HAREKETLİLİK YENİLEŞİM KÖRFEZİ

Transkript

1 KOCAELİ ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜM PROJESİ Proje Raporu HAREKETLİLİK YENİLEŞİM KÖRFEZİ Oğuz Babüroğlu, Ph.D. IĢık Gökoğlu, MSc Ayla Altınkurt, MBA Arama Araştırma Organizasyon Danışmanlığı ve Tic. Ltd. Şti. Kanlıca Çeşmesi Çıkmazı Sok. No: Beykoz / İstanbul Tel: Faks: URL: Ziya Gökalp Cad. 72/ Kızılay / Ankara Tel: Faks: E-Posta: arama@aramasearch.com

2 ĠÇĠNDEKĠLER ĠÇĠNDEKĠLER... 2 ÖNSÖZ... 3 YÖNETİCİ ÖZETİ... 5 PROJE SÜRECĠ... 5 Katılımlı Bölgesel Planlama Projesine Duyulan İhtiyaç... 7 KOCAELİ SANAYİ VİZYONU ÇALIŞMA MODELİ PROJENİN GELDİĞİ NOKTA VE BUNDAN SONRAKİ ADIMLAR GĠRĠġ BÖLÜM I: KATILIMLI BÖLGESEL DÖNÜġÜM BÖLGESEL ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜM ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜM: DÜNYADAN ÖRNEKLER Grenland Sanayi Bölgesi Norveç Ronneby Bölgesi İsveç Uusimaa Bölgesi Finlandiya Küme (Cluster) Yönetiminin Gücü İtalya BÖLÜM II. KOCAELĠ SANAYĠSĠNĠN ÖNEMĠ VE KATILIMLI BÖLGESEL PLANLAMA PROJESĠNE DUYULAN ĠHTĠYAÇ KOCAELİ SANAYİSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ GÜNÜMÜZ KOCAELİ SANAYİİ KOCAELİ ve YARATILAN KATMA DEĞER Katılımlı Bölgesel Planlama Projesine Duyulan İhtiyaç BÖLÜM III. KOCAELĠ ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜM PROJESĠ PROJENİN TARİHÇESİ PROJE SÜRECİ Nasıl Başladı? Projenin Amacı Proje Süreci BÖLÜM IV. ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜM PROJESĠ ÇIKTILAR ARAMA KONFERANSI ÇIKTILARI Olumlu ve Olumsuz Akımlar Vizyon ve Misyon Ana Hedefler KOCAELİ SANAYİ VİZYONU KOCAELİ ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜMÜ ALT PROJELERİ Hareketlilik Projeleri Yenileşim Projeleri Körfez Projeleri KOCAELİ SANAYİ VİZYONU ÇALIŞMA MODELİ SONUÇ KOCAELĠ ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜM PROJE SÜREÇLERĠNE KATILIM LĠSTESĠ. 83 "KOCAELĠ HAREKETLĠLĠK YENĠLEġĠM KÖRFEZĠ" ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜM PROJESĠNE KATILIM LĠSTESĠ / 86

3 ÖNSÖZ Yeni bir çalıģma, yeni bir emek; Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi Nüfusu 1,5 milyonu zorlayan Türkiye nin 6. küçük ili olan Kocaeli en çok göç alan kentler arasında. Coğrafi konumu itibariyle Türkiye nin kalbi, sanayi üretiminin merkezi konumunda bulunan Ġlde yerleģik 1800 sanayi firması yer alıyor yılı dıģ ticaret hacmi 40 milyar Dolar. Türkiye nin Hedefi; 2013 de 200 milyar Dolar ihracat 2023 de 500 milyar Dolar ihracat Kocaeli nin Türkiye ile aynı oranda büyüdüğünü düģünürsek Ġlin dıģ ticaret hacminin; 2013 de ikiye, 2023 de beģe katlayacağını öngörebiliriz. Bugün bile yoğun bir trafik ve alt yapı sorunuyla uğraģırken gelecekte bunlarla nasıl baģa çıkacağız? Bizi nasıl bir gelecek bekliyor? O gelecekte nasıl etkili olabiliriz? Acaba o geleceğe, bu raporda sözü edilen Hareketlilik YenileĢim Körfezi vizyonunda hep birlikte ne kadar sahip çıkabiliriz? 2003 yılında yine katılımlı bir süreçle belirlediğimiz YaĢanan ve YaĢatan Sanayi Kenti: KOCEALĠ Kent Vizyonu çalıģmalarımızda da gördük ki; Kocaeli halkı sanayiye doydu, göçü önlemek istiyor, daha yeģil, refah seviyesi yüksek bir kentte yaģamak istiyor. O halde bugün ortaya çıkan ve bu raporda detaylarını göreceğiniz projelerle; Gelecekte hangi sektörleri sanayi olarak kabul etmeliyiz? Emek yoğun sanayiden vazgeçiyoruz. O halde ileri teknolojili, katma değeri yüksek, çevreye duyarlı, az enerji tüketen sanayiler olmalıdır ki bu sanayilerin istihdam edeceği nitelikli elemanlarla yüksek ücretli, refah seviyesi artmıģ bir kent yaratalım ve 2023 de bizi boğacak olan hammadde ve yarı mamul hammadde trafiğine bir de insan trafiğini katarsanız ihtiyacımız olan alt yapı (su, elektrik, doğalgaz, atık bertaraf tesisleri) ve yollar (kara, deniz, hava, demiryolu) nasıl olmalıdır? Kent içine sıkıģmıģ kalmıģ yer değiģtirmek isteyen 182 firmanın taģınması için nasıl bir planlama yapmalıyız? Sorularına cevap bulmamız gerekiyor. Kentin tüm dinamiklerinin de katılımıyla belirlediğimiz bu projeler; kısa ve uzun vadede yapılacak planlamalarla; proje detay çalıģmalarıyla ve kaynak teminiyle sonuçlandırılacaktır. 3 / 86

4 Kocaeli nin geleceğine endüstriyel hayatı açısından yol gösterecek bir çalıģma olarak baktığımız bu kitabın oluģmasında zamanını ve enerjisini sunan; Sayın Oğuz Babüroğlu baģkanlığında ARAMA Katılımlı Yönetim DanıĢmanlığına, Bizleri kırmayarak davetimizi kabul edip oturumlara katkıda bulunan (listesi kitabın sonunda yer alan) tüm katılımcılara ve Kocaeli Sanayi Odası personeline katkı ve katılımlarından dolayı teģekkür eder, bu raporun bir yol haritası olarak kullanılması umuduyla Kocaeli Sanayi Odası adına saygılar sunarım. Yılmaz KANBAK KOCAELĠ SANAYĠ ODASI YÖNETĠM KURULU BAġKANI 4 / 86

5 YÖNETİCİ ÖZETİ PROJE SÜRECĠ Bu rapor, Mayıs Nisan 2008 döneminde Kocaeli Sanayi Odası nın koordinatörlüğünde ve sponsorluğunda yürütülen ve Arama Katılımlı Yönetim DanıĢmanlığı firmasının yönetiminde gerçekleģtirilen Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi nin süreç ve çıktılarını içermektedir. Projenin ana amacı, Kocaeli ni yaģanan ve yaģatan bir dünya kenti haline getirme yolunda sanayide yapılacak dönüģümün temellerini kurmaktır. Ayrıca bu proje, katılımlı dönüģüm sürecini sürekli, tekrarlanabilir ve geliģtirilebilir hale getirmeyi amaçlamıģtır yılında, Kocaeli kent vizyonunun belirlenmesi ve bu vizyon doğrultusunda projelerin hayata geçirilmesi amacıyla, Kocaeli Sanayi Odası önderliğinde gerçekleģtirilen ve ilgili tüm iddia sahiplerinin katıldığı süreçte, kent vizyonu YaĢayan ve YaĢatan Kent Kocaeli olarak belirlenmiģtir. Bu vizyona ulaģma amacıyla üretilen projelerden biri de, Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi olarak ortaya konmuģtur. KOCAELİ ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜM PROJESİ VİZYON: KOCAELİ HAREKETLİLİK YENİLEŞİM KÖRFEZİ ALT PROJELER Hareketlilik 1. UlaĢım ve Lojistik Ağının Yapılandırılması 2. Kocaeli Sanayii 2023 (Uzgörü) Yaşanan ve Yaşatan Sanayi Kenti Endüstriyel Dönüşüm Yenileşim 1. Üniversite Sanayi ĠĢbirliği (lojistik, taģım) 2. KOBĠ Arge Destek Merkezi Körfez 1. Endüstriyel YerleĢim (Sanayinin yer değiģtirmesi) 2. Endüstriyel Altyapı 3. MarkalaĢma Sanayi Kimliği / 86

6 2007 yılına gelindiğinde bu projenin detaylandırılması amacıyla, Kocaeli Sanayi Odası koordinatörlüğünde bu kez Kocaeli sanayisine odaklanan katılımlı bir süreç baģlatılmıģtır. Katılım, süreç boyunca Kocaeli sanayisinin geleceğini etkileyebilen ve geleceğinden etkilenecek olan kiģilerin, yani iddia sahiplerinin (stakeholder) geleceğin tasarımında ve tasarlanan projelerin uygulanmasında bizzat yer alması ve ortak akıl yaratmasıdır. Proje süreci, iki ana fazdan oluģmaktadır: 1. Kocaeli sanayi vizyonunu tasarlamak amacıyla yürütülen çalıģmalar 2. Vizyonun tespitinin ardından oluģturulan proje platformları tarafından yürütülen proje planlama çalıģmaları Kocaeli Endüstriyel Dönüşüm Projesi Süreci Mayıs 07 Haziran 07 Tem. 07 Ağustos 07 Eylül 07 Ekim 07 Kasım 07 Aralık 07 Ocak 08 ġubat 08 Mart 08 VĠZYON NETLEġTĠRME FAZI PLATFORM ÇALIġMALARI FAZI ARAMA KONFERANSI 1. PLATFORM TOPLANTISI 2. PLATFORM TOPLANTISI 3. PLATFORM TOPLANTISI VĠZYON NETLEġTĠRME TOPLANTISI PLATFORM ARA ÇALIġMA TOPLANTISI ÇALIġMA YAKLAġIMI ÇALIġTAYI KOORD. KURULU TOPLANTISI KOORD. KURULU TOPLANTISI ÇalıĢmalar, gönüllü katılım esasına dayalı olarak yürütülmüģtür. Gerek 2003 yılındaki Kocaeli Kent Vizyonu çalıģmalarında, gerekse 2007 yılında baģlatılan Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi çalıģmalarında, taraflar sürekli ve geniģ bir katılım göstermiģtir. 6 / 86

7 Katılımlı Bölgesel Planlama Projesine Duyulan Ġhtiyaç Dünyadaki Sanayi Trendi Kocaeli sanayisi küresel rekabetin ve AB sürecinin getirdiği kriterlerin bölge sanayisine bir yandan fırsat oluģtururken, bir yandan da bir tehdit oluģturacağını düģünmektedir. Bu tehditten kaçınmak için bölgedeki iddia sahipleri küresel ortamda yaģamayı öğrenme sürecine önem vermektedir. Dünyanın sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiģi ve çevre teknolojilerinin ciddi boyuta yükselmesi sürecinde benzer dönüģümü bölgede gerçekleģtirmeyi amaçlamaktadır. Sanayi Kocaeli ndeki mevcut sanayinin kenti ulaģtırdığı noktaya rakamsal olarak baktığımızda çok etkileyici görünmektedir: Türkiye deki en büyük 500 sanayi kuruluģunun 82 si Kocaeli nde yer alıyor. Türkiye imalat sanayinin %13 ü Kocaeli nde yer alıyor. Önümüzdeki yıl için Kocaeli nin sanayi boyutunun %13 ten %25 e çıkması bekleniyor. Sanayinin %25 i çevre belgesine, %25 i kalite belgesine sahiptir. Bu sanayi açısından bir artı oluģturuyor. Kocaeli nde 30 milyar doları aģan bir dıģ ticaret hacmi var. KiĢi baģına düģen gayri safi milli hasıla doların üzerindedir. Bölge mevcut durumda Ġstanbul un kendi vizyonu doğrultusunda hizmet sektörüne ağırlık vermesi nedeni ile sanayi göçü almaktadır, bölgeye gelen sanayilerin merkezlerini Ġstanbul da bıraktıkları gözlemlenmektedir. Önümüzdeki dönemde, bölgenin sanayi potansiyeli de göz önünde bulundurulduğunda, bu göçün geliģmekte olan ülkelerin de eklenmesi ile devam edeceği öngörülmektedir. Kocaeli nin kendi vizyonu doğrultusunda planlama yapması ve önlemler geliģtirmesi bu eğilim göz önüne alındığında daha da önem kazanmaktadır. Bu Ģekilde bölgeye kendi arasında sinerji yaratabilecek yatırımları Türkiye den ve dünyadan çekebilecektir. Mevcut durumda çeģitli giriģimler olmasına karģın, mevcut sanayinin ve bölgeye göç eden sanayinin envanterinin, planlamaya alt yapı oluģturacak kapsamda ve detayda, olmadığı ve buna ihtiyaç duyulduğu anlaģılmaktadır. Yatırım alanları açısından çok geliģmiģ bir bölgedir. Bölgede, 15 Organize Sanayi, 3 Teknopark, 2 Serbest Bölge bulunmaktadır. Ancak, bölgeye sanayinin göç ediyor olmasına karģılık, bölgedeki sanayi kuruluģlarının %10 u Ģehir içinde kalmak, deprem bölgesinde olmak, eski teknoloji kullanımı veya çevre Ģartları vb nedenlerle yer değiģtirmek istemektedir. Bölgedeki organize sanayi bölgeleri ise Ġstanbul daki bürolar tarafından kar amaçlı alınmıģ ve boģ bekletilmektedir. Bölgede ağırlıklı olan kimyasal sanayi dıģında, son dönemde otomotiv, yatçılık, bunların yan sanayileri ve ulaģımın diğer taraflarını oluģturan sanayilerde ağırlıklı büyüme görülmektedir. Bunun yanında hizmet sektörüne ve yazılım konusuna da yatırım yapıldığı, teknoparklarla desteklendiği dikkati çekmektedir. 7 / 86

8 Tüm bu olumlu ve olumsuz etkilerle Kocaeli, sanayinin baskısı altındadır. Yönetim Sanayideki profile bakıldığında, büyük, kurumsal ve çok uluslu Ģirketler dıģında, KOBĠ lerin ağırlığı gözlenmektedir. KOBĠ lerin de daha çok aile Ģirketi yaklaģımı ile yönetildiği, yöneticilerin yatırım kararlarını almada, yasalara uymada bilgisiz oldukları anlaģılmaktadır. ĠĢbirliği, STK, Katılım Kocaeli nde örgütlü Sivil Toplum KuruluĢları Türkiye ortalamasının üzerindedir ve sayısı giderek artmasına karģın sanayi ile üniversite arasında bilgi, eğitim, iģbirliği eksikliği olduğu taraflarca saptanmıģ ve eksikliği giderme gereksinimi tespit edilmiģtir. Aynı zamanda Kocaeli için ele alındığında yerel yönetim ile merkezi hükümet iģbirliğinde de kopukluk olduğu düģünülmektedir. Bu proje kapsamında tespit edilen eksikliklerin de giderilmesi amaçlanmaktadır. Kent Planlama Kısa, orta ve uzun vadeli planlama yaklaģımı eksikliği ve bunun kente ve sanayi bölgelerindeki bölgesel planlamaya da yansıyan plansızlık veya planlar kapsamında uygulama yapmama sorunu iddia sahiplerinin bir baģka tespitidir. SanayileĢme hızının kentleģme hızından önde olduğu ve bölgenin fay hattında bulunduğu düģünüldüğünde planlama yaklaģımındaki eksiklikler uzun vadede bölgenin sorunlarını çözülmesini daha da zorlaģtıracak hale getireceği düģünülmektedir. Bu anlamda yapılmakta olan nazım planında geniģ havzayı kapsayacak ve kentin gelecek vizyonuna uygun sanayileģmeyi ve alt yapısını da göz önüne alacak bütünsel bir yaklaģım ihtiyacı ön plana çıkmaktadır. Altyapı Mevcut yapıda altyapı mevcut sanayiyi kaldırmamaktadır. Sanayi göçü ile birlikte altyapının hızı sanayinin hızına eriģememektedir. Büyümekte olan otomotiv ve taģım araçları sektörü göz önüne alındığında sanayinin altyapı, depolama ve lojistik ihtiyaçlarının saptanmasına ve planlanmasına ihtiyaç vardır. Aynı Ģekilde kentin sanayi vizyonu kapsamına giren tüm sanayilerin enerjiden, suya ve atık sorununa gereksinimlerinin öngörülmesi ve gerekli hazırlıkların yapılması gerekmektedir. Konum ve Lojistik Kocaeli yatırımları çekmesi açısından konum ve yetkinlikler itibariyle olumlu bir noktadadır. Bölgede Deniz ulaģımı 40 ın üzerinde limanla gerçekleģtiriliyor, Sabiha Gökçen Hava Limanı na yakınlığı ve tüm ulaģım ağlarının geçiģ noktasında olmasına karģın kente yarattığı trafik sorunu dezavantajları arasında sayılabilir. 8 / 86

9 ARGE Bölgedeki sanayinin arge çalıģmalarına yeterince kaynak ayırmadığı ve patent almadığı düģünülmektedir. Bu amaçla Sanayi Odası önderliğinde, bölgede bu konuyu teģvik amacı ile bazı ödüllendirme mekanizmaları oluģturulmuģtur. Marka Bölgeden üretilen ürünlerin(örnek: otomotiv iģçiliği nedeni ile) ve yöresel ürünlerin (örnek: Hereke Halısı, Kandıra Bezi, PiĢmaniye vb) marka değeri taģıyabileceği iddia sahipleri tarafından dile getirilmekte ve bölgenin markalaģmasında kullanılabileceği düģünülmektedir. Çevre Atık bertaraf sistemlerinin yetersiz olması, su havzası içinde sanayileģmenin artmaya devam ediyor olması, sanayinin ekolojik dengeyi olumsuz etkilemesi ve sanayinin bu konudaki bilgi eksikliği Kocaeli sanayisi açısından çevreyi tehdit eden unsurlar olarak ön plana çıkmakta ve bu projenin önemini arttırmaktadır. Ġnsan Kaynağı Türkiye nüfusunun %40 ı eğitim çağındadır. Bölgede 2 üniversite, araģtırma merkezi, mesleki eğitim okulları ile sanayiye destek verecek potansiyel alt yapı mevcuttur. Verilen mesleki eğitimin sanayi ihtiyaçları ile paralelliği konusunda soru iģaretleri bulunmakta ve çözümleri için giriģimde bulunmanın öneminin altı iddia sahipleri tarafından çizilmektedir. Öte yandan bölgede sanayinin geliģimi ile bölgenin aldığı vasıfsız iģgücü göçü de devam etmektedir. Dolayısı ile bu projenin sanayinin vizyonu doğrultusunda bölgenin ihtiyaç duyacağı insan kaynağının belirlenmesine ve insan kaynağı yatırımının bu yönde geliģtirilmesine de olanak sağlayacağı düģünülmektedir. Düzenlemeler ve Vergi Bölgedeki sanayi Türkiye ortalamasının üzerinde vergi veriyor olmasına karģın, bölgenin ülke yatırımlarından aldığı pay sınırlıdır. TeĢviklerden ise geliģmiģ bölge kapsamında olması nedeni ile yararlanamamaktadır. Öne Çıkan Ortak Öncelikli Olumlu ve Olumsuz Akımlar Olumsuz Akımlar: Kocaeli Kentsel Planlamasında Eksiklik: Katılım eksikliği, sanayi ve yerleģim nasıl olacak, istihdam nerede olacak, yeni sanayiyi kabul etme kriterleri ne olacak? Kocaeli Sanayi Stratejisi Politikası ve Eylem Planlarının Eksikliği: Envanter eksikliği, takip sisteminin olmaması, plana dönüģmemesi 9 / 86

10 Altyapı Mevcut Sanayiyi Kaldırmıyor ve Yeni Sanayinin Altyapı Ġhtiyaçları Bilinmiyor: Çevre teknolojileri, enerji, atık yönetimi, su kullanımı Yerel, bölgesel ve ulusal paydaģlar arası iģbirliği eksikliği Olumlu Akımlar: Coğrafi Konum ve UlaĢım Ġnsan Kaynaklarını YetiĢtirme, GeliĢtirme: Üniversiteler, ARGE, Teknopark, STK Sanayiyi Çeken Rekabet Merkezi/Cazibe Merkezi: Yabancı Sermayeyi Çekme Planlama Potansiyeli: Göreceli geliģmiģ bölgeler, il sınırı ile Büyük ġehir Belediye sınırlarının aynı olması. Otomotiv sanayinin geliģimi Hizmet sektörünün geliģimi 10 / 86

11 KOCAELĠ SANAYĠ VĠZYONU ÇALIġMA MODELĠ Bu bölümde ele alınan projelerin tümü, Kocaeli Sanayi Vizyonuna hizmet edecek, Kocaeli sanayisini hedeflenen Ģekilde 2023 yılına taģıyacak projeler olarak ortaya konmuģ ve detaylandırılmıģtır. Her bir proje aslında birbiriyle iliģki içerisindedir ve her bir projenin çıktıları, diğer projeleri de etkileyebilecektir. HAREKETLĠLĠK YENĠLEġĠM KÖRFEZ Kocaeli Sanayii 2023 (Uzgörü) Projesi Geleceğin Sektörleri MarkalaĢma Sanayi Kimliği Projesi Kocaeli Sanayii Markası Endüstriyel YerleĢim Projesi Yer Değiştirecek Sanayi UlaĢım ve Lojistik Ağının Yapılandırılması Projesi Ulaşım ve Lojistik Altyapısı Gereksinimi Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Projesi Üniversite ve Sanayi İşbirliği Artması Endüstriyel Altyapı Projesi Endüstriyel Altyapı Gereksinimi KOBĠ ArGe Destek Merkezi Projesi Araştırma Geliştirme Desteği Kocaeli Sanayi Uzgörü Projesi ile, geleceğin sektörleri belirlenecek, hangi sektörlerin Kocaeli için gelecekte daha fazla katma değer yaratacağı ortaya konacaktır. Bu proje, Endüstriyel YerleĢim Projesi ile bu anlamda yakından ilgilidir. UlaĢım ve Lojistik Ağının Yapılandırılması ve Endüstriyel Altyapı projeleri de, gelecekte Kocaeli sanayinin ulaģacağı yapıyı dikkate alarak tüm altyapı planlamasının yapılmasını esas alacaktır. Tüm bu planlama faaliyetleri, MarkalaĢma Sanayi Kimliği Projesi ile ortaya konacak Kocaeli Sanayi Markası kavramı ile beslenmelidir. Bir yandan da Üniversite Sanayi ĠĢbirliği ve KOBĠ ArGe Destek Merkezi de, oluģacak bu dinamiğe yenileģim desteğini verebilecek sistemlerle modellenmeli ve böylelikle bu projelerin de sürdürülebilirliği sağlanmalıdır. 11 / 86

12 PROJENĠN GELDĠĞĠ NOKTA VE BUNDAN SONRAKĠ ADIMLAR Endüstriyel DönüĢüm Projesi, uzun dönemli bir projedir. Bu raporda özetlenen çalıģmalar, projenin temelinin tasarlandığı ilk adım olarak görülmelidir. Sanayinin baģarılı bir biçimde dönüģtürülebilmesi için, bundan sonraki aģamaların, tanımlı bir çalıģma modeline dayandırılarak gerçekleģtirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, Hareketlilik YenileĢim Körfezi vizyonunu hayata geçirmek amacıyla planlanan projelerin takibini, projeler için kaynak yaratılmasını, ilgili tüm aģamalarda iddia sahiplerinin katılımını sağlayacak bir koordinasyon sisteminin kurulmasını kapsayan bir çalıģma yaklaģımı benimsenmelidir. Projenin bundan sonraki ilk adımı, Kocaeli Sanayi Odası bünyesinde Hareketlilik YenileĢim Körfezi Koordinasyon Ofisi nin kurulmasıdır. Koordinasyon Ofisi, uzun dönemli dönüģümün baģarıyla gerçekleģtirilmesinde kritik bir role sahiptir. Koordinasyon Ofisi baģlangıçta bir proje yöneticisi ve 2 proje asistanı olmak üzere 3 kiģilik küçük bir ekiple faaliyetlerine baģlasa da, zamanla endüstriyel dönüģüm faaliyetlerinin daha da somutlaģması ve yaygınlaģmasıyla Koordinasyon Ofisi nin görev alanı, buna paralel olarak da ofis kadrosu geniģleyecektir. Ofisin faaliyetleri için gereken fonların, katılımcılardan katkı payı alınması, yurtiçi ve yurtdıģı fonlardan faydalanılması yoluyla temin edilmesi planlanmaktadır. Koordinasyon Ofisi nin temel görevleri aģağıdaki Ģekilde sıralanabilir: Endüstriyel dönüģüm projelerini takip etmek, projelerin hayata geçirilmesinde gereken koordinasyonu sağlamak Proje faaliyetlerinin Hareketlilik YenileĢim Körfezi vizyonu doğrultusunda gerçekleģmesini takip ve temin etmek Projelerin hayata geçirilmesi süreçlerinde ilgili iddia sahiplerini biraraya getirecek katılımlı yöntem uygulamalarını gerçekleģtirmek Sürecin tüm aģamalarının Ģeffaflığını sağlamak, iletiģimini yapmak Gerektiğinde ön projelendirme ve proje planlama çalıģmalarını yapmak Endüstriyel dönüģüm için tasarlanan projeler, sadece Koordinasyon Ofisi nin çabalarıyla değil, oldukça geniģ katılımlı bir grubun koordinasyonu ve iģbirliğinde hayata geçirilmelidir. ÇalıĢma modelini uygulamak üzere, aģağıdaki taraflardan oluģan bir ekibin projeyi sahiplenmesi gerekmektedir. 12 / 86

13 GĠRĠġ Bu rapor, Mayıs Nisan 2008 döneminde Kocaeli Sanayi Odası nın koordinatörlüğünde ve sponsorluğunda yürütülen ve Arama Katılımlı Yönetim DanıĢmanlığı firmasının yönetiminde gerçekleģtirilen Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi nin süreç ve çıktılarını içermektedir. Projenin ana amacı, Kocaeli ni yaģanan ve yaģatan bir dünya kenti haline getirme yolunda sanayide yapılacak dönüģümün temellerini kurmaktır. Ayrıca bu proje, katılımlı dönüģüm sürecini sürekli, tekrarlanabilir ve geliģtirilebilir hale getirmeyi amaçlamıģtır. Bu kapsamda, projede bu amaca yönelik olarak Arama Katılımlı Yönetim DanıĢmanlığı Ģirketinden Doç. Dr. Oğuz Babüroğlu, IĢık Gökoğlu ve Ayla Altınkurt un hizmet katkısıyla bilimsel ve sistematik katılımlı yöntemler uygulanmıģtır. Günümüz dünyası hızlı bir değiģim ve dönüģüm içerisindedir. Bir yandan teknolojilerin hızla geliģimi, diğer yandan tüketici ihtiyaçlarının sürekli yenilenmesi ve artması, gerek firmaları, gerekse sektörleri rekabetçi kalma konusunda zorlamaktadır. Geleneksel emek yoğun sanayiler yerini yavaģ yavaģ yüksek katma değerli yeni geliģen teknoloji odaklı sanayilere bırakmaktadır. Altyapıdaki geliģtirmelerin sanayideki dönüģüm hızına yetiģememesi sonucu, planlama problemleri ortaya çıkmaktadır. Organizasyonlar artık tek baģlarına ayakta kalmaya çalıģmak yerine, iģbirliği yapmanın faydalarının bilincine varmıģ, endüstriyel dönüģüm uygulamaları iģbirliği temellerine oturtulmuģtur. Vizyoner ve proaktif olmanın, uzun vadeli planlama yapabilmenin önemi artmaktadır. Kocaeli Sanayi Odası, tüm bu geliģmelerin bilincinde olarak, 2003 yılında gerçekleģtirilen Kent Vizyonu çalıģmalarında ortaya konmuģ olan Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi ni, 2007 yılında detaylı çalıģmalarla hayata geçirmiģtir. Süreç boyunca, katılım ve iģbirliği esas alınmıģtır. Kocaeli nin ve Kocaeli sanayiinin geleceğinden etkilenebilecek ve geleceğini etkileyebilecek iddia sahipleri, projenin her aģamasında yer almıģtır. Proje katılımcıları, Kocaelili yerel yöneticiler, kamu görevlileri, sanayi kuruluģu temsilcileri, akademisyenler, sivil toplum kuruluģlarından kiģilerdir. Sürecin sonunda, Kocaeli sanayii vizyonu belirlenmiģ, bu vizyonu besleyecek alt projeler tasarlanmıģ ve detaylandırılmıģtır. Bu temel çıktıların yanında, sürecin bütününden katılımlı, iģbirliği içinde, ortak tasarım ve eylem ortamının oluģturulması, katılanların birbirinden öğrenmesi, değerlerin irdelenmesi ve paylaģılması, demokratik diyalog ve katılımcı yöntem ortamının yaģanması ve geniģ kapsamlı uzlaģma hedeflerine ulaģılmıģtır. Bu rapor dört ana bölümden oluģmaktadır. Birinci bölüm, katılımlı bölgesel dönüģüm projelerinin özelliklerini, dünyadaki örneklerini anlatmaktadır. Raporun ikinci bölümü ise, endüstriyel dönüģümün yaratacağı etkinin ve katkının büyüklüğünü anlayabilmek adına, Kocaeli sanayisini ve Kocaeli kentini anlatmaktadır. Bu bölümde Kocaeli sanayisine yönelik derlenmiģ bilgilere yer verilmekte ve bölgenin önemine değinilmektedir. Bu bölümde ayrıca katılımlı bölgesel kalkınma projesine iddia sahiplerinin duyduğu ihtiyaç ve dayanakları özetlenmektedir. 13 / 86

14 Kocaeli endüstiyel dönüģüm projesinin tarihçesi, projenin amacı ve proje süreci ise üçüncü bölümün konusunu oluģturmaktadır. Bu bölümde önce Kocaeli endüstriyel dönüģüm projesinin çıkıģına neden olan, yine katılımlı olarak gerçekleģtirilmiģ kent vizyonu projesi özetlenmekte, projenin hangi amaçla ortaya konduğu anlatılmakta ve ardından projenin geçirdiği aģamalar özetlenmektedir. Dördüncü bölüm, Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi nin çıktılarını içermekte, süreç içerisinde belirlenen Kocaeli Sanayi Vizyonu nu detaylı olarak açıklamakta ve alt projelere iliģkin bilgilere yer vermektedir. Bu bölümün son kısmında ise projenin çalıģma modeli anlatılmaktadır. Projenin en özgün özelliği bölgenin kararlarını etkileyecek veya bu kararlardan etkilenecek iddia sahiplerini temsilen hemen tüm tarafların proje sürecinde yer almasıdır. AĢağıdaki katılımcıların katılımlı yöntem çalıģmalarına katılımını gösteren tablo bunun kanıtı olarak burada yer almaktadır. Yöntem Arama Konferansı Vizyon Netleştir me Çalışma Yöntemini Belirleme Koord. Kurulu 1. Toplantı Norveç Modeli Benchm. Platform Koord. 1. Platform Koord. 2. Çalıştayı Koord. Kurulu 2. Platform Koordinas yon3. Platform Koord. 4. Çalıştayı Toplantısı Toplantısı Toplantısı Çalıştayı Toplantı Çalıştayı Kurum -Kuruluş Kocaeli Valiliği %7 %5 %9 %2 %6 %6 %5 %8 Kocaeli %11 %8 %4 %6 %15 %13 Büyükşehir Belediyesi Kocaeli Sanayi %12 %35 %25 %50 %26 %19 %23 %50 %40 %29 Odası Üniversiteler %17 %15 %10 %7 %17 %17 %23 %6 %15 %13 Araştırma Kurumları Girişimci %24 %42 %35 %28 %30 %34 %26 %13 %15 %17 (Sanayici) Teknoparklar %4 %5 %6 %3 İstanbul %2 %2 Metropolitan Kamu Kurumları %4 %9 %6 Organize Sanayi %5 %3 %4 %6 Bölge Müdürlükleri Diğer Meslek %4 %3 %2 %3 %4 Odaları (ATSO, İTO, vb.) STK %2 %3 %2 %5 %4 Arama %2 %8 %5 %15 %12 %6 %18 %10 %13 Danışmanlık Basın %5 TOPLAM KATILIMCI SAYISI Bu raporun hazırlanmasının amacı, proje kapsamında Kocaeli Sanayisinin Hareketlilik YenileĢim Körfezi olarak belirlenmiģ dönüģüm vizyonunun detaylarını, bölge için yükleneceği anlamı okuyucuya anlatmak ve bu kapsamda ortaya çıkarılan projelendirilen projelerin bu vizyona yapacağı katkıyı ortaya koymaktır. Bu yolla iddia sahiplerinin geniģletilmesi ve onların bu vizyona vereceği desteğin ve katkının artması hedeflenmektedir. 14 / 86

15 BÖLÜM I: KATILIMLI BÖLGESEL DÖNÜġÜM 15 / 86

16 BÖLGESEL ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜM Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi nin detaylarına geçmeden önce bu bölümde, bölgesel endüstriyel dönüģüm konusunda kısaca bilgilendirme yapılması amaçlanmaktadır. Endüstriyel dönüģüm, dünyada yaygın Ģekilde gözlenen bir geliģme halini almıģtır. Teknolojinin hızla geliģmesi ve ihtiyaçların hızla değiģmesi sonucunda, ürünler, üretim teknolojileri ve hatta sektörler sürekli bir değiģim döngüsüne girmektedir. Firmalar artık tek baģlarına rekabetçi olmanın yeterli olmadığını fark etmektedir. ĠĢbirliği kavramının önemi her geçen gün artmaktadır. Bu değiģim ve dönüģüm ihtiyacının yanında artan iģbirliği bilinci, sanayilerin, sektörlerin, kentlerin, bölgelerin dönüģümüne olanak sağlayacak yeni anlayıģlar geliģmesine neden olmuģtur. Bölgesel endüstriyel dönüģüm uygulamalarındaki artıģ da bunun bir ispatıdır. Dünyadaki endüstriyel dönüģüm uygulamalarında, iģbirliği ve katılım temel unsurlar olarak göze çarpmaktadır. AĢağıdaki bölgesel endüstriyel dönüģüm yöntemleri incelendiğinde, yöntemlerin birçoğunun bu iki unsuru içerdiği görülmektedir. Bölgesel Endüstriyel Dönüşüm Yöntemleri Bölgesel Endüstriyel Dönüşüm Bağlantı Formları Programlar Diyalog ve Arama Konferansları, Forumlar Kendi Kendini Düzenleyen Yapılar Esnek İhtisaslaşma Fikir Odası Yeni Akıl Laboratuarı Kurumlar Arası (disiplinler arası) Takımlar Sanal Takımlar Networking İyi Uygulama Örnekleri Firmalar Arası Yetkinlik Rotasyonu Reform Hareketi Proje Pazarı Platformlar Network-Ağ Meso Düzenlemeler Sosyo-Ekonomik Konseyler Koalisyonlar Küme Ara Kurumlar Stratejik İşbirlikleri Bölgesel endüstriyel dönüģüm uygulamalarında geçmiģ deneyimler göstermiģtir ki, tek bir tarafın giriģimiyle baģlanılan projeler gereksiz kaynak israfı ve baģarısızlıkla sonuçlanmıģtır. Bu tip projelerde birçok iddia sahibinin çıkarının yöndeģliğinin sağlanması, ortak aklın üretilmesi, ortak menfaatlerin belirlenmesi, ortak çıkar formülünün oluģturulması, çıkarların düzgün ve doğru bir Ģekilde tanımlanması ve yürütülecek sürecin belirlenmesi gereklidir. 16 / 86

17 Teknopark Enstitü Bilimpark İşpark Üniversite Teknoloji Köprü Ofisi Ortak Çıkar Sözleşmeleri Bölgesel Endüstriyel Dönüşüm İşbirliği Yapıları Arge Konsorsiyumu Geliştirme Koalisyonu Teknoloji Transfer Ofisi Tasarım Ajansı / Firmaları Paradigmalar Bölgesel Bölgesel Yatırım Ajansı Kalkınma Fonu Bölgesel Bölgesel Tanıtım Ajansı Kalkınma Ajansı Gelişim Yenileşim Yenilik Aktarım Merkezi Bölge Körfez Master Planlar Sanayi Hareketlilik Serbest Bölge Kamu-Özel İşbirlikleri Organize Sanayi Bölgeleri Küresel Stratejik İşbirlikleri J.V Tedarik Zinciri Networkleri Kümeler Öğrenme Networkleri Ana Sanayi-Yan Sanayi Üretim Ortak Sektörel Networkleri Şirketler Ortak Araştırma Yönergeler Merkezi Yasalar Stratejiler Ulusal Politikalar Bu açıdan bakıldığında, Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi, baģarıya ulaģmak için gereken bu kriterleri sağlayan bir süreç ile yönetilmektedir. Raporun ilerleyen sayfalarında, bu sürece iliģkin detaylar yer almaktadır. 17 / 86

18 ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜM: DÜNYADAN ÖRNEKLER Dünyada endüstriyel dönüģüm konusunda baģarısı ispatlanmıģ birçok proje bulunmaktadır. Bu bölümde, bu projelerden bazılarına yönelik kısaca bilgi verilecek ve projelerin kazanımları ortaya konacaktır. Projelerin baģarısı ve ilgili bölgeye yaptıkları katkılar dikkate alındığında, Kocaeli için gerçekleģtirilecek endüstriyel dönüģümün, bu kent ve Körfez Bölgesi geneli için yaratacağı katma değerin daha somut bir Ģekilde anlaģılacağını düģünmekteyiz. Grenland Sanayi Bölgesi Norveç Norveç: Grenland Sanayi Bölgesi Durum Analizi Proses endüstrisinde faaliyet gösteren 8 firma (çimento, gübre vb.) Birbiriyle rekabet etmeyen firmalar Verimlilik düşüşü ve ve rekabet gücünün azalması sıkıntıları nedeniyle, 2001 de dönüşüm projesini başlattılar Proje Belirli faaliyetler için için ortak işgücü havuzu oluşturuldu Ortak Ortak acil acil durum durum ve ve yangın yangın ekipleri ekipleri Ortak Ortak bakım bakım ekipleri ekipleri Ortak Ortak tedarik tedarik Ortak ekiplerden bazıları ayrı şirket olarak faaliyet göstererek, bölge dışına da da hizmet vermeye başladı Grenland sanayi bölgesi 1, Norveç in Telemark bölgesinde yer almaktadır. Sanayi bölgesinde, proses endüstrisinde faaliyet gösteren (çimento, petrokimya, gübre vb.) 8 büyük firma yer almaktadır. Bu firmalar, 1990 ların baģında verimlilik düģüģü, teknolojiyi yenileyememe ve rekabetçiliğin kaybedilmesi gibi sorunlar yaģamaya baģlamıģ, bu yıllarda yoğun biçimde sürekli iyileģtirme çabaları içerisine girmiģlerdir. Bölgedeki firmalar, 2001 yılında katılımlı bir endüstriyel dönüģüm sürecini baģlatmayı kararlaģtırmıģtır. Sürecin ana tarafları, sendikalar ve iģveren organizasyonu olmuģtur. 8 tane fabrikada, bir takım paylaģılan hizmetler belirlenip, onlarla ilgili ortak mükemmeliyet merkezi oluģturulmuģtur. Bu kaynaklar bir araya getirilerek, hem 1 Kaynak: Regional Strategies To Meet Globalization: How single plants innovate together to remain viable and secure employment: The Grenland Industrial Cluster and Telemark. Prof. Thoralf Qvale. Oslo Action Research Conference, / 86

19 sanayi bölgesi içindeki firmalara hizmet sunulmuģ, hem de aynı hizmetler dıģarıya pazarlanmıģtır. Güvenlik, bakım, altyapı, tedarik, depolama gibi alanlarda fabrikalar arası kaynaklar (insan kaynağı, malzeme kaynağı vb.) birleģtirilmiģtir. Acil durum hazırlık ve yangın kurtarma birimleri birleģtirilerek bunlar yeni bir limited Ģirkete dönüģtürülmüģtür. Bu firma bölge dıģına da hizmet vermiģ, hatta hizmet alanını baģarıyla geniģleterek Katar da bir firma da açmıģtır. Sanayi bölgesi çalıģanları, bu ortak sistem ile yeni iģ alanlarının da yaratıldığını gördükçe, sisteme olan güvenleri de artmıģtır. Ortak havuzlarda, maliyetlerin de optimize edildiği ve tasarruf yapıldığı görülmüģtür. Özellikle proses endüstrisi olmalarından dolayı, lojistik açıdan büyük tasarruflara gidilebileceği fark edilmiģ, firmalar ortak bir liman da kurmuģlardır. Yıllık konferanslar gerçekleģtirilerek, bu konferanslara üniversitelerden, devletten, kalkınma ajanslarından, belediyelerden ve diğer dıģ aktörlerden katılımcılar davet edilmiģ, böylece sürece dıģarıdan iddia sahipleri de ortak edilmiģtir. Bu ortak diyalog ortamının bir meyvesi olarak, bölgede International School Telemark kurulmuģ, yabancıların da buraya gelerek yetkinliklerini kullanmaları amaçlanmıģtır. bölgedeki bir üniversite de, nitelikli iģgücü edinilmesine katkı amacıyla biyoteknoloji konusunda bir yüksek lisans programı baģlatmıģtır. Grenland sanayi bölgesindeki endüstriyel dönüģüm projesi, ilgili tüm tarafları sürece katarak hem sanayinin geliģimine, hem de bölgenin geliģimine katkıda bulunmuģtur. Ronneby Bölgesi Ġsveç İsveç: Ronneby Bölgesi Dönüşümü Durum Analizi 80 lerde yaşanan sanayi krizi krizi nedeniyle büyük ölçekli organizasyonlar küçülmeye gitmeye başladı nüfuslu bölgede 3000 kişi kişi 80 lerin başında işini işini kaybetti Aynı Aynıdönemde dijital teknoloji alanındaki firma sayısı artmaya başladı Yerel yönetim, bölgenin değişime ayak ayak uydurması amacıyla proje başlattı Proje 1986 da IT IT sektörüne yönelik araştırma ve ve teknoloji parkı kuruldu 1989 da, lobicilik çabaları sonucu, bir bir kampüsü Ronneby de olacak bir bir üniversite kuruldu Soft SoftCenter isimli, IT IT firmalarını, belediyeyi ve ve üniversiteyi içine içine alan alan bir bir platform oluşturuldu; platform bugün uluslararası üne üne sahip İnsan kaynağının yeni yeni sanayi yapısına uyumu amacıyla Eğitim Aksiyon Planı hazırlandı ve ve uygulandı 1980 lerin ilk yarısında Ġsveç i vuran büyük endüstriyel kriz, Ronneby 2 kentini de aynı olumsuzlukta etkilemiģtir. Köklü firmalar büyük oranda iģçi çıkartmaya baģlamıģ, 2 Kaynak: Action Research with Impediments. Staffan Strane & Ake Uhlin, Oslo Action Research Conference, / 86

20 binlerce kiģi iģlerini kaybetmiģtir kiģilik nüfusa sahip olan Ronneby kentinde 3000 kiģi iģten çıkartılmıģtır. Sanayide krizin yaģandığı aynı dönemde, dijital teknoloji de bir yandan yavaģ yavaģ varlığını göstermeye baģlamıģtır. Özellikle yazılım mühendisliği ve telekom alanları, orta vadede daha istikrarlı bir çizgi izlemiģtir. Geleneksel büyük ölçekli sanayinin gücünün giderek tükendiği bu dönemde, kentin belediyesi, bölgenin ayakta kalabilmesi için, ticaret ve sanayi politikasının yenilenmesi gerektiği sonucuna varmıģtır. Ronneby yerel yönetimi, ABD deki Silikon Vadisi ne bir gezi düzenleyerek, bu bölgede yaratılan katma değeri gözlemlemiģ, kendi kentlerinin de yazılım geliģtirme konusuna odaklanarak sanayi krizini atlatabilecekleri kararını almıģlardır. Böylece yerel yönetim, 1986 yılında Ronneby de biliģim sektörü firmalarına yönelik bir araģtırma ve teknoloji parkı kurmuģ, 1989 yılında da, yoğun lobicilik çalıģmaları sonucu, kampüslerinden biri Ronneby de olacak bir üniversite kurulmuģtur. Tüm bu fikirler ve çalıģmalar zaman içerisinde ilgili iddia sahiplerinin (özel sektör, belediye, üniversite, araģtırma kurumları) yer aldığı bir platforma taģınmıģ, platform Soft Center olarak adlandırılmıģtır larda Soft Center platformu, yalnızca ulusal değil, uluslararası bir ün de kazanmıģtır. Platform, bilgi teknolojisinin geliģimi ve kullanımına yönelik çalıģmalarından dolayı birçok ödüle de layık görülmüģtür. Çok kısa bir zaman diliminde Ronneby de yaģanan bu dönüģüm sonucunda, bölge bir çekim merkezi haline gelmiģtir. Ancak sanayinin geleneksel yapıdan teknoloji odaklı bir yapıya dönmesi, nitelikli iģgücü problemlerini de beraberinde getirmiģtir. Mevcut insan kaynağı, geleneksel sanayiye göre eğitim görmüģ ve bu alanda tecrübe kazanmıģtır. Bu kiģileri yeni teknoloji firmalarında istihdam edebilmek, bir yandan da yetiģen iģgücünün de teknoloji firmalarına yönelik eğitilmesini sağlamak amacıyla, bir Eğitim Aksiyon Planı hazırlanmıģtır. Bu plana göre, devlet okulları bilgisayarlar ile donatılmıģ, okullardaki öğretmenler, biliģim alanında öğrenim gören üniversite öğrencileri tarafından eğitilmiģ, halk kütüphanesinin bilgi teknolojisi konusundaki donanım altyapısı zenginleģtirilmiģtir. Soft Center, belediye, özel sektör kurumları arasında bir iletiģim ağı kurulmuģ, araģtırmacılar ve öğrenciler yerel kalkınma iģlerinde görevlendirilmiģ ve buna benzer pek çok uygulama devreye alınmıģtır. Tüm bu çabalar sonucunda, Ronneby kenti bilgi teknolojisi alanındaki firmalar tarafından tercih edilen, katma değeri yüksek bir sanayiye sahip, iddia sahipleri arasında iletiģimin ve katılımın yüksek olduğu bir bölge haline gelmiģtir. 20 / 86

