TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

Transkript

1 ISSN: Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi 25 (2) 1-11 TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR Davetli Makale Dünya da ve Türkiye de Otomotiv Sanayinin Sektörel Analizi Hüseyin BAYRAKÇEKEN Afyon Kocatepe Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Afyonkarahisar ÖZET Otomotiv sektörü ortaya koyduğu katma değer ve iş hacmi nedeniyle Dünya da önemli sektörler arasındadır. 198 lerde Dünya da 85 bağımsız otomobil üreticisi üretim yapmakta iken, bu rakam 2 yılında 18 e düşmüştür. Dünya otomotiv sektörü üretiminin %7 ini Avrupa Birliği ülkeleri ile ABD ve Japonya gerçekleştirmektedir. Otomotiv sektörü Dünya nın 6. büyük ekonomisi durumundadır. Türkiye otomotiv sanayi olarak oldukça ileri durumdadır. Önceleri orduya Jeep üretmekle başlayan sektör, ilk ciddi üretimini 1966 yılında Anadol markası ile gerçekleştirmiştir. Otomotiv sektöründe firmalar arasında kıyasıya bir rekabet sürmekte olup firmalar birleşme yoluyla maliyetlerine aşağıya çekmektedirler. Türkiye de 17 firma taşıt alanında üretim izni almıştır. Türkiye de taşıt sektörü ülke ekonomisi ile yakından ilişkili olup sürekli yıllara göre değişiklik göstermektedir. Sektör özellikle 21 yılındaki krizden oldukça etkilenmiştir. Otomotiv yan sanayindeki firmaların yüzde 91.3 ü İstanbul, Bursa, İzmir Kocaeli ve Ankara da faaliyet göstermektedir. Bölgesel bazda değerlendirildiğinde firmaların % 79 u Marmara, % 11 i Eğe, % 7 si İç Anadolu ve % 3 ü de diğer bölgelerde bulunmaktadır yılında % 53 yerli malzeme katkısı ile Anadol marka otomobillerin seri üretimini, Tofaş ve Renault firmalarının seri otomobil montajı takip etmiştir. Ana sanayideki bu gelişmeler, yan sanayine de yansımış, 196 lı yılların ilk yarısında sadece koltuk, döşeme, lastik ve kauçuk parçalar ve akümülatör üretimi yapmaktayken, 197 li yılların ortalarından itibaren piston, sekman, supap gibi hassas motor parçaları üretilmeye başlanmıştır Anahtar kelimeler: Otomotiv sanayi, Otomotiv, Yan Sanayi 1. GİRİŞ Otomotiv sanayi, sağladığı katma değer, yarattığı istihdam ve etkileşim içinde olduğu diğer sanayi kollarıyla, ülke ekonomilerindeki öncü sektörlerden biridir. Dünya da 6 ülkeye ait 2 dolayında firma, otomotiv sanayi ve ticaretinin yüzde 9 dan fazlasına hakimdir. Otomobil üretimi, toplam motorlu aracı üretiminin yüzde 7 ini oluşturmaktadır. Bu oran Türkiye içinde geçerlidir [1]. Otomotiv sanayi küresel ve iş yoğunluğu fazla olan bir sanayidir. 23 yılında 6 ülkede 59 milyon motorlu taşıt üretilmiştir. Üretimin % 8 ini 5 sanayileşmiş ülkenin 1 firması yapmakta ve küresel üretim planlamaları, bu 6 ülkenin koşulları dikkate alınarak yapılmaktadır [2]. Küresel düzeyde hızla değişen pazar ve rekabet koşullarına paralel olarak dünya otomotiv sanayindeki üretici firma sayısı, birleşme ve satın almalar nedeniyle giderek azalmaktadır. Yakın bir gelecekte taşıt üretici sayısının en çok 5 i ana sistem üreticilerin ise 3 u geçmeyeceği ve bu firmalar arasındaki şirket evliliklerinin süreceği tahmin edilmektedir [1].

2 Teknolojik Araştırmalar : MTED 25 (2) 1-11 Dünya da ve Türkiye de Otomotiv Sanayinin Sektörel Analizi Türk insanı otomobille 19 lü yılların başında tanışmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra da ülkede otomobil sayısında artış olmasına karşın otomotiv sanayi henüz kurulmamıştı. Bu konuda 1929 yılında İstanbul da bir Amerikan firmasının montaj fabrikası kurulmasıyla başlasa da otomotiv sanayinde ciddi yatırımlar 194 lı yıllarda hız kazanmış, 1961 yılında %1 Türk imalatı olan Devrim otomobilinden sonra 196 lı yıllarda çok sayıda yabancı firma lisansıyla üretime başlanmıştır. Bugün ülkemizde 15 yabancı firma lisansıyla üretim yapılmaktadır. Örneğin, İzmir de üretim yapan BMC bu gün yerlilik oranında %1 e yaklaşması ve artık kendi tasarımlarını üretmesi nedeniyle ülkemiz ekonomisi ve otomotiv sanayimizin geldiği nokta noktayı göstermesi bakımından son derece önemlidir [3]. 2. DÜNYADA OTOMOTİV SANAYİNİN SEKTÖREL ANALİZİ Otomotiv Sektöründe aşırı bir rekabet hüküm sürmektedir. 198 lerde Dünya da 85 bağımsız otomobil üreticisi üretim yapmakta iken, bu rakam 2 yılında 18 e düşmüştür. Dünya otomotiv sektörü üretiminin %7 ini Avrupa Birliği ülkeleri ile ABD ve Japonya gerçekleştirmektedir. Avrupa daki en büyük dört üretici ülke Almanya, Fransa, İngiltere ve İtalya dır. Türkiye, Dünya daki toplam üretimin %.49 unu gerçekleştirmektedir (Şekil 1)[4]. OICA Genel Kurulunda, otomotiv sektörünün ekonomik olarak gelişiminin değerlendirilmesi ile Dünya toplam taşıt aracı üretiminin 24 yılı ilk 6 aylık dönemde, 23 yılı aynı döneme göre % 6 oranında artarak 32.6 milyon adete ulaştığı vurgulanmıştır. 24 yılı ilk 6 aylık dönemde, en büyük büyümenin % 16.5 ile ağır ticari araç sektöründe yaşandığı, hafif ticari araç üretiminin % 6.6, otomobil üretiminin ise % 5.4 oranında arttığı açıklanmıştır. En çok büyüme kaydeden bölgenin Doğu Avrupa/Türkiye olduğu, bu bölgeyi Asya ve Güney Amerika nın takip ettiği belirtilmiştir [2,5]. Dünyada Otomotiv Üretimi Miktar AB ABD Japonya Kanada Güney Kore Türkiye Diğer Ülkeler Şekil 1. Dünya taşıt aracı üretiminde ülkelerin payları (21) [4] Otomotiv sektörünün yüksek bir üretim adetine ulaştığı, Dünya ekonomisinde istikrarlı sektör olmaya devam edeceği, global otomotiv sektörünün tek bir ülke gibi düşünülmesi durumunda, yıllık iş hacminin 1.6 trilyon Euro ile Dünya nın 6. en büyük ekonomisi olabileceği belirtilmektedir. Dünya da 8 milyon kişiye iş imkanı sağlayan otomotiv sektörüne bağlı bir çok iş sahasının bulunmakta ve her yıl küresel olarak 5 milyar Euro dan fazla vergi geliri elde edilmektedir. Sanayinin, AR-Ge ye verdiği önemin çok büyük olduğu ve yıllık olarak 74 milyar Euro luk yatırımın yapıldığı belirtilmiştir [2,5]. 2

3 Bayrakçeken, H. Teknolojik Araştırmalar: MTED 25 (2) 1-11 Tablo 1. Dünya otomobil üretimi (Bin)[6] Ülke Ülke Belçika 912 1, Arjantin Fransa 2,883 3,182 3,293 3,22 Brezilya 1,348 1,5 1,521 1,55 2 Almanya 4,83 5,31 5,123 5,145 Şili İtalya 1,422 1,272 1,126 1,26 Kolombiya Hollanda Uruguay 9 5 Portekiz Venezuella İspanya 2,445 2,211 2,267 2,399 Avustralya İngiltere 1,629 1,492 1,63 1,658 Çin ,91 2,19 Avusturya Hindistan Finlandiya Endonezya İsveç İran Çek Japonya 8,363 8,11 8,619 8,478 Cumhuriyeti 8 Macaristan Malayzya Polonya Pakistan Romanya Philipinler Serbia Güney Kore 2,62 2,47 2,651 2,768 1 Slovak Tayvan Republic Slovenya Tayland Rusya 966 1, ,1 Mısır Ukrayna Botswana Özbekistan Djibouti 2 Türkiye Kenya 1 Kanada 1,169 1,275 1,369 1,34 Libya 7 Meksika 1,279 1, Morocco Güney Afrika TÜRKİYE DEKİ OTOMOTİV SEKTÖRÜNÜN TARİHİ GELİŞİMİ Cumhuriyetin ilk yıllarında, Türkiye de otomobil yada otomobil parçası üretmek söz konusu değildi. Otomobillerin vidası bile dışarıdan gümrüksüz olarak getirtiliyordu den sonra Türkiye de ithal ve montaj otomobiller dönemi başlamıştır. İlk montaj fabrikası 1929 yılında Tophane de yaklaşık 5 işçi ile başlamıştır. Fabrikayı Ford Motor Company adlı şirket kurmuştur [3]. Türkiye deki otomotiv sanayi, kurulduğu 196 lı yıllardan beri AB otomotiv sanayi ile yakın bir entegrasyon içindedir. Bu işbirliği 198 li yılların ortasında giderek artan yabancı sermaye katılımı ile ekonomik işbirliğine dönüşmüştür [1]. Türkiye, 1999 da bin kişiye düşen 62 otomobil sayısı ile Dünya ortalaması olan 82 nin oldukça altındadır. AB de 476 olan bu rakam, kişi başına milli geliri Türkiye ile benzer düzeyde olan Bulgaristan da 2 dür. Bu durum gelir dağılımındaki dengesiz yapı yanında, otomobil satışlarına uygulanmakta olan yüksek vergilerle talebin bastırılmasından da kaynaklanmaktadır [1]. Otomotiv sanayi, küresel düzeyde hızla değişen pazar ve rekabet koşulları nedeniyle sürekli ve dinamik bir gelişim içindedir. Özellikle Gümrük birliği 199 öncesine göre birçok farklılık taşıyan Pazar ve rekabet koşulları Türkiye deki otomotiv sanayini yeni bir yapılanma sürecine sokmuştur. Otomotiv sanayinin, Türk sanayi içinde önem kazanmaya başlaması ve montajdan imalata yönelmesi 196 lardan sonra olmuştur. Otomotiv sanayinde faaliyet gösteren ana firmalarda çalışan her kişinin, diğer faaliyet sahalarında 2 kişiye iş imkanı sağladığı tespit edilmiştir (yan sanayi, pazarlama 3

4 Teknolojik Araştırmalar : MTED 25 (2) 1-11 Dünya da ve Türkiye de Otomotiv Sanayinin Sektörel Analizi kuruluşları, bakım, tamir ve servis istasyonları, nakliye, sigorta vb.) yılında % 15 lik bir yerli oranla imalata başlayan ana sanayi bugün ortalama % 85 seviyesine ulaşmıştır [7]. Türkiye de ilk kez otomotiv sanayi ürünleri imalatı 1954 yılında Türk Willys overland Ltd nin orduya jip ve kamyonet üretmesi amacıyla başlamıştır. İlk Türk otomobili ise 1961 yılında Eskişehir Devlet Demiryolları fabrikasında üretilmiştir. Devrim adı verilen otomobil dört adetlik örnek