D2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı. 1 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı]

Transkript

1 1 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] D2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı WP 2: Araştırma ve Analiz WP Lider: AcrossLimits (Malta) Version: 1.0 Dağıtım tarihi: Yapı: Rapor Yaygınlaştırma Seviyesi: Halk #1

2 2 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] İÇİNDEKİLER 1. Konsorsiyum Tanıtım Altyapı Tarama Stratejileri Taramadan sonra yapılan çalışmalar Avrupa ve Dünyanın Geri Kalanı Arasındaki Farklar Ek I - Disleksi örgütleri ve destek merkezlerinin listesi Annex I - List of Dyslexia organisations and support centers #2

3 3 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] 1. Konsorsiyum Accord Interna_onal - Czech Republic project coordinator European Ins_tute for Local Development - Greece teacher training concept and model for European implementaron AcrossLimits - Malta technical concept and development People Help the People - Italy dyslexia expert and disseminaron InterNIT - Sweden pilorng in schools and technical development Innova_on in Learning Ins_tute - Germany tool concept and methodology Primary school Jílové u Prahy - Czech republic pilorng in schools Afyonkarahisar Provincial Na_onal Educa_on Directorate - Turkey - afyon.meb.gov.tr - pilorng in schools #3

4 4 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] 2. Tanıtım Dağıtılabilir Tanıtım Bu dağıtılabilir tanıtım disleksi belirtilerinin erken teşhisi hakkındaki mevcut durumu ve ana odak noktalarıyla, proje ortağı olan ülkelerle birlikte özetler. Bu doküman Malta, İtalya, Yunanistan, Çek Cumhuriyeti, Türkiye, Almanya ve İsveç'te neler yapıldığının ayrıntılı bir açıklamasını içerir. Ayrıca Avrupa ülkelerinde kullanılan teknolojiyi, tanılama ve taramadan sonra gerçekleştirilen eylemleri ve de farklı tarama stratejilerini vurgular. Ortaklar aynı zamanda Avustralya, Amerika Birleşik Devletleri gibi diğer kıtalarda neler olduğunu biraz daha karıştırarak bu raporu sunma fırsatını sağladı. #4

5 5 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] 3.Altyapı İstatistikler ve Oranlar Farklı bir çok kaynak ve araştırmalar Avrupa Vatandaşlarının nüfusunun % 5 ila %12 arasında disleksi veya özel öğrenme güçlüğüne sahip olduğunu tahmin etmektedir. Disleksik olarak tanımlanan kız ve erkek çocukların oranı hakkında düzenlenen bazı tartışmalar dikkat çekicidir. Erkeklerin kızlara oranının 4:1 olduğu ifade edilimiştir. Buna bağlı olarak, bu durumun sık sık sınıftaki kimlik yönetimine bağlı olarak sonuçlandırılması idda edilmektedir. Bunun arkasındaki sebep sınıftaki bir kız daha bastırılmış olmasına razğmen sınıfta ki mücadeleci bir erkeğin daha yıkıcı ve dikkat çekmeye yönelecek olmasıdır., bu durum gerekli ihtiyaçları ve desteği engelleyebilir. Disleksi Belirtilerinin Erken Teşhisinin Faydaları Bir kimse neyin bozuk olduğu bilmediği sürece, bunun nasıl tamir edilebileceği hakkında fikir beyan edemez. Disleksik bir çocuğa sahip olduğunda, bu bireysel olarak kendisi tarafından bilinmemektedir, bunun başka biri tarafından tanımlanması gerekmektedir ( genellikle bu kişiyle yakın çalışan kişiler). Buna bağlı olarak (2010), değerlendirme sistemini formüle etmeden önce, sormanız gereken birkaç önemli soru belirlenmiştir. Bunlar: Değerlendirmenin amacı ne? Bu sisteme nasıl erişilir? Kim bu görev için sorumlu olmalıdır? Test içeriği ne olmalıdır? Diğer birçok engelde olduğu gibi, çocukta öğrenme bozukluğu ne kadar erken farkedilirse, bu disleksi olanlar için de aynı, daha iyi ve daha etkili tedavi yöntemleri muhtemeldir. Disleksi durumunda, bunu çok erken yaşlarda tanımlamak her zaman kolay değildir, çünkü belirtiler her zaman açık değildir ve bunlar yaşa bağlı olabilir. Gllis Erken Müdahalenin Önemi adlı makalesinde, eğer 4-5 yaşalarında ( anasınıfı ve ilköğretim 1. Sınıf) yoğun bir eğitim verilirse, okuma problemine sahip olan çocukların %90 nının ortalama seviyede bir okuyucu kadar seviyesini geliştirilebileceğini çalışmaların gösterdiğini yazdı. Lasely (2009) yeni eğtimsel methodlar ve gelişmiş beyin temelli araştırmalar ile, okumak için çok erken yaşlarda bile disleksi tespitinin daha kolay ve mümkün olduğunu yazdı. Bu durum için bir tedavinin olmadığının farkına vararak, erken adımlar ve erken aşamalarda müdahalelerle, çocuğun eğitimindeki okuma problemleri önlenebildiğine inanılmaktadır. #5

6 6 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Shaywitz, disleksi problemi zaman içerisinde çözüleceğini söylemektedir. Şöyle ki, kişi kendi beynini farklı bir modda organize etmeyi öğrenecektir ve araştırmalar göstermiştir ki erken müdahale disleksiklerin okuma güçlüklerini önleyecek veya azaltacaktır. Test etmek ya da bir tanılama etiketine başvurmak yeterli değildir. Ancak bu çocuğun dersleri sırasında karşılaştıkları zorlukların mümkün mertebe üstesinden gelebilmesi için ilk adım taşıdır. Değerlendirme yapıldığında, bunu birçok yararı vardır aşağıda özetlenmiştir. Herhangi bir kişi bir çocuğun zayıf, güçlü yönlerini ve güçlüklerini belirleyebilmektedir. Bu zorluklar ne kadar erken belirlenirse, insanlar ne kadar ilgilenirse, öğretmenelr ve veliler destek için strateji geliştirebilir. Buna bağlı olarak, bir insana disleksik tanısı konursa, özel ayrıcalıklardan yararlanabilir, öreneğin: eğitim sistemi içinde daha fazla izinler, sınıfta öğretmenin desteği, ya da ülkedeki uygun hibe desteklerinin kullanılması vs. Erken yaşlarda disleksi semptomlarının belirlenmesi zor olduğu için, çocuğun ilgisini kaybetmesi ve eğitim sisteminde cesaretini kaybetmesi olasıdır. #6