21 Uusimaa Bölgesi Finlandiya Finlandiya: Uusimaa Turizm Sektörü Durum Analizi Turizm sektöründe hizmet gösteren irili irili ufaklı firmalar Gelişim ve ve eğitim ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla ortak proje başlattılar Proje Bölgedeki üniversite ile ile işbirliği Ortak eğitim forumu Öğrenme Ağı Ağı Çalıştaylar yoluyla yaşayarak öğrenme Sektörün, üniversite araştırma olanaklarından yararlanması Uusimaa bölgesi 3, 10 belediyeye sahip, kültürel miras, tarih ve çevresel güzellikler açısından zengin turistik bir bölgedir. Bölge zengin bir tarihe sahiptir. Bölgede yer alan Porvoo kasabası, Finlandiya daki ikinci en eski yerleģim birimi özelliğini taģımaktadır. Turizme yönelik zenginliklerine rağmen, bölgede yer alan irili ufaklı birçok turizm firması arasında bir network bulunmamakta, taraflar arası diyalog yetersiz olduğundan bölgenin pazarlaması zayıf kalmaktaydı. Bölgedeki bazı turizm firmalarının, üniversitenin ve yerel yönetimlerin giriģimiyle, Öğrenme Ağı adı altında bir ortak öğrenme platformu oluģturulmasına karar verilmiģtir. Öğrenme Ağı platformu kapsamında, alt projeler hayata geçirilmiģtir. Bu projelerden biri, küçük turizm firmalarının geliģimini sağlamak amacıyla üniversite iģbirliğiyle ortak çalıģtaylar düzenlenmesi, sektörün üniversite olanaklarından en üst seviyede faydalanmasının sağlanması gibi faaliyetleri içermiģtir. Bir diğer projede, bölgede yer alan Porvoo kasabasının geliģtirilmesi amacıyla tüm yerel aktörlerin (esnaf, halk, yerel yönetim, araģtırmacılar, öğrenciler) dahil edildiği katılımlı bir süreç gerçekleģtirilmiģtir. ĠĢbirliği ve katılım içeren bu süreç, hem bölgede faaliyet gösteren firmalar arası iletiģimi arttırmıģ, hem de bölgenin turizm açısından geliģimine olanak tanıyacak fikirlerin oluģumunda ve uygulanmasında, üniversite ve özel sektör arasında iģbirliği yaratmıģtır. 3 Kaynak: Shared Learning Spaces as Enablers in Regional Development and Learning, Tarja Kantola, Hans Mantyla & Anne Ayvari, Oslo Action Research Conference, / 86

22 Küme (Cluster) Yönetiminin Gücü Ġtalya İtalya: Küme (Cluster)Yönetimi Udine - mobilya Biella yün tekstili Milan finans, makina parçaları Turin - otomotiv Parma gıda sanayi Carrara taş işçiliği Prato - yün tekstili Montebelluna kayak botları Carpi - trikotaj Sassuolo seramik fayans Modena spor arabalar Bologna- gıda & ambalaj makinaları Castel Goffredo çorap mensucat Küresel pazarlarda başar arılı olan, havzadan güçg alan küçük üçük işletmeler Endüstriyel kümeler 4 (industrial clusters), birbirine bağlı firmaların, ihtisaslaģmıģ tedarikçilerin, servis sağlayıcıların ve ilgili diğer kurumların bir bölge ya da ülkenin belli bir alanında, coğrafi olarak yoğunlaģmaları olarak tanımlanmaktadır. Son yıllarda endüstriyel kümelerin sağladığı katkılar iģ dünyasında kabul edilir bir gerçek olmuģtur. EndüstrileĢmenin ilk aģamalarında küçük ölçekli birçok aile iģletmesinin faaliyet gösterdiği Ġtalya da, globalleģmenin artıģı ile beraber, daha rekabetçi olabilmek amacıyla bölgesel endüstri kümeleri oluģmaya baģlamıģtır. Bugün gelinen noktada, yukarıdaki haritadan da görüleceği üzere, Ġtalya yerel, fakat global rekabet gücüne sahip birçok farklı endüstriyel kümeye sahiptir. Ġtalya daki kümelerde faaliyet gösteren firmalar, rakip olarak kalsalar da, faydalı iģ sonuçları için iģbirliği içinde çalıģmaktadırlar. Ana odağın rekabet stratejisi olduğu bu kümeler, bilginin paylaģımı, etkin iletiģim ve firmalar arası güven temelleri üzerine oturmaktadır. Ġtalya daki endüstriyel kümelenmenin baģarısı, yüksek kalitede girdilere ve güçlü iliģkilere dayandırılmaktadır. Kümelerin bulundukları bölgelerde, nitelikli iģgücü yaratmak amacıyla eğitim kurumları ile iliģkiler güçlendirilmekte, ilgili yan sanayi bu bölgelere çekilmekte, devlet desteği alınmakta, kısaca bölgenin sosyal yaģamından altyapısına kadar birçok alan endüstriyel kümeye göre oluģmaktadır. Ġtalya çapında gerçekleģen bu endüstriyel dönüģüm, bugün ülkeye küresel pazarlarda büyük global rakipleriyle yarıģabilen, bulundukları kümelerden güç alan küçük iģletmeler kazandırmıģtır. 4 Kaynak: J.E. Austin Associates and ECG 22 / 86

23 BÖLÜM II. KOCAELĠ SANAYĠSĠNĠN ÖNEMĠ VE KATILIMLI BÖLGESEL PLANLAMA PROJESĠNE DUYULAN ĠHTĠYAÇ 23 / 86

24 KOCAELĠ SANAYĠSĠNĠN TARĠHSEL GELĠġĠMĠ Konumu itibariyle tarihsel geliģim sürecinde Kocaeli, Cumhuriyet sonrası Türkiye'nin ekonomik yapılanmasında bölgede yapılan sanayi yatırımları ile sanayinin önemli merkezlerden biri olmuģtur. Önemli ulaģım ağlarının merkezinde bulunan Kocaeli, Avrupa'yı Asya'ya bağlayan önemli bir kavģak noktasıdır. Kocaeli sanayisinin geliģimini izlerken, siyasal ve ekonomik yapılanmaları göz önüne alarak, ülkemizde yaģanan iki dönemi içine alacak Ģekilde değerlendirmenin yapılması, tarihsel sürecin süzgecinden geçirilmesi yönünden yararlı olacaktır. Bu nedenle Kocaeli sanayinin geliģimi; Cumhuriyet öncesi Kocaeli Sanayi ve Cumhuriyet sonrası Kocaeli Sanayi olarak iki dönem halinde değerlendirilmiģtir. Cumhuriyet Öncesi Kocaeli Sanayi Cumhuriyet öncesi Kocaeli Sanayinin varlığı Ġzmit te, Latinler dönemine kadar uzanmaktadır. Kocaeli Sanayinin ilk kuruluģlarından biri, Latinler döneminde hizmete sokulan ve dönem sonunda önemini gitgide yitiren Ġzmit Tersanesi dir. Daha sonra Sultan Orhan zamanında, küçük deniz araçlarının yapımına, elveriģli olanaklara kavuģturulan tersane, Kanuni devrinde, Karamürsel de bulunan tersanelerle birlikte revizyondan geçirilerek çalıģır duruma getirilmiģtir. GeliĢim süreci içerisinde, sanayileģme ve geliģme olgusunun, büyük ölçüde ulaģım Ģebekesinin geliģmesiyle bağlantılı yürüdüğünü gördüğümüz Kocaeli, 1800 lerde Osmanlı Ġmparatorluğu nun, en önemli ulaģım ve konaklama yerlerinden biri olarak sivrilmektedir yılında, Üsküdar dan Ġzmit e, ilk düzenli posta seferi konulmuģtur ve bu, Türkeli nden ilk posta yoludur te, Ġstanbul - Ġzmit arasında, haftada üç kez olmak üzere, vapur seferlerinin kentin deniz ulaģımını düzenli hale getirdiği izlenmiģtir. Ardından (yıl 1873), 89 km.lik Ġzmit - HaydarpaĢa demiryolu ulaģıma açılmıģtır. UlaĢım Ģebekesindeki bu geliģim ve devrin idari ve ticari merkezine olan yakınlık, günümüzün sanayi merkezini oluģturan belirgin bir faktör olarak tartısını o günden duyurmuģtur yılında Hereke de, sarayların perde ve döģemelik ihtiyacını karģılamak amacıyla, bir fabrikanın iģletmeye açıldığını görüyoruz. Günümüze dek varlığını sürdüren bu iģletme, sonradan devlet tarafından satın alınmıģ, bugünkü adıyla Sümerbank Yünlü Sanayi Müessesesi Hereke Fabrikası olarak 131 yıllık bir geçmiģi, günümüze iletmiģtir te, Mahmut döneminde kurulan askerin kumaģ ihtiyacını karģılamaya yönelik, Çuha Fabrikası modernleģtirilmiģ ve kapasitesi arttırılarak halk için de kumaģ üretmeye baģlamıģtır yılında, bağımsız Ġzmit Sancağı kurulduğu zaman (bu sancağın içinde Adapazarı Bölgesi de bulunmaktaydı), Sancak nüfusu kiģidir. Bu devrin sanayii Ģöyle özetlenmiģtir: Ġzmit Sancağı, orman yönünden zengin olduğu için Sancağın özellikle Geyve, Adapazarı, Kandıra bölgelerinde, elde olunan tomruklar, 200 ün üzerindeki imalathanelerde iģlenerek bir bölümü Ġzmit tersanesinde kullanılır, önemli bir bölümü Ġzmit iskelesinden, Ġstanbul ya da yurt dıģına sevk edilirdi. Bu arada Ceviz kütüğü (ki 24 / 86

25 yılda ortalama kütük) kısmen iģlenmiģ kısmen yarı iģlenmiģ olarak ihraç edilir, takas usulü ile yurda ihtiyaç duyulan maddeler ithal olunurdu. Ġzmit civarında, ikisi devlete ait çuha, halı, dokuma; ikisi Ģirkete ait dokuma (ki o dönemde, yurt ihtiyacının yarısına cevap veriyordu); biri Adapazarı nda, ikisi Ġzmit te, üç un fabrikası olmak üzere, önemli 7 büyük fabrikası vardı. Osmanlı ülkesinin ilk kağıt fabrikası, Yalova bucağında yapılmıģtır. Ġlkel Ģartlarla olmasına rağmen faaliyettedir. Ġpek istihsal ve iģlemesinde Bursa, Bilecik ten sonra Osmanlı ülkesinde 3 üncü sırayı tutmaktadır yılında, 4 ü merkez ilçede, 2 si Adapazarı nda, 2 si Sapanca da, 4 ü Akyazı da, 12 si Hendek'te, 7 si Geyve'de olmak üzere, 30 ipek fabrikası vardır. Bunlar dıģında, (küçük imalathane denilecek nitelikte) sancak içinde, 2000 kadar dokumahane vardır." Ġzmit, geliģim ulaģım olanakları nedeni ile ticaret hayatında da önemli bir yer tutmaktadır. Bir yıl içinde ( ), Ġzmit limanına 48 i yabancı olmak üzere, 184 gemi gelmekteydi ve bu gemilerin ödedikleri rüsum, Osmanlı altınıydı. Yıl içinde, frank ı limandan, frankı demiryolundan olmak üzere, toplam frank değerinde ihracat yapılmaktaydı. Aynı yılın ithalat değeri ise frank'tı. Cumhuriyet Sonrası Kocaeli Sanayi Cumhuriyetin ilk yıllarında Kocaeli, sanayileģme ve kentleģme için çok önemli iki faktöre birden kavuģmuģtur. Bir taraftan, Ġzmit te motorla elde olunan ilk elektrik enerjisi (kurulan bir elektrik fabrikası ile) sağlanırken öte yandan kentin su ihtiyacı modern ve sıhhi araçlarla karģılanmaya baģlanmıģtır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, Kocaeli Sanayisinin durumunu, 1927 yılında yapılan sanayi sayımı sonuçlarına göre değerlendirebilmek olanağı vardır. (1927 yılı sanayi sayımı Adapazarı, Hendek ve Geyve yörelerini de Kocaeli içinde yorumlamaktadır.) 1927 yılı sanayi sayımı sonuçlarına göre toplam 1215 iģletme sayısı, 3821 çalıģan sayısı bulunmaktadır sanayi sayımı sonuçları, Türkiye de (en küçük esnaf atölyeleri de dahil) kuruluģların %1.86 sının, çalıģanların %1.48 inin Kocaeli ilinde yer aldığını göstermektedir. Kocaeli deki kuruluģların %35.56 sı, 2-3 kiģi çalıģtıran kuruluģlardır. Kocaeli, kuruluģların %98.94 ü 20 ve daha az eleman çalıģtıran, %0.65 i eleman çalıģtıran, %0.41 i 100 den fazla eleman çalıģtıran sınıfına girerken Türkiye de bu dağılım sırasıyla, %98.67, %1.09, %0.24 olarak belirlenmiģtir. Dağılıma dikkat edecek olursak büyük (100 den fazla eleman çalıģtıran) kuruluģların toplam içindeki dağılımı, Kocaeli de Türkiye ye oranla daha geniģ yer tutmaktadır. Kocaeli deki bu büyük kuruluģların 3 ü dokuma sanayisinde, 2 si bina inģaat sanayisinde yer almaktadır yılında Kocaeli de, 1215 iģletmenin %43.45 i tarım, evcil hayvanlar, balık ve av ürünleri sanayisinde yoğunlaģmıģtır. 25 / 86

26 Ġkinci ana grup %22.71 ile maden ve maden iģletmesi sanayi ile makina imalatı sanayiidir. Bu iģletmelerde çalıģan sayısı, 2131 dir. Yani çalıģanların %55.77 si, iki sektörde istihdam edilmektedir sanayii sayımından elde edilen verilere göre, Kocaeli de 21 büyük sanayi kuruluģu anket kapsamına girmiģtir. 10 tanesi kamu, 11 i özel sektör kuruluģu olan bu iģletmelerin 6 sı, 1940 dan önce kurulmuģtur yılından sonra, özel sektör kuruluģlarının kamu kuruluģlarına oranla sayısı, daha hızlı bir geliģim göstermiģtir yılında TL. üretim gerçekleģtirmiģtir. Yaratılan katma değer, TL. dır. Buradan 1 TL. ile üretimde 39 kuruģluk katma değer yaratılabildiği görülmektedir. 1 TL.lık üretimi gerçekleģtirebilmek için ise 1964 te, 60 kuruģ input (girdi) harcaması gerekli olmuģtur yılında, çalıģan baģına ödenen yıllık ücret TL. olarak belirlenirken ülke sanayisinde çalıģanların %0.73'ü (8.907 kiģi) Kocaeli de istihdam edilmiģtir. Bunlara ödenen ücret ise toplam ücretlerin %4.24 üdür. Aynı yıl yaratılan katma değerin %4.89 u, tüketilen elektrik enerjisinin (199 milyon kwh) %11.4 ü, Kocaeli sanayisinin içinde oluģmuģ değerlerdir dönemi arasında Kocaeli sanayisinin geliģim sürecini hızlandıran ve ilin ekonomik potansiyelinin temelini oluģturan iki kuruluģtan biri, SEKA kağıt fabrikasıdır da iģletmeye açılan kağıt fabrikası, bugün Kocaeli de oluģan iki büyük sanayi kompleksinden biri olan kağıt ürünleri sanayisini doğuran bir kamu kuruluģudur yılında, T.P.A.O. CALTEX tarafından ortaklaģa kurulan daha sonra, (1972) tamamen T.P.A.O. nın malı olan ĠPRAġ (Ġstanbul Petrol Rafinerisi A.ġ.), ikinci büyük potansiyeli, beraberinde Kocaeli ye taģımıģtır. ĠpraĢ ın iģletmeye geçmesiyle, Petrol ürünleri etrafında geniģleyen bu ikinci kompleks, Kocaeli de günümüzün en büyük sanayii dalı olan kimya sanayisinin (Petro-kimya, ana kimya sanayi, plastik vs.) oluģumunu sağlamıģtır. Kocaeli de ilk sanayii geliģimi, kamu kuruluģlarınca baģlatılmıģ olup yukarıda sözü edilen iki kuruluģun devreye girmesinden sonra (özellikle 1960 dan sonra), ara malları ve yatırım malları oluģumu doğrultusunda, bir geliģim izlenir olmuģtur. Kocaeli ye yönelik sanayi yatırımlarının nedeni kısaca özetlenirse; UlaĢım olanakları, (Türkiye nin en iģlek kara trafiği -karayolu ve demiryoluyanında, deniz ulaģımı olanağı bulunmaktadır.) Türkiye nin en büyük metropolüne olan yakınlığı, (Ġstanbul a mesafesi sadece 83 km dir). Altyapı olanakları (doğalgaz, yuvacık barajı, vb.) ve zengin yer altı ve yer üstü, (göl) su olanakları, Enerji nakil hatlarının yeterli düzeyde olması, Kalifiye insan kaynağı 26 / 86

27 GÜNÜMÜZ KOCAELĠ SANAYĠĠ Türkiye nin Kalbi Kocaeli... Kocaeli Avrupa yı Anadolu ya ve Ortadoğu ya bağlayan önemli kara, deniz ve demiryolu ulaģım ağlarının merkezinde bulunmaktadır. Ġlin büyük metropollere yakınlığı ve Karadeniz ve Marmara ile bağlantısının bulunması sanayi, ticaret, ulaģım ve lojistik merkezi olarak geliģmesine etken olmuģtur. Sanayi ve Lojistik Tüm Yolların BuluĢtuğu Nokta... Asya yı Avrupa ya bağlayan D-100 ve TEM otoyolu bağlantıları yanısıra demiryolu ulaģımının da bulunduğu Kocaeli Uluslararası Ġstanbul Atatürk Havalimanı 90 km., Uluslararası Sabiha Gökçen Havalimanı na ise 50 km. mesafededir. 5 i Kamu Limanı ve 35 özel iskele ile deniz ulaģımı olanakları açısından tüm Anadolu nun en iç noktasındadır. Türkiye nin en büyük metropolü Ġstanbul a 90 km mesafede olan Kocaeli, lojistik bakımdan sanayi yatırımları için her zaman tercih edilen bölge olmuģtur. Kocaeli ve Sanayi Türkiye nin En Ġyi Ekonomik Potansiyeline Sahip Ġl... Kocaeli nin ekonomik yapılanmasını sanayi sektörü ĢekillendirmiĢtir. Kocaeli Ġli, ülkemizde planlama dönemi içinde baģlayan ve özellikle yıllarında yoğunluk kazanan sanayi yatırımları ile, Türkiye nin en hızlı geliģen sanayi bölgelerinden biri olmuģtur. Son 10 yıllık istatistikli verilere göre imalat sanayi üretiminde ortalama % pay sahibidir. Türkiye Ġmalat Sanayii üretimi içinde : Tüketim Malları üretiminin payı genelinde % 2,82 Ara malları üretiminde % 22,03 Yatırım malları üretiminde % 10,23 dür. DıĢ ticaret açısından da önemli bir potansiyele sahip olan Ġlin Ġhracatı 14 milyar USD ı geçmekte olup ithalatı ise 34 milyar USD civarındadır. Türkiye DıĢ Ticaretinin Hacminin %18 i bu bölgeden karģılanmaktadır. Bu değerlerin tonaj olarak karģılığı yükler, Ġldeki limanları ve yolları büyük bir yoğunluğa ve aynı zamanda önemli bir lojistik konuma taģımaktadır. Sanayinin bölgemizde yarattığı katma değer, 2007 yılı tahmini kiģi baģına Dolar Milli Gelirle Kocaeli'ni zirveye taģımıģtır. Bu değer Türkiye ortalamasının yaklaģık üç katıdır yılı programında yer alan 2007 tahmini SGP-GSYH'ye göre Anadolu Ajansı tarafından yapılan hesaplamayla, toplam ekonomik büyüklükte 2007 yılında, SGP-GSYH olarak 32,7 milyar dolarla Kocaeli birinci sırada yer almaktadır. Kocaeli Ġmalat sanayi içerisinde kimya sanayi Türkiye Ġmalat Sanayi içerisindeki %27 lik payı ile ilk sırada yer almaktadır. Kimya sanayinin metal ana, metal eģya, 27 / 86

28 otomotiv, taģ ve toprağa dayalı sanayi ve elektrikli aletler ve cihazlar sanayi izlemektedir. Kocaeli Ġmalat Sanayiinde Sektörlerin Türkiye Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Payları Kimya Sanayii 27,30 Metal Ana Sanayii 20,68 Metal EĢya Sanayii 19,95 TaĢıt Araçları Sanayii 12,34 TaĢ ve Toprağa Dayalı Sanayii 9,67 Elektrikli Aletler ve Cihaz Sanayii 8,64 Kocaeli nde, Kocaeli Sanayi Odasına 2008 yılı ilk 6 ay itibariyle kayıtlı 1843 sanayi kuruluģu faaliyetini sürdürmektedir. Firmaların sayılarına göre sektörel dağılımları aģağıda sunulmuģtur. MESLEK GRUBU Gıda Maddeleri Sanayii Grubu Et-Tavukçuluk ve Yem Sanayii Grubu Un-Unlu ve ġekerli Maddeler Sanayii Grubu Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayii Grubu Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayii Grubu Ana Kimya Sanayii Grubu Ġlaç ve Diğer Kimyasal Ürünler Sanayii Grubu Petrol ve Sınai Gazlar Sanayii Grubu Lastik ve Plastik Ürünleri ÇeĢitli Petrol Türevleri Sanayi Grubu Plastik EĢya Sanayii Grubu Yapım ĠĢleri Sanayii Grubu Yapım ve Malzemeleri Üretimi Planlama ve Bakımı Sanayi Grubu TaĢ ve Toprağa Dayalı Sanayi Grubu Metal Ana Sanayii Grubu Metal EĢya Sanayii Grubu Çelik Yapı ve Malzemeleri Sanayii Grubu Metal Boru Kazan ve Kaplar Ġmali Grubu Diğer Metal EĢya Sanayi Grubu Haddehaneler Grubu Özel Endüstri Makinaları ve Gereçleri Yapım ve Onarım Sanayi Grubu Diğer Makinalar Yapım ve Onarım Sanayi Grubu TaĢıt Araçları ve Yan Sanayii Grubu Elektrik Makinaları Sanayi Grubu Kablo ve Diğer Elektrik Aletleri Yapımı Sanayii Grubu Diğer Sanayii Grubu Alüminyum Profil ve Doğrama Ġmalat Sanayi Grubu TOPLAM / 86