model üretimle sınırlı kalmıştır [8]. Otomobilde ilk ciddi üretim 1966 yılında ANADOL otomobilin üretimi ile başlamıştır. Yıllık üretimi en fazla 72 adet olan ANADOL marka otomobilin üretimi 1982 yılına kadar devam etmiş ve toplam 87 adet üretilmiştir [8] ve 1969 yıllarında Bursa Organize Sanayi Bölgesinde kurulan Tofaş ve Oyak-Renault firmaları, her biri yılda 2 adet kapasiteyle 1971 yılında üretime başlamıştır. Tofaş kuruluşunda % 22.5 hisseye sahip bulunan Fiat firmasının lisansı ile Fiat 124, Oyak-Renault firması ise kuruluşunda % 44 lük hisseye sahip bulunan Renault firması lisansı ile Renault 12 otomobilini üretmek üzere kurulmuştur [8] yılında yaşanan ekonomik krizden otomotiv sanayi de olumsuz bir biçimde etkilenmiş; kapasite kullanım oranları % 3 un altına inmiş, nitelikli işgücünün üçte biri kaybedilmiştir. Bu kriz sonucunda otomotiv sanayi % 5 dolaylarında bir küçülme kaydetmiştir [9]. Otomotiv sanayinde özellikle AB ile Gümrük Birliğinden sonra dış ticarette önemli gelişmeler yaşanmaktadır [1]. Günümüzde Türkiye de taşıt ana sanayinde 17 firma mevcuttur ve yabancı lisanslar ile üretim gerçekleştirilmektedir (Tablo 2). Tablo 2. Taşıt üretici firmalar hakkında genel bilgiler [11] Firma Üretim yeri Üretime başlama tarihi Lisans 4 Sermaye (1.. TL) Yabancı sermaye (%) Kapalı alan (1 m 2 ) A.İ.O.S. İstanbul 1966 Isuzu 8, ASKAM Gebze/Kocaeli 1964 Daimler- Chreysler/ Hino 16, Toplam alan (1 m 2 ) BMC İzmir , Ford Otosan Eskişehir Kocaeli Ford 292, ,2 1,6 Honda Gebze/Kocaeli 1997 Honda 7, Türkiye motor C. Hyundai Kocaeli 1997 Hyundai 54, , Assan motor C. Karsan Bursa 1966 Peugeot 19, MAN Ankara 1966 MAN 65, 99, Türkiye M.Benz Türk İstanbul Aksaray Mercedes Benz 1, Otokar Sakarya 1963 KHD/Land 24, Lower Otoyol Sakarya 1966 Iveco 12, O.Renault Bursa 1971 Renault 194, Temsa Adana 1987 Mıtsubishi 7, Tofaş Bursa 1971 Fıat 45, Toyota Sakarya 1994 Toyota 74, T.Traktör Ankara 1954 New 47, 37, Holland N. Uzel Istanbul 1962 M.Fergus. 26, Toplam 1,789,561 2,72 9,934

5 Bayrakçeken, H. Teknolojik Araştırmalar: MTED 25 (2) TÜRKİYE OTOMOTİV SANAYİSİNİN SEKTÖREL DURUMU 24 yılı Ocak-Kasım döneminde otomobil satışları 41,13 adet gerçekleşmiştir. 1 yıllık ortalamaya göre otomobil pazarı 221,2 adet iken, 24 yılında 41, adet ile 1 yıllık ortalama değerinden (% 81) daha yüksektir. 23 yılına göre, 24 yılı toplam otomobil satışları % 128, yerli otomobil satışları % 112 oranında artarken, ithal otomobil satışları % 136 gibi daha yüksek bir oranda artmıştır. Bunun sonucunda, ithalatın pazar payı 24 yılı % 7 gibi çok yüksek bir oranda gerçekleşmiştir. 24 yılı ithal otomobil satışları, 23 yılına oranla: AB Ülkelerinden % 128, Doğu Bloku Ülkelerinden % 11, Uzak Doğu Ülkelerinden % 278 oranında artmıştır [2]. Şekil 2 de son 1 yılın otomobil satışları ele alınmıştır yılları arasında otomobil satışlarında artış, yılları arasında düşüş yaşanmıştır. Daha sonraki yılda, tüketicilerin önceki yıllarda ertelenmiş olan talepleri nedeniyle satışlarda büyük oranda artış meydana gelmiş, Fakat yılları arasında gelir düzeyinin düşmesi nedeniyle satışlarda oldukça düşük seviyede seyretmiştir. 