ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Aysun ADAKLI FARKLI AÇLIK TOKLUK BESLEME DÖNGÜLERİNİN, AVRUPA DENİZ LEVREĞİ (Dicentrarchus labrax) NİN BÜYÜME PERFORMANSI ve VÜCUT KİMYASAL KOMPOZİSYONU ÜZERİNE ETKİLERİ SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK ANABİLİM DALI ADANA, 2012 I

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARKLI AÇLIK TOKLUK BESLEME DÖNGÜLERİNİN, AVRUPA DENİZ LEVREĞİ (Dicentrarchus labrax) NİN BÜYÜME PERFORMANSI ve VÜCUT KİMYASAL KOMPOZİSYONU ÜZERİNE ETKİLERİ Aysun ADAKLI YÜKSEK LİSANS TEZİ SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK ANABİLİM DALI Bu Tez 11/01/2012 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir Yrd. Doç. Dr.Oğuz TAŞBOZAN Prof. Dr.Suat DİKEL Doç. Dr.Gökhan GÖKÇE DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Su Ürünleri Yetiştiricilik Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: SÜF2010YL23 Not: Bu tezden kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir. II

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ FARKLI AÇLIK TOKLUK BESLEME DÖNGÜLERİNİN, AVRUPA DENİZ LEVREĞİ (Dicentrarchus labrax) NİN BÜYÜME PERFORMANSI ve VÜCUT KİMYASAL KOMPOZİSYONU ÜZERİNE ETKİLERİ Aysun ADAKLI ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİK ANABİLİM DALI Danışman :Yrd. Doç. Dr. Oğuz TAŞBOZAN Yıl: 2012, Sayfa: 75 Jüri :Yrd. Doç. Dr. Oğuz TAŞBOZAN :Prof. Dr. Suat DİKEL :Doç. Dr.Gökhan GÖKÇE Bu çalışma farklı açlık-tokluk besleme döngülerinin levrek yavrularının büyüme performansı ve vücut kimyasal kompozisyonu üzerine etkilerini değerlendirmek için kurgulanmıştır. Bu amaçla, ortalama başlangıç ağırlıkları (BA) 5.85±0.54 g olan 720 adet yavru birey 12 tanka (400 L) 3 tekerrürlü gruplar halinde stoklanmıştır. Denemede 50 gün boyunca döngülü olarak balıklara 4 farklı besleme rejimi uygulanmıştır. Kontrol grubu (G1), deneme boyunca günde 3 kez doyana kadar yemlenmiştir. Diğer üç grup 2 gün aç/8 gün doyana kadar besleme (G2) (5 döngü), 5 gün aç/20 gün doyana kadar besleme (G3) (2 döngü) ve 10 gün aç/40 gün doyana kadar besleme (G4) (1 döngü) olacak şekilde tasarlanmıştır. Araştırma süresince her 10 günde bir örnekleme yapılmış ve her tanktan 5 er adet balık alınarak balıkların besin madde bileşenleri, büyüme parametreleri, yem değerlendirmeleri, Toplam Yağ (TY) oranları ve Karaciğer Somatik İndeksi (KSİ) belirlenmiştir. Çalışmanın sonunda, sadece G2 grubu kısmi telafi büyümesi göstermiş ve tüm grupların Son Ağırlıkları (SA) arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.05). Açlık gruplarının Spesifik Büyüme Oranı (SBO) ve Günlük Büyüme Oranı (GBO) değerleri kontrol grubundan düşük bulunmuştur (p<0.05). Yem Çevirim Oranı (YÇO) ve Ekonomik Çevirim Oranı (EÇO) bakımından G4 grubu en iyi grup olmuş ve tüm grupların YÇO değerleri arasında farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (p<0.05). KSİ gruplar arasında önemli derecede farklılık göstermezken (p>0.05) TY oranı G4 grubunda en düşük bulