DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI

Transkript

1 İnsan öğrenir! İNSAN NASIL ÖĞRENİR? Biolojik bir varlık olarak dünaa gelen insan kısa sürede pek çok eni davranış öğrenir. Önce çevresine bilinçli olarak gülücükler dağıtır, ürümei, konuşmaı öğrenir. Mustafa SÖZBİLİR Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi OFMAE Bölümü Kima Eğitimi Anabilim Dalı Sonra giinmei, arkadaşlarıla onamaı, okumaı, azmaı, futbol onamaı vs öğrenir. 2 İnsan vs Havan Ne bilioruz? Düşünelim Tartışalım! İnsan altı varlıkların büük kısmının gösterdiği davranışlar biolojik olarak programlı olduğu için, öğrenilmemiş ani içgüdüsel davranışlardır. İ İnsanoğlunun doğuştan getirdiği içgüdüsel davranışlar (emme, utma, tutma vb.) ok denecek kadar azdır! Bu nedenle insanlar haatları bounca birtakım bilgileri öğrenmek mecburietinde kalmaktadırlar. Öğrenme nedir? Neden öğrenmei bilmeliiz? Nasıl öğrenioruz? Öğrenmenin çeşitleri nelerdir? 4 DAVRANIŞÇI ÖĞRENME TEORİLERİ DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI BİLİŞSEL SOSYAL Davranışçılara göre; Davranışlarımız çevre tarafından belirlenir ve kontrol edilir. Eğer ugun çevre oluşturulursa çocuklar istenilen şekle sokulabilir sokulabilir. Öğrenme; bir deneimin sonucu olarak medana gelen nispeten kalıcı davranış değişikliğidir. NOROBİLİŞSEL 1

2 DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI Davranışçılara göre; İnsanın öğrenmesi ile havanların öğrenmeleri birbirine benzer, anı kurallar geçerlidir. Bu nedenle davranışçılar açıklamalarında organizma terimini kullanırlar. Organizma insanları ve havanları kapsar. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI Davranışçılara göre; Organizma kara kutu olarak tanımlanır. Kutua giren (U-uarıcı) ve kutudan çıkan (Ttepki) ölçülebilir ve gözlenebilir. Ama kutunun içinde neler olup bittiği pek anlaşılmaz. Uarıcı (U) Organizma (O) Tepki (T) DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI KLASİK KOŞULLANMA EDİMSEL KOŞULLANMA Birinci Aşama: Köpek başlangıçta doğal uarıcı olarak kullanılan ete sala ile tepki verirken nötr uarıcı olan zil sesine hiç tepki vermemiştir. İkinci Aşama: Bu aşamada doğal uarıcı (et), nötr uarıcı (zil sesi) ile beraber verilmiştir. Üçüncü Aşama: Bu aşamada ise et verilmediği halde köpeğin çalan zil sesile birlikte sala akıttığı gözlenmiştir. 2

3 Pavlov bu aşamalardan sonra zil sesi verip et vermemee devam edince artık köpekte sala akıtma davranışının kesildiğini gözlemiştir. Davranışın bu şekilde ortadan kaldırılması sönme olarak tanımlanmaktadır. Ders Ortamında: Klasik şartlanma, çoğunlukla duuşsal davranışlarda gözlenmektedir. Bizi mutlu eden, üzen vea sinirlendiren durumlar, dikkatimizi çeken ve daha önce karşılaştığımız nötr uarıcılarla ilişkilidir. Örneğin; Çocuk matematik öğretmeni tarafından dövülmüştür. Çocuk dövüldüğü zaman kendini kötü hissedecektir. Bu durumda çocuk, matematikle ve okulla ilişkilidir. Çocuk artık matematiği ve okulu düşündüğü zaman kendini kötü hissetmee başlar. Çocukta oluşan bu kötü hissi ortadan kaldırmak için söz konusu zararlı uarıcının kesilmesi gerekmektedir. Ancak bu durumda çocukta oluşan davranışta sönme sağlanabilir. Skinner a göre davranış iki şekilde incelenmelidir. Skinner a göre davranışın bire açısından iki sonucu olabilir: TEPKİSEL DAVRANIŞ: Bir uarana karşılık gösterilen davranıştır. Örneğin; öğretmen sınıfa girdiğinde öğrencilerin aağa kalkması EDİMSEL DAVRANIŞ: Organizmanın neden ve hangi içsel gerekçelerle gösterildiği belli olmaan, kendiliğinden gösterdiği davranışlardır. Örneğin; öğrencinin derste parmak kaldırarak kendiliğinden söz istemesi 1. Gösterilen davranış organizmanın hoşuna giden bir durum oluşturur a da onu hoşuna gitmeen bir durumdan kurtarır. 2. Gösterilen bir davranış organizmanın hoşuna gitmeen bir durum oluşturur. Skinner a göre davranış birinci durumdaki gibi bir sonuç ortaa kouorsa o davranışın tekrarlanma ihtimali artar. 3

4 Skinner farei içinde bir manivela bulunan kutua komuştur. Fare bir çok hareket manivela aptıktan sonra manivelaa dokununca kutu içerisine penir düşmüştür. Fare bu ödüllendirmeden sonra sürekli manivelaa basmaa başlamıştır. Bu denede fare penir ile ödüllendirilerek aptığı davranışın devamı için bir pekiştireç sağlanmıştır. Pekiştireç: Davranışların kalıcı hale getirilmesi için ugulanan etkidir. İki türlü pekiştireç vardır: Olumlu Pekiştireç Gösterilen bir davranışın ardından birei öven a da doum sağlaabileceği bir durum oluşturan etkidir. Olumsuz Pekiştireç Gösterilen bir davranışın ardından birei üzen a da rahatsız eden bir durumu ortadan kaldırıcı etkidir. Uara an Pekiştirme & Ceza Edimden sonra verilir Edimden sonra ortamdan çekilir Olumlu pekiştirme (Hoşa giden uaran) Ör: Güzel azı azan öğrencilerin defterlerine pekii azmak Olumsuz pekiştirme (Hoşa gitmeen uaran) Ör: Parmak kaldırmadığı için öğrencie söz hakkı vermeen bir öğretmenin, öğrenci parmak kaldırınca bu tutumundan vazgeçmesi Ceza I (Hoşa gitmeen uaran) Ör: Gürültü apan bir öğrencinin azarlanması Ceza II (Hoşa giden uaran) Ör: Arkadaşlarını rahatsız eden öğrencie öğretmenin önceden göstermiş olduğu tebessümü kesmesi Skinner a göre ders ortamında: Öğrenciler olumlu davranışlarının ardından pekiştireçlerle ödüllendirilmelidirler. Olumsuz davranışlarda ceza erine olumsuz pekiştireçler kullanılmalıdır. İki Teorinin Karşılaştırılması Klasik Koşullanma Önce bir uarıcı durum verilir. Uarıcıa karşı organizmanın gösterdiği tepki koşullanır. Edimsel Koşullanma Önce organizma tarafından bir edim a da davranış gösterilir. Verilen pekiştireçlerle edimler koşullanır. BİLİŞSEL (YAPILANDIRMACI) ÖĞRENME KURAMLARI U T (Uarıcı Tepki) bağı söz konusudur. E P (Edim Pekiştireç) bağı söz konusudur. 4

5 YAPILANDIRMACILIK Öğretmekten çok öğrenmei merkeze alan bir anlaıştır. Yapı landırıcı Öğrenme Yaklaşımı Yapılandırmacılık, bilginin öğretmenden öğrencie doğrudan ve olduğu gibi aktarılamaacağını, öğrencinin kendisi tarafından etkin bir şekilde eniden apılandırılıp eni bir formata dönüştürüldüğünü ileri sürer. Yapılandırmacılık Öğrenciler sınıfa boş bir levha olarak gelmezler l İki farklı kişi anı olaı anı şekilde aşaamazlar, bu üzden de oluşturulan bilgilerde farklı olacaktır. Yapılandırmacılık 1980 lerden sonra, özellikle fen ve matematik eğitimi başta olmak üzere tüm eğitim ugulamaları apılandırmacı bilgi kuramından oğun bir şekilde etkilenmiştir. Eğitimde Yapılandırmacı Yaklaşım Bilişsel Yapılandırmacılık: Anlamlı öğrenmede bilişsel süreçlerin rolünü vurgular. Sosal Yapılandırmacılık: Anlamlı öğrenmede toplum kültürü ve sosal etkileşimin rolünü vurgular. BİLİŞSEL (YAPILANDIRMACI) ÖĞRENME KURAMLARI BİLİŞSEL YAPILANDIRMACILIK Bilişsel Yapılandırmacılık Kişi, öğrendiği eni bilgileri zihninde etkin olarak kendisi apılandırır. Düşünen Adam (The Thinker) b Auguste Rodin 5

6 Bilişsel Yapılandırmacılık Piaget e göre: Öğrenme sürecinin başlangıç noktası kişinin o ana kadar sahip olduğu bilgiler ve bilgilerin oluşturduğu bilişsel apıdır. Öğrenme süreci Özümleme, Düzenleme ve Bilişsel Denge teorilerile açıklanır. BİLİŞSEL (YAPILANDIRMACI) ÖĞRENME KURAMLARI SOSYAL YAPILANDIRMACILIK Sosal Yapılandırmacılık Vgotsk, öğrenmede kültürün ve dilin önemli etkisi olduğunu savunmuştur ve bilginin sosal etkileşmelerle oluştuğunu öne sürmüştür. Sosal Yapılandırmacılık Sosal oluşturmacılığın kullandığı üç temel kavram: Anlamlandırma (Çevremizdeki insanlar ve kültür, olaları algılamamızı ve anlamlandırmamızı etkiler ve bilgilerimizi bunlar vasıtasıla oluştururuz) Bilişsel gelişim araçları (kültür, dil ve birein etrafında olan kişiler) Yakınsal gelişim alanı (ZPD) Sosal Yapılandırmacılık ZPD Yakınsal gelişim alanı (zone of proximal development) BİLİŞSEL (YAPILANDIRMACI) ÖĞRENME KURAMLARI BİLGİ İŞLEME KURAMI 6