21 yılındaki ekonomik krizden sonra birkaç yıldır ertelenen otomobil talepleri, banka faizlerinin düşmesi ve kampanyalar nedeni ile satışlarda artış görülmüştür. Yıllara Göre Satışların Gelişimi Miktar (Adet) Yıllar Şekil yılları arasında Türkiye deki otomobil satışları [11] 5

6 Teknolojik Araştırmalar : MTED 25 (2) 1-11 Dünya da ve Türkiye de Otomotiv Sanayinin Sektörel Analizi Otomotiv Sanayi Talep, Üretim, İthalat ve İhracat Karşılaştırması Miktar (adet) Yıllar Talep Üretim İthalat İhracat Şekil 3. Türkiye deki otomobil sektöründe talep, üretim, ithalat ve ihracatın karşılaştırılması [11] Türkiye nin otomotiv sektöründeki talep, üretim, ithalat ve ihracat arasındaki 1 yıllık değişim Şekil 3 de görülmektedir. Ülke ekonomisi ile yakından ilişkili olan otomotiv sektöründe, otomobile olan talep en fazla 2 yılında iken en az talebin az 22 yılında olduğu, üretimin en fazla 2 en az 21, ithalatın en fazla 2 en az 1995 yılında, ihracatın en fazla 23 en az 1994 yılında olduğu görülmektedir. İhracat yıllara bağlı olarak hemen her yıl artış göstermiştir. Türkiye de otomotiv sanayinde önceleri yerli ürünlerin satışı fazla iken günümüzde ithal araçların sayıları her geçen gün artmaktadır (Şekil 4) yılında % 2 civarındayken 24 yılında % 7 ler seviyesindedir. % Yerli-İthal Edilen Otomobil Sayılarının Karşılaştırılması Oran (%) Yıllar Yerli İthal Şekil 4. Türkiye de otomotiv sektöründe ithalatın Pazar payı [6] 6

7 Bayrakçeken, H. Teknolojik Araştırmalar: MTED 25 (2) 1-11 Tablo 3. Otomotiv ithalatı [6] Ülke Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % AT+EFTA Doğu Avrupa Rusya Fed Romanya Çek Cum Uzak Doğu Japonya G.Kore Diğer Toplam Ülkelere göre ithal araç sayları Tablo 3 de görülmektedir. En fazla ithalatın AB ülkelerine ait olduğu görülmektedir. AB ülkeleri hem coğrafi açıdan Türkiye ye yakın hem de bu ülkelerde çalışan çok miktarda Türk işçisinin olması nedeniyle ilişkiler daha fazladır. Aynı zamanda Dünya da 3 ana üretici bölge olduğu göz önüne alındığında(asya, Amerika ve Avrupa) Türkiye ye en yakın bölgenin Avrupa olduğu, nakliye gibi problemler, Amerika nın oldukça uzak olması, Asya daki sanayinin daha yeni olması gibi nedenlerden dolayı Avrupa ile olan ilişkiler daha fazladır. 24 yılında markalar bazında satış miktarları ile oranları Tablo 4 de görülmektedir. Tablo 4. Türkiye satış yapan otomobil firmalarının 24 satışları ve Pazar payları [6] Marka Satış Pazar payı % Marka Satış Pazar payı % Renault Mitsubishi Opel Mazda Ford Mercedes Fiat Suzuki Hyundai Volvo V.Wagen Subaru Toyota Alfa Romeo Peugeot Daihatsu Honda Land Rover Chevrolet Chrysler Skoda Mini Citroen Rover 156. Nissan Smart 135. Seat Jaguar 111. Kia Porsche 15. Audi Saab 42. BMW Ferrari 6. Dacia Mg 4. Lada Maserati 3. Toplam Türkiye de 24 Ocak-Eylül döneminde 564,78 adet taşıtın trafiğe kaydı yapılmış, adet taşıtın kaydı silinmiştir. 