TEMEL HUKUK (2013) Bu ders notu hazırlanırken önemli ölçüde aşağıdaki eserlerden yaralanılmıştır.

Transkript

1 TEMEL HUKUK (2013) Bu materyal, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 uncu, 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 2 ve 12 nci maddelerine dayanılarak çıkartılan İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik 14 ve devamı maddeleri uyarınca verilen eğitim kapsamında hazırlanan TEMEL HUKUK dersi ders notudur. Bu ders notu hazırlanırken önemli ölçüde aşağıdaki eserlerden yaralanılmıştır. Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013 Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013 Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011 Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, İstanbul, Beta Yay.,2010 BU DERS NOTLARI ÜZERİNDEKİ, FİKRİ VE SINAYİ MÜLKİYET HAKLARI, DR. K. AHMET SEVİMLİ YE AİTTİR. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR YUKARIDA SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. 1

2 İÇİNDEKİLER 1. HUKUK KAVRAMI VE YAPTIRIM KAMU HUKUKU ÖZEL HUKUK AYRIMI HUKUKUN KAYNAKLARI NORMLAR HİYERARŞİSİ Anayasa Kanunlar Kanunların Konusu Genel Kanun - Özel Kanun Ayırırmı Kanunların Yürürlükten kalkması Uluslararası Antlaşmalar Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) Olağan dönem KHK Olağan Üstü Dönem KHK Tüzük (Nizamname) Yönetmelik (Talimatname) Adsız Düzenleyici İşlemler

3 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. 1. Hukuk Kavramı ve Yaptırım Hukuk, belli bir toplumda, belli bir zamanda yürürlükte olan, devletçe yaptırıma bağlanmış toplumsal davranış kuralları bütünüdür. "Devletçe yaptırıma bağlanmış" olma niteliği hukuk kurallarını, ahlak, din ya da görgü kuralları gibi diğer toplumsal davranış kurallarından ayıran temel özelliktir. Kişiyi hukuk kurallarına uymaya, aykırı davranıştan çekinmeye zorlayan devlet gücü uygulamalarının tümünü kapsamak üzere "yaptırım" (müeyyide) deyimi kullanılır. Yaptırım hukuk kurallarına aykırı davrananlara devlet tarafından verilen her türlü organize ve sistematik tepkiye /reaksiyona verilen addır. Yaptırımın; ceza, cebri icra, tazminat, geçersizlik (hükümsüzlük) gibi çeşitli türlerinden söz edilebilir. Çağdaş hukuk anlayışında; devlet, yaptırım gücünü tek elde toplayan örgüttür. 2. Kamu Hukuku Özel Hukuk Ayrımı Dünya üzerinden yaygın şekilde uygulanan olan iki hukuk sisteminden söz edilebilir: Anglo- Sakson Hukuk Sistemi ve Kıta Avrupası (Roma Germen) Hukuk Sistemi. Türk Hukuku Kıta Avrupası Hukuk Sistemine dahildir. Bu sistemde hukuk, "kamu hukuku" ve "Özel hukuk" olmak üzere ikiye ayrılarak kavranır. Kamu hukuku karakterli hukuki ilişkilerde hukuki ilişkinin en az bir tarafı Devlettir. Kamu hukuku ilişkisinin taraflarından biri olan devlet, diğer tarafta bulunan özel kişilerin karşısında üstün konumdadır. Devletin bu üstün konumu onun egemenlik hakkından kaynaklanır. Özel Hukuk ilişkileri bakımından yetersiz olsa da akılda kalıcı tanım bu alanın siviller arasındaki ilişkilerin düzenlendiği hukuk dalı olduğudur. Özel hukuk ilişkisinde taraflar arasında en azından kuramsal bağlamda "eşitlik" söz konusudur. Devletin egemenlik hakkını kullanmaksızın girdiği ilişkiler de mevcuttur. Bunlara da özel hukuk kuralları uygulanır. KAMU HUKUKU 1. Uluslararası Hukuk 2. Anayasa Hukuku 3. İdare Hukuku 4. Vergi Hukuku 5. Ceza Hukuku 6. Medenî Usul Hukuku 7. İcra ve İflas Hukuku KAMU HUKUKU VE ÖZEL HUKUKUN BAŞLICA DALLARI ÖZEL HUKUK 1. Medenî Hukuk a) Kişiler Hukuku b) Aile Hukuku c) Miras Hukuku d) Eşya Hukuku 2. Borçlar Hukuku 3. Ticaret Hukuku 4. Devletler Özel Hukuku 3

4 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. 3. Hukukun Kaynakları 3.1. Hukukun Asli Kaynağı Hukukun asli kaynağı onu yaratan toplumdur Hukukun Biçimsel/Şekli Kaynakları (Yürürlük Kaynakları) Hukukun biçimsel ya da yürürlük kaynakları, hukuk kuralının nerede, ne biçimde bulunduğu ve ne derece etkili olduğu sorularına yanıtın esas alındığı hukuk kuralları sınıflandırmasına verilen isimdir. Yürürlük kazanmak toplumda uygulanabilir olmak demektir. Türk hukukunun da dahil olduğu Kıta Avrupası Hukukunda hukukun yürürlük kaynakları şu şekilde karşımıza çıkar HUKUKUN YÜRÜRLÜK KAYNAKLARI YAZILI HUKUK KURALLARI GELENEK HUKUKU (Örf ve Adet Hukuku) YARGI KARARLARI (İçtihat) VE ÖĞRETİ (Doktrin) Yazılı kaynaklar, devlet tarafından konulmuş olan bütün hukuk kurallarından oluşur. Bunlar adı üstünde "yazılı"dır. Bunların çoğu "Resmî Gazete"de yayınlanırlar. Yazılı hukuk kuralları asli yürürlük kaynağıdır. Bir konuda açık kesin net bir yazılı hukuk kuralı varsa Hakim bu kurala göre karar verir; diğer kaynaklara başvurmaz. Yazılı hukuk kuralarında uygulanabilir bir hüküm yoksa (kanun boşluğu), hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa (hukuk boşluğu) kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir. Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır. 4. Normlar Hiyerarşisi Bir hukuk düzeninde yazılı hukuk kuralları, dağınık hâlde ve rastgele değil, belirli bir sistematik içinde bulunur. Yazılı hukuk kuralları arasında altlık-üstlük ilişkisi vardır. Buna "normlar hiyerarşisi" denir. Alt basamakta yer alan normun varlık nedeni üst basamaktaki normdur. Alt basamaktaki norm üsttekine dayandığı için geçerlidir; meşrudur. Dolayısıyla alt norm üst norma uygun olmak zorundadır; alt basamaktaki norm üsteki norma aykırı olamaz. Sözünü ettiğimiz bu hiyerarşik sistemi Hans Kelsen in ( normlar hiyerarşisi ya da 4

5 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. hukuk düzeni piramidi ile açıklanır. Piramidin Türk Mevzuatına uyarlanmış hali şöyledir: 4.1. Anayasa Anayasa diğer kanunların hepsinin üstünde yer alan; yasama, yürütme, yargı organlarının tümünü bağlayan, temel hukuk kurallarını içeren bir kanundur. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. Anayasa diğer kanunların hepsinin üstünde yer alır ve tüm diğer kanunlar anayasaya uygun olmak zorundadır. Anayasa devletin kuruluş ilkelerini, niteliğini, temel organlarını (yani yasama, yürütme ve yargı organlarının) ve devlet karşısında bireylerin temel hak ve özgürlüklerini düzenler. Günümüzde yürürlükte olan Anayasa, 7 Kasım 1982 tarih ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasıdır Anayasasında temel hak ve özgürlüklerin düzenlenme sistematiği şu şekildedir: 5

6 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. İkinci Kısım: TEMEL HAKLAR ve ÖDEVLER Birinci Bölüm: GENEL HÜKÜMLER MADDE 12: Temel Hak ve Hürriyetlerin Özelliği MADDE 13: Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması MADDE 14: Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılmaması MADDE 15: Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması MADDE 16: Yabancıların Durumu İkinci Bölüm: KİŞİNİN HAKLARI ve ÖDEVLERİ MADDE 17: Kişinin Dokunulmazlığı, Maddî ve Manevî Varlığı MADDE 18: Zorla Çalıştırma Yasağı MADDE 19: Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması MADDE 20: Özel Hayatın Gizliliği MADDE 21: Konut Dokunulmazlığı MADDE 22: Haberleşme Hürriyeti MADDE 23: Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti MADDE 24: Din ve Vicdan Hürriyeti MADDE 25: Düşünce ve Kanaat Hürriyeti MADDE 26: Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti MADDE 27: Bilim ve Sanat Hürriyeti Basın ve Yayımla İlgili Hükümler MADDE 28: Basın Hürriyeti MADDE 29: Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı MADDE 30: Basın Araçlarının Korunması MADDE 31: Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı MADDE 32: Düzeltme ve Cevap Hakkı Toplantı Hak ve Hürriyetleri MADDE 33: Dernek Kurma Hürriyeti MADDE 34: Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı MADDE 35: Mülkiyet Hakkı Hakların Korunmasıyla İlgili Hükümler MADDE 36: Hak Arama Hürriyeti MADDE 37: Kanunî Hâkim Güvencesi MADDE 38: Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar MADDE 39: İspat Hakkı MADDE 40: Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Üçüncü Bölüm: SOSYAL ve EKONOMİK HAKLAR ve ÖDEVLER MADDE 41: Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları MADDE 42: Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi Kamu Yararı MADDE 43: Kıyılardan Yararlanma MADDE 44: Toprak Mülkiyeti MADDE 45: Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların Korunması MADDE 46: Kamulaştırma MADDE 47: Devletleştirme ve Özelleştirme MADDE 48: Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti Çalışma İle İlgili Hükümler MADDE 49: Çalışma Hakkı ve Ödevi MADDE 50: Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı MADDE 51: Sendika Kurma Hakkı MADDE 52: (Mülga) MADDE 53: Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı MADDE 54: Grev Hakkı ve Lokavt MADDE 55: Ücrette Adalet Sağlanması Sağlık, Çevre ve Konut MADDE 56: Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması MADDE 57: Konut Hakkı Gençlik ve Spor MADDE 58: Gençliğin Korunması MADDE 59: Sporun Geliştirilmesi Sosyal Güvenlik Hakları MADDE 60: Sosyal Güvenlik Hakkı MADDE 61: Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler MADDE 62: Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları MADDE 63: Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması MADDE 64: Sanatın ve Sanatçının Korunması MADDE 65: Devletin İktisadî Ve Sosyal Ödevlerinin Sınırları Dördüncü Bölüm: SİYASÎ HAKLAR ve ÖDEVLER MADDE 66: Türk Vatandaşlığı MADDE 67: Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette Bulunma Hakları Siyasî Partilerle İlgili Hükümler MADDE 68: Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrılma MADDE 69: Siyasî Partilerin Uyacakları Esaslar Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı MADDE 70: Hizmete Girme MADDE 71: Mal Bildirimi MADDE 72: Vatan Hizmeti MADDE 73: Vergi Ödevi MADDE 74: Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı 6

7 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR Kanunlar TBMM ne sadece milletvekilleri (tek başına ya da birlikte) ve Bakanlar Kurulu tarafından kanun önerisi sunulabilir. Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere Kanun Tasarısı; milletvekillerince sunulan öneriye ise Kanun Teklifi denir. TBMM tarafından hazırlanan ve kabul edilen ve cumhurbaşkanınca yayımlanarak yürürlüğe konulan yazılı hukuk kurallarına kanun denir. Meclise gelen kanun teklif ve tasarıları, Anayasa ve TBMM içtüzüğü uyarınca görüşülüp kabul edilirse Cumhurbaşkanınca yayınlanarak yürürlüğe konulur. Cumhurbaşkanı, kendisine gelen kanunları ya 15 gün içinde yayınlar ya da bir kez daha görüşülmek üzere TBMM ye geri gönderir. Geri gönderilen kanun aynen kabul edilir ise Cumhurbaşkanı anayasal gelenek icabı yayınlamak zorundadır. Bir kanunun yürürlüğe girmesi için yayınlanması gerekir. Yayınlanacağı yer TC Resmi Gazetedir. Kanunlarda son maddelerden biri genelde yürürlük maddesidir. Kanunun ne zaman yürürlüğe gireceği o maddede belirtilir Kanunların Konusu Anayasa uyarınca bazı işler ve işlemler ancak kanunla yapılabilir. Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur (AY m.38/iii); Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir (AY m.13). Bunlar dışında hangi konuların ve ne kadar ayrıntıya girilerek kanunla düzenleneceği tamamen yasama organının (TBMM) takdirine bırakılmıştır. Yeter ki çıkartılan kanun Anayasaya uygun olsun Genel Kanun - Özel Kanun Ayırırmı Bir hukuk dalının tümünü ya da büyük bölümünü düzenleyen kanun, genel kanundur. Örn: Medeni Kanun, Türk Borçlar Kanunu, Türk Ceza Kanunu, Türk Ticaret Kanunu Buna karşılık bir hukuk dalının sınırlı bir bölümünü düzenleyen kanunlar özel 1 Kanunda ne zaman yürürlüğe gireceği belirtilmemiş ise, yayım tarihinden itibaren (yayım tarihi dahil) 45 günün dolmasıyla yürürlük kazanır [29 Mayıs 1928, 1322 sk. m.3] 7