7 7 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] 4. Tarama Stratejileri Avrupa'da genel durum Ortak ülkelerdeki iç araştırmalar sonrasında, taramanın genellikle çocuk, 7 ve 9 yaşları arasındayken gerçekleştirildiği belirtilmiştir. Tarama, çoğu zaman öğretmenin, rehberlik danışmanının veya başka bir eğitim sağlayıcısının başvurusu üzerine yapılır. Ebeveynin, çocuğunun öğrenme güçlüğü hakkında şüpheleri olması ancak taramanın özel bir kurum aracılığıyla yapılmasını istemesi gibi birçok olay olmasına rağmen, sadece çok az sayıda ülke geniş kapsamlı tarama gerçekleştirmektedir. Tarama Testleri Bir çocuğun disleksi olup olmadığını belirlemeye çalışırken seçilebilecek birçok farklı tarama testinin olduğu görünmektedir. Herkesin aynı sistemi tercih edeceği ve bunun bir ülkeden diğerine değişiklik göstermesi bilinen bir gerçektir. Disleksi ile uğraşan bir kamu kuruluşu tarafından veya özel bir tedavi uzmanı tarafından yapıldığına da bağlı olduğunu belirledik. Bu raporda, Bilişsel Profil Sistemi (CoPS) geleneksel yöntemlerle karşılaştırıldığında sistemin avantajlarını ayrıntılı olarak ana hatlarıyla açıklamıştır. Hull Üniversitesi ve Lucid Research tarafından ortaklaşa 1996 yılında İngiltere'de oluşturulan ve şu anda İngiltere, Norveç ve İsveç'te 6.000'den fazla okul tarafından kullanılan CoPS, 4 ve 8 yaşları arasındaki çocukların psikometrik bir değerlendirme sistemidir. Bu sistem, çocukların bilişsel alanda güçlü ve zayıf yönlerini belirlenmesine olanak sağlamaktadır. İdeal olarak, CoPS değerlendirme sisteminin okullarda dört ya da beş yaşlarındaki tüm çocuklarda kullanılması önerilmektedir. Bu sistem, belli bir çocuk üzerinde değerlendirme yapılması gerektiği fark edildiğinde de kullanılabilmektedir. CoPS tarafından üretilen bilgiler birçok farklı açıdan yararlıdır: Disleksi tanısında (ya da diğer Özel Öğrenme Güçlüklerinde), Diğer çeşitli özel eğitim ihtiyaçları değerlendirilmesinde, Gelişimdeki çeşitli zorlukların belirlenmesinde, Çocukların öğrenme stillerinin belirlenmesinde, Birçok öğrenme güçlüğü olan çocuklara yönelik eğitim tedbirleri ayrımında, Belirtilen yaş grubundaki çocukları kapsayan, gerçek anlamda bireyselleştirilmiş olan Eğitim Planı (IEP) oluşturmada. Bu yöntemin yararı, sistemin gelecekte temel becerileri öğrenmede önemli zorluklarla karşılaşma riskinin daha çok olduğu bu çocukların birçoğunu belirlemeyi sağlamasıdır; ancak kendi yaşı dikkate alınarak ve #7

8 8 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] diğer yöntemleri kullanarak, bu gibi riskler yine de gözden kaçabilir. Bu tür çocukların kendi hataları yüzünden cesareti kırılmadan önce karşılaştıkları bu sorunlar kolayca saptanabilir. CoPS altı ve sekiz yaş arası yaşı ilerlemiş olan çocukları değerlendirmek için bir tarama testi olarak da kullanılabilir. Bu yöntem aynı zamanda daha önce bahsedilmeyen herhangi bir yaşta öğrenme zorlukları olan herhangi bir çocukta kullanılabilir ve uygulanabilir. Bu gibi durumlarda, CoPS bilişsel öğrenme güçlüğü nedenlerini tespit edebilir ve bu nedenle çocuk için bireyselleştirilmiş eğitim planı oluşturmak için fırsat sağlar. CoPS tarafından hangi beceri alanları incelenmektedir? CoPS öğrenme için gerekli olan dokuz tane bilişsel beceriler testi içerir. Her test yaklaşık beş dakika süren ilgi çekici ve eğlenceli bir oyun olarak sunulmuştur. Testin uygulanmasıyla, CoPS aşağıdaki alanlarda aşağıdaki bilişsel yetenek alanlarında doğrudan bir değerlendirme sağlar: o o o o o o o o Görsel / uzamsal ardışık bellek (uzay / zaman) Sözel / görsel ardışık bellek (sembolik) İlişkilendirilebilir işitsel / görsel bellek İşitsel ardışık bellek / sözel İlişkilendirilebilir sözel / görsel öğrenme Fonolojik farkındalık İşitsel ayrımcılık Renk ayrımcılığı Ve ayrıca dolaylı bir değerlendirme: Bilgi işleme hızı hakkında Hız motor süreci hakkında Erken bir değerlendirme amacıyla CoPS yazılımını kullananlar için yararları nelerdir? Herhangi bir geleneksel değerlendirme yönteminden önce kullanılabilir. Bu değerlendirmeyi gerçekleştirmek için bir psikologa ihtiyaç duyulmaz. Öğretmenlerin veya personelin asgari düzeyde eğitim almaları yeterlidir. Okullardaki mevcut teknolojiyi kullanarak, özel ekipman alımı için ekstra maliyeti engeller. Diğer geleneksel değerlendirme yöntemlerine kıyasla öğrenciler bu yöntemle kendilerini daha rahat hissederler. Bu durum öğrencilerin daha çok motive olmasını ve daha güvenilir sonuçlar elde edilmesini sağlar. Daha nesnel bir değerlendirme. Reaksiyon ölçümlerinin ve değerlendirme görevlerinin sunumunda daha hassas. #8