23 yılı aynı döneminde 196,661 adet taşıtın trafiğe kaydı yapılmış, 25,972 adet taşıtın ise trafikten kaydı silinmiştir. 24 yılında uygulanan trafikten kaydı silinen ve hurdaya ayrılan araç yerine satılan araçlardaki ÖTV indiriminin etkisi ile, kaydı silinen araç sayısında çok önemli bir artış olduğu görülmektedir. Bu araçların çok büyük bölümünü otomobil oluşturmaktadır [12]. 7

8 Teknolojik Araştırmalar : MTED 25 (2) 1-11 Dünya da ve Türkiye de Otomotiv Sanayinin Sektörel Analizi Tablo 5. Otomotiv sanayinde üretim yapan firmaların 24 üretimleri [13] Firma Otomobil % Firma Otomobil % Ford Otosan O.Renault Honda Türkiye Tofaş-Fiat Hyundai Assan Toyota Genel Toplam Tablo 6. Firma bazında İhracat (Adet)[14] Firmalar Firmalar Ford Otosan B.M.C Toyota Otokar Tofaş Man Oyak Renault A.I.O.S Hyundai Assan Otoyol Türk Traktör Temsa M.Benz Türk Aksam Uzel Karsan Honda Türkiye Genel Toplam Tablo 7. Otomotiv sanayi firmalarının İhracatları[6] Yıl Adet Değer $ Yıl Adet Değer $ yılları arasında hızla artan otomobil talebi nedeni ile son yıllarda uzak doğu ülkeleri ile lisans ve joint-venture ilişkilerinde bir hareketlenme izlenmektedir yılından sonra 3 yeni firma Toyota, Hyundai ve Honda otomobil üretimi için teşvik alarak yatırım yapmıştır. Bugün için ana sanayideki 16 firmanın 11 i AB ndeki firmalar ile yakın ilişki içinde bulunmaktadır [1]. Opel Türkiye firması 21 yılında aldığı bir karar ile üretim faaliyetine son vermiştir. Karayolu taşıt araçları kapsamındaki çekici, büyük kamyon, küçük kamyon, kamyonet, otomobil, otobüs, minibüs, müdibüs üreten otomotiv sanayi sektöründe halen 15 kuruluş faaliyetini sürdürmektedir [1]. Yabancı sermaye açısından başlangıçta Avrupa ve ABD kaynaklı olan yatırımlara 1994 yılından sonra ve özellikle Gümrük Birliği sürecinin de etkisi ile Japon ve G. Kore kaynaklı yabancı sermaye yatırımları eklenmiştir [1]. Motorlu taşıtlar imalat sanayindeki firmalarda otomobil üretiminde toplam kurulu kapasite 667 bin ve üretici sayısı 6 dır [1]. Türk otomotiv sektörde ana ve yan sanayi kuruluşları genel olarak Marmara Bölgesinde yoğunlaşmışlardır. Otomotiv yan sanayindeki firmaların yüzde 91.3 ü İstanbul, Bursa, İzmir Kocaeli ve Ankara da faaliyet göstermektedir. Bölgesel bazda değerlendirildiğinde firmaların % 79 u Marmara, % 11 i eğe, % 7 si iç Anadolu ve % 3 ü de diğer bölgelerde bulunmaktadır. İhracat potansiyelinin yüksek olması ve Türkiye nin bölgesel avantajları nedeni ile Türk otomotiv yan sanayine yabancı sermayenin ilgisi giderek artış göstermektedir. Sektörde 1999 yılı itibariyle başta AB şirketleri olmak üzere 138 yabancı firmanın ortaklığı mevcuttur [1]. 8