29 Sektörel Yapı Türkiye nin Ġkinci Büyük Sanayi Kenti Sanayiinin Kocaeli'de odaklanması ile baģlayan yapılanma sonucunda bugün Türkiye imalat sanayii içerisinde Kocaeli, Ġstanbul'dan sonra ikinci sanayi metropolü olma özelliğini son 20 yıldır korumaktadır. Ġl Gayri Safi Yurt Ġçi Hasılası içerisinde sektörlerin payı incelendiğinde sanayinin payı %73 tür. Hizmetlerin payı %14, ticaretin payı %9 ve tarımın payı ise yaklaģık %3 tür. Ġl Gayri Safi Yurt Ġçi Hâsılası Ġçinde Sektörlerin Payı Tarım (%) Ticaret (%) Sanayi (%) Hizmetler (%) 2,9 9,4 73,4 14 Yabancı Yatırımların Tercihi: Kocaeli YaklaĢık 1600 sanayi kuruluģunun 119 u yabancı sermayelidir. Yabancı sermaye arasında Alman firmaları baģı çekmekte olup baģlıca büyük ölçekli önemli yabancı sermayeli kuruluģları Ford Otomotiv, Türk Pirelli, Goodyear, Hyundai, Frito Lay, Honda vb. dir. Kocaeli ndeki Yabancı Sermayeli KuruluĢlar (2005) ABD 19 Ġsveç 2 Almanya 29 Ġsviçre 7 Belçika 7 Ġtalya 5 BirleĢik Arap Emirlikleri 1 Japonya 9 Fransa 9 Luxemburg 2 Danimarka 1 Hollanda-Ġngiltere 1 Hollanda-ABD 1 Hollanda-Ġtalya 2 Fransa-Almanya 2 Lübnan 1 G. Kore 3 Monako 1 Ġngiltere 6 Ġsrail 1 Hollanda 9 Bulgaristan 1 TOPLAM 119 Bölgede yerleģik baģlıca büyük ölçekli önemli yabancı sermayeli kuruluģlar Ford Otomotiv, Türk Pirelli, Goodyear, Hyundai, Frito Lay, Honda dır. 29 / 86

30 Türkiye nin En Büyük KuruluĢlarının Tercihi: Kocaeli 2006 yılında ĠSO 500 içerisinde KSO üyesi kuruluģların sayısının 82 olduğu görülmektedir yılında bu sayı 81 olmuģtur yılında 500 Büyük Sanayi KuruluĢu kapsamına giren 82 KSO üyesi sanayi kuruluģu, üretimden satıģlardan %30.1 oranında pay almıģtır yılında KSO üyesi kuruluģların ihracattaki payı %25,73 olup 2006 yılındaki ihracatı %27,5 düzeyine çıkmıģtır. 82 Büyük KSO üyesi sanayi kuruluģlarının 39 u yabancı sermayelidir. Uzun yıllardır olduğu gibi Kocaeli nde yerleģik bulunan TÜPRAġ 2006 yılında da ilk ilk sıraya oturmuģtur. TÜPRAġ bir özel sektör kuruluģu olarak Türkiye nin sanayi sektöründeki en büyük kuruluģudur. TÜPRAġ ın 500 büyük sanayi kuruluģunun toplam üretimden satıģları içerisindeki payı 2004 yılında %7,60, 2005 yılında %9,5 iken bu oran 2006 yılında %10,1 olarak gerçekleģmiģtir. TÜPRAġ ın toplam üretimden satıģlar içerisindeki payı 0,6 puan artıģ göstermiģtir. 500 Büyük Sanayi KuruluĢu sıralamasında 2005 te ikinci sırada bulunan Ford Otomotiv San. A.ġ., 2006 yılında da ikinci sırayı almıģtır. GeçmiĢ yıllarda olduğu gibi üretimden satıģlarda büyük farkla ilk sırayı alan TÜPRAġ, yaratılan katma değerde de birinci sırayı alarak, yıllardır süren hakimiyetini devam ettirmiģtir yılında TÜPRAġ Türkiye GSMH sının %3,0 ünü yaratmıģtır yılında da bu oran %3,0 olup 2006 yılında GSMH da %2,4 pay almıģtır yılında en fazla kar eden kuruluģlar arasında ilk sırayı TÜPRAġ almıģtır yılında ihracatta ilk sırayı TÜPRAġ, üçüncü sırayı KSO üyesi Ford Otomotiv almıģtır. Otomotiv sektöründe faaliyet gösteren Kocaeli nde yerleģik sanayi kuruluģlarının 500 büyük sanayi kuruluģunun ihracatındaki payı %7,8 dir. Kimya sektörünün ihracattaki payı ise %11,9 dur. Büyük kriz sonrası ekonomide yaģanan olumlu geliģmelerde lokomotif sektör, ekonominin ana sektörü olan sanayi olmuģtur. Sanayi sektörü üretimindeki olumlu geliģmeyi de ihracatta yaģanan baģarı sağlamıģtır. 30 / 86

31 2006 Yılında 500 Büyük Sanayi KuruluĢu Arasına Giren KSO Üyesi Sanayi KuruluĢlarının 500 KuruluĢ Ġçerisindeki Yerleri (YTL) A 500 Büyük Sanayi KuruluĢu 2006 B KSO Üyesi 82 Büyük Sanayi KuruluĢu 2006 Üretimden SatıĢlar (Net) ,2 29,2 30,1 Toplam SatıĢ Hâsılatı (Net)* B/A (%) 2004 B/A (%) 2005 B/A (%) ,5 36,8 36,3 Ġhracat (Dolar) (000)* ,8 25,7 27,5 Dönem Karı (VÖ)* ,3 Dönem Zararı* ,1 Dönem Kar ve Zarar Toplamı (VÖ)* ,6 36,9 28,9 Öz Kaynak* ,3 20,1 19,6 Net Aktifler* ,5 19,8 20,5 Ücretle ÇalıĢanlar* ,5 13,7 Brüt Katma Değer* ,3 44,4 39,6 FİRMALARIN ÜRETİM TEKNOLOJİSİ 1,9 4,8 25,8 36,7 Son Teknoloji İleri Teknoloji Orta Teknoloji Eski Teknoloji Karma Teknoloji 30,8 31 / 86

32 Organize ve Düzenli Sanayi Yapılanması Kocaeli fizibilitesi nedeniyle sanayi yatırımları açısından her zaman önemli bir yatırım alanı olarak değerlendirilmiģtir lı yıllardan itibaren Türkiye nin sanayileģme stratejisiyle birlikte geliģen sanayi kenti olarak hızlı yatırımların yöneldiği bir bölge olmuģtur. Buna neden olan faktörleri ana baģlıklar itibariyle Ģöylece özetlemek mümkündür. En büyük tüketim merkezi olan Ġstanbul a yakınlık, GeliĢmiĢ ulaģım altyapısı, (Karayolu, demiryolu, denizyolu, havayolu) Nitelikli iģgücü, Elektrik, su, yol gibi ana altyapılar, arasında % 577 büyüyerek döneminde Türkiye nin ve dünyanın en hızlı sanayileģen bölgesi olmuģtur. Artık ağır sanayi yatırımı yerine, ileri teknolojili ve yüksek katma değerli yatırımlara hazırlanan Kocaeli nde Teknoparklardan, Organize Sanayi Bölgelerine ve Serbest Bölgelere taģınacak bir üretim ve ihracat gücü yaratılması hedeflenmektedir. Kocaeli, Türkiye'nin önemli ve büyük bir sanayi potansiyelini barındırmaktadır. Bu potansiyel, Kocaeli'de sanayinin disipline olma ihtiyacını doğurmuģtur. Kocaeli nde 7 si aktif olmak üzere 12 adet organize sanayi bölgesi, 2 adet serbest bölge ve 3 teknopark bulunmaktadır. Kocaeli nde Yer Alan Faal Organize Sanayi Bölgeleri Gebze Organize Sanayi Bölgesi GOSB (1. ve 2. Bölge) / GEBZE TaĢıt Araçları Yan Sanayi Organize Sanayi Bölgesi TOSB / GEBZE Plastikçiler Sanayi Bölgesi / GEBZE Gebze Güzeller Organize Sanayi Bölgesi / GEBZE Gebze Dilovası Organize Sanayi Bölgesi / GEBZE Arslanbey Organize Sanayi Bölgesi / ARSLANBEY Asım Kibar Organize Sanayi Bölgesi / ALĠKAHYA KuruluĢ ÇalıĢmaları Devam Eden Organize Sanayi Bölgeleri Gebze IV (Makinacılar) Organize Sanayi Bölgesi / GEBZE Gebze VI (ĠMES) Organize Sanayi Bölgesi / GEBZE Gebze V (Kimyacılar) Organize Sanayi Bölgesi / GEBZE Gebze Kömürcüler Organize Sanayi Bölgesi / GEBZE Alikahya Organize Sanayi Bölgesi / ALĠKAHYA 32 / 86

33 Kocaeli Serbest Bölgesi / GÖLCÜK Serbest Bölgeler TÜBĠTAK-MAM Teknoloji Serbest Bölgesi / GEBZE Teknoparklar GOSB Teknoparkı / GEBZE TÜBĠTAK-MAM Teknoparkı / GEBZE Kocaeli Üniversitesi Teknoparkı / ĠZMĠT Teknoloji GeliĢtirme Merkezi GYTE Teknoloji GeliĢtirme Merkezi / GEBZE Kocaeli nde Yükselen Trendler Otomotiv Sanayii Son yıllarda otomotiv sanayinde yapılan yatırımlar ile otomotiv sanayi bölgenin gözde sektörlerinden biri olmuģtur. Askam, Hyundai, Honda, Ford, Toyota, Isuzu bölgede yatırımı olan kuruluģlardır. Bu yatırımlar bölgede yan sanayinin geliģmesine ve teknoloji seviyesinin yükselmesine neden olmaktadır. Goodyear, Pirelli, Brisa gibi lastik sektörünün devleri de Kocaeli de faaliyetlerini sürdürmektedir. Söz konusu sektöre yapılan yatırımlar bölgede Otomotiv sanayini yükselen trend konumuna getirmiģ olup beraberinde bölgedeki yan sanayinin de geliģimini sağlamıģtır. GeliĢen teknoloji ve bölgede yer alan teknoparklar ile yazılım sektöründe de bir geliģim yaģanmaktadır. Bölgemizde Toyota ile birlikte 2007 yılı üretim kapasitesi adettir. Bu değer Türkiye kapasitesinin % 45 ini oluģturmaktadır. Kocaeli nde yerleģik otomotiv firmaları, 2006 yılında gerçekleģtirdikleri adetlik üretim ile Türkiye araç üretiminin % 33 ünü karģılamaktadır. Deniz TaĢıtları ve Yat Sanayii Kocaeli 1900 lü yılların baģında tersaneleriyle ünlü bir Körfez Ģehridir. Bu yapılanma günümüze de taģınmıģtır. Gölcük Deniz Kuvvetleri Tersanesi yanısıra, Marmara Tersanesi (Körfez ilçede), Sedef Tersanesi (Dilovası), Um Denizcilik Tersanesi Gölcük te faaliyet gösteren kuruluģlardır. Yanı sıra, GOSB ve TOSB a çok yakın mesafede bulunan Pendik ve Tuzla Tersaneleri yöredeki sanayileģmeye yön vermektedirler. 33 / 86

34 Kocaeli Serbest Bölgesi (KOSBAġ) nde, çelik tekne (yat-gemi) inģa etmek üzere 7 firma faaliyet gösterecektir. Bunlardan 6 tanesi Faaliyet Ruhsatını alarak yapacağı iģi belgelendirmiģ, 1 tanesi ise Faaliyet Ruhsatı alma sürecini baģlatmıģtır. Kocaeli Serbest Bölgesi'nin 1.200m uzunluğundaki sahil Ģeridinde, m2 büyüklüğündeki toplam 7 parsel, yat ve gemi imal edecek firmalara tahsis edilmiģtir. Hazine arazisi olan bu arazide firmalar 30 yıl süre ile üretim faaliyetinde bulunacaklardır. KOSBAġ ta faaliyet gösteren 6 tersane 36 milyon dolar tutarında yatırım gerçekleģtirmiģtir. Tersane yatırımı yapan ve faaliyet gösteren firmalar; Çelikyat Tersanesi, TVK Tersanesi, Soli Tersanesi, Admarin Tersanesi, Yay Tersanesi ve Uzmar tersanesidir yılı içinde 467milyon$ iģlem hacmi gerçekleģtirerek, giderek büyüyen bir tablo çizen KOSBAġ ta istihdam sayısı kiģiye çıkmıģtır. Yatırımların artmasıyla istihdam sayısının kiģiyi aģacaktır. BiliĢim Teknolojileri Kocaeli Üniversitesi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü ve Sabancı Üniversitesinin, bunların yanı sıra TÜBĠTAK Marmara araģtırma Merkezi ve TSE Kalite Laboratuarlarının il sınırları içerisinde yer almaları Bölgemizde üniversite-sanayi iģbirliğinin kurulması yönünde çalıģmalar için birer fırsattır. GOSB içinde oluģan ve Ġsrail Teknopark kurucuları ile müģterek yapılan GOSB Teknoparkının yanısıra TÜBĠTAK-MAM bünyesinde yer alan Teknoloji GeliĢtirme Merkezi, Kocaeli Üniversitesi-Kocaeli Sanayi Odası iģbirliğiyle kurulan KOÜ Teknoparkı bölgenin ileri teknoloji ve biliģim sektöründe altyapısını oluģturan yapılanmalardır. Bunun yanısıra bölgemizde yer alan OSB ler ve bunların tamamlayıcı ayakları olan diğer sektörler ve de dıģa açılım penceresi olarak Kocaeli Serbest Bölgesi ve TÜBĠTAK-MAM Teknoloji Serbest Bölgesi Kocaeli nde dıģa dönük yeni teknolojilerin yapılanması için yatırım alanları olarak belirginleģmektedir. Bu özellikler Kocaeli nde katma değeri yüksek ileri teknoloji yatırımları ile gelecekte uluslararası düzeyde rekabet edebilir, verimli, ihracata yönelik, teknoloji yoğun sanayi yapılanmaları için de asgari oluģumları sergilemektedir. 34 / 86

35 Sanayi ve Çevre Sorunları 1970 li yıllarda sanayide baģlayan çevre bilinci ve 80 li yılların sonunda arıtma tesisleri ile belirli bir aģamaya ulaģan çevre disiplini yeni boyutları ile geliģim göstermekte ve Kocaeli adeta bir laboratuar görevini görmektedir. Bu yönde yürütülen çalıģmaların son örneği 1993 yatırım programı içinde öncelikli projeler kapsamına alınan Ġzmit Entegre Çevre Projesidir. Projenin amacı hava ve toprak kirliliğini yok etmeyi, flora, yeraltı suları ve Ġzmit Körfezi ndeki kirliliği önlemeyi, kötü kokuların azaltılmasını, ekilebilir arazi kullanımının geliģtirilmesini, halk sağlığının epidemik rahatsızlıklardan ve zehirlenmelerden korunmasıdır. Tehlikeli Atık Ġmha Tesisleri Proje kapsamında faaliyete geçirilen Tehlikeli Ve Klinik Atık Yakma Ve Enerji Üretim Ve Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi ĠZAYDAġ gibi üniteler kurulmaz ve iģletilmezse, atıklar Ģimdiye kadar olduğu gibi kontrolsüz ve çevreye zarar veren yollardan bertaraf edilir. Bu da gelecek nesiller için altından kalkamayacağımız bir sorumluluktur. Tesisin çalıģma prensibi; endüstriden kaynaklanan plastik ve lastik atıklar, kullanılmıģ yağ, ilaç ve kozmetik atıklar, petro-kimya atıkları, PVC, solvent, boya artıkları, yapıģtırıcı ve yapıģkanlar, bunların ambalajları, standart dıģı ve süresi geçmiģ ürünler, arıtma çamurları, vb. tehlikeli atıklarla klinik atıkların yakılarak bertaraf edilmesine dayanır. Patlayıcı maddeler, radyoaktif atıklar, mezbaha atıkları, dıģkı ve kadavralar tesise kabul edilmemektedir. Kabul edilen atıkların beyanı, etiketlenmesi, taģınması ve bertarafı; Çevre Mevzuatı kapsamında yer alan ilgili yönetmeliklerde belirtilen esaslara tamamen uygun olarak yapılmaktadır. Tesisin kapasitesi, ton/yıl (4.100 kg/saat) dır. Ayrıca tesisde bulunan Evsel ve Endüstriyel Katı Atık Depolama Alanı nda, evsel katı atıklar ve bunlarla birlikte depolanabilen endüstriyel katı atıklar bertaraf edilmektedir m³ toplam hacimli depolama alanlarının tabanı, ''Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1991) nde belirtilen değerleri sağlayacak geçirimsizlik tabakası ile kaplanmıģtır. Endüstriyel Katı Atık Düzenli Depolama Alanı nda, Klinik ve Tehlikeli Atık Yakma ve Enerji Üretim Tesisinden çıkan cüruf, küller ve atık su arıtım tesislerinden gelen arıtım çamurunun depolanması planlanmıģtır. Depolama hacmi m³ olan bu alanda, ''Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1995)''nde belirtilen tehlikeli katı atıkların da depolanabilmesi için, hazırlanan bir proje doğrultusunda gerekli değiģiklikler yapılmıģtır. 30 Eylül 2000 tarihinde tamamlanan bu değiģiklikler sonucunda depolama alanı, 7 Aralık 2000 tarihinde Çevre Bakanlığı tarafından, ''Tehlikeli Atık Depolama Alanı'' olarak lisanslandırılmıģtır. Depolama sırasında atıklar, günlük hücreler halinde serilmekte ve sıkıģtırılmaktadır. Koku ve çöplerin çevreye yayılmaması ve zararlı canlıların ürememesi için atıkların üzeri günlük ve ara örtü toprağı ile kaplanmaktadır. Geçirimsizlik tabakası üzerinde yer alan ''drenaj sistemi'' ile toplanan çöp sızıntı suları, DAF Ünitesi'ne (Kimyasal Ön Arıtım Tesisi) gönderilerek arıtılmakta; bu iģlemin ardından da, kollektör hattı ile 35 / 86

36 Endüstriyel ve Evsel Atık Su Arıtım Tesisi'ne gönderilmektedir. OluĢan depolama alanı gazları ise toplama bacaları ile toplanıp değerlendirilecektir. Tehlikeli Atıkların bertarafı konusunda tesislerin devreye girmesi ile birlikte, tesislerin yatırım ve iģletme maliyetlerinin, sanayi kuruluģlarının üretim maliyetlerine yüksek boyutta yansıdığı görülmüģtür. Bu aģamada, gerek çevre maliyetlerini asgari seviyeye çekmek, gerekse atıkları minimize etmek üzere bir yapılanmaya gidilmiģtir. Atık Borsası olarak adlandırılan söz konusu yapılanma modeli, özellikle ABD ve Almanya da geliģerek, günümüzde tüm sanayileģmiģ ülkelerde de uygulanmaktadır. Atık Borsası Ülkemizde Türkiye Cumhuriyeti Çevre Bakanlığı nın kurulması ile birlikte Çevre Mevzuatının devreye girmesi, çevreye yeni bir boyut getirmiģtir. Alt yapı eksikliği nedeni ile, bugüne kadar yasal yükümlülükler olmasına rağmen, sanayiden kaynaklanan atıkların bertarafı konusunda istenen sonuç elde edilememiģtir. Bu durumu açıkça ortaya koyan bir gerçek de, atık bertaraf tesisleri ile ilgili yatırımların sadece Kocaeli de gerçekleģtirilmesi fakat henüz lisans almamıģ olmasıdır. Söz konusu Tesisin Lisans alarak iģletmeye geçmesi beraberinde yeni bir yapılanmayı da gündeme getirmektedir. Dünyada da örnekleri görüldüğü gibi bu yapılanmanın adı Atık Borsası dır. Türkiye de ilk defa KSO tarafından gündeme Atık Borsası Projesi, 1998 yılının Haziran ayında, Çevreye bir armağan olarak faaliyetine baģlamıģtır. Kocaeli de bir Atık Borsası nın kurulması ve sanayi kuruluģlarının bu çevre projelerine sahip çıkmaları son derece olumlu geliģmelerdir. Tehlikeli atıklarını bertaraf etmekle yükümlü olan sanayi kuruluģları, gerek çevre maliyetleri, gerekse çevre yönetim sistemleri açısından, değerlendirilebilir atıkların bir Ģekilde ekonomiye tekrar geri kazandırılması yönündeki çalıģmalara destek vermeye baģlamıģlardır. Atık Borsası nın açılıģından, bugüne yaklaģık altı yıl geçti. Bu süre içerisinde, ton atık değerlendirilerek YTL lik iģlem hacmine ulaģmıģtır. AyaĢ Atık Yönetimi San. ve Tic. A.ġ yılı sonu itibarı ile ĠZAYDAġ tarafından alınmayan ve sanayi kuruluģları için büyük sorun oluģturan evsel nitelikli endüstriyel arıtma çamurların bertarafıdır. Ulusal ve uluslararası çevre mevzuatı ve kapsamındaki Yönetmelikler doğrultusunda amaç; Endüstriyel atıkların bertarafını yapmak ve/veya yaptırmak, Atık ara depolama istasyonlarını kurmak ve iģletmek, Atık bertaraf ve değerlendirme tesisleri kurmak veya bu tesisler ile iģbirliği oluģturmak ve Çevre ve atık yönetimi konularında danıģmanlık hizmeti vermek, eğitim programları ve diğer organizasyonları düzenlemektir. ĠZAYDAġ sahası içinde kurulan tesiste; Atıksu arıtma tesislerinden kaynaklanan %18 30 kuru madde muhteviyatındaki evsel nitelikli arıtma çamurları Stabilize edilecek, kurutularak hacmi azaltılacak ve depolanacaktır. 36 / 86