8 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. kanunlardır. Örn: Soyadı Kanunu,Denekler Kanunu Bu ayrım özellikle aynı alanı düzenleyen iki kanun olması durumunda önem arz eder: Aynı alanı düzenleyen hem genel kanun hem de özel kanun varsa özel kanun hükümleri öncelikle uygulanır. Özel kanunda düzenleme yoksa genel kanuna başvurulur Kanunların Yürürlükten kalkması Kanunlar çeşitli biçimlerde yürürlükten kalkar. Kanun 1. ya sonradan yapılan bir başka kanunla Kanun, sonradan yapılan bir başka kanunun açık bir hükmüyle yürürlükten kaldırılabilir; buna "açık ilga" denir. Böyle açık bir hüküm olmasızın sonradan çıkartılan bir kanunun, önceki kanun hükümleriyle çelişen hükümler içermesi halinde sonraki kanun hükümleri uygulanır ve buna da "örtülü (zımni) ilga" denir. 2. ya süresinin dolmasıyla (süreli kanunlar bakımından) Kural olarak, bir kanunun yürürlükten kalkması, onu yürürlükten kaldıran başka bir kanun çıkarılmasıyla mümkündür. Ancak bazı kanunlar kendiliğinden yürürlükten kalkar. Bunlara süreli kanun denir. Örn: Bütçe kanunu; İmar düzenine aykırı yapıların kaldırılması; ek sınav hakkı tanınması; ödenmeyen vergilerin taksitlendirilmesi vb. 3. ya da Anayasa Mahkemesince Anayasaya aykırı bulunarak iptal edilmesiyle yürürlükten kalkar. Kanunlar, Anayasaya aykırı ise, belli makamların başvurusu üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir ve Mahkemece yapılan bu denetim Anayasaya aykırı oldukları sonucuna varılırsa iptal edilir. Kural olarak, Anayasa Mahkemesinin iptal kararının Resmi Gazetede yayınlanmasıyla iptal edilen kanun yürürlükten kalkar Uluslararası Antlaşmalar AYm.90 uyarınca, Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Uluslararası andlaşmalar kanun hükmündedir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Uluslararası andlaşmalar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. 8

9 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere (insan haklarına) ilişkin uluslararası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda uluslararası antlaşma hükümleri esas alınır. Kural olarak uluslararası antlaşmalar hiyerarşik bakımdan kanunlarla aynı basamakta olmakla birlikte, Temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmaların kanunlardan daha üst bir yerde yer aldıklarını söylemek mümkündür Kanun Hükmünde Kararnameler (AY m.91, 122, 148) Kanun hükmünde kararnameler, Türkiye Büyük Millet Meclisinden veya doğrudan Anayasadan aldığı bir yetkiye dayanarak Bakanlar Kurulunun belli konuları düzenlemek için çıkardığı ve kanun düzeyinde yer alan yazılı hukuk kurallarıdır. Kanun hükmünde kararnameler adı üstünde kanun "hükmündedir". Yani normlar hiyerarşisinde kanunlarla eş düzeyde yer alır. Kanun hükmünde kararnameler mevcut kanunları yürürlükten kaldırabilir; onlarda değişiklik yapabilir veya kanun konusu olmayan bir konuyu kanun gibi düzenleyebilir Anayasası düzeninde olağan ve olağanüstü olmak üzeri iki çeşit kanun hükmünde kararname vardır. Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez (Anayasa m.7). Ne var ki, bazı alanlarda hızlı yasal düzenlemeye gitme gereksinimi, Kanun hükmünde kararname denilen bir düzenleyici işlemin yapılması gereksinimi, Kanun hükmünde kararname denilen düzenleyici işlemin ortaya çıkmasına neden olmuştur Olağan dönem KHK Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verebilir. Ancak sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez. Yetkilendirme yetki kanunu denilen bir kanunla yapılır. Yetki kanunu, çıkarılacak kanun hükmünde kararnamenin, amacını, kapsamını, 9