9 9 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Disleksi durumunun önemli unsurlarını sağlayan, çocuğun kavramasındaki zayıf veya güçlü yönlerin ayrıntılı bir resmi, okul kariyer gelişimi ve sınıf içinde farklılaşması için çocuğun bireysel öğrenme stilleri ve belirtileri. Sonuçlar, bilişsel çocukların güçlü ve zayıf yönlerini bireysel tepkilerin kaydı ve grafiği ile açıkça göstermektedir. Sonuçlar, yaş eşdeğeri için standart sonuçlar ve sonuçlar olarak yüzdelik olarak gösterilmiştir. Yüzdelik değerleri ile rapor Standart Sapma değerleri ile rapor CoPS sistemi ile ilgili bazı referanslar aşağıda verilmiştir: "CoPS, disleksiyi tanımlama problemini çözmek için en iyi yoldur... ayrıca öğrencilerin okuma ve yazma güçlüklerinin ilerlemesini engellemek için en iyi yoldur. " Karin Ohlis, Uzman Öğretmen, Suny, Bollnäs, İsveç. "Erken müdahale, disleksi ile mücadelenin anahtarıdır. Biz LEA daki öncü bir projede CoPS 1 i kullanarak prensipleri uygulamaya döküyoruz." Paul Cann, (1997), İngiliz Disleksi Derneği (BDA) Müdürü "Biz başından itibaren CoPS 1 ile ilgiliyiz ve bu paketten çok etkilendik. Kullanımı kolaydır ve önemli bir husus ise, otuzdan fazla çocuk bir sınıfta çalışıyorken bile çok az yetişkin girişine ihtiyaç duyar. Oluşturulan raporlar açık ve nettir Çocuk başarısız olmaya başlamadan önce onun zayıf alanlarını belirleyerek erken bir aşamada müdahale edebiliyoruz." Pat Osborne, Oak Farm Infant Okulu, Uxbridge, Middlesex "Heathcote Okulunda, CoPS u, seviyesi düşük olan okul çocuklarımızın güçlü ve zayıf yönlerini belirlemede ve bazı alanlarda belirgin zayıflıkları olanların kolayca seçilebildiği gibi sıradışı yeteneği olanların da kolayca seçilebilmesinde son derece yararlı bulduk. CoPS, renk algılama sorunu olan çocukları aldı ve önceki okullarından kayıtları daha gelmeden dönem ortasında okula katılan çocukların yetenekleri hakkında bize gerçek bir fikir verdi. "(Heathcote, Danbury, Essex te bulunan küçük bağımsız bir ilköğretim okuludur. Tamamen karma yeteneklerin buluştuğu seçici olmayan bir okuldur. Ayrıca disleksi ve ADD/ADHD gibi problemlere sahip olan çocuklarla ilgilenme konusunda iyi bir üne sahip olarak kabul edilir). " Shirley Charlton, Heathcote Okulu, Danbury, Essex #9

10 10 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] CoPS kullanımının sonuçları nelerdir? İlk CoPS projesinin sonuçları, bilgisayarda yürütülen testlerin bazılarının okuma ve yazma öğreniminde güçlük çeken çocuklar hakkında ve ayrıca disleksi ile ilgili test için tatmin edici bir şekilde önceden haber verdiğini göstermiştir. Veri üreten bilgisayar, psikometrik test bütünlüğü hakkında iyi bir bilgi verir. Bu testler aynı zamanda okuma gelişimi ile de anlamlı ilişkiler üretmişlerdir; bunların bir çoğu, okuma gelişimi ve zeka (sözlü ve sözlü olmayan) arasında bulunandan daha yüksek korelasyon katsayılarına sahipti. Önemli öğrenme güçlüklerinin olduğunu sonradan gösteren çocukların % 90'ından fazlası, okul kariyerinin başında uygulanan basit bir bilgisayar testiyle doğru bir şekilde tahmin edilmişti; aynı zamanda bilgisayardaki test, vakaların % 80'inden fazlasında temel becerilerin diğer öğrenme güçlüklerinden disleksiyi başarıyla ayırt edebildi. CoPS, değerlendirme yöntemi olarak kullanılmak üzere tasarlanmış olduğundan dolayı, yanlış negatif ve yanlış pozitif (1) seviyelerini belirlemek önemlidir: CoPS % 16.7 yanlış negatif ve% 2.3 yanlış pozitif üretti (Thomas ve Singleton, 1997). Daha sonra yapısal eşitlik modelleri gibi diğer yöntemlerle (Singleton, 1997a) karşılaştırılan bir gelişme, başka grafik profillerinin incelenmesini kolaylaştıran böylece disleksi alttür tespitine izin veren (Thomas ve diğ., 1997) görsel / algısal ve sözel / işitsel ile ilgili görevler arasındaki bir istatistiksel ve kavramsal ayrıma onay vermiştir. Çeşitli istatistiksel teknikler, gelecek güçlükleri tahmin etmede (geçerlilik tahmini) bilgisayardaki hangi testin en etkili olduğunu belirlemek için kullanılmıştır ve bunlardan sekizi yazılımın son kiti için seçilmiştir. Renk ayrımcılığını değerlendirmek için sonradan bir başka dokuzuncu test (palyaço) eklenmiştir. Nüfus ortalamasına göre programların bilişsel sistem bileşenlerinin herhangi birinde her öğrencinin nerede başarısız olduğunu belirlemek için bu sistemi kullanan öğretmenleri yerleştirmek amacıyla bu testler standartlaştırılmıştır. Bu nedenle standardizasyon testleri İtalya'nın farklı bölgelerinden 300'den fazla çocuktan alınan farklı numuneler kullanılarak yeniden yapılmıştır ve ortalama yeniden hesaplanmıştır. Tarama Testleri için Matris Aşağıdaki matris, ortağın ülkesinde her bölgede yapılan test ve faaliyetlerin türlerini gösterir. #10

11 11 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Ülke Fizikse l Testler / Aktivit eler Okuma ve Hecele me Testi / Etkinli kleri Mate matik sel Aktivi teler Yaz ılı Tes tler Bilgi saya r Test i nöro lojik Mua yene (Dik kat ve Hafı za) Zeka Testi Fizi kse l Has talı klar Psi ko- Sos yal Dur um Gör sel ve İşits el Test i Çek Cum huri yeti Alm any a İtaly a Mal ta İsve ç Türk iye Not: Yunanistan'da uygulanan standart bir test yoktur. #11

12 12 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] 5. Taramadan sonra yapılan çalışmalar İsveç Önceden de belirtildiği gibi, hiçbir sistematik tarama yoktur ve eğer bir çeşit başvuru varsa yapılır. Herhangi bir ulusal kılavuzu olmadığı için, bu süreç oldukça değişkendir. Bir öğrencide disleksi tespit edildiğinde, eğitim yasası ile zorunlu tutulduğu şekilde bireysel bir eğitim programı oluşturulacaktır. Ulusal bir kılavuz olmadığı için öğretmenlerin uyguladığı genel bir yöntem bulunmamaktadır ve bu tür yöntemler genellikle bir öğretmenden diğerine değişiklik göstermektedir. İsveç'te, disleksiyi ortaya çıkarmak ve analiz etmek için 50'den fazla farklı test kullanılmaktadır. Bu testlerin hiçbiri geçerlilik ve güvenilirlik ile ilgili bilimsel bir değerlendirmeye tabi tutulmamışlardır. Bütün öğretmenlerin, özel ihtiyacı olan çocukları belirlemeleri ve onlara destek olmaları bekleniyor; ancak gerçekte öğretmenler bunu yapacak gerekli eğitimden yoksundurlar. Genel tutum, sınırlı bir özel eğitim ve çoğunlukla bilgisayar tabanlı destek (apps) sunarak sorunları azaltmaktır. Destekleyici teknolojilerin sağlanması konusu ise son derece değişkendir. Bazıları dizüstü bilgisayar, bazıları ise tablet kullanmaktadır. Akıllı tahtaların kullanımı sınırlıdır; ancak şimdi kameralı kişisel cihazlarla değiştirilmesi eğilimi vardır. Veliler ile işbirliği, bireysel takip toplantıları aracılığı ile her dönem yapılır, eğer gerekirse daha sık uygulanabilir. Bu takip toplantıları sadece disleksi sorunu olan çocuklar için değil, tüm çocuklar için yapılmaktadır. Her belediye, bazı eğitim müdahalelerini ve taramayı gerçekleştiren psikologları ve özel pedagoji uzmanları olan merkezi kaynaklı bir ekibe sahiptir. Özel okullar, bu desteği uzman danışmanlardan almaktadırlar. Yapılan faaliyetler oldukça değişkenlik göstermektedir. Literatürde ele alınan yöntemler, Bilgisayar Destekli Girişimi, Yapı Denklem Modellemeyi ve Sesbilimsel Girişimleri kapsamaktadır. Almanya Almanya'da, tarama sonrası ne olacağı, her bir federal devlete göre değişiklik göstermektedir, çünkü hepsinin kendi yönetmelikleri bulunmaktadır; ancak aralarında birçok benzerlik fark edilebilmektedir. Bir çocuğa disleksi tanısı konulduktan sonra, ebeveynler, Gençlik Dairesine mali destek için başvuruda bulunabilmektedirler. Ancak çocuğun disleksi yüzünden ortaya çıkan psikolojik sorunları varsa, bu sadece #12

13 13 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] tedaviyi kapsar. Aksi takdirde, ebeveynler, çocuğu desteklemek için ortaya çıkan tüm masraflardan sorumludurlar. Bireysel bir eğitim programı oluşturma, devlet okullarında mevcut değildir; ancak öğretmenlerle işbirliği yapabilecek bireyselleştirilmiş programlar hazırlayan özel tedavi servisleri Almanya genelinde bulunmaktadır. Bir sınıfta birçok öğrenci olması nedeniyle (bireysel tedavisi mümkün olmayan) ve disleksi hakkında yeterli bilgiye sahip olmamaları nedeniyle okuldaki öğretmenler genellikle özel yöntemler kullanmamaktadırlar. Birçok öğretmenin disleksi sorunu olan öğrencilere yönelik tutumu oldukça olumsuzdur. Özel uzmanların hepsi, doğru olduğunu düşündükleri yöntemleri kullanmaktadırlar, süreçte hiçbir standartlaştırma yoktur. Başka diller için destek gerekirse, özellikle İngilizce öğrenmek için, bazı eğitim yöntemleri mevcuttur. Ancak yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı, genellikle okulda kullanılmaz. Özel bir tedavi uzmanı kullanılması durumunda, yabancı diller için özel eğitim sınıfları sunmaktadırlar, ama gençlik dairesi bunun için ödeme yapmaz. Diskalkuli için durum oldukça farklıdır. Bundesland'a göre, yönetmelikler çok farklılık gösterir. Örneğin, Bavyera daki diskalkuli sorunu olan öğrenciler hiçbir tazminat almazlar, ama Baden Württemberg ve diğer eyaletlerde alırlar. Yine, özel eğitim kursları sadece özel tedavi uzmanları tarafından verilmektedir. Almanya'da disleksi olan öğrencilere, sınav esnasında ek süre verilir ve özel puanlama şemaları vardır, mesela yazım denetiminin puanlanmaması gibi. Dahası, çocuk bir "destek sınıfına" erişebilir; ancak bu sınıflar, disleksi konusunda uzmanlaşmış değildirler ve herhangi bir konuda zorluk yaşayan farklı öğrenciler bulunmaktadır. Bu sınıfların genellikle çok yardım etmedikleri iddia edilebilir. Özel tedavi derslerinde ise, çocuk genellikle haftalık 45 dakika derse gider. Almanya'da, okuma, yazma, imla, konsantrasyon ve algılama eğitimi için farklı yöntemler kullanılır, ancak sadece birkaç yöntem bilimsel olarak değerlendirilmektedir. Aşağıda iki örnek verilmiştir: Örnekler: Marburger Rechtschreibtraining: Öğrenme bozukluğu olan çocuklar için Almanca yazım çalışması ve Almanca öğrenimi için yaygın olarak kullanılan eğitim programıdır. Özellikle ilköğretimin 3. ve 4. kademesindeki çocuklar için uygundur. Çocukların yeni imla sorunları ile karşı karşıya kaldıklarında aktarabilecekleri basit kurallar ve stratejilerin #13