37 Tesise yalnızca Kocaali den değil talep doğrultusunda diğer illerden de atık kabul edilecektir. Ancak öncelik ilimizde faaliyet göstermekte olan sanayi kuruluģlarıdır. 37 / 86

38 Sanayiye Hizmet Edecek Kaliteli Ġnsan Kaynağı kiģi çalıģan nüfusu ve ortalama %8,8 iģsizlik oranı ile Kocaeli nde yatırım yapmak isteyen firmalar için ara eleman ihtiyacını karģılayacak insan kaynağı bulunmaktadır. Ġlde bunu destekleyen meslek liseleri, çıraklık eğitim merkezleri ve meslek yüksek okulları mevcuttur. Kocaeli nde üniversite düzeyinde eğitimi olan kiģilerin toplam nüfusa oranı %6,67 dir öğretim döneminde Kocaeli nde bulunan Kocaeli Üniversitesi nden öğrenci, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü nden 211 öğrenci mezun olmuģtur. Ġki üniversiteden mezun olan toplam öğrenci sayısı dir. Kocaeli nde bulunan 2 üniversite ve öğrencisi ve ayrıca bilimsel araģtırma Kurumlarının varlığı bölgedeki insan kaynağının karģılanmasında ve geliģtirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Yapılan araģtırmalarda mevcut kalifiye iģgücü dağılımı incelendiğinde çalıģanların %74 ünün iģçi olduğu, %19 unun idari personel olduğu, %6 sının mühendis ve %1 in Ar-Ge çalıģanı olduğu görülmektedir. KALİFİYE İŞGÜCÜ DAĞILIMI İdari İşçi Mühendis Ar-Ge 2000 yılı verilerine göre, istihdam edilen nüfusta kadınların % 25 i, erkeklerin ise %67,3 ü ücretli olarak çalıģmaktadır. Kadınların ise %0,6 sı erkeklerin ise %2,9 u, iģveren pozisyonundadır. Ġstihdam edilen kadın nüfusunun %68 i, erkeklerin sadece %9 u ücretsiz aile iģçisi olarak çalıģmaktadır. 38 / 86

39 Sayım yılı Toplam istihdam Yıllar Ġtibari Ġle Ġstihdamdaki Nüfusun ĠĢgücü Durumu Ücretli maaģlı yevmiyeli % ĠĢveren % Kendi hes.çalı Ģan % Ücretsiz aile iģçisi % Bilinmeye n Erkek Kadın *Kaynak : DİE 2000 Genel Nüfus sayımı Kocaeli, 2002 Ġstihdamın Sektörel Dağılımı Erkek 2000 erkek 1990 kadın 2000 kadın Toplam Ġstihdam Tarım (%) 32,7 39,0 18,0 21,0 72,2 73,8 Sanayi (%) 23,8 20,3 28,5 26,7 7,9 11,3 ĠnĢaat (%) 8,4 8,3 11,4 12,4 0,3 0,4 Hizmet (%) 34,1 32,2 40,8 39,7 15,8 17,8 Ġyi tanımlanmamıģ (%) 1,0 0,1 1,3 0,1 0,4 0,1 *Kaynak : DİE 2000 Genel Nüfus sayımı Kocaeli, / 86

40 Sektörel açıdan cinsiyete göre istihdam ele alındığında kadın istihdamı tarım sektöründe oldukça fazladır. Bunun önemli bir nedeni, kadınların tarımda ücretsiz aile iģçisi olarak kullanılmasının yaygın olmasıdır. Erkek iģgücü istihdamının ise sanayi ve hizmet sektörlerinde yoğunlaģtığı görülmektedir. Kocaeli nde ĠĢgücü Verileri Toplam nüfus 12 yaģ ve yukarı yaģtaki nüfus oran (%) ĠĢgücü (%) Ġstihdam (%) ĠKO Oranı (%) ĠĢsizlik Oranı (%) ĠKO ya dahil olmayan nüfus(%) , , , ,206, Erkek , , , , Kadın , , , , *Kaynak: DİE, Genel Nüfus Sayımı 2000 / İKO (İşgücüne Katılma Oranı) Kocaeli Ġlçeleri Tarım Ve Sanayi Ġstihdamı Ve ĠĢsizlik Oranı (%) ĠĢsizlik Oranı Tarım sektörü Ġstihdamı Sanayi sektöründe Ġstihdamı Merkez Gebze Gölcük Kandıra Karamürsel Körfez Derince *Kaynak :DPT İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması,2004 s: / 86

41 Türkiye ĠĢ Kurumu Kocaeli Ġl Müdürlüğü verilerine göre; 2006 yılında Ġlimizden toplam kiģi iģ isteği ile baģvuruda bulunmuģtur. Bu sayı bir önceki yıla göre %11 oranında düģüģ görülmektedir. Kocaeli nde 2005 yılında iģ baģvurusunda bulunan kiģi sayısı idi. ĠĢ baģvurusunda bulunan kiģinin si iģe yerleģtirilmiģtir. ĠĢe yerleģtirilen kiģi sayısı 2005 yılında idi. Buna göre 2006 yılında iģe yerleģtirilen kiģi sayısında da bir önceki yıla göre %21,5 oranında düģüģ görülmektedir. KOCAELİ'NDE YILLAR İTİBARİYLE İŞE YERLEŞTİRİLENLER VE İŞ BAŞVURUSUNDA BULUNANLAR İş Başvurusu Yapanlar İşe Yerleştirilenler 41 / 86

42 KOCAELĠ ve YARATILAN KATMA DEĞER Nüfus Adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 2007 yılı Kocaeli nin genel nüfusu kiģidir yılı sayımına göre 1997 yılında yıllık %3,45 artan nüfus artıģ hızı, 2000 yılında yıllık %2,7 oranında artmıģtır. Yüzölçümü 3.625,29 km2 olan Kocaeli nde nüfus yoğunluğu 398 kiģidir. ĠLÇE ADI Kocaeli Ġli Ġdari Durumu YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUSU (Km²) NÜFUS YOĞUNLUĞU KOCAELĠ TÜRKĠYE NÜFUSUN YILLARA GÖRE DAĞILIMI / 86

43 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımına Göre Eğitim Okur-Yazarlık Göstergeleri (%) Okur yazar nüfusun oranı Okur yazar kadın nüfusun toplam kadın nüfusuna oranı Üniversite bitirenlerin okul bitirenlere oranı Kocaeli Marmara Bölgesi Türkiye 92,04 92,4 87,3 87,13 88,14 80,62 7,6 9,95 8,42 Kocaeli nin Aldığı ve Verdiği Göç Oranı 2000 yılı genel nüfus sayımı kesin sonuçlarına göre, Kocaeli ne ülke sınırları içerisindeki diğer bölge ve illerden göç eden kiģi sayısı kiģidir. Kocaeli nden ülke sınırları içerisindeki diğer alanlara göç eden kiģi sayısı ise kiģidir. Kocaeli nin verdiği göç ile aldığı göç arasındaki fark 211 kiģidir. Göç edebilecek her 1000 kiģi için net göç miktarı %0,2 olarak tespit edilmiģtir. Kocaeli nin verdiği göç Kocaeli nin aldığı göç TOPLAM Kocaeli nin Aldığı Ve Verdiği Göç Oranları ġehirden ġehire Köyden ġehire ġehirden Köye Köyden Köye Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Kocaeli nin ülke sınırları içerisindeki diğer Ģehirlerden aldığı göç, verdiği göçten daha düģük iken, köyden Ģehre ve Ģehirden köye göç eden nüfus miktarı verdiği göçten fazladır. Erkek nüfus kadın nüfusa göre daha çok göç etmektedir. 43 / 86

44 Eğitim Ortaöğretim ve Mesleki Eğitim Kocaeli nde eğitim öğretim yılı itibariyle 68 i ortaöğretim, 46 sı mesleki ortaöğretim olmak üzere toplam 114 ortaöğretim okulu mevcuttur. Bu rakamlarda geçtiğimiz yıla göre yaklaģık %7,5 oranında artıģ görülmektedir. ORTAÖĞRETĠM RESMĠ OKUL SAYISI Ortaöğretimin Okullara Göre Dağılımı ÖĞRENCĠ SAYISI ÖĞRETMEN SAYISI DERSLĠK SAYISI Lise Anadolu Lisesi Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi Anadolu Öğretmen Lisesi Fen Lisesi Özel Liseler Toplam MESLEK Endüstri Meslek Lisesi Kız Meslek Lisesi Ġmam Hatip Lisesi Erkek Teknik Ç.P.L Kız Teknik Ç.P.L Ticaret Turizm Lisesi Ticaret Meslek Lisesi Sağlık Meslek Lisesi Özel Eğitim Lisesi Toplam GENEL TOPLAM / 86

45 Bilimsel Kaynaklar ve Ar-Ge Desteği Sanayiinin bölgemizi tercih etmesi ile birlikte, bilimsel geliģme ve araģtırma merkezleri Kocaeli nde kurulmuģtur. TÜBĠTAK-Marmara AraĢtırma Merkezi, Kocaeli Üniversitesi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, TSE Kalite Kampüsü ve TÜBĠTAK Teknoparkı, TEKMER Teknoloji GeliĢtirme Merkezi, sanayiinin geliģmesine olanak sağlayacak kurum ve kuruluģlar olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler. ÜNĠVERSĠTE SAYISI : 2 FAKÜLTE SAYISI : 14 YÜKSEKOKUL SAYISI : 6 MESLEK YÜKSEKOKULU SAYISI : 18 TOPLAM ÖĞRETĠM ÜYE VE GÖREVLĠSĠ SAYISI : TOPLAM ÖĞRENCĠ SAYISI : BĠLĠMSEL ARAġTIRMA KURUMU SAYISI : 3 1-TÜBĠTAK-MAM (Marmara AraĢtırma Merkezi) 2-TÜSĠDE (Türkiye Sanayi Sevk ve Ġdare Enstitüsü) 3-TSE Kalite Kampüsü Kocaeli Üniversitesi bünyesinde 18 adet Meslek Yüksek Okulu bulunmakta olup söz konusu okullarda toplam öğrenci öğrenim görmektedir. Ayrıca KOÜ ne bağlı 5 Yüksekokul da (Sağlık YÖ, Beden Eğitimi YO, Turim ĠĢletmecilik ve Otelcilik YO, Beden Eğitimi ve Spor YO ve Sivil Havacılık YO) toplam öğrenci bulunmaktadır. Mesleki Eğitim Merkezleri eğitim-öğretim yılında meslek dallarına göre eğitime devam eden, kalfalık eğitimi alan çırak öğrenci sayısı, ustalık eğitimi alan kalfa sayısı ve usta öğretici sayısı toplam kiģidir Dönemi Ġtibariyle Ustalık ve Kalfalık Eğitimi Alan Öğrenci Sayısı Çırak Kalfa Usta Kocaeli Mesleki Eğitim Merkezi Gebze Mesleki Eğitim Merkezi Körfez Mesleki Eğitim Merkezi Kandıra Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi Karamürsel 100. yıl Anadolu Meslek Lisesi, Teknik Lise, Endüstri Meslek Lisesi ve Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğü Gölcük Mesleki Egitim Merkezi TOPLAM / 86

46 Kocaeli nde YaĢam Tarihsel geliģimin yarattığı arkeolojik zenginlik, Kocaeli nde Kültür turizminin de önünü açmaktadır. Açılan müzeler kültürel yaģama ve ekonomiye yeni açılımlar getirmektedir. Kocaeli geçmiģe yatırım yapabilecek bir kültür brikimine ve ekonomik güce ulaģmıģ bir Ģehir olarak geleceğe uzanıyor. Kocaeli Üniversitesi nin Güzel Sanatlar Fakültesi, Kocaeli BüyükĢehir Belediyesi nin Konservatuvarı ve ġehir Tiyatroları, kent yaģamına renk katıyor. Kocaeli Sanayi Odası pekçok sanayi kuruluģu ve konsoloslukların sponsorluğu ile Klasik Batı Müziği, Caz Müziği gibi müzik türlerini sanayi kentinin çekicilikleri olarak sunuyor. Yabancı Sermaye Yatırımları Uluslararası mutfak kültürünü kente yansıtıyor. Türkiye nin 7-8 BüyükĢehir statüsüne sahip ilinden biri olan Kocaeli de il bazında yapılan planlama olanağı düzenli ve dengeli bir bütünlük ve geliģimi sağlıyor yılında büyük depremde hasar gören kent ve sanayi, artık kent merkezlerinin dıģında yeni yerleģim bölgelerinde, çağdaģ kent yerleģimleri ile Türkiye nin batıya açılan ve ekonomik rekabet ve sürdürülebilirlik örneklerini yaratıyor. Kocaeli kültürel ve sanatsal etkinliklerin yaģandığı tiyatroları, sinemaları, kültür merkezleri, sanatçı toplulukları, basını, sanatsal ve kültürel yayınlarıyla çağdaģ bir kenttir. Ġldeki tiyatro, konser, sergi, ulusal ve uluslararası konferansların verildiği büyük ölçekte kültür siteleri ve tiyatrolar bulunmaktadır. Bu merkezler; Sabancı Kültür Sitesi ve Süleyman Demirel Kültür Merkezi Kocaeli Bölge Tiyatrosu ġehir Tiyatroları Ayrıca Kocaeli nde 5 büyük bir çoğunun içerisinde restoran, fastfood ve sinemaların bulunduğu alıģveriģ merkezi bulunmaktadır; Carrefoursa Real Outlet Center Dolphin Özdilek Ġldeki baģlıca sinemalar; Belsa Sinemaları Outlet Center Sinemaları Dolphin Sinemaları Özdilek Sinemaları Star sineması Kocaeli bir çok spor aktivitelerinin yaģanabileceği bir ildir. Ġldeki baģlıca spor dalları; atıcılık/avcılık, atletizm, basketbol, bisiklet, boks, buz sporları, binicilik, badminton, 46 / 86

47 dağcılık, futbol, güreģ, kayak, kürek, masa tenisi, otomobil ve motor sporları, su kayağı ve sualtı sporları, voleybol, yelken ve yüzmedir. Bölgedeki tesis durumu; Stadyum (34 adet) Spor Salonu (3 adet) Kapalı Yüzme Havuzu (2 adet) Otomobil pisti (1 adet) Yelken-kürek parkuru (4 adet) Tenis kortu (15 adet) Kocaeli yüzölçümü bakımından küçük olmasına karģın doğal plajları, yaylaları, tarihi eserleriyle sanayi ve turizmin birlikte geliģtiği ilginç bir ildir. Ġldeki turizm amaçlı baģlıca sportif faaliyetler; Ballıkayalar ve Kartepe de dağcılık, Kartepe, Yuvacık ve Ballıkayalar da trekking, Sapanca Gölü, Kerpe, Kefken ve Seyrek de su kayağı ve sürat motoru ve Körfez ve MaĢukiye de Motoroks ve Oto Tırmanmadır. UlaĢım Ġl Emniyet Müdürlüğü verilerine göre Kocaeli nde 2006 yılı itibariyle tescilli araç sayısı tir yılında ise araç sayısı idi. Kocaeli nde 2006 yılında bir önceki yıla göre tescilli araç sayısında %15.8 oranında artıģ gerçekleģmiģtir. DEVLET YOLU UZUNLUĞU (Otobanlar Hariç) : 233 km. OTOBAN YOL UZUNLUĞU : 81 km. ĠL YOLU UZUNLUĞU : 159 km. TOPLAM KÖY YOLU UZUNLUĞU : km. Asfalt Köy Yolu : km. (% 69) Stabilize Köy Yolu : 609 km. (% 31) DEMĠRYOLU UZUNLUĞU (56,5 km.lik kesim çift hatlıdır) : 80 km. TOPLAM ĠSKELE VE RIHTIM SAYISI : 39 Özel : 33 Kamu : 6 ĠSKELE VE RIHTIMLAR TOPLAM UZUNLUĞU : m. ĠZMĠT LĠMANLARINA GELEN - GĠDEN GEMĠ (2005) : Yükleme Miktarı : ton Boşaltma Miktarı : ton 47 / 86

48 Türkiye nin Kalite Odağı ve Kocaeli Sanayi Odası Sanayiinin yapısı itibariyle Kocaeli, ülkede kalite kavramına öncülük eden kuruluģların yer aldığı bir Kalite Ģehridir. Bölgede birçok Ulusal ve Uluslararası Kalite Ödülleri alan sanayi kuruluģları bulunmaktadır. Hem ulusal, hem de EFQM Avrupa Kalite Ödülü nü kazanmıģ bir kurum olan Kocaeli Sanayi Odası (KSO) da kentin referans ve yönlendirici kuruluģu olarak faaliyetini sürdürmektedir. Türkiye de bulunan ISO 9001:2000 KYS belgeli kuruluģların %11 i Kocaeli ndeki sanayi kuruluģlarıdır. Yine Türkiye de ISO belgeli kuruluģların %24 ü Kocaeli nde yer alan sanayi kuruluģlarıdır. Bu durum yönetimde çağdaģ anlayıģ ve uluslararası rekabet için Kocaeli sanayiinin hazırlıklarını ifade eden rakamları ortaya koymaktadır. Kocaeli sanayinin temsilcisi olan Kocaeli Sanayi Odası (KSO), bölge sanayinin geliģimini desteklemek ve örnek ve önder olmak amacıyla kalite çalıģmaların 1996 yılında baģlamıģ ve örnek birçok baģarıya imzasını atmıģtır yılında Ulusal Kalite Büyük Ödülü nü alan KSO nun öncü ve örnek çalıģmaları: 1996 Ekonomiye yön veren en baģarılı kuruluģ, Türkiye de sektöründe ilk ISO 9002 KGY Belgesi, 1998 Türkiye de ilk Atık Borsası nı kuran Oda, 1999 Türkiye de ve Dünyada, sektöründe ilk ve tek ISO Çevre Yönetim Sistemi Belgesi, 2000 Kocaeli Kalite Odağı, 2001 BuluĢ YarıĢması Projesinin yaratıcısı, Bizim Köy Projesinin öncüsü, Teknolojik Uzgörü Projesinin ortağı, 2002 Ulusal Kalite Büyük Ödülü, 2003 Kamu kategorisinde Avrupa Kalite BaĢarı Ödülü ve 2007 Ulusal Kalite Ödülü Mükemmellikte Süreklilik Ödülünü almıģtır. KSO, sanayinin uygun koģullarda geliģimini temin etmek için; ikisi iģletmede olan 4 Organize Sanayi Bölgesi kurmuģtur. Biri yabancı ortaklı 2 adet teknoparkın öncülüğünü yapmaktadır. Kocaeli de bir Serbest Bölge nin kuruluģunu gerçekleģtirmiģtir. 48 / 86

49 Kocaeli ve Ticaret Bölgede ticari yapı incelendiğinde, Ġl çapında yaklaģık civarında ticarethane bulunduğu görülmektedir. Büyük mağazacılık giriģimleri yörede ticari yapının bölgesel nitelik kazanmasına yol açmaktadır. Outlet Center, Özdilek, Belsa Plaza, Carrefoursa, Migros gibi büyük tüketici odak merkezleri kentin ticaret yapısının geliģmesine katkı sağlamaktadır. Yıllar Ġtibariyle Ticaret Odalarına Kayıtlı Üye Sayıları aģağıda sunulmuģtur. Ticaret Odasına Kayıtlı ĠĢyeri Sayısı Ticaret Odaları Ġzmit Ticaret Odası Körfez Ticaret Odası Gebze Ticaret Odası Toplam ( KOCAELĠ) *Kaynak. Ticaret Odası Vergi Gelirleri Kocaeli genelinde 2006 yılı itibariyle tahakkuk eden YTL verginin YTL si tahsil edilmiģ olup %96.3 lük vergi tahsilat oranıyla iller arasında ilk sırada yer almaktadır. Türkiye de 2007 yılı itibariyle tahakkuk eden YTL verginin YTL si tahsil edilmiģtir. Türkiye vergi gelirlerinin %14.83 lük bölümü Kocaeli nden karģılanmaktadır. Kocaeli'nin TüpraĢ, Petkim ve büyük sanayi tesislerinin etkisiyle devlete sağladığı gelir, kiģi baģına 16 bin 83,9 YTL'yi bulmuģtur. Bu kente yapılan kiģi baģına harcama ise YTL olarak gerçekleģmiģtir. YILI YILLAR ĠTĠBARĠYLE VERGĠ GELĠRLERĠ TAHAKKUK (Bin YTL.) TAHSĠLAT (Bin YTL.) TAHSĠLAT ORANI (%) , , , , , , ,33 49 / 86

50 Katılımlı Bölgesel Planlama Projesine Duyulan Ġhtiyaç Dünyadaki Sanayi Trendi Kocaeli sanayisi küresel rekabetin ve AB sürecinin getirdiği kriterlerin bölge sanayisine bir yandan fırsat oluģtururken, bir yandan da bir tehdit oluģturacağını düģünmektedir. Bu tehditten kaçınmak için bölgedeki iddia sahipleri küresel ortamda yaģamayı öğrenme sürecine önem vermektedir. Dünyanın sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiģi ve çevre teknolojilerinin ciddi boyuta yükselmesi sürecinde benzer dönüģümü bölgede gerçekleģtirmeyi amaçlamaktadır. Sanayi Kocaeli ndeki mevcut sanayinin kenti ulaģtırdığı noktaya rakamsal olarak baktığımızda çok etkileyici görünmektedir: Türkiye deki en büyük 500 sanayi kuruluģunun 82 si Kocaeli nde yer alıyor. Türkiye imalat sanayinin %13 ü Kocaeli nde yer alıyor. Önümüzdeki yıl için Kocaeli nin sanayi boyutunun %13 ten %25 e çıkması bekleniyor. Sanayinin %25 i çevre belgesine, %25 i kalite belgesine sahiptir. Bu sanayi açısından bir artı oluģturuyor. Kocaeli nde 30 milyar doları aģan bir dıģ ticaret hacmi var. KiĢi baģına düģen gayri safi milli hasıla doların üzerindedir. Bölge mevcut durumda Ġstanbul un kendi vizyonu doğrultusunda hizmet sektörüne ağırlık vermesi nedeni ile sanayi göçü almaktadır, bölgeye gelen sanayilerin merkezlerini Ġstanbul da bıraktıkları gözlemlenmektedir. Önümüzdeki dönemde, bölgenin sanayi potansiyeli de göz önünde bulundurulduğunda, bu göçün geliģmekte olan ülkelerin de eklenmesi ile devam edeceği öngörülmektedir. Kocaeli nin kendi vizyonu doğrultusunda planlama yapması ve önlemler geliģtirmesi bu eğilim göz önüne alındığında daha da önem kazanmaktadır. Bu Ģekilde bölgeye kendi arasında sinerji yaratabilecek yatırımları Türkiye den ve dünyadan çekebilecektir. Mevcut durumda çeģitli giriģimler olmasına karģın, mevcut sanayinin ve bölgeye göç eden sanayinin envanterinin, planlamaya alt yapı oluģturacak kapsamda ve detayda, olmadığı ve buna ihtiyaç duyulduğu anlaģılmaktadır. Yatırım alanları açısından çok geliģmiģ bir bölgedir. Bölgede, 15 Organize Sanayi, 3 Teknopark, 2 Serbest Bölge bulunmaktadır. Ancak, bölgeye sanayinin göç ediyor olmasına karģılık, bölgedeki sanayi kuruluģlarının %10 u Ģehir içinde kalmak, deprem bölgesinde olmak, eski teknoloji kullanımı veya çevre Ģartları vb nedenlerle yer değiģtirmek istemektedir. Bölgedeki organize sanayi bölgeleri ise Ġstanbul daki bürolar tarafından kar amaçlı alınmıģ ve boģ bekletilmektedir. Bölgede ağırlıklı olan kimyasal sanayi dıģında, son dönemde otomotiv, yatçılık, bunların yan sanayileri ve ulaģımın diğer taraflarını oluģturan sanayilerde ağırlıklı büyüme görülmektedir. Bunun yanında hizmet sektörüne ve yazılım konusuna da yatırım yapıldığı, teknoparklarla desteklendiği dikkati çekmektedir. 50 / 86