9 Bayrakçeken, H. Teknolojik Araştırmalar: MTED 25 (2) 1-11 Tablo 8. Otomotiv istihdamı [14] Firma İşçi Büro personeli İdareci Mühendis İdari Mühendis Toplam Otomotiv İstihdamı Çalışan sayıs Yıllar Şekil 5. Türkiye deki Otomotiv istihdamı [6] Yönetici Mühendis işçi Tablo 9. Otomotiv sanayi yatırımları ($) [14] Proje tipi Kapasite artırımı Modernizasyon Yeni model Kalite artırıcı Yerlileşmeyi artırıcı Diğer Toplam YAN SANAYİ Türk otomotiv sektörünün ayırt edici özelliklerinden biriside güçlü, standartları yüksek ve rekabetçi bir yan sanayinin varlığıdır. Otomotiv yan sanayi özellikle son 5 yıl içinde teknolojik olarak ileri bir düzeye gelmiştir. İhracatın yüzde 6 ının AB ülkelerine gerçekleştiriliyor olması, sektörde ulaşılan teknoloji düzeyinin önemli bir göstergesidir [1]. Türk otomotiv sanayinde, ana sanayi firması başına doğrudan tedarikçi sayısı 25 civarındadır. Yani bir firma 25 yan sanayiciyle çalışmaktadır. Bu sayıya göre Türk otomotiv sanayi Japon ve Avrupalı 9

10 Teknolojik Araştırmalar : MTED 25 (2) 1-11 Dünya da ve Türkiye de Otomotiv Sanayinin Sektörel Analizi rakipleri ortasında bir yerde olup Japonya ya yakındır. Ancak ana sanayi firmasının ürün tedarikinde bulunduğu 25 kişinin altında istihdama sahip küçük ölçekli firmaların sayısı oldukça yüksektir [8] yılında % 53 yerli malzeme katkısı ile Anadol marka otomobillerin seri üretimi ve Tofaş ve Renault firmalarının seri otomobil montajına başlanmıştır. Ana sanayideki bu gelişmeler, yan sanayinde de yansımış, 196 lı yılların ilk yarısında sadece koltuk, döşeme, lastik ve kauçuk parçalar ve akümülatör üretimi yapmaktayken, 197 li yılların ortalarından itibaren piston, sekman, supap gibi hassas motor parçaları üretilmeye başlanmıştır mali krizi otomotiv ana sanayi sektörünü derinden etkilemesine rağmen daha çok küçük yapıda olan yan sanayi kuruluşları, önceki yıllarda yaptıkları sağlam ihracat bağlantıları ve ürünlerinde gerçekleştirdikleri yüksek standartlar neticesinde iç pazardaki gerilemeyi dış pazarlara yönelerek giderip 1995 yılında iyi bir dönem geçirmişlerdir [9]. Otomotiv sanayisinin gelişmesine paralel olarak üretilen taşıt sayıları ve çeşidinde artış olmuş aynı zamanda yan sanayide de önemli oranda gelişme kaydedilerek üretilen araçlardaki yerli katkı miktarı % 9 ları aşmıştır. Türk otomotiv yan sanayinde kapasite kullanımı, otomotiv ana sanayi üretimindeki dalgalanmalarla paralellik göstermektedir. Ancak yan sanayini daha güçlü bir ihracatçı yapısının olması nedeniyle, yan sanayideki kapasite kullanımı ana sanayiye göre daha yüksek olmaktadır yılında ana sanayideki kapasite kullanımı % 54 iken, yan sanayide % 62 olmuştur [8]. 