14 14 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] yanı sıra çalışmalar da sunar. ( info.de/marburger- rechtschreibtraining.html) Kieler Leseaufbau: Disleksi sorunu olan çocuklarla okuma alıştırmaları yapmak için yöntem ve egzersizlerdir. Eğitim küçük adımlarla verilir. Çocuklar, fonem- sesletim- yazışmaları sistematik olarak uygular. Kelimeler hecelere ayrılır, okuma hareketleri jest ve mimiklerle desteklenir. Handout.pdf). Tedavide kullanılan özel bir uygulama olmamasına rağmen, tedavi uzmanlarının çoğu kendi kullandıkları stratejilerine tamamlayıcı olarak özel bilgisayar programları kullanır. Yaygın olarak kullanılan örnekleri: "Celeco" (okuma ve yazma için bir program) ve "Uniboard" (yazım denetimi için). Velilerle işbirliğinin önemli olduğuna inanılmaktadır. Çünkü Almanya'daki tüm tedavi hizmetleri değil ama ihtiyacı olan çocukla evde verilen ek eğitim, ebeveynleri oldukça kapsamaktadır. Bununla birlikte teşhisin, çocuklar ve ergenler konusunda uzmanlaşmış bir psikiyatrist tarafından konulması gerektiği için psikiyatristler ve okul psikologları arasında iyi bir işbirliği olduğu görülmektedir; ancak okuldaki maaş, sadece okulun psikologu tarafından verilebilmektedir. Tedavi hizmetleri ile işbirliği, okula, öğretmenlere ve tedavi uzmanlarına bağlıdır. Bazı öğretmenler tedavi uzmanlarına danışır, bazı terapistler öğretmenlerle iletişime geçer. Tedavinin farklı türlerinin olduğu belirtilmektedir. Örneğin, playing therapy diye adlandırılan bir türü bulunmaktadır, ancak bu oldukça başarısız görülmektedir. Çünkü, disleksi sorunu olan çocuklar oynamak yerine, algılarını, konsantrasyon ve disleksinin farklı semptomlarını iyileştirmek için çok çalışmak zorundadırlar. Okumayı geliştirmek için birçok farklı yöntem bulunmaktadır. Ancak, bunların birçoğu oldukça benzerdir ve hece odaklıdır. Yazım odaklı yöntemlerde, farklılıklar daha büyüktür: Bazıları bütünsel bir yaklaşım kullanır, bazıları eklere odaklanır, bazıları da hecelere odaklanır. Dolayısıyla kullanılan ortak bir yaklaşımın olmadığı görülmektedir. Türkiye #14

15 15 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Türkiye'de, Milli Eğitim Bakanlığı, (5 yaşından itibaren) bütün çocukların taranması gerektiğini belirtiyor, ancak işbirliği ve bilgi eksikliği nedeniyle, sadece öğretmen tarafından disleksi sorunu olduğu düşünülen öğrenciler taranmaktadır. Türkiye'de disleksi sorunu olan öğrencilerin resmi sayısı azdır, ancak bunun sebebi ebeveynlerin olumsuz tutumu olabilir, çünkü disleksiyi bir sakatlık olarak nitelemektedirler. Anne- babalar çocuklarının etiketlenmelerini ve böyle bir damgayı taşımak zorunda kalmalarını istememektedirler. Ancak, zorunlu eğitimini tamamladıktan sonra bile çok sayıda öğrenci okuyamamakta ve yazamamaktadır. Disleksi problemi olan çocuklarla uğraşmak zorunda kalan öğretmenlerde negatif bir tutum görülmemiştir. Öğretmenler genellikle bu öğrencileri desteklemekte ve sorumluluğu almaktadırlar. Ancak resmi hiçbir destek bulunmamaktadır ve öğretmenler, bu tür çocukları desteklemek ve onlara yardım etmek için inisiyatif almaktadırlar. Ebeveynler çocuğun teşhisini kabul etmeye istekli olduğunda, özel ihtiyaçlı bu çocuklara karşı olumlu bir tutum sergilemekte ve evde dahi çocuğunun bilgi ve becerisini daha fazla geliştirmek için onlara yardım etmektedirler. Milli Eğitim Bakanlığının bireysel bir programı olmamasına rağmen, bir çeşit öğrenme özrü olan her çocuk, psikolog ile birebir görüşebilmektedir. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Servisi, özel ihtiyacı olan öğrencilere destek olarak aşağıdaki faaliyetleri gerçekleştirmektedir: Dikkat etkinlikleri Motor becerileri geliştiren aktiviteler Grup çalışması Okuma etkinlikleri Yazma etkinlikleri Görsel algı faaliyetleri Sosyal beceri etkinlikleri (kendine güven eğitimi, iletişim, vb) Bunun haricinde, Milli Eğitim Bakanlığı vasıtasıyla okuma ve kodlama desteğinin yanı sıra özel önlemler için sınav esnasında fazladan zaman ayrılmaktadır. Öğretmenler ailenin izni olmadan herhangi bir yardım başvurusunda bulunamadıkları için teşhis öncesinde de sonrasında da ailelerin yardımı olmadığı için tüm öğretmenler tek başına bırakılmaktadır. Disleksi bir engeldir ve hakkında daha fazla bilgi paylaşılırsa, negatif algının değiştirilebileceğine inanılmaktadır. #15