51 Tüm bu olumlu ve olumsuz etkilerle Kocaeli, sanayinin baskısı altındadır. Yönetim Sanayideki profile bakıldığında, büyük, kurumsal ve çok uluslu Ģirketler dıģında, KOBĠ lerin ağırlığı gözlenmektedir. KOBĠ lerin de daha çok aile Ģirketi yaklaģımı ile yönetildiği, yöneticilerin yatırım kararlarını almada, yasalara uymada bilgisiz oldukları anlaģılmaktadır. ĠĢbirliği, STK, Katılım Kocaeli nde örgütlü Sivil Toplum KuruluĢları Türkiye ortalamasının üzerindedir ve sayısı giderek artmasına karģın sanayi ile üniversite arasında bilgi, eğitim, iģbirliği eksikliği olduğu taraflarca saptanmıģ ve eksikliği giderme gereksinimi tespit edilmiģtir. Aynı zamanda Kocaeli için ele alındığında yerel yönetim ile merkezi hükümet iģbirliğinde de kopukluk olduğu düģünülmektedir. Bu proje kapsamında tespit edilen eksikliklerin de giderilmesi amaçlanmaktadır. Kent Planlama Kısa, orta ve uzun vadeli planlama yaklaģımı eksikliği ve bunun kente ve sanayi bölgelerindeki bölgesel planlamaya da yansıyan plansızlık veya planlar kapsamında uygulama yapmama sorunu iddia sahiplerinin bir baģka tespitidir. SanayileĢme hızının kentleģme hızından önde olduğu ve bölgenin fay hattında bulunduğu düģünüldüğünde planlama yaklaģımındaki eksiklikler uzun vadede bölgenin sorunlarını çözülmesini daha da zorlaģtıracak hale getireceği düģünülmektedir. Bu anlamda yapılmakta olan nazım planında geniģ havzayı kapsayacak ve kentin gelecek vizyonuna uygun sanayileģmeyi ve alt yapısını da göz önüne alacak bütünsel bir yaklaģım ihtiyacı ön plana çıkmaktadır. Altyapı Mevcut yapıda altyapı mevcut sanayiyi kaldırmamaktadır. Sanayi göçü ile birlikte altyapının hızı sanayinin hızına eriģememektedir. Büyümekte olan otomotiv ve taģım araçları sektörü göz önüne alındığında sanayinin altyapı, depolama ve lojistik ihtiyaçlarının saptanmasına ve planlanmasına ihtiyaç vardır. Aynı Ģekilde kentin sanayi vizyonu kapsamına giren tüm sanayilerin enerjiden, suya ve atık sorununa gereksinimlerinin öngörülmesi ve gerekli hazırlıkların yapılması gerekmektedir. Konum ve Lojistik Kocaeli yatırımları çekmesi açısından konum ve yetkinlikler itibariyle olumlu bir noktadadır. Bölgede Deniz ulaģımı 40 ın üzerinde limanla gerçekleģtiriliyor, Sabiha Gökçen Hava Limanı na yakınlığı ve tüm ulaģım ağlarının geçiģ noktasında olmasına karģın kente yarattığı trafik sorunu dezavantajları arasında sayılabilir. 51 / 86

52 ARGE Bölgedeki sanayinin arge çalıģmalarına yeterince kaynak ayırmadığı ve patent almadığı düģünülmektedir. Bu amaçla Sanayi Odası önderliğinde, bölgede bu konuyu teģvik amacı ile bazı ödüllendirme mekanizmaları oluģturulmuģtur. Marka Bölgeden üretilen ürünlerin(örnek: otomotiv iģçiliği nedeni ile) ve yöresel ürünlerin (örnek: Hereke Halısı, Kandıra Bezi, PiĢmaniye vb) marka değeri taģıyabileceği iddia sahipleri tarafından dile getirilmekte ve bölgenin markalaģmasında kullanılabileceği düģünülmektedir. Çevre Atık bertaraf sistemlerinin yetersiz olması, su havzası içinde sanayileģmenin artmaya devam ediyor olması, sanayinin ekolojik dengeyi olumsuz etkilemesi ve sanayinin bu konudaki bilgi eksikliği Kocaeli sanayisi açısından çevreyi tehdit eden unsurlar olarak ön plana çıkmakta ve bu projenin önemini arttırmaktadır. Ġnsan Kaynağı Türkiye nüfusunun %40 ı eğitim çağındadır. Bölgede 2 üniversite, araģtırma merkezi, mesleki eğitim okulları ile sanayiye destek verecek potansiyel alt yapı mevcuttur. Verilen mesleki eğitimin sanayi ihtiyaçları ile paralelliği konusunda soru iģaretleri bulunmakta ve çözümleri için giriģimde bulunmanın öneminin altı iddia sahipleri tarafından çizilmektedir. Öte yandan bölgede sanayinin geliģimi ile bölgenin aldığı vasıfsız iģgücü göçü de devam etmektedir. Dolayısı ile bu projenin sanayinin vizyonu doğrultusunda bölgenin ihtiyaç duyacağı insan kaynağının belirlenmesine ve insan kaynağı yatırımının bu yönde geliģtirilmesine de olanak sağlayacağı düģünülmektedir. Düzenlemeler ve Vergi Bölgedeki sanayi Türkiye ortalamasının üzerinde vergi veriyor olmasına karģın, bölgenin ülke yatırımlarından aldığı pay sınırlıdır. TeĢviklerden ise geliģmiģ bölge kapsamında olması nedeni ile yararlanamamaktadır. 52 / 86

53 BÖLÜM III. KOCAELĠ ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜM PROJESĠ 53 / 86

54 PROJENĠN TARĠHÇESĠ 2003 yılında, Kocaeli Sanayi Odası koordinasyonunda ve Arama Katılımlı Yönetim DanıĢmanlığı yönetiminde, Kocaeli Kent Vizyonu nu üretmeye yönelik bir süreç çalıģması gerçekleģtirilmiģtir. Kocaeli Kent Vizyonu, YaĢanan ve YaĢatan Sanayi Kenti olarak belirlenmiģtir: Katma değeri yüksek, seçkin ve entegre sanayisiyle öncü olan; yaģanabilir; Kocaeliliği tattıran, bireysel, toplumsal ve ekonomik geliģme ve ilerlemeye imkan veren kaliteli, organize, katılımlı kent Kocaeli dir. Kocaeli nin katılımlı dönüģüm sürecinin yürütülmesinde Kocaeli Sanayi Odası koordinatörlüğünde kentin iddia sahiplerinden ve Arama Katılımlı Yönetim DanıĢmanlığı ekibinden oluģan küçük bir EĢgüdüm ve Ġzleme Kurulu oluģturulmuģtur ve adımların planlanmasıyla ilgili gerekli kararlar burada alınmıģtır. Kocaeli Kent Vizyonu, ilgili tüm iddia sahiplerinin katıldığı bir dizi katılımlı çalıģma ile netleģtirilmiģ ve tasarlanmıģtır. Arama Konferansı, Vizyon NetleĢtirme ÇalıĢması, Karar Konferansı gibi katılımlı yöntemler, valilik, belediye, üniversite, sivil toplum kuruluģları gibi pek çok tarafın ortak aklını ortaya koyma amacıyla gerçekleģtirilmiģtir. Kent vizyonunun belirlendiği ve netleģtirildiği bu çalıģmaların ardından, sürece halk katılımı sağlanması amacıyla 1000 kiģiyi aģan bir nabız ölçme anketi yapılarak çıktılar halk ile paylaģılmıģ, halkın bu konulardaki görüģleri analiz edilmiģtir. Kocaeli ni yaģanan ve yaģatan sanayi kenti ne dönüģtürme amacıyla bir dizi proje çalıģması belirlenmiģ, bu projelerin planlanması amacıyla proje grupları oluģturulmuģ ve çalıģmalar baģlatılmıģtır. ÇağdaĢ kent yönetimi oluģturma projeleri, sanayinin gelecekteki yapılanması ve uzgörü projeleri, kültür, turizm, spor projeleri, ticaret projeleri, ulaģım projeleri, çevre projeleri, eğitim, sağlık ve sosyal hizmetlere yönelik projeler, sanayi kent iliģkileri ve konut planlaması projelerini tasarlamak amacıyla 54 / 86

55 biraraya gelen proje grupları, projelerin hayata geçmesini sağlayacak planlamayı yapmıģır. Ardından bir Diyalog Konferansı gerçekleģtirilerek bu proje planlarına yönelik ilgili tüm tarafların el sıkıģması sağlanmıģtır. Kocaeli Kent Vizyonu projeleri için ortak bir deklarasyon hazırlanmıģ, bu deklarasyon milletvekilleri, belediye baģkanları tarafından imzalanmıģ ve gazetelerde yayınmıģtır. Kocaeli Kent Vizyonu sürecinde, katma değeri yüksek sanayinin Kocaeli ne çekilmesi fikri öne çıkmıģ, Türkiye de ilk defa kullanılan çevre teknolojileri Kocaeli Üniversitesi nde üretilmiģ, Kocaeli nin Ar-Ge potansiyelinden, donanımlı insan potansiyelinden bahsedilmiģtir. Kocaeli nin önemli bir yetkinliği olan, katılımlı organize insan modeli daha net biçimde dile getirilmiģtir. Kocaeli nde iģbirliği ve katılım kavramları, yıllardır benimsenen ve uygulanan değerler olmuģtur. Kent Kurultayı, Gündem 21, iģbirlikleri/kooperatifler, organize sanayi bölgeleri, halkın organize olabilme yeteneği gibi varlıkları, Kocaeli nin benimsediği bu katılım ve iģbirliği felsefesinin somut birer kanıtıdır. Kent vizyonu çalıģmaları kapsamında tasarlanan projelerin büyük kısmı hayata geçmiģ veya geçmektedir. Ġl çapında sanayinin bugünü ve geleceği hakkında önemli sonuçlar içeren 1/ ölçekli nazım imar planı hazırlanmıģtır. Kentsel dönüģüm projeleri altında birçok konut projesi hayata geçirilmiģtir. UlaĢım konusunda birçok yol bağlantısı, kavģaklar ve geçiģler inģa edilmiģ olup, birçoğunun yapımı sürmektedir. Deniz ulaģımı daha yaygın hale getirilmiģtir. Çevre konusunda, Dilovası bölgesi ile ilgili projeler ve Körfez Bölgesi nde iyileģtirme çalıģmaları baģlatılmıģtır. Kocaeli Kent Vizyonu sürecinde anlaģılmıģtır ki, Kocaeli bugün gelirinin çoğunu elde ettiği sanayiyi sahiplenmeli ve bununla gurur duymalıdır. Sanayi kent yaģamının diğer boyutlarından ayrı tutulmamalıdır. Kent vizyonu projelerinden biri de, sanayinin dönüģümünü tasarlayacak ve hayata geçirecek bir proje olarak ortaya konmuģtur yılına gelindiğinde, bu projenin hayata geçmesi amacıyla tekrar bir katılımlı süreç olan Endüstriyel DönüĢüm Projesi baģlatılmıģtır. Amaç, gelecekte Kocaeli sanayisinin nasıl bir yapılanmaya gideceğinin tasarlanması ve bu doğrultuda atılacak adımların netleģtirilmesidir. 55 / 86

56 PROJE SÜRECĠ Nasıl BaĢladı? 2003 yılında, Kocaeli kent vizyonunun belirlenmesi ve bu vizyon doğrultusunda projelerin hayata geçirilmesi amacıyla, Kocaeli Sanayi Odası önderliğinde gerçekleģtirilen ve ilgili tüm iddia sahiplerinin katıldığı süreçte, kent vizyonu YaĢayan ve YaĢatan Kent Kocaeli olarak belirlenmiģtir. Bu vizyona ulaģma amacıyla üretilen projelerden biri de, Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi olarak ortaya konmuģtur yılına gelindiğinde bu projenin detaylandırılması amacıyla, Kocaeli Sanayi Odası koordinatörlüğünde bu kez Kocaeli sanayisine odaklanan katılımlı bir süreç baģlatılmıģtır. Katılım, süreç boyunca Kocaeli sanayisinin geleceğini etkileyebilen ve geleceğinden etkilenecek olan kiģilerin, yani iddia sahiplerinin (stakeholder) geleceğin tasarımında ve tasarlanan projelerin uygulanmasında bizzat yer alması ve ortak akıl yaratmasıdır. KOCAELİ ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜM PROJESİ VİZYON: KOCAELİ HAREKETLİLİK YENİLEŞİM KÖRFEZİ ALT PROJELER Hareketlilik 1. UlaĢım ve Lojistik Ağının Yapılandırılması 2. Kocaeli Sanayii 2023 (Uzgörü) Yaşanan ve Yaşatan Sanayi Kenti Endüstriyel Dönüşüm Yenileşim 1. Üniversite Sanayi ĠĢbirliği (lojistik, taģım) 2. KOBĠ Arge Destek Merkezi Körfez 1. Endüstriyel YerleĢim (Sanayinin yer değiģtirmesi) 2. Endüstriyel Altyapı 3. MarkalaĢma Sanayi Kimliği / 86

57 Projenin Amacı Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi nin temel amacı, Kocaeli ni yaģanan ve yaģatan bir dünya kenti haline getirme yolunda sanayide yapılacak dönüģümün temellerini kurmaktır. Bu temellerin kurulmasında, tüm iddia sahiplerinin sürece dahil edilmesi ve iģbirliği geliģtirilmesi hedeflenmiģ, proje süreci de bu doğrultuda tasarlanmıģ ve uygulanmıģtır. Süreç, aģağıdaki çıktıların elde edilmesini garanti altına alacak Ģekilde tasarlanmıģtır. Kocaeli kent vizyonuna paralel bir Kocaeli Sanayi Vizyonu belirlenmesi Sanayi vizyonuna hizmet edecek alt projelerin belirlenmesi ve tasarlanması Ġddia sahiplerinin hedeflerine ve çıkarlarına yönelik yöndeģliğinin sağlanması Ortak aklın üretilmesi, ortak menfaatlerin belirlenmesi, ortak çıkar formülünün oluģturulması, 57 / 86

58 Proje Süreci Proje süreci, iki ana fazdan oluģmaktadır: 3. Kocaeli sanayi vizyonunu tasarlamak amacıyla yürütülen çalıģmalar 4. Vizyonun tespitinin ardından oluģturulan proje platformları tarafından yürütülen proje planlama çalıģmaları Kocaeli Endüstriyel Dönüşüm Projesi Süreci Mayıs 07 Haziran 07 Tem. 07 Ağustos 07 Eylül 07 Ekim 07 Kasım 07 Aralık 07 Ocak 08 ġubat 08 Mart 08 VĠZYON NETLEġTĠRME FAZI PLATFORM ÇALIġMALARI FAZI ARAMA KONFERANSI 1. PLATFORM TOPLANTISI 2. PLATFORM TOPLANTISI 3. PLATFORM TOPLANTISI VĠZYON NETLEġTĠRME TOPLANTISI PLATFORM ARA ÇALIġMA TOPLANTISI ÇALIġMA YAKLAġIMI ÇALIġTAYI KOORD. KURULU TOPLANTISI KOORD. KURULU TOPLANTISI Süreç, katılımlı bir yapıda tasarlanmıģ ve uygulanmıģtır. Sürecin her aģamasında, iddia sahipleri toplantılara davet edilmiģ ve aktif katkıda bulunmaları sağlanmıģtır. Demokrasi içeren süreçlerin birçoğu bu Ģekilde iģlemektedir. ÇalıĢmalara, çekirdek görevi üstelenen iddia sahipleri katılmıģtır. ÇalıĢmalar, gönüllü katılım esasına dayalı olarak yürütülmüģtür. Gerek 2003 yılındaki Kocaeli Kent Vizyonu çalıģmalarında, gerekse 2007 yılında baģlatılan Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi çalıģmalarında, taraflar sürekli ve geniģ bir katılım göstermiģtir. VĠZYON NETLEġTĠRME ÇALIġMALARI Vizyon NetleĢtirme olarak adlandırılan birinci faz, Kocaeli sanayisinin vizyonunun kent vizyonuna paralel bir biçimde tasarlanmasını ve vizyona ulaģmayı sağlayacak projelerin belirlenmesini amaçlayan bir dizi katılımlı yöntem uygulamasını içermektedir. 58 / 86

59 I. Arama Konferansı Arama Konferansı ortak akıl yaratmayı amaçlayan katılımlı bir planlama metodolojisidir. Bilim adamı Fred Emery tarafından sistem düģünüģü ve grup dinamiği teorilerine dayandırılarak kurulmuģ bir metodolojidir. Çok çeģitli sorunlarda ve kurumlarda Amerika, Kanada, Avustralya, Ġngiltere ve Norveç gibi ülkelerde son 20 yıldır kullanılmaktadır. Son yıllarda Türkiye'de de sıkça uygulanmaktadır. Arama Konferansı ortak görüģ yaratmayı, ortak sorunlara çözüm bulmayı, daha iyiye ulaģmak, geliģmek için neler yapılması gerektiğini belirlemeyi ve ortak hedefler seçmeyi sağlayan bir çalıģma düzenidir. Klasik olmayan konferans düzeni içinde, ortak akıl aramak üzere 40 dolayında iddia sahibini 2 gün süre ile biraraya getirir. Ġddia sahipleri, sistemin geleceğinden etkilenen ve/veya geleceğini etkileyen, konu ile ilgili, o konuda çalıģıp tecrübe kazanmıģ karar vericiler ve bilgi birikimi olan kiģiler diye tanımlanır. Katılımcıların birbirlerini ikna ederek geliģtirecekleri ortak akıl, Arama Konferansı nın her aģamasında aranır ve bulunur. Klasik konferans düzenlerinde bir veya birkaç kiģi çıkıp belirli konuları anlatır ve geri kalanlar dinler; Arama Konferansı nda ise, tam tersine, katılanların tamamı bir düzen içinde konuģarak bir sonuca ulaģır Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi vizyon netleģtirme fazının ilk çalıģması, Mayıs 2007 tarihlerinde gerçekleģtirilen Arama Konferansı dır. Bu çalıģma sonucunda, Kocaeli sanayisine yönelik gelecekte hedeflenen sektörler belirlenmiģ, sanayi vizyonu Hareketlilik YenileĢim (Ġnovasyon) Körfezi, ilk kez bu çalıģmada dile getirilmiģtir. II. Vizyon NetleĢtirme Toplantısı Vizyonun netleģtirilmesi ve ne anlama geldiğinin daha kapsamlı tariflenmesi amacıyla 6 Haziran 2007 tarihinde bir Vizyon NetleĢtirme Toplantısı gerçekleģtirilmiģtir. Bu toplantıda, Kocaeli Sanayi Vizyonu Arama Konferansı sonuçları Arama Katılımlı Yönetim DanıĢmanlığı firması tarafından özetlenmiģ ve sunulmuģtur. Daha sonra, ortaya çıkmıģ olan vizyon katılımcılarla birlikte sorgulanmıģ, katılımcılar vizyon ve projelerle ilgili görüģ ve yorumlarını belirtmiģlerdir. Toplantının ikinci kısmında ise, ortaya çıkan projelerin nasıl takip edilmesi ve uygulanmaya alınması gerektiğiyle ilgili yaklaģım önerisi sunulmuģ ve katılımcıların görüģleri alınmıģtır. II. ÇalıĢma YaklaĢımı ÇalıĢtayı Vizyona yönelik ilerlemeyi sağlayabilmek amacıyla benimsenmesi gereken çalıģma yaklaģımı, 1 Temmuz 2007 tarihinde gerçekleģtirilen ÇalıĢma YaklaĢımı ÇalıĢtayı nda detaylandırılmıģtır. ÇalıĢtayın ilk bölümünde, Arama Katılımlı Yönetim DanıĢmanlığı firması tarafından, bölgesel endüstriyel dönüģümdeki iģbirliği modellerine yönelik Türkiye ve Dünya örnekleri sunulmuģ, katılımcılardan bu konuda yorumları alınmıģtır. Ardından, Norveç Modeli esas alınarak, bir grup çalıģması sonucunda Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi ÇalıĢma Modeli tasarlanmıģtır. ÇalıĢtayın son kısmında ise, 59 / 86