6. TARTIŞMA Türkiye de otomobil satışlarına uygulanmakta olan yüksek vergiler yanında kişi başına milli gelirin düşük olması ve dengesiz gelir dağılımı, talebi olumsuz yönde etkileyen başlıca faktörlerdir. Türkiye genç bir nüfusa sahip olmakla birlikte kişi başına düşen taşıt sayısı Dünya ortalamasının çok altındadır. Bu oranın artması ciddi anlamda bir Pazar oluşturmaktır. Bu açığın kapatılmasında yerli üretimin artması otomotiv sanayinin de gelişmesine büyük ölçüde katkısı olacaktır. Otomotiv sanayinin gelişmesinde en önemli dayanak iç pazarda istikrarlı ve sürdürülebilir bir gelişmenin sağlanmasıdır. Bu istikrarlı gelişme özellikle satış vergileri ile yakından ilgilidir. Satış vergilerinin AB ülkelerine göre çok yüksek ve ürünler arasında dengesiz bulunması pazarda sürdürülebilir bir gelişmeyi de engellemektedir. Taşıtlarda kullanılan yakıtlarda vergi yükü dolayısıyla fiyatları Dünya ortalamasının oldukça üzerindedir. Diğer taraftan Türkiye de ilk yatırım maliyeti ve enerji fiyatlarının yüksek oluşu da sektörün gelişmesinde önemli bir dezavantaj oluşturmaktadır. Taşıt üretiminde günümüzde Türkiye ye en güçlü rakipler Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Romanya, Rusya iken gelecekteki Hindistan, Çin, İran olabileceği kestirilmektedir. Son yıllarda özellikle otomobil alanında ulaşılan ürün çeşitliliği ve yurtdışı lisanslı bazı modellerin Türkiye de üretilip Dünya pazarlarına sunulması ile olumlu gelişme olarak görülmesine rağmen otomobil ihracatı istenilen seviyeye ulaşamamıştır. Türkiye de üretilen otomobiller genelde lisans anlaşmalarına bağlı olarak üretildiklerinden yeni ürün geliştirilmesi pek mümkün olmamaktadır. Kısaltmalar OICA Uluslar arası motorlu taşıt üreticiler Birliği 1

11 Bayrakçeken, H. Teknolojik Araştırmalar: MTED 25 (2) 1-11 KAYNAKLAR 1. Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde İstanbul sanayi odası meslek komiteleri sektör stratejileri geliştirilmesi projesi, Otomotiv Sanayi Sektörü, 22, İstanbul, yayın no: 22/4, İstanbul sanayi odası, 2. OSD haber bülteni aralık Bedir A.,, Türkiye de Otomotiv Sanayi ve Gelişme Perspektifi, DPT Yayınları, yayın No: 266, 22, Ankara. 4. Akad. G. Z., Türkiye de Demir Çelik, Otomotiv, Elektronik Sektörlerinde Karakterizasyon Çalışması, Küreselleşme ve AB Süreçlerinin Ülke Sanayi ve Mühendislerine Etkileri, TMMOB Sanayi Kongresi 23 Bildiriler Kitabı, , Ankara-Türkiye 5. OICA Press Release, November 24, Sanayi Şurası Otomotiv Sanayi Raporu, T.C.Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Ankara, Turkey, Bedir A., Gelişmiş Otomotiv Sanayilerinde Ana-Yan Sanayi İlişkileri ve Türkiye de Otomotiv Yan Sanayinin Geleceği, Ankara, Turkey, Yayın No: DPT Orhan.Z.O., Gümrük Birliği Sürecinde Türk Otomotiv Sanayi nin ve Otomotiv Yan sanayinin Rekabet Gücü, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: Otomotiv Sanayi Derneği, Mart Otomotiv Sanayi Genel ve İstatistik Bülteni, 24 I, Automotive Manufacturers Association 12. DİE, Aralık 24. hhtp://