16 16 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Italya İtalya'da, bir çocuğa tanı konulduktan sonra, bu zorlukların okuma ve yazmada tam olarak nerede olduğunu bulmak ve bu çocuklara özel kişiselleştirilmiş bir eğitim yolu (PDP) bulmak için daha fazla tanılama yapılır. Öğretmenler genellikle görselliği arttıran üstbiliş stratejilerle çalışmaktadırlar. Konu anadil olan İtalyancaya gelince, öğretmenler ilk aşamada dilin meta fonolojik yönleri üzerine çalışırlar, öğrenciler büyüdükçe farklı çalışma stratejileri üzerinden devam ederler. Matematik dersinde ise, öğretmenler, öğrencilerle problem çözme ile ilgili çalışmalar yaparlar. Daha sonra hesap makinesi kullanımı gibi telâfi edici araçlar temin ederler. Bu yöntemler, 170/10 İtalyan Kanunu tarafından önerilmektedir. Özel pedagojik bakıma bir örnek, öğrencinin uzun süreli belleği stabilize etmesine ve bir sesi, sesletim ile ilişkilendirmesine olanak sağlamasıdır. Bazı terapistler, bilgisayar, kavram haritaları, ses sentezi ve renk kullanımından yararlanarak, göz hareketinin koordinasyonu üzerinde de çalışırlar. Tanı konduktan sonra, çok sayıda ebeveyn katılmaktadır ve farkındalığı ve veli desteğini arttırma üzerinde duran birçok kurs bulunmaktadır. Ayrıca işbirliği, okullarla pedagojik- psikolojik danışmadan elde edilir. Çek Cumhuriyeti Çek Cumhuriyeti'nde, durum oldukça farklıdır. Pedagojik - psikolojik danışmanlık, 2 gün süren tarama esnasında yapılan testleri değerlendirir ve raporu sonuçlandırır. Ebeveynlere verilen rapor, okul için öneriler de dâhil olmak üzere özel eğitim bozukluğunu tespit eden (ya da etmeyen) testlerin sonuçlarını içermektedir. Bu tür tavsiyeler, kullanılacak malzeme için önerileri ve öğrencilerle nasıl çalışılması gerektiğini kapsamaktadır. Raporu okula iletip iletmemek ebeveynlere kalmıştır. Bu bilgi, velilerin mahremidir. Bir çocuğun tanısı konulduğunda, rapor, çocuğuna yönelik bakım ve özel tedavi için başvuru yapan öğrenci velileri tarafından okula iletilir. Bireysel bir eğitim programı, eğitim danışmanı ve öğretmenler tarafından oluşturulur. Psikolojik pedagojik danışmanlıktan gelen rapor ile orantılı yapılmalıdır. Öğretmenler, her bir konu hakkında özel tutum ve yöntemler ve program hakkında bilgi sahibidirler. Öğrencinin, özel pedagojik bakımı ve haftada bir kez fazladan bir tekrar dersi vardır. #16

17 17 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Ebeveynler, bireysel eğitim programı ile tanışmışlardır ve onların disleksi çocukları için özel pedagojik bakım sunulmaktadır. Pedagojik - psikolojik danışmanlıktan pedagojik uzmanlar ve psikologlar genellikle öğretmenlere danışmak ve kontrol etmek için yılda 2 ya da 4 kez okulu ziyaret etmektedirler. Diğer taraftan, öğrenciler, değerlendirme kontrolü için pedagojik- psikolojik danışmanlığı yılda 2 kez ziyaret ederler. Daha sonra, öğretmenleri öğrencilerin herhangi bir sorununu veya ilerlemelerini rapor ederler. Bütün öğretmenler, bu tür çocuklarla çalışma konusunda olumlu bir tutuma sahiptirler. Herhangi bir zaman kısıtlaması olmadan bir görevi kontrol etme, uygulama ve tamamlamak için daha fazla zaman sunma, daha yavaş öğrenme hızı konusunda onlara saygı gösterme, öğrencilerin başarı ve çabalarını dikkate alarak belirli dilbilgisi hatalarına göz yummak gibi. Teşhisten sonra, Çek Cumhuriyeti'nde yaygın olarak kullanılan bazı özel yöntemler şunlardır: Özel yer işaretleri Dil becerileri Vurgulu hecelerle disleksi öğrenciler için özel metinler okuma İşitsel ve görsel hafıza İkili okuma Bu uygulamalar konusuna gelince, aşağıdakilere dikkat çekilmiştir: Bzuzzer Katlanır alfabe Bilgikartları Disleksi öğrenciler için özel alıştırma kitapları ve ders kitapları Dyscom programı Malta Malta'daki eğitim politikası, tüm öğretmenlerin, her öğrenci için kullanması gerektiği bir kontrol listesinin olmasıdır. Bu evrak, bir çocukta öğrenme güçlüğünün olup olmadığını gösterecektir. Kontrol listeleri, çocuklar 6 ve 8 yaş arasındayken yani eğitimlerinin 1 ile 3. yılları arasında kullanılmaktadır. Öğretmenler bu kontrol listelerini, belirli becerilerde zorluk yaşayan öğrencileri belirlemede, onlara yardımcı olması için bir araç olarak kullanır. Kontrol listesi aynı zamanda, öğretmenlere bu öğrenciler için odaklanmış destek için olanak sağlayacaktır. #17