7 Bilgi İşleme Kuramı Modeli Bilişsel vs Davranışçı Yaklaşımlar 1. Bilgi öğrenilir. 2. Pekiştireçler öğrenen için aptığı davranışın doğruluğu hakkında dönüt sağlar. 3. Öğrenen dikkatini kontrol ederek uarıcıları seçerek onları anlamlı hale getirip kodlaarak öğrenme sürecine aktif olarak katılır 4. İnsanların doğal çevre içinde değişik durumlarda nasıl öğrendiklerini araştırmışlardır. 1. Davranış öğrenilir. 2. Pekiştireç davranışı kuvvetlendirir ve öğrenmede önemli rol onar. 3. Öğrenen uarıcılarla etkileşimde bulunmak ve pekiştireç almak için aktif olmalıdır 4. Daha çok kontrollü laboratuar ortamında çoğunlukla havanlar üzerinde araştırmalar aparak öğrenmei açıklaan genel ilkeleri bulmaa çalışmışlardır. SOSYAL ÖĞRENME KURAMLARI SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME Sosal Bilişsel Kuramın Temel Varsaımları 1. İnsan diğerlerini gözlemleerek öğrenebilir. SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME 2. Karşılıklı belirleicilik. Bandura a göre, insan davranışları, bilişsel, davranışsal ve çevresel faktörlerin karşılıklı etkileşimlerile açıklanabilir. Davranış, Çevre ve Kişisel Faktörler Arasındaki Etkileşimler Davranışçılık, çevre ve davranış arasındaki tek önlü bir ilişki olduğunu ileri sürer; çevre doğrudan davranışa neden olur. Sosal Bilişsel Kurama göre, insan davranışları sadece pekiştirme olula biçimlendirme ile değil, bilişsel, davranışsal ve çevresel faktörlerin karşılıklı etkileşimile açıklanabilir. Diğer bir değimle, davranış, çevre ve kişisel faktörler birbirini çok önlü olarak etkiler. SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME Öğrenme kavramına bakış Davranışçı aklaşım öğrenmei; gözlenebilen davranışlardaki değişiklik olarak tanımlamaktadır. Sosal bilişsel öğrenme aklaşımı ise öğrenmei, ani davranış değişikliğine ol açıp açmaacağı kesin olmaan bir içsel süreç olarak tanımlamaktadır. 7

8 SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME Modelleme? Modelleme; birein, başkalarının davranışlarını gözlemleerek biliş, duuş ve davranışlarında değişiklik oluşturma sürecidir. Doğrudan modelleme Sembolik modelleme Modelleme türleri Birleştirilmiş modelleme Tür Tanım Örnek Basit olarak modelin davranışlarını taklit etmee çalışmak Harfleri azmaa çalışan birinci sınıf öğrencilerinin bunu öğretmeninin aptığı gibi apması Gençlerin TV de gördükleri Kitaplardaki, filmlerdeki popüler ıldızlar gibi giinmee ada TV ler deki çalışmaları, Çocukların çizgi film karakterlerin davranışlarını kahramanları gibi konuşmaa taklit etmek çalışmaları Gözlemlenen davranış kalıplarını birleştirerek eni bir davranış gerçekleştirmesi Kardeşinin sandalei kullanarak raftan kitabı almasını ve annesinin mutfak dolabının kapağını açmasını gören çocuk sandale i kullanarak mutfak dolabının kapağını açabilir. NOROBİLİŞSEL ÖĞRENME NOROBİLİŞSEL Ş (BEYİN TEMELLİ) ÖĞRENME Nörofizolojik Öğrenme Kuramı Hebb in öne sürdüğü bu kuramda, beindeki devrelerin çalışma şekli bilinmeksizin öğrenmenin doğasınınanlaşılamaacağı savunulmaktadır. Hebb e göre: Öğrenme eğer canlı bir dokua sahip olan beinde gerçekleşiorsa, benin öğrenmeden önceki ve sonraki apısı arasında farklılık olmalıdır. Hebb, öğrenme sonucunda beinde fizolojik değişikleri açıklamak için hücre topluluğu ve faz ardışıklığı olmak üzere iki kavramdan bahseder. Hücre Topluluğu ve Faz Ardışıklığı Hücre Topluluğu: Birein karşılaştığı her nesne, beinde hücre topluluğu olarak adlandırılan birbirile bağlantılı bir dizi nörondan medana gelen karmaşık sistemi ateşler. Faz Ardışıklığı: Birbirile bağlantılı olan hücre topluluğu serisidir. Bir faz ardışıklığında er alan herhangi bir hücre topluluğu vea topluluklarının kendi aralarında aptığı bileşimlerden biri ateşlendiğinde, zihinde belirli mantıksal sıra içerisinde düzenlenmiş bir düşünce serisi oluşur. Kanakça Senemoğlu, N. (2004) Gelişim Öğrenme ve Öğretim (9.Baskı), Gazi Kitabevi, Ankara. Selçuk, Z. (2003) Gelişim ve Öğrenme (9. Baskı), Nobel Yaın Dağıtım, Ankara