiden oldu u gibi kolay olmamaktad r. Giderek iflletmecili in kurullar da de iflmifltir. flletmeler ciddi bir rekabetle karfl karfl ya bulunmaktad rlar. flletme yöneticileri sürekli olarak çal flma yöntemlerini yeniden gözden geçirerek de ifltirmek ve gelifltirmek durumundad rlar. Denenmemifli denemek, olmayan yaratmak, h zl ve yenilikçi olmak, sürekli yeni fikirler gelifltirerek uygulamaya koymak art k iflletme yöneticilerinin yeni hayat tarzlar n oluflturmaktad r. Üniversitemizin baflar l ve yenilikçi ö retim üyesi, de erli meslektafl m Dr. Seyfi TOP, böyle önemli bir konuya el atarak, flletmelerde Yenilik ve Yarat c - l k Yönetimi ad yla sundu umuz bu eseri haz rlam flt r. Say n Dr. Seyfi Top u uzun y llard r yak ndan tan d m. Kendisiyle birlikte çal flt m. De erli eserlere imza att n biliyorum. Kendisi akademik hayat nda her zaman zor u seçerek yeniliklere yönelmifltir. Eserin, konusunda önemli bir bofllu u dolduraca na, üniversitelerin lisan ve lisansüstü düzeylerindeki konuyla ilgili ö rencilere, iflletme yöneticilerine yararl olaca na inan yorum. Say n Dr. Seyfi TOP u çok de erli çal flmas ndan dolay içtenlikle kutluyorum. Kendisinin iflletmecilik alan na daha yeni de erli eserlerle katk da bulunaca na inan yorum. flletmecilik alan nda e itim yapan lisans, lisans üstü ö rencilere ve iflletme yöneticilerine eseri hararetle tavsiye ediyorum. Prof. Dr. Mümin ERTÜRK Beykent Üniversitesi, k. d. Bil. Fak. Türkçe flletme Bölümü Baflkan

4 IV filetmelerde YEN L K VE YARATICILIK YÖNET M

5 filetmelerde YEN L K VE YARATICILIK YÖNET M V TEfiEKKÜR Bu kitab n yaz lmas ve kafamdakileri ka da dökmem için srarc olan ve yazmam sürekli teflvik eden ve bu alanda sürekli yüreklendiren ve deneyimlerini benimle paylaflan çok k ymetli ve de erli say n hocam Prof. Dr. Mümin ER- TÜRK e, ayr ca kitab n gözden geçirilmesinde de erli destek ve yard m ve katk - lar n, hiç çekinmeden ald m k ymetli say n hocam Prof. Dr. lyas Erdal KE- REY e, stanbul a uzakta da olsa zaman, zaman deste ini ve görüfllerini ald m ve yararland m k ymetli hocam, Prof. Dr. Tamer MÜFTÜO LU na en içten teflekkürlerimi ve flükranlar m sunmay bir borç bilirim. Yine kitab n gözden geçirilmesinde okunmas nda ve düzeltmelerde k ymetli zamanlar n severek ve içtenlikle benden esirgemeyen, de erli meslektafllar m Yard. Doç. Dr. Adnan ESK KURT a say n Dr. Ayfle USLU BAYRAMLI ya kadirflinas ve de erli hocam say n Atilla Yay m a da teflekkürlerimi sunmak isterim.

6 VI filetmelerde YEN L K VE YARATICILIK YÖNET M

7 Ç NDEK LER VII Ç NDEK LER Birinci Bölüm YEN L K ve YARATICILIK ALGILAMASINDA DE fi M 1. De iflim Olgusunu Kavramak De iflimin Tan m De iflimin Nedenleri De iflimin Özellikleri De iflimin Kiflisel Olarak Alg lanmas nançlardaki Kesintili De iflme De iflime Karfl Tipik (Olumlu ve Olumsuz) Tepkiler De iflimin Çevresel Olarak Alg lanmas Schumpeter in Dinamik Kapitalizm Yorumu Yarat c Y k m Schumpeter ci Dinamik Kapitalizm Teknik lerlemeler ve Sosyal De iflim Örgütsel de iflim De iflimde Üç Ad m Modeli De iflimin flaretleri Düzensizlik ve Karmakar fl kl k Düzensizlik (Entropi) Karmakar fl kl k (Kaos) Karmakar fl kl ve Düzensizli i Ayd nlatmak Önceden Kestirmezlik kinci Bölüm filetmelerde YARATICILIK 2.1. Yarat c l n Tan m Yetiler ve Yarat c l k Aras nda liflkiler Çoklu Yetilerin Keflfedilmesi Matematiksel Zeka (Intellectual quality) Duygusal Zeka (Emotional quality) Etik Zeka Bilincin Genel Do as

8 VIII Ç NDEK LER Bilinçsiz (fiuursuz) Zeka Alg lama Sezgi Özgür rade Dikkat Etme ve Uyan k Olma Anlama Yarat c l n çeri i Yarat c l n Hisseden çeri i(yumuflak Karn ) Gerçe in Rasyonel çeri i (Sert Yumru u) Düflünmenin ki Aflamas Yarat c Düflünce Yarat c Düflünce çin Sa l kl Zeminler Bat Yarat c Düflünme Modelleri Wallas Modeli Russels ve Evans Modeli Usher ve Lowsen Modeli Bitki- Çiçek Modeli E itim Yoluyla Yarat c Düflüncenin Gelifltirilmesi Do u (Japon) Yarat c l k Modeli Yarat c l kta Motivasyon Yarat c Düflünce Oluflturma Tarzlar Yarat c l n Kiflilik le lintisi Yarat c Davran fl Gelifltirme fiebeke Zekas Oluflturma Yarat c Düflünce Teknikleri Beyin F rt nas Beyin F rt nas Tan m Etkili Beyin F rt nas n n Aflamalar Tersine Beyin F rt nas kili Ça r flt rma Fikri Yanal Düflünme Yap c Yarat c l k Yarat c Problem Çözme (TR Z) Sinektik Karakteristik Özelliklerin S ralanmas Yöntemi Birlefltirme Tekni i Yarat c Düflünme ve PO Kurallar Tersine Çevirme Kontrol Listeleri Yöntemi Yaratma Rüya Görme (Hayal veya Düfl Kurma)

9 Ç NDEK LER IX Üçüncü Bölüm TEKN K B LG ve B LG N N YÖNET M 3.1. Yenilik Yönetiminde Bilgi Kavram Bilginin Tan m (Bilgi Nedir?) Bilginin De eri Bilginin S n fland r lmas Bilginin Aç klanmas nda Bilimsel mgeler Aç k ve Örtük Bilgi Ayr m Aç k Bilgi Örtük Bilgi Bilginin flletmelerde Stratejik Rolü Stratejik Bilgi Aflamalar Teknik Bilgi Üretiminin Gereklili i Teknik Bilgi Üretiminde Zorluklar Bilgi Üretiminde Bireysel Zorluklar Bilgi Üretiminde Örgütsel Zorluklar Bilgi Tuzaklar Kurulufl çinde Bilgiyi Destekleyici Kültür Mekanik Bellek Olarak Bilgi Üretimi Teknik Bilgi Üretiminde fl A Kültürü Alg lanan Örgüt Deste i Firma çi çerilmifl Teknik Bilgi Önceli i (Teknik Bilgi çerilmesi) fl A lar ndan Bilgi çerilmesi Bilgi ve Ö renme Çevrimi Kolb un Ö renme Çevrimi Çift Devreli Ö renme (Chris ARGYRIS) Nonaka ve Takeuchi Bilgi Dönüflüm Modeli Bilgi Dönüflüm Süreci Nonaka ve Takeuchi nin Örgütsel Bilgi Oluflturma Modeli Örgütsel Teknik Bilgi Yap s Tarihi Süreç çinde Teknik Bilgi Yönetim Aflamalar Sullivan Modeli Bilginin Yap land r lmas Yönetme Anlay fl ndan nsan Yaklafl m na Bilgi Yönetim Sisteminin Tasarlanmas

10 X Ç NDEK LER Dördüncü Bölüm YEN L K ve TEKNOLOJ 4.1. Yeniliklerin Alg lanmas Yenili in Tan m Yeniliklerin S n fland r lmas Yenilik Yapma Yarat c Aflama (Fikir Oluflturma ve Fikir Yaratma) Çapraz Polenleme (fikir oluflturma ve fikir yaratma) Gelifltirme Aflamas Ticarilefltirme Ticarilefltirme Zorunlulu u Tam Zaman nda Ticarilefltirme Yenilik Yapmada Maliyetleri Yayma Yenilik Alanlar Sanayi Alanlar Yeniliklere Aç lan Kap Bilim Parklar Özel Yarat c l k Yerleflkeleri Yenilik Boyutunda Teknoloji Teknoloji Çevrimleri Teknolojinin Tan m Örgütsel Teknoloji Çekirdek Teknolojiler Teknoloji Bütünlefltirmesi Ürün Yenili i ve Ürün Gelifltirme Kap Süreci Modeli Alfa-Beta Sevkiyat Modeli Yeni Ürün Pazarlama Süresi Modeli (YÜPS) Teknoloji ve Ürün Teknoloji ve Ürün liflkileri Y k c Teknolojiler Geniflleyen Teknolojiler Yenilikçili in Kurumsallaflmas (Ar-Ge)

11 Ç NDEK LER XI Beflinci Bölüm YEN L K ve YARATICILIK YÖNET M 5.1. Yenilik Yapma Yönetimini Kavrama Yenilik Sürecini Anlama Yenili in Ayak Ba lar Örgütsel Engeller Bireysel Engeller Di er Engeller Yenilik Yarat c l k Yönetiminde Dil letiflim Özendirme Yenilik Yapma Süreci Yenilik Yönetiminde ki Çevrim (Yenilik ve yilefltirme) yilefltirici Yenilik Çal flmalar Köklü (Radikal) Yenilikler yilefltirme Çal flmalar yla Yenilikçi Çal flmalar n Ay rma Yeniliklere Süreç Öncelikli ve Sonuç Öncelikli Bak fl Yenilik Yönetiminde Örtük Bilgilerin Paylafl lmas Esneklik Örgütteki Bilgiyi Yap land rmak Yeniliklerde fl A lar n n Rolü Yenilikçi Organizasyon Kültürü Yenilikçilik Kültürünün Yarat lmas nda Örgüt Modelleri Yukar dan Afla ya Yenilikçilik Kültürü Afla dan Yukar ya Yenilikçilik Kültürü Orta Kademe Yönetim Modelleri Ö renen Organizasyonlar Belirleyici Mant k Zihniyet De iflikli i (Metonia) Uygun Örgütsel Yap lar Mekanik Örgütsel Yap lar ve Genel Özellikleri Organik Örgütsel Yap lar ve Genel Özellikleri Yenilikçi Karar Vermeler Stratejik Yeniliklere Karar Verme De iflen Çoklu Amaçlar ve Uzun Erimli Hedefler (Yenilik Aç ) flletmelerin Stratejik Yenilik Kapasitesi

12 XII Ç NDEK LER 5.8. Yönetim Tarz fllevsel ekipler Yenilikçi Proje Ekipleri Araflt rma Ekiplerinin Oluflturulmas Yenilikçi Ekiplere Önderlik Etmek KAYNAKÇA

13 fiek LLER XIII fiek LLER fiekil:1.1 Tipik Bir Bireysel De iflim Süreci fiekil:1.2 Geçifl Döneminde Kiflilerdeki Öz-Sayg n n De iflimi fiekil:1.3 Yay lgan Teknolojilerin Ekonomik Sektörlere Etkileri fiekil:1.4 Kapitalist Sistemde De iflim Döngüsü fiekil:1.5 Örgütsel De iflime Götüren Faktörler fiekil:1.6 Belirsizli in (kaos) Ayd nlat lmas fiekil:2.1 Yarat c l k (Creativity) Kelimesinin Ça r fl mlar fiekil:2.2 Tipik Bir nsan Beyni fiekil:2.3 nsano lunun Yedi Yetisi (Yedi Harikas ) fiekil:2.4 Düflünmenin ki Aflamas fiekil:2.5 Yarat c Düflüncenin Basit Formülü fiekil:2.6 Wallas n Yarat c l k Modeli fiekil:2.7 Russels ve Evans n Döngüsel Yarat c l k Modeli fiekil:2.8 Yarat c Düflünmede Befl Ad m fiekil:2.9 Tipik Bir Yarat c Düflünce Süreci fiekil:2.10 Usher ve Lowsen e Göre Yarat c l k Sürecinde Aflamalar fiekil:2.11 Japon Yarat c l k Biçimi fiekil:2.12 Yarat c Düflüncede Motivasyonun Etkileri fiekil:2.13 Yarat c Davran fl Gelifltirme ve Yarat c Etkileflim fiekil:2.14 Zeka Göçünün ki Kal b fiekil:2.15 Yarat c Düflünme ve Beyin F rt nas fiekil:3.1 Bilginin Katmanlar fiekil:3.2 Bilginin Temel Yol Haritas fiekil:3.3 Firma Teknik Bilgi Düzeyleri fiekil:3.4 nsan Yetileri - Bilgi Matrisi fiekil:3.5 Aç k-örtük Bilgi Aç klama Yaklafl m fiekil:3.6 Nonaka n n Sarmal Modeli fiekil:3.7 Bilginin Stratejik Rolü

14 XIV fiek LLER fiekil:3.8 flletmelerde Bilgi Üretiminin Geliflmesi fiekil:3.9 Teknik Bilginin Dört Temel Düzeyi fiekil:3.10 Bilgi Yenili i Çevrimi fiekil:3.11 KOLB un Ö renme Çevrimi fiekil:3.12 Sürdürülebilir Geliflim Döngüsü ( leriye Do ru Ö renme) fiekil:3.13 Bilgi Üretimini Desteklemenin Koflullar fiekil:3.14 Ortak Bilginin Kullan lmas çin Bilgi Haritas n n Yarat lmas 181 fiekil:3.15 Örgütlerde Birlefltirilmifl Teknik Bilgi Yönetim Döngü Modeli.182 fiekil:3.16 Bilgi Yönetim Ça lar fiekil:3.17 Örgütlerde Bilgi Yönetimi Yol Haritas fiekil:3.18 Bilgi Yönetimine ve fl Döngüsüne Odaklanma fiekil:4.1 Yenilik Sürecinin Basit Bir Temsili Modeli fiekil:4.2 yi Firmalar n Teknolojinin (Yeniliklerin) Ticarilefltirilmesini Kavrama Biçimleri fiekil:4.3 Ar-Ge Modellerinde Bütünlefltirme fiekil:4.4 Yeni Ürün Pazarlama Süresinde Boru Hatt (YÜPS) fiekil:4.5 Araflt rmaya ve Ürün Gelifltirtmede YÜPS Modeli fiekil:4.6 Ürün Gelifltirme Süreci fiekil:4.7 Telekomünikasyon Alan nda Bir Yenilik Yapma Çevrimi fiekil:4.8 Teknoloji ve Ürün Matrisi fiekil:5.1 Gerilim ve Etkinlik Aras ndaki liflkiler fiekil:5.2 Teknolojik Yenilik ve Yönetim liflkileri fiekil:5.3 yilefltirme ve Yenilik Çal flmalar Çevrimleri fiekil:5.4 Yenilik ve yilefltirme Çevrimleri fiekil:5.5 Süreç ve Sonuç Öncelikli Kriterler fiekil:5.6 Basit fiebeke (A ) Modelleri fiekil:5.7 Yenilik Sürecinin Temel Unsurlar fiekil:5.8 Rekabet Tahteravallisi fiekil:5.9 Hax n Yenilik Aç fiekil:5.10 fl Birimi ve flletme Düzeyinde Yenilik Kapasiteleri

15 TABLOLAR XV TABLOLAR Tablo:1.1 De iflime Karfl Gösterilen Tipik Bireysel Tepkiler Tablo:2.1 Yarat c Düflünce Aç s ndan Giriflimcilik Tarzlar Tablo:2.2 Yarat c l k Yetkinlik Haritas (Kar Tanesi Modeli) Tablo:3.1 Kurulufllarda Bilgi Destekleme Araçlar ve Sistemleri Tablo:3.2 Kolb ile Nonaka ve Takeuchi Ö renme Çevrimi Karfl laflt rmas 170 Tablo:3.3 Nonaka ve Takeuchi Örgütsel Bilgi Yaratma Modeli Tablo:3.4 Teknik Bilgi Yönetimi ve Tarihi Süreci Tablo:3.5 Yüksek Piyasa De erine Sahip Baz Amerikan Firmalar Tablo:3.6 Fikri Varl klar n Biçimlenmesinde nsan Sermayesi Tablo:4:1 Genel Yenilik Türleri Tablo:4.2 Baz Yenilikleri Yapan ve Uygulayan fiirketler Tablo:4.3 Yenilik Faaliyeti ve Üretim Sistemleri Yap s Tablo:5.1 Yönetim Teorisi Tarihi Süreci çerisinde Teknik Bilgi Yönetimi.280 Tablo:5.2 flletmelerde Yenili in Cesaretini K ran ve Destekleyen Faktörler Tablo:5.3 Bilgelik-Yarat c l k liflkisi Tablo:5.4 fllevsel ve Yenilikçi Ekipler

16 XVI TABLOLAR

17 KISALTMALAR XVII KISALTMALAR KOB : Küçük ve orta boy iflletmeler DPT : Devlet Planlama Teflkilat ÖD : Örgütsel de iflim Ar-Ge : Araflt rma Gelifltirme IQ : Matematiksel Zeka EQ : Duygusal Zeka MI : Etik Zeka YD : Yarat c düflünce ABS : Anlat ld biçimiyle sorun ÖB : Örtük Bilgi A.B : Avrupa birli i A.B.D : Amerika Birleflik Devletleri Ç.T : Çekirdek teknoloji GE : General Electric KSM : Kap Süreci Modeli YÜPS : Yeni Ürün Pazarlama Süresi PUKÖ : Planla-Uygula-Kontrol et-önlem al AKGT : A araflt r, K keflfet, G gelifltir, T test et MRP : Malzeme ihtiyaç programlamas K : nsan kaynaklar

18 XVIII filetmelerde YEN L K VE YARATICILIK YÖNET M