18 18 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Kontrol listesinin sonuçlarına bağlı olarak, bir öğretmen kendi bulguları hakkında ebeveynleri bilgilendirir ve gerekirse daha fazla değerlendirme için çocuğa başvurur. Bazı ebeveynler, çocuğuna özel bir değerlendirici göndermeyi tercih eder, ne yazık ki kamu sistemi oldukça uzun bir bekleme süresi gerektirebilir. Çocuğun tanısı konulduğunda uygun yardım verilir. Gerekli yardımla tüm çocuklar değişir. Mesela, sınavlarında onlara yardım edecek bir okuyucuya ihtiyaç duyan öğrenciler olabilir veya bir okuyucuya değil ama ekstra süreye ihtiyaç duyan başka öğrenciler de olabilir. Belki her ikisine de ihtiyaç duyan öğrenciler de vardır. Yani şartlara ve her bireyin ihtiyaçlarına bağlı olarak, uygun çalışma yapılmaktadır. SPLD (Özel Öğrenme Güçlükleri), özellikle öğrenme güçlüğü olan kişilerin ihtiyaçları doğrultusunda tasarlanmış az sayfalı ve büyük fontlu kitapları içeren okuma materyali sunan bir kütüphaneye sahiptir. SPLD ayrıca, çeşitli yeni öğretim yöntemleri konusunda öğretmenlere yardımcı olmak adına konferanslar ve bilgilendirme toplantıları düzenlemektedir. Disleksi bilinci, Malta'da öğretmenler arasında artık yaygındır. Ancak öğrenme yolunda disleksi problemi olan çocuğa yardımcı olmak üzere sınıf içinde genişletilebilecek stratejiler üzerinde durulmaktadır. Onaylamış teşhisten sonra, ebeveynlere de destek sunulmaktadır. Okul saatleri dışında çocuğa daha fazla yardım sağlayarak fonetik bilinci üzerine birçok eğitimin olması sayesinde, aile desteklenmektedir. Tüm bu çalışmalar, Eğitim Hizmetleri Vakfı (FES) tarafından sunulmaktadır; ebeveynler, hiçbir ücret ödemezler. Yunanistan Yunanistan'da disleksi için özel bir tarama yöntemi yoktur. Genellikle öğretmen veya ebeveynler tarafından fark edilir. Öğretmen çocuğun disleksi olabileceğini fark ederse, özel bir değerlendirici bulup çocuğunu disleksi konusunda değerlendirmeye tabi tutulmasını sağlayacak olan velileri endişeleri hakkında bilgilendirmekle yükümlüdür. Bir çocuğa tanı konduktan sonra, Yunan Eğitim Bakanlığı Γ6 / / Yasası tarafından sağlanan tek yardım, çocuğun sınavlarını sözlü olarak yapma seçeneğidir. Diğer yardım ise sadece güçlük yaşayan çocuklara eğitimleri boyunca yardım etmek için oluşturulmuş olan dernekler ve kuruluşlardır. 6. Avrupa ve Dünyanın Geri Kalanı Arasındaki Farklar Disleksi değerlendirmeler için fon alanlar, İngiltere'de büyük ölçüde psikolog, İtalya'da ise özellikle tıp uzmanlarıdır. İsveç'te, özellikle konuşma ve dil tedavi uzmanları ve psikolog arasında önemli görüş ayrılıkları vardır, çünkü bu uzmanlardan hiç birinin yeterli uzman olduklarını belirten bir dereceleri yoktur. Avustralya Avustralya'da, hiçbir ulusal taramanın olmadığı belirtilmektedir ve ebeveynlerin çoğu, tanı değerlendirmesi için çocuğunu özel bir değerlendiriciye kendileri götürerek masraflarını karşılamak zorunda kalmaktadırlar. Bazı okullarda anasınıfı başlangıcında ve bir de okul öncesi başlangıcında bir giriş #18

19 19 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] testi yapılmaktadır. Tarama sonrasında, alınan önlemler okula bağlıdır ve bir okuldan diğerine büyük farklılık gösterirler. Durum, sınavlar için de aynıdır, bazı eyaletlerde, öğrenciler gerçekten geride olmadıkça, hiçbir özel önlem yoktur. Bir diğer örnek ebeveynlerin çocuğunu teşhis ettirmesi gerektiği yer olan Katolik okul sistemidir; kesin bir tanı öğretmene ulaştığı zaman, omuzlar silkelenir ve fona hayır tavrı alınır. Amerika Yasa, ABD'de farklı eyalet ve bölgelerde değişiklik gösterir. Eğitim bölgelerinin birçoğu, Hiçbir Çocuk Geride Kalmasın politikası çerçevesinde eğitimin ilk kademelerinde öğrencilerin okumadaki ilerleme kayıtlarını tutar. Bu nedenle, devlet okullarında çabalayan çocukların izlenmesi, onlara bir tür müdahale edilmesini sağlayacaktır. Birkaç bölge/eyalet disleksi için evrensel taramayı zorunlu kıldı. Konaklama ve müdahale politikaları, ABD'de yaşadığınız yere göre de değişiklik gösterebilir. Bazı eyaletlerde, disleksi problemi olan çocuklar okul içinde belirli müdahale ve konaklama ücreti alırlar, ama diğer eyaletlerde çocuklar, sınıfta herhangi bir ek yönerge veya destek alamayabilirler. Okullara, bu çocuklarla yapılması gereken çalışmaların çerçeve prosedürü ve disleksi hakkında olan el kitapları verilmektedir. Bazı eyaletler çoktan disleksi müdahale yasaları oluştururken, bazıları uygulanan müdahale programlarının etkinliğini belgeleyen pilot projeleri uygulamaktadırlar. Örn: Lorraine Wojahn Disleksi Pilot Okuma Programı kapsamında Washington Eyaleti, disleksi öğrenciler için uygulanan programların etkinliğini test etmek amacıyla beş okulu finanse etmektedir. Proje raporu (Genç, 2008), müdahale programlarına katılan öğrenciler için olan sınavların okuma bölümünde geçme notunda % 17 den % 40 a bir artış olduğunu bildirmiştir. #19