10 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. ilkelerini, kullanma süresini ve süresi içinde birden fazla kararname çıkarılıp çıkarılamayacağını gösterir. Kanun hükmünde kararnameler, Resmi Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler. Ancak, kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir ve Kararnameler, Resmi Gazetede yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Kanun hükmünde kararnameler, Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonları ve Genel Kurulunda öncelikle ve ivedilikle görüşülür. Yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, Türkiye Büyük Millet Meclisince reddedilen kararnameler bu kararın Resmi Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Anayasa Mahkemesi, kanun hükmünde kararnamelerin Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler (AY m.148) Olağan Üstü Dönem KHK Sıkıyönetim ve olağanüstü hal ilan edildiği durumlarında bu kurallar tamamen değişir. Bu durumlarda, - Sıkıyönetim ve olağanüstü hal kanun hükmünde kararnamelerini çıkarma yetkisi normal bakanlar kuruluna değil, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. Bu tür Kanun hükmünde kararnameler çıkarılması için yetki kanuna ihtiyaç yoktur. - Sıkıyönetim ve olağanüstü hâl kanun hükmünde kararnameleri konu sınırlandırmasına da tâbi değildir; temel hak ve hürriyetler dahil gerekli olan her konu bu tür kanun hükmünde kararnameler ile düzenlenebilir. - Sıkıyönetim ve olağanüstü hâl kanun hükmünde kararnamelerinin yargısal denetimi mümkün değildir. Yani bu tür kanun hükmünde kararnamelere karşı Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz Tüzük (Nizamname) Anayasa m.115 Tüzük çıkarma yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, tüzükler çıkarabilir. Çıkarmadan önce Danıştay ın istişari (danışma) nitelikteki incelemesinden geçirilmek zorundadır. Tüzükler, Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi yayımlanır. Tüzükler Kanunlara aykırı olamaz. Tüzüklerin kanuna aykırı olması halinde 10

11 Bu ders notu hazırlanırken Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, (Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım,2013; Kemal Gözler, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Basım Yayım Dağıtım, 2013) Rona Aybay / Aydın Aybay, Hukuka Giriş, İstanbul, Bilgi Üniversitesi yayınları/hukuk Dizisi, 2011; Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku, 15. Baskı, (İstanbul, Beta Yay.,2010), isimli eserlerden yararlanılmıştır. HAK SAHİBİNİN YAZILI İZİN OLMADAN BU DERS NOTUNUN TAMAMI VEYA HERHANGİ BİR KISMININ, HERHANGİ BİR AMAÇLA KOPYALANMASI, ÇOĞALTILMASI, UMUMA VE ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE İLETİLMESİ, DAĞITILMASI, YAYINLANMASI, DOĞRUDAN VEYA DOLAYLI OLARAK AYNEN YA DA BAŞKA BİR ŞEKİLDE EĞİTİM AMAÇLI YA DA EĞİTİM AMACI DIŞINDA KULLANILMASI, KİRALANMASI, ÖDÜNÇ (ARİYET) VERİLMESİ, TEŞHİR EDİLMESİ, UYARLANMASI YASAKTIR. AKADEMİK ATIFLAR SIRALANAN ESERLERİN İLGİLİ BÖLÜMLERİNE YAPILMALIDIR. Danıştay da dava açılarak iptali sağlanabilir Yönetmelik (Talimatname) Anayasa m.124 Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri (Belediyeler, Üniversiteler, SGK, TİK, TRT, KİTler vb.), kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve ve bunlara aykırı olmamak koşuluyla yönetmelikler çıkarabilirler. Yönetmeliklerin Cumhurbaşkanı tarafından imzalanmaları da gerekmez. Her yönetmeliğin yürürlüğe girmesi Resmî Gazetede yayımlanması da şart değildir. Hangi yönetmeliklerin Resmî Gazetede yayımlanacağı kanunda belirtilir Yönetmelikler, kanunlara ve tüzüklere aykırı olamaz. Kanunlara ve tüzüklere uygunlukları idari yargının denetimine tabidir. Danıştay ilk derece mahkemesi olarak Bakanlıklar ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak yönetmeliklere karşı açılacak iptal davalarını karara bağlar (2575 sk.m.24). Belli bir yörede uygulanacak olan yönetmeliklerin denetimi ise, o yerde bulunan idare mahkemelerinde yapılır Adsız Düzenleyici İşlemler Anayasada öngörülmüş yürütme organının düzenleyici işlemleri (genel, soyut, objektif hukuk kuralları koyan kamu hukuku işlemlerinin tümü), kanun hükmünde kararname, tüzük, yönetmelik olmak üzere üç tanedir. Ancak, yürütme organının, bunların dışında, "kararname", "karar", "tebliğ", "genelge", "yönerge", "statü" gibi değişik isimler taşıyan işlemlerle hukuk kuralları koyduğu görülür. Bu tür düzenleyici işlemlere, bunların adı, Anayasada geçmediği için, "adsız düzenleyici işlemler" denmektedir. Adsız düzenleyici işlemlerin, yönetmelik olarak kabul edilip, onların hukukî rejimine tâbi tutulması gerektiği öğretide destek bulan bir görüştür. 11