60 Kocaeli sanayi vizyonunu besleyecek ve bu vizyona ulaģmayı sağlayacak proje platformları tanımlanmıģ, ve platformların detaylandıracakları projeler irdelenmiģtir. PLATFORM ÇALIġMALARI Kocaeli sanayi vizyonunun netleģtirilmesinin ardından, bu vizyonu besleyecek, vizyona hizmet edecek projelerin detaylandırılması amacıyla Platform ÇalıĢmaları Fazı baģlatılmıģtır. Platform ekipleri, projelerin detaylandırılması amacıyla bir dizi toplantıda biraraya gelmiģ, platform ekiplerinin çalıģmaları Proje Koordinasyon Kurulu tarafından da yönlendirilmiģtir. Koordinasyon Kurulu Toplantıları Proje Koordinasyon Kurulu, bir danıģma grubu olarak platform çalıģmalarının takibinden sorumludur. Proje Koordinasyon Kurulu nun temel sorumlulukları: Sürecin baģlangıcından itibaren her aģamasında yer almak (çalıģtaylara katılmak) Süreçteki çıktıları değerlendirmek ve her aģamada, bir sonraki aģamanın planlanması konusunda görüģ bildirmek Süreç içindeki karar noktalarında (Alt projelerin netleģtirilmesi, proje planlarının incelenmesi ve görüģ bildirmesi, vb.) görüģ bildirmek ve ortak karar almak Proje Koordinasyon Kurulu, platform çalıģmaları süresince Eylül ve Aralık 2007 de 2 kez biraraya gelerek platform ekiplerinin çalıģmalarını incelemiģ ve gerektiğinde bu ekiplere çalıģma yöntem ve içerik önerileri getirmiģtir. Platform Toplantıları Kocaeli Sanayi Vizyonunun (Hareketlilik YenileĢim Körfezi) 3 boyutu için 3 farklı platform ekibi, platform çalıģmaları sürecini yürütmüģtür. Platform ekipleri, Proje Koordinasyon Kurulu nun önerileriyle oluģturulmuģ, birçok farklı taraftan geniģ bir iddia sahibi katılımıyla gerçekleģtirilmiģtir. 1 Kasım 2007 de gerçekleģtirilen 1. Platform Toplantısı nda, ekipler biraraya getirilmiģ ve kendilerine Kocaeli Sanayi Vizyonu ve buradan oluģmuģ platformlar konusunda bilgilendirici bir sunum yapılmıģtır. Ardından, ekiplere hangi projeleri detaylandırmaları gerektiği bildirilmiģ, ve bu toplantıda ilk taslak proje planlarını oluģturmaları sağlanmıģtır. Taslak proje planlarını biraz daha detaylandırabilmek amacıyla, bir Ara ÇalıĢma Toplantısı için platform ekipleri bu kez de 28 Kasım 2007 de Kocaeli Sanayi Odası nda buluģmuģtur. GerçekleĢtirilen çalıģmaların Proje Koordinasyon Kurulu tarafından incelenerek ekiplere yeni öneriler getirilmesinin ardından, bu öneriler 6-7 ġubat 2008 tarihlerinde gerçekleģtirilen 2. Platform Toplantısı nda platform ekiplerine iletilmiģtir. Bu toplantıda, proje planları biraz daha detaylanmıģtır. 60 / 86

61 20 Mart 2008 de üçüncü ve son Platform Toplantısı gerçekleģtirilmiģtir. Bu toplantının ana amacı, planları detaylandırmaktan ziyade, taraflar arasında projelere ve proje planlarına iliģkin mutabakat sağlayacak diyalog ortamının yaratılmasıdır. Bu toplantının ardından, projelerin geldiği son nokta, bu raporun ilgili bölümünde detaylı olarak anlatılmaktadır. 61 / 86

62 BÖLÜM IV. ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜM PROJESĠ ÇIKTILAR 62 / 86

63 ARAMA KONFERANSI ÇIKTILARI Mayıs 2007 tarihlerinde gerçekleģtirilen Arama Konferansı, Kocaeli sanayisinin iddia sahiplerinin (stakeholder), Kocaeli sanayisinin geleceğinin tasarım ve uygulama sürecinde bizzat yer alması ve ortak akıl üretmesi için kullanılan, ARAMA Katılımlı Yönetim DanıĢmanlık ekibi tarafından uygulanan katılımlı bir yöntemdir. Bu katılımlı yöntem yaklaģımının, Kocaeli sanayisinin geleceğinin tasarlanması ve uygulanması sürecine iki açıdan fayda sağlayacağı düģünülmektedir. Birincisi, Kocaeli nin gelecek tasarımı ve değiģimi için iddia sahiplerinin bilgi ve tecrübelerinden yararlanarak ortak aklı ortaya çıkarmayı ve ikincisi, bu değiģime sistemsel bir yaklaģım getirmektir. Türkiye sanayisinin gözbebeği olan Kocaeli, 2023 te katma değeri yüksek, seçkin ve entegre bir sanayi ile, bu sanayiyi destekleyecek altyapıya ve geliģimini sürekli kılacak yenilikçik yaratma sistemlerine sahip olmayı hayal etmektedir. Ġddia sahipleri, Arama Konferansı nda bu ortak temennilerde buluģmuģ ve aģağıdaki çıktılara imza atmıģtır. Olumlu ve Olumsuz Akımlar Arama Konferansı nın ilk bölümü, Kocaeli ni etkileyen çevresel akımların tartıģılmasına ayrılmıģtır. Katılımcıların ortak aklı, aģağıdaki Ģekilde Kocaeli sanayii üzerindeki olumlu ve olumsuz akımları ortaya koymuģtur: Ortak Olumsuz Akımlar Kocaeli Kentsel Planlamasında Eksiklik: Katılım eksikliği, sanayi ve yerleģim nasıl olacak, istihdam nerede olacak, yeni sanayiyi kabul etme kriterleri ne olacak? Kocaeli Sanayi Stratejisi Politikası ve Eylem Planlarının Eksikliği: Envanter eksikliği, takip sisteminin olmaması, plana dönüģmemesi Altyapı Mevcut Sanayiyi Kaldırmıyor ve Yeni Sanayinin Altyapı Ġhtiyaçları Bilinmiyor: Çevre teknolojileri, enerji, atık yönetimi, su kullanımı Tek grupta çıkanlar: Yerel, bölgesel ve ulusal paydaģlar arası iģbirliği eksikliği Ortak Olumlu Akımlar Coğrafi Konum ve UlaĢım Ġnsan Kaynaklarını YetiĢtirme, GeliĢtirme: Üniversiteler, ARGE, Teknopark, STK Sanayiyi Çeken Rekabet Merkezi/Cazibe Merkezi: Yabancı Sermayeyi Çekme Planlama Potansiyeli: Göreceli geliģmiģ bölgeler, il sınırı ile Büyük ġehir Belediye sınırlarının aynı olması. Tek Grupta Çıkanlar: Otomotiv sanayinin geliģimi Hizmet sektörünün geliģimi 63 / 86

64 Arama Konferansı nın bundan sonraki çıktıları, ortaya konan bu olumlu ve olumsuz akımları esas alarak tasarlanmıģtır. Vizyon ve Misyon Arama Konferansı nda Kocaeli sanayisi vizyon ve misyonu da belirlenmiģtir. Kocaeli Sanayi Vizyonu Hareketlilik YenileĢim (Ġnovasyon) Körfezi Kocaeli sanayisi, hareketlilik kavramının her boyutuna sahiptir. Hareketliliği temsil eden, taģım araçları (otomotiv, raylı sistemler, deniz araçları vb.) üreten ana sanayi ve bunu destekleyen yan sanayi, Kocaeli sanayisi içerisinde önemli bir yere sahiptir ve konumunu giderek sağlamlaģtırmaktadır. Hareketlilik içeren bu sanayi yapısının yanında, bir de sanayinin dönüģümü sırasında yer değiģtirecek sektörler söz konusu olacaktır, yani sanayi de yer değiģtirecek, bir bakıma hareket edecektir. Tabii ki hareketliliğin bir diğer boyutu da, Kocaeli ndeki yeraltı hareketleri (deprem), bunların Körfez e etkisinin ve bu konudaki çözümlerin belirlenmesi ve uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. YenileĢim (inovasyon) ise, Kocaeli sanayisinin gelecek yıllarda daha da baģarılı olması, daha fazla katma değer yaratması için, yukarıda bahsedilen hareketliliğin her boyutu için yenileģimi sağlayacak sistemlerin devreye alınması gerekliliğini vurgulamaktadır. Tüm bu yenilikçi yaklaģım, yalnızca Kocaeli ne özgü kalmamalı, projeler Körfez in bütünü göz önüne alınarak üretilmelidir, yani Kocaeli sanayisi geleceğe taģınırken planlamalar Körfez in bütünü için yapılmalıdır. Bu nedenle Körfez de sanayi vizyonunun ana boyutlarından biri olarak belirlenmiģtir. Kocaeli Sanayi Vizyonu nun içerdiği kavram ve hedefler, raporun bir sonraki bölümünde daha detaylı olarak anlatılacaktır. Kocaeli Sanayi Misyonu Bilgi ve Teknoloji Yoğun, TaĢım Araçları, Yan Sanayi ve Lojistik Odaklı Endüstriyel DönüĢümü GerçekleĢtirerek Kocaeli nin YaĢam Standartlarını Yükseltmek Misyon, vizyonun bir yansıması olarak ortaya konmuģtur. Arama Konferansı nda katılımcılar, Kocaeli nde yeterince sanayi olduğunu ve önemli olanın sanayinin niteliğinin değiģmesi olduğunu vurgulamıģtır. Bu nedenle de, geleceğin tasarlanmasında inovasyon, bilgi ve teknoloji yoğun bir sanayi yapısı devreye girmiģtir. Misyon, bu doğrultuda belirlenmiģtir. TaĢım kavramı, mobilitenin karģılığı olarak üretilmiģtir. Yan sanayi ve lojistiğin endüstriyel dönüģümünü sağlayarak bu bölgenin dünyada bir iz bırakması

65 hedeflenmiģtir. Türkiye de zaten Koceli nin önemli bir izi bulunmaktadır ama Kocaeli bunun ötesinde bir yere gitmek istemektedir. Ana Hedefler 2023 yılına yönelik Kocaeli sanayi ana hedefleri ile hedeflenen sektörleri, Arama Konferansı nda aģağıdaki Ģekilde belirlenmiģtir. Ana Hedefler (2023) Ulusal marka yaratmak (Made in Kocaeli) (10 tane) Ülkelerle yarıģan sanayi ölçeğini üst sıralara taģımak Kent vizyonunu hayata geçirmek (YaĢayan ve yaģatan Kocaeli) Sanayi göçünü kontrol altına almak Doğaya duyarlı, bilgi ekonomisi odaklı sürekli geliģimi desteklemek AraĢtırma, geliģtirme ve uygulamayı ön plana çıkarmak Katılımı geniģ tabana yaymak Hedeflenen Sektörler GeliĢtirilmiĢ taģıma araçları sanayi Otomotiv ve oto yan sanayi ağırlıklı Deniz araçları geliģtirme Raylı sistem yeni sektör Lojistik ve geliģmiģ; liman + konteynır + oto ihraç + likit kimyasal Oto ihraç eden liman Nitelikli yakıt üretimi, petrokimya ve doğalgaz elde edilen Çevre dostu Enerji yenilenebilirlik (rüzgar, solar, etanol, biyo-diesel) Enerji çeģitlilik (bol, ucuz) Ġhtisas terminalleri Belirlenen bu ana hedefler ve sektörler, devamlı değiģen ve geliģen bir liste olmalıdır. Arama Konferansı nda görülmüģtür ki, uluslararası marka yaratmak, devamlı değiģmek vs. gibi bu tür çalıģmalar için çok büyük özlemler taģınmaktadır. 65 / 86

66 KOCAELĠ SANAYĠ VĠZYONU Bir önceki bölümde kısaca açıklanan Kocaeli Sanayi Vizyonuna, bu bölümde biraz daha detaylı olarak yer verilecektir yılına gelindiğinde, Kocaeli nin ülkelerle yarıģabilecek seviyeye gelmiģ, daha fazla katma değer yaratan sektörleri barındıran, sürekli araģtıran ve geliģtiren, çevreye duyarlı, katılımcı ve bilginin ekonomisine sahip bir kent olması, sanayinin bu doğrultuda dönüģümüyle sağlanacaktır. ĠĢte bu amacı taģıyan endüstriyel dönüģümün vizyonu Hareketlilik YenileĢim Körfezi dir. Kocaeli Sanayi Vizyonu: HAREKETLĠLĠK YENĠLEġĠM KÖRFEZĠ Ülkelerle Yarışan Kocaeli Bilgi ve Teknoloji Yoğun, Taşım Araçları ve Yan Sanayi ve Lojistik Odaklı Endüstriyel Dönüşümü Gerçekleştirerek Kocaeli nin Yaşam Standartlarını Yükseltmek Katılımcı Şehir Kocaeli Katma Değer Yaratan Kocaeli Made in Kocaeli Bilginin Ekonomisi Kocaeli Araştıran Geliştiren Kocaeli Çevreye Duyarlı Kocaeli Hareketlilik TaĢım araçları (otomotiv, raylı sistemler, deniz araçları vb.) üreten ana sanayi, bunu destekleyen yan sanayi ve bunları destekleyen enerji ihtiyaçları Sanayinin dönüģümü sırasında yer değiģtirecek sektörler, yani sanayinin hareket etmesi Yer altı hareketlerinin (deprem) körfeze etkisine yönelik çözümler YenileĢim Körfez Inovasyon anlamında kullanılıyor Hareketliliğin her 3 boyutu için yenileģim bekleniyor Coğrafi alan olarak tüm yenilikçi yaklaģımın yalnız Kocaeli ne özgü değil, körfezin bütünü göz önüne alınarak üretilmesi, bütünün planlanması Körfezin yenileģimi için hareket lazım 66 / 86

67 Vizyon içerisindeki 3 ana kavram, Kocaeli sanayisine yön gösterecek kavramlardır. Hareketlilik Hareketlilik (mobilite) kavramı, vizyonu hayata geçirenler tarafından canlandırılacak ve heyecan üretecektir. Hareketlilik, Kocaeli nde yerleģik sanayinin önemli bir kısmını kapsamaya çalıģan bir kavramdır. TaĢım araçları (otomotiv, raylı araçlar, deniģ taģıtları vb.) sanayisi ve yan sanayisi yanında, karayolları ve lojistik anlamdaki hareketliliği de içinde saklamaktadır. Aynı zamanda mobil teknolojileri de içinde barındırmaktadır ki, bu açıdan hareketlilik ileri teknolojiye dokunabilecek bir kavramdır. Kocaeli nin bulunduğu zemin de hareketlidir, bu da, içinde bulunulan coğrafyanın özellikleri ile ilgili, deprem, Kartepe, körfez, su, çevre gibi hareketlilikleri temsil etmektedir. Son olarak da, Kocaeli sanayisi, belirli bir dinamizm içindedir; ödüller kazanılmakta, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluģları ile aktif bir iliģki ve iģbirliği içerisinde çalıģılmaktadır. Bu da hareketliliğin farklı bir boyutudur. Tüm bu konular perspektifinden bakıldığında, hareketlilik kavramı altına gelebilecek bol anlam vardır; vizyona ulaģma çabaları içerisinde bunlardan bazıları kuvvetlenirken bazıları güçsüzleģecektir. YenileĢim 2003 yılında yürütülen Kocaeli Kent Vizyonu çalıģmalarında ana amaç, bir dünya kenti haline gelirken yaģanan ve yaģatan bir kent olmak Ģeklinde belirlenmiģti. Bu aslında Kocaeli nin sırf sanayi kenti gibi algılanmaması anlamına gelmektedir. Bu nedenle sanayinin de ileri düzeye geçebilmesi gerekmektedir. YenileĢim kavramı ile kastedilen budur. YenileĢim sözcüğü, Türk Dil Kurumu tarafından inovasyon kelimesinin Türkçe karģılığı olarak tanımlanmıģtır lerde sanayide yakalanan ihracat rüzgarından sonra, önümüzdeki yıllardaki rüzgar yenileģim rüzgarı olacaktır. Kocaeli sanayisinin gerçekleģtirmesi gereken bu yenileģim, katılımla, ortak çıkarların gözetilmesiyle, iģbirliği ile, yenilikçilik bilinci ile gerçekleģtirilmelidir. Körfez Körfez dendiğinde yalnızca Kocaeli kenti değil, havza da düģünülmektedir. Bu tür bölgesel dönüģümlerde, kent değil de vadi, havza gibi geniģlemeler kullanılmaktadır. Kocaeli sanayi vizyonu tüm Körfez havzasına uzanmaktadır. 67 / 86

68 Yurt dıģındaki endüstriyel dönüģüm örneklerinde, iģ tasarımından ürüne kadar her düzende bir hareketlilik, yenilikçilik ve çeģitlilik kullanılmaktadır. DeğiĢimin kurgusundan vizyonuna kadar stratejiden vazgeçmeden uygulanacak programlar uygulanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, Kocaeli Sanayi Vizyonu, endüstriyel dönüģümün baģarıyla gerçekleģtirilmesine yön verecek temellere oturmaktadır. Endüstriyel dönüģümde, iģbirliği konusu ön planda olmalıdır. DeğiĢim, değiģtirme ve yenilik için iģbirliği programlarının geliģtirilmesi Ģarttır. Sanayi içerisindeki kurumlar bir yandan rekabet ederken, bir yandan da sürekli biraraya gelerek iģbirliği yapmalıdır. Kocaeli Sanayi Vizyonu nun hayata geçirilmesinde, bu bölümün sonunda görülen iģbirliği modeli ile endüstriyel dönüģümün baģarılı biçimde hayata geçirilmesi hedeflenmektedir. 68 / 86

69 KOCAELĠ ENDÜSTRĠYEL DÖNÜġÜMÜ ALT PROJELERĠ Daha önceki bölümlerde de belirtildiği gibi, Kocaeli sanayi vizyonu Hareketlilik YenileĢim Körfezi olarak belirlenmiģ ve süreç içerisinde gerçekleģtirilen toplantılar ile bu vizyonun 3 boyutuna hizmet edecek 3 platform oluģturulmuģtur: Hareketlilik Platformu, YenileĢim Platformu ve Körfez Platformu. Platformların görevi, Hareketlilik YenileĢim (Ġnovasyon) Körfezi ne dönüģümü sağlayacak projeleri tasarlamak, hayata geçirmek, koordine etmek olarak belirlenmiģtir. Platformların sorumlu oldukları projeler Ģu Ģekildedir: KOCAELİ ENDÜSTRİYEL DÖNÜŞÜM PROJESİ VİZYON: KOCAELİ HAREKETLİLİK YENİLEŞİM KÖRFEZİ ALT PROJELER Hareketlilik 1. UlaĢım ve Lojistik Ağının Yapılandırılması 2. Kocaeli Sanayii 2023 (Uzgörü) Yaşanan ve Yaşatan Sanayi Kenti Endüstriyel Dönüşüm Yenileşim 1. Üniversite Sanayi ĠĢbirliği (lojistik, taģım) 2. KOBĠ Arge Destek Merkezi Körfez 1. Endüstriyel YerleĢim (Sanayinin yer değiģtirmesi) 2. Endüstriyel Altyapı 3. MarkalaĢma Sanayi Kimliği Platform ekipleri, Kocaeli sanayisinin geleceğini etkileyecek ve geleceğinden etkilenecek iddia sahiplerinden (sanayi temsilcileri, üniversiteler, araģtırma kurumları, belediye, kamu kurumları, STK lar vb.) biraraya gelen katılımcılardan oluģmuģtur. (Sürece destek veren katılımcılar, bu kitapçığın son bölümünde görülmektedir.) 69 / 86

70 Bu ekipler, düzenli olarak bir araya gelerek, sorumlusu oldukları projeleri tartıģarak detaylandırmıģlardır. Platform çalıģmalarının geliģim süreci aģağıda görülmektedir: Platform Çalışmalarının Gelişimi 14 Eylül Kasım Kasım Aralık Şubat Mart 2008 Koordinasyon Kurulu Kurulu Toplantısı Platform Platform Toplantısı Platform Platform Ara Ara ÇalıĢma ÇalıĢma Toplantısı Koordinasyon Kurulu Kurulu Toplantısı Platform Platform Toplantısı Platform Platform Toplantısı Platform ekipleri belirlendi Platformları n içerdikleri ana projeler netleştirildi Platform ekipleri tarafından taslak proje planları oluşturuldu Proje planları daha fazla detaylandırıl dı Proje planları üzerinde değerlendirme yapıldı. Öneriler geliştirildi. Proje planları son halini aldı. Proje planları üzerinde taraflarca el sıkışma sağlandı. Görüldüğü üzere, platformlara görevleri Proje Koordinasyon Kurulu tarafından verilmiģ ve platform çalıģmaları yine aynı kurul tarafından sürekli takip edilmiģtir. Böylelikle çalıģmaların kendi içlerindeki tutarlılıkları sağlanmıģ ve ana hedeflerden sapmalar önlenmiģtir. Raporun bu bölümünde, Kocaeli Endüstriyel DönüĢüm Projesi kapsamında oluģturulan Kocaeli sanayi vizyonuna hizmet etmek üzere süreç içerisinde tasarlanmıģ alt projeler detaylı olarak anlatılmaktadır. 70 / 86

71 Hareketlilik Projeleri Kocaeli Sanayi Vizyonunun hareketlilik boyutuna hizmet edecek projeler, hareketliliğe yönelik hangi sektörlerin (otomotiv, raylı sistemler, deniz taģıtları, mobil teknoloji vb.) 2023 yılında Kocaeli nde var olması gerektiğinin tespitini, bir yandan da bölgedeki hareketliliğin, yani ulaģım ve lojistiğin altyapısının bu doğrultuda nasıl planlanması gerektiğinin tespitine odaklanmaktadır. KÖRFEZ BÖLGESĠ ULAġIM VE LOJĠSTĠK AĞININ YAPILANDIRILMASI PROJESĠ Projenin Amacı 2023 yılında artan ihtiyaçlar paralelinde ulaģım ve lojistikte kalıcı/geliģmeye açık çözümler (kara/deniz/hava) üretilmesi ve hayata geçirilmesi Proje Detayları 2023 yılına gelindiğinde, Kocaeli ve Körfez Bölgesi nin ulaģım ve lojistik konusundaki ihtiyaçlarının bugüne kıyasla çok daha fazla olacağı açıktır. Bunun yanında, sanayinin bugünkü gibi kalmayacağı, bir dönüģüm geçireceği de öngörülmektedir. Bu doğrultuda, hem artan ihtiyaca yanıt verebilecek, hem de dönüģümün getireceği yeni altyapı ihtiyaçlarını da karģılayabilecek ulaģım ve lojistik sistemlerine ihtiyaç vardır. Bu açıdan bakıldığında, Körfez Bölgesi UlaĢım ve Lojistik Ağının Yapılandırılması Projesi, oldukça kapsamlı ve uzun soluklu bir projedir. ÇalıĢmaların mutlaka Nazım Planları ile örtüģtürülmesi gerekecektir. Projenin çıktıları düģünüldüğünde, aslında birçok faaliyetin kamu yatırımlarına bağlı olduğu açıktır. Bu nedenle, kamunun yapacağı yatırımların 2023 yılı öngörüleri ile paralel ilerlemesi sağlanmalıdır. Proje kapsamında, birçok farklı kurumun birlikte hareket etmesi, kritik baģarı faktörlerinden biridir. UlaĢım ve lojistik ağı ihtiyaçları konusunda mevcut durumda pek çok farklı kurum araģtırmalar yürütmektedir. Projenin ilk aģamasında, farklı kurumların (OSD, Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi vb.) yapmıģ/yapmakta olduğu benzer çalıģmaların incelenmesi öngörülmektedir. Sanayi Ġl Müdürlüğü bir sanayi envanteri çalıģmasını yürürlüğe sokmuģtur ve bu çalıģmanın 2008 yılı ortalarında tamamlanması öngörülmektedir. Bu envanter çalıģması da, Kocaeli sanayinin ulaģım ve lojistik ihtiyaçları potansiyelini ortaya çıkartacaktır. Karayolu, demiryolu, havayolu ve deniz ulaģımı için Kocaeli ve Körfez Bölgesi ne yönelik hayata geçmekte olan veya projelendirme aģamasında olan pek çok farklı çalıģma da bir yandan yürütülmektedir. Mevcut duruma yönelik analizin yapılmasında, bu çalıģmaların da mutlaka dikkate alınması gerekmektedir. Mevcut durumla ilgili bu tip bilgilerin toplanmasının ardından, 2023 yılına yönelik ihtiyacın tahmin edilmesi ve mevcut durum ile gelecek tahmini arasındaki farkların kapatılması için atılacak adımların netleģtirilmesi gerekmektedir. Daha önce de 71 / 86

72 değinildiği gibi, bu çalıģma kapsamlı ve uzun soluklu bir iģtir. Bu çalıģmanın en etkili Ģekilde gerçekleģtirilebilmesi için, ulusal ve uluslararası kaynaklara (AB, Dünya Bankası, TÜBĠTAK, KOSGEB vb) baģvurmak amacıyla bir baģvuru dosyası hazırlanacaktır. Bu dosyanın hazırlanması amacıyla Kocaeli Üniversitesi liderliğinde bir ekip (KSO, GYTE, KBB, Vilayet) kurulacaktır. Projenin koordinatörü KSO olacak, proje tarafları ise KOÜ, KSO, STK lar ve Kocaeli BüyükĢehir Belediyesi olacaktır. Kısa Vadede Yapılacaklar KÖRFEZ BÖLGESĠ ULAġIM ve LOJĠSTĠK AĞININ YAPILANDIRILMASI PROJESĠ Benzer çalışmaların incelenmesi (OSD çalışması, KBB Körfez Kontrol Sistemi Çalışması vb.) Sanayi envanterinden çıkan lojistik (yük hacimleri) mevcut durumu incelenmesi Deniz ulaşımı mevcut durum analizi (Deniz ulaşım, "körfez kontrol sistemi" konuları çalışılmalı) Demiryolu ulaşımı mevcut durum analizi (demiryolunun nasıl kullanılabileceğinin belirlenmesi, Haydarpaşa'nın durumunun netleşmesi) Karayolu ulaşımı mevcut durum analizi (Köseköy projesi, serbest bölge trafiği alternatif yol projesi, Şekerpınar GOSB arkasında kavşak projesi, 2023 öngörüsü (insan-mal trafiği öngörüsü)) Havayolu ulaşımı mevcut durum analizi (Cengiz Topel Havalimanı ) P R O J E F O N B A ġ V U R U D O S Y A S I OSD raporunun çıkması Sanayi Envanteri Hazırlanması Sanayi Ġl Müd. ÇalıĢmaların incelenmesi KSO Çıktıların incelenmesi KSO - KOÜ - GYTE Yabancı Fonlara BaĢvuru Dosyası Hazırlama KOÜ Liderliğinde bir ekip (KSO, GYTE, KBB, Vilayet) Fonlara Müracaat Onay 72 / 86

73 KOCAELĠ SANAYĠĠ 2023 (UZGÖRÜ) PROJESĠ Projenin Amacı 2023 yılında Kocaeli sanayisinin katma değerini yükseltecek öncelikli ve stratejik sektörlerin belirlenmesi Proje Detayları 2023 yılında Kocaeli nde nasıl bir sanayi istendiğinin, hangi sanayilere yönelinmesi gerektiğinin net olarak belirlenebilmesi için, Kocaeli Sanayi 2023 (Uzgörü) Projesi ortaya konmuģtur. Bu projenin bulacağı cevaplar, 2023 yılının katma değer yaratacak sektörlerini belirleyecektir. Kocaeli Sanayi Vizyonu nun hayata geçirilmesinde temel teģkil edecek en kritik projelerden biridir yılında Kocaeli nde hangi sanayilerin destekleneceği, hangilerinin desteklenmeyeceği konusunda bir öngörü yapabilmek için, mevcut sektörel geliģme raporlarının ve geleceğin sektörlerine iliģkin yapılan mevcut araģtırmaların incelenmesi; buradan yola çıkarak bir Kocaeli Sanayi 2023 raporunun hazırlanması gerekmektedir. Bu çalıģmanın bir akademik kurum tarafından yaptırılması uygun görülmüģtür. Kocaeli Sanayi Odası koordinasyonunda, bu amaçla bir akademik kurum ile iģbirliğine gidilecektir. Bu çalıģmanın hızlı bir biçimde bitirilmesi Ģarttır çünkü projenin çıktıları, yapılacak tüm diğer çalıģmalara (altyapı, planlama vb.) baz teģkil edecektir. Kısa Vadede Yapılacaklar KOCAELĠ SANAYĠĠ 2023 PROJESĠ Analizleri yapacak kurumun belirlenmesi KSO 2 Mevcut araştırmaların toplanması, gözden geçirilmesi, analizi (GYT E ile yapılan "Geleceğin Sektörleri" çalışması, AB sektör raporları, kalkınma raporları vb.) Bilgilerin Toplanması ve Analizi 3 "2023 yılında nasıl bir sanayi istiyoruz?" ihtiyacının tespiti (hangi sanayi desteklenecek? Hangi sanayi desteklenmeyecek) Kocaeli Sanayii 2023 raporunun hazırlanması 73 / 86

74 YenileĢim Projeleri Kocaeli Sanayi Vizyonunun YenileĢim boyutuna hizmet edecek projeler, daha çok sanayinin yenileģimine destek verecek model ve sistemlerin tasarlandığı projelerdir. ÜNĠVERSĠTE SANAYĠ ĠġBĠRLĠĞĠ PROJESĠ (LOJĠSTĠK VE TAġIM SEKTÖRLERĠNE YÖNELĠK) Projenin Amacı Hareketliliğin yenileģimi konusunda Üniversite Sanayi ĠĢbirliği hazırlanması Proje Detayları Kocaeli sanayisinde yenileģimi destekleyecek ve arttıracak kapsamlı bir proje olan Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Projesi, özellikle hareketlilik içeren sektörlere (taģım, lojistik) odaklanacak Ģekilde tasarlanmıģtır. Mevcut durumda sanayi ile üniversite arasında yürüyen belirli sistemler yürürlükte olsa da (buluģ yarıģmaları, proje pazarı, nitelikli iģgücü yetiģtirme programları vb.), bu iģbirliğini daha da geliģtirecek bir modelin tasarlanması hedeflenmektedir. Bu model tasarlandıktan sonra da sürekli geliģtirilecektir. Kısa vadede üniversite-sanayi iģbirliğini arttıracak aksiyonlardan biri de, tarafların birbirini daha iyi anlaması ve iletiģimlerinin artmasını sağlayacak adımlar atmaktır. Bu amaçla sektör ve araģtırmacıların sürekli biraraya getirilmesi için daha fazla ortam yaratılacaktır. Örneğin meslek komiteleri toplantılarına araģtırmacılar da dahil edilecek, bir yandan da Kocaeli Sanayi Odası Yönetim Kurulu ndan bir temsilcinin de üniversitelerin senato toplantılarına katılmasına olanak verilecektir. Kısa Vadede Yapılacaklar UNĠVERSĠTE-SANAYĠ ĠġBĠRLĠĞĠ PROJESĠ Mevcut Üniversite-Sanayi İşbirliği çalışmalarının sürdürülmesi KSO 2 Proje Pazarı Ödül KOÜ Projelere başlama 3 Üniversite-Sanayi İşbirliği modelinin oluşturulması ve geliştirilmesi KSO-KOÜ-GYTE 4 Sektörler ile araştırmacıları biraraya getirme konusunda çalışmaların başlatılması (Her ay meslek komitesi toplantılarına akademisyenle katılımı + KSO Yönetim Kurulu üyesinin Üniversite senato toplantısına katılımı) KSO - KOÜ - GYTE 74 / 86

75 KOBĠ ARGE DESTEK MERKEZĠ PROJESĠ Projenin Amacı KOBĠ lere ArGe konusunda destek olmak ve koordinasyon imkanı sağlamak Proje Detayları Sanayide yenileģim, sürekli araģtırma ve geliģtirme tarafından beslenmelidir. Büyük ölçekli kurumlar kendi bünyelerinde kurdukları araģtırma geliģtirme birimleriyle büyük ölçüde bunu sağlayacak yapıda olsa da, KOBĠ lerin de yenileģim rüzgarına ayak uydurabilmelerini sağlamak, onlara bu konuda hem yol göstermek, hem de araģtırma geliģtirme ihtiyaçlarını karģılamak amacıyla, bir KOBĠ ArGe Destek Merkezi Projesinin hayata geçirilmesi öngörülmüģtür. Böyle bir merkezin, araģtırma ve geliģtirme konusunda KOBĠ lere yönelik bir danıģma merkezi gibi çalıģması hedeflenmiģtir. Kocaeli Üniversitesi, KOBĠ ArGe destek amacıyla Umuttepe de bir merkezi laboratuar kurma çalıģmalarını baģlatmıģtır. Bu merkeze paralel olarak, aynı zamanda, Organize Sanayi Bölgelerinde bu laboratuara bağlı ofisler açılarak, KOBĠ lere ArGe konusunda danıģmanlık sağlanacaktır. KOBĠ ArGe Destek Merkezi Projesi de, bu laboratuarın kurulmasıyla gerçekleģtirilmiģ olacaktır. Kısa Vadede Yapılacaklar KOBI ARGE DESTEK MERKEZĠ PROJESĠ ARGE laboratuarının kurulması Cihazların gelmesi Açılış Faaliyet KSO-KOÜ 2 OSB'lerde danışma ofislerinin açılması Açılış Faaliyet KSO-KOÜ 75 / 86

76 Körfez Projeleri Kocaeli Sanayi Vizyonu nu Körfez boyutunu besleyecek olan projeler, Körfez Bölgesi nin planlı bir sanayi barındırmasını, buna yönelik altyapı sistemlerinin planlanmasını ve bölgenin bir markaya, bir sanayi kimliğine kavuģturulmasını sağlayacak projeler olarak tasarlanmıģtır. ENDÜSTRĠYEL YERLEġĠM PROJESĠ Projenin Amacı Varolan sanayiyi planlı yerleģim alanlarına aktarmak ve sanayinin geliģimini sağlamak Proje Detayları Sanayinin rehabilitasyonu amacıyla yer değiģtirmesi gereken sektörlerin belirlendiği bir çalıģma geçtiğimiz yıllarda Kocaeli Sanayi Odası tarafından hazırlanmıģtır. Bu çalıģmada, sanayinin daha planlı geliģmesi amacıyla 182 adet kuruluģun yer değiģtirmesi gerektiği ortaya çıkmıģtır. Endüstriyel YerleĢim Projesi de, bu planlı yerleģimin ne Ģekilde gerçekleģtirilmesi gerektiğini ortaya koyacak bir proje olarak tasarlanmıģtır. Proje, kimin, nereye, nasıl, ve hangi kaynaklar ile taģınacağını belirlemeyi hedeflediğinden, oldukça kapsamlı ve uzun soluklu bir çalıģma gerektirmektedir. Projenin teknik, ticari ve sosyal olmak üzere pek çok ayağı olacaktır. Bu nedenle endüstriyel yerleģimin hayata geçirilebilmesi için uluslararası fonlara baģvurulması öngörülmektedir. Kısa Vadede Yapılacaklar ENDÜSTRĠYEL YERLEġĠM PROJESĠ KSO tarafından hazırlanan raporun (yer değiştirecek sanayiler) gözden geçirilmesi 182 kuruluşu biraraya getirerek projenin anlatılması, firmaların önceliklerinin alınması Proje İçin Uluslararası Fonlara (Dünya Bankası, AB) Başvuru Raporu Hazırlanması KSO KSO Fon Başvuru Dosyası Hazırlama ABIGEM Müracaat Onay 4 Belediye İmar Planının kontrol edilmesi (Ticari alan olan yerlerin araştırılması) KSO - KBB 5 Yeni çalışmanın planlanması Plan ABIGEM Uygulama 76 / 86

77 ENDÜSTRĠYEL ALTYAPI PROJESĠ Projenin Amacı Kocaeli Sanayi Vizyonuna ulaģmak için sanayi dönüģümünün gerektirdiği fiziksel ve sosyal altyapı ihtiyaçlarının uluslararası standartlarda belirlenmesi Proje Detayları 2023 yılı için belirlenen Kocaeli sanayi hedefleri, oldukça kapsamlı bir endüstriyel dönüģüm öngörmektedir. Bu dönüģüme destek verecek altyapı sistemlerinin de aynı paralelde planlanması gerekmektedir. Öncelikle mevcut sanayi altyapısının ortaya konması gerekmektedir. Bu nedenle, projeye iliģkin adımların, Sanayi Ġl Müdürlüğü tarafından gerçekleģtirilecek Sanayi Envanteri çalıģmasının tamamlanmasının ardından baģlatılması gerektiği kararlaģtırılmıģtır. Kocaeli Sanayi 2023 Projesi de, geleceğin sektörlerinin ne olacağına yanıt verecek, gelecekteki Kocaeli sanayi yapısını ortaya koyacaktır. Mevcut sanayi envanteri oluģtuktan sonra, gelecek tahminleri de dikkate alınarak, mevcut altyapı üzerine gelecek ihtiyaç belirlenecektir. Projenin sonucunda ortaya çıkacak altyapı planlarının uygulanmasında rol alacak en büyük aktör yüne kamu ve yerel yönetimler olacağı için, proje çalıģmalarında ilgili tüm tarafların yer alması, kritik baģarı faktörüdür. Bu proje için de uluslararası baģvurularak kaynak aranması düģünülmektedir. Kısa Vadede Yapılacaklar ENDÜSTRĠYEL ALTYAPI PROJESĠ Sanayi envanterinin hazırlanması (sanayi sicil belgesinden çıkacak) Sanayi Envanteri Hazırlanması Sanayi İl Müd. Saha Taraması 2 3 Envanteri analiz ederek yorumlama (Mevcut Durum) Uzgörüyü yorumlayarak gelecek ihtiyacının belirlenmesi (Gelecek T ahmini) KOÜ, GYTE, Sanayi temsilcileri, KBB KOÜ, GYTE, Sanayi temsilcileri, KBB 4 Uluslararası Fonlara (Dünya Bankası, AB,...) Başvurulması Dosya Hazırlama ve Müracaat Onay 77 / 86

78 MARKALAġMA SANAYĠ KĠMLĠĞĠ PROJESĠ Projenin Amacı Kocaeli sanayi kimliğini belirlemek, bu kimliği markalaģtırarak dünyaya tanıtmak Proje Detayları Proje, Kocaeli nin sanayi kimliği ile markalaģmasını hedeflemektedir. Bu amaçla, Made in Kocaeli gibi bir logonun yaratılması, ancak bu logoyu kullanmaya hak kazanabilmek için de kuruluģların belirli kriterleri karģılayabiliyor olması öngörülmüģtür. Bir yandan da, bu logonun hangi değerleri taģıdığının, ne anlama geldiğinin de tüketicilere lanse edilmesi gerekecektir. Kocaeli BüyükĢehir Belediyesi, Kocaeli Markası konusunda çalıģmalar yürütmektedir. Bir reklam ajansı ile birlikte yürütülen bu çalıģmaların 2008 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmaktadır. Kocaeli sanayisinin markalaģma sürecinin de, Kocaeli BüyükĢehir Belediyesi nin bu marka çalıģması kapsamında görüģülmesinin uygun olacağı kararlaģtırılmıģtır. Projenin sanayi kimliği ayağı için, Kocaeli Sanayi Odası ve Kocaeli BüyükĢehir Projesi iģbirliği içerisinde çalıģacaktır. 78 / 86

79 KOCAELĠ SANAYĠ VĠZYONU ÇALIġMA MODELĠ Bu bölümde ele alınan projelerin tümü, Kocaeli Sanayi Vizyonuna hizmet edecek, Kocaeli sanayisini hedeflenen Ģekilde 2023 yılına taģıyacak projeler olarak ortaya konmuģ ve detaylandırılmıģtır. Her bir proje aslında birbiriyle iliģki içerisindedir ve her bir projenin çıktıları, diğer projeleri de etkileyebilecektir. HAREKETLĠLĠK YENĠLEġĠM KÖRFEZ Kocaeli Sanayii 2023 (Uzgörü) Projesi Geleceğin Sektörleri MarkalaĢma Sanayi Kimliği Projesi Kocaeli Sanayii Markası Endüstriyel YerleĢim Projesi Yer Değiştirecek Sanayi UlaĢım ve Lojistik Ağının Yapılandırılması Projesi Ulaşım ve Lojistik Altyapısı Gereksinimi Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Projesi Üniversite ve Sanayi İşbirliği Artması Endüstriyel Altyapı Projesi Endüstriyel Altyapı Gereksinimi KOBĠ ArGe Destek Merkezi Projesi Araştırma Geliştirme Desteği Kocaeli Sanayi Uzgörü Projesi ile, geleceğin sektörleri belirlenecek, hangi sektörlerin Kocaeli için gelecekte daha fazla katma değer yaratacağı ortaya konacaktır. Bu proje, Endüstriyel YerleĢim Projesi ile bu anlamda yakından ilgilidir. UlaĢım ve Lojistik Ağının Yapılandırılması ve Endüstriyel Altyapı projeleri de, gelecekte Kocaeli sanayinin ulaģacağı yapıyı dikkate alarak tüm altyapı planlamasının yapılmasını esas alacaktır. Tüm bu planlama faaliyetleri, MarkalaĢma Sanayi Kimliği Projesi ile ortaya konacak Kocaeli Sanayi Markası kavramı ile beslenmelidir. Bir yandan da Üniversite Sanayi ĠĢbirliği ve KOBĠ ArGe Destek Merkezi de, oluģacak bu dinamiğe yenileģim desteğini verebilecek sistemlerle modellenmeli ve böylelikle bu projelerin de sürdürülebilirliği sağlanmalıdır. 79 / 86

80 SONUÇ 80 / 86

81 SONUÇ Endüstriyel DönüĢüm Projesi, uzun dönemli bir projedir. Bu raporda özetlenen çalıģmalar, projenin temelinin tasarlandığı ilk adım olarak görülmelidir. Sanayinin baģarılı bir biçimde dönüģtürülebilmesi için, bundan sonraki aģamaların, tanımlı bir çalıģma modeline dayandırılarak gerçekleģtirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, Hareketlilik YenileĢim Körfezi vizyonunu hayata geçirmek amacıyla planlanan projelerin takibini, projeler için kaynak yaratılmasını, ilgili tüm aģamalarda iddia sahiplerinin katılımını sağlayacak bir koordinasyon sisteminin kurulmasını kapsayan bir çalıģma yaklaģımı benimsenmelidir. Projenin bundan sonraki ilk adımı, Kocaeli Sanayi Odası bünyesinde Hareketlilik YenileĢim Körfezi Koordinasyon Ofisi nin kurulmasıdır. Koordinasyon Ofisi, uzun dönemli dönüģümün baģarıyla gerçekleģtirilmesinde kritik bir role sahiptir. Koordinasyon Ofisi baģlangıçta bir proje yöneticisi ve 2 proje asistanı olmak üzere 3 kiģilik küçük bir ekiple faaliyetlerine baģlasa da, zamanla endüstriyel dönüģüm faaliyetlerinin daha da somutlaģması ve yaygınlaģmasıyla Koordinasyon Ofisi nin görev alanı, buna paralel olarak da ofis kadrosu geniģleyecektir. Ofisin faaliyetleri için gereken fonların, katılımcılardan katkı payı alınması, yurtiçi ve yurtdıģı fonlardan faydalanılması yoluyla temin edilmesi planlanmaktadır. Koordinasyon Ofisi nin temel görevleri aģağıdaki Ģekilde sıralanabilir: Endüstriyel dönüģüm projelerini takip etmek, projelerin hayata geçirilmesinde gereken koordinasyonu sağlamak Proje faaliyetlerinin Hareketlilik YenileĢim Körfezi vizyonu doğrultusunda gerçekleģmesini takip ve temin etmek Projelerin hayata geçirilmesi süreçlerinde ilgili iddia sahiplerini biraraya getirecek katılımlı yöntem uygulamalarını gerçekleģtirmek Sürecin tüm aģamalarının Ģeffaflığını sağlamak, iletiģimini yapmak Gerektiğinde ön projelendirme ve proje planlama çalıģmalarını yapmak Endüstriyel dönüģüm için tasarlanan projeler, sadece Koordinasyon Ofisi nin çabalarıyla değil, oldukça geniģ katılımlı bir grubun koordinasyonu ve iģbirliğinde hayata geçirilmelidir. ÇalıĢma modelini uygulamak üzere, aģağıdaki taraflardan oluģan bir ekibin projeyi sahiplenmesi gerekmektedir. 81 / 86

82 Program partnerleri (KSO, üniversiteler ve teknoparklar, valilik, belediye ve STK lar), Koordinasyon Ofisi nin koordinasyonunda biraraya gelerek projelerin takibini yapmalı, kritik kararları almalı ve projelerin hayata geçirilmesi için gerekli kaynak alternatiflerini değerlendirmelidir. Endüstriyel dönüģümün gerçekleģtirileceği bu uzun dönem içerisinde, hem bilgi yaratmanın destekleneceği, hem de öğrenilenlerin kaybedilmeyeceği sistemler kurulmalıdır. Bu amaçla, üniversite sanayi iģbirliğini sağlayacak proje üretim merkezleri kurulmalı, bu merkezlerde iģyerinde yeniliği bölgesel kalkınma ile destekleyecek kapasite yaratıcı eğitim projeleri hayata geçirilmeli; sanayi üniversite iģbirliği ve proje gereksinimlerine göre değiģimin öngördüğü inovasyon eğitimi tasarlanmalıdır. Endüstriyel dönüģüm projesi, ilgili tüm tarafların katılımıyla tasarlanmıģtır, ve yine tüm iddia sahiplerinin katılımıyla hayata geçirilecektir. Bu nedenle iletiģim, sürecin Ģeffaf olması ve geliģmelere yönelik bilgilendirilmesi önem taģımaktadır. Etkili bir iletiģim stratejisi tasarlanmalı, projenin kamuoyuna tanıtılması ve bilgilendirme yapılması için gerekli basın yayın çalıģmaları gerçekleģtirilmelidir. Endüstiyel DönüĢüm Projesi, yalnızca Kocaeli ni değil, tüm Körfez Bölgesi ni ve bu bölgedeki çok sayıda iddia sahibini geleceğe taģıyacak uzun dönemli bir projedir. Projenin baģarıyla hayata geçirilebilmesi için olmazsa olmazlar, iģbirliği ve katılımdır. Tüm iddia sahiplerinin ortak aklı ile ortaya konan Hareketlilik YenileĢim Körfezi vizyonu ancak ve ancak, yine tüm iddia sahiplerinin uygulamaya da katılımıyla gerçek olacaktır. 82 / 86