20 20 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Başvuru Taraması ve Geniş Kapsamlı Tarama Birçok durumda ileri seviye testleri için çocuğu sevk eden ya öğretmenler ya da ebeveynlerdir. Birisi, öğrencinin öğrenme yetenekleri ile ilgili bir şeylerin yanlış gittiğini anladığında bu yapılır. Her ne kadar İtalya'da geniş kapsamlı tarama olsa da, her bir okulda bu gerçekleştirmek için yeterli para ve kaynak olmadığı için bu her zaman mümkün değildir. Kanunlar ve Ülkelerdeki Yönetmelikler Okul ve ülkelerdeki yasa ve yönetmelikler açısından, tüm ülkelerin disleksi durumu ele alan politikaları olmadığı tespit edilmiştir. Verilen yardımlar ve çok başarılı olamamakla birlikte sonuçlar bütün ülkelerde değişiyordu. Malta'nın durumunda, özel bir kanun yoktur; ancak eğitim departmanı bu engeli tanır ve disleksi tanısı konmuş öğrencilere, tüm sınavlarda ekstra zaman fırsatı verilecektir. Son zamanlarda öğrencilere sınavlar sırasında bir okuyucu (sınav kağıdını okuyan bir öğretmen) edinme hakkı da verildi. Ancak durum, aslında en çok gerekli olan Malta dili ve İngilizce sınavları için böyle değildir. Başarısız olunan sınavlarla ilgili olarak, eğitim departmanı, yakın zamanda yaşlarında olan tüm öğrencilere, ilköğretimi bitirirken, başarısız olduğu sınavları tekrar yapma fırsatı verdi. Geçmişte durum böyle değildi, çünkü ya bütün yılı tekrarlamak zorundaydılar, ya da tercih edilen bir seçenek olan Junior Lyceum Okuluna (Gençler Lisesi ne) değil de bir ortaöğretime gitmeyi seçebilirlerdi. #20

21 21 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Çok benzer bir durum öğrencilere okuma ve yazma sınavlarında yardım edilmesine olanak sağlanan İtalya'da da görülür. İsveç'te, Eğitim Kanunu, her çocuğun saygı ile muamele göreceğini ve bireyselleştirilmiş eğitim alacağını belirtiyor. Ayrıca okul müdürlerinin araştırması ve özel ihtiyacı olan çocuklara daha fazla destek vermesi gerektiği belirtilmektedir. Mevcut durumda disleksi için ulusal kural bulunmamaktadır, bu nedenle her okul kendi öğrencileri için uygulanacak müdahaleler konusunda karar vermek zorundadır. Çek Cumhuriyeti'nde yasalar, özel eğitim ihtiyacı olan tüm öğrencileri ve çocukları ve son derece yetenekli olan öğrencileri kapsar. Almanya'da sınavlar esnasında disleksi sorunu olan öğrencilere bazı izinler vasıtasıyla yardımcı olan bir yasa bulunmaktadır. Öğrencilere ek süre verilir ve aynı zamanda imla hatalarını göz ardı eden özel bir işaretleme şeması ile destekler. Çocuklar bir "destek sınıfı" da kullanabilirler; ancak bu, disleksi olan çocuklarda uzmanlaşmış bir sınıf değildir ve burada başka öğrenme güçlükleri olan öğrenciler de bulunmaktadır. Bu sınıfların, çocuğa yardım etmede yeterli olmama ihtimali iddia edilebilir. Eğer çocuk özel tedavi sınıflarına katılıyorsa, seans başına normal katılım, 45 dakika süreyle haftada bir kezdir. Yunanistan daki tek yasa, çocuğun sınavlarını sözlü olarak yapabilme seçeneğinin olduğunu belirten Yunan Eğitim Bakanlığı nın Γ6 / / yasasıdır. #21

22 22 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Diğer taraftan, daha önce de belirtildiği gibi Türkiye'de herhangi bir yasa yoktur ve her okul, her bir öğrenci ile uygun bir biçimde ilgilenir. Yaş Stratejileri - Farklılıklar Disleksiye yönelik ilk testler, genellikle farklı ülkelerde farklı yaşlarda yapılmaktadır. Örneğin testler, genellikle, Çek Cumhuriyeti'nde 6, Almanya'da 8, Malta da 7, İsveç te 9 yaşında yapılır. İtalya'da, çocuklar 5 yaşındayken yapılır. Bazı durumlarda yeniden tarama, daha önceden disleksi teşhisi konmuş çocuklar için birkaç yıl sonra tekrar yapılır. 7. Sonuçlar Dünyanın geri kalanında ve Avrupa'da bu durumla ilgili araştırmanın sonucu, konu disleksi problemine sahip çocuklara gelince hepsinin oldukça benzer bir yaklaşımı vardır. Bu tür çocuklara destek için kullanılabilen çok sayıdaki yöntem ve araca rağmen bu, büyük ölçüde velilerin, öğretmenlerin ve okulların sahip olduğu desteğe bağlıdır. Disleksi sorunu olan ve her gün incelenerek gerekli yardımı alamayan çocukların, sonunda sistemden düşeceğine dair yaygın bir inanış ve farkındalık vardır. Eğitim sisteminin bu çocuklara, çalışmalarında onları ileriye taşıyabilecek uygun öğrenme yöntemlerini sağlayabildiğinden emin olunması gerekir. ismart Platformu ile bu çocukların herhangi bir sınırlama olmadan belirledikleri hedeflere ve hayallere ulaşmada ve eğitim amaçlarını gerçekleştirmede onlara yardım edebileceğimize inanıyoruz. Ek I - Disleksi örgütleri ve destek merkezlerinin listesi Annex I - List of Dyslexia organisations and support centers European Dyslexia Association - info.eu #22

23 23 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Czech Republic ps.cz/dyscentrumzdar/uvod.php Germany Bundesverband Legasthenie & Dyskalkulie e.v.: legasthenie.de/ DVLD Dachverband Legasthenie Deutschland: Greek goneis.gr Italy AID Associazione Italiana Dislessia - F.A.R.E. Centro Specialistico per la Dislessia e le Difficoltà di Apprendimento - C.I.D. Centro Italiano Dislessia - Associazione Die.Sse.A Palermo - associazionediessea@gmail.com Malta SpLD Malta - Let Me Learn - Malta Dyslexia Association - Dyslexic Teen Dialogue - Sweden Dyslexiförbundet FMLS - Svenska Dyslexiföreningen - Skoldatatek - Kod- knäckarna - Turkey Kocaeli Dysleixa Association #23

24 24 [2.2 DİSLEKSİ BELİRTİLERİNİN ERKEN TANıSı] Other Associations Dyslexia Association in Ireland - Britich Dyslexia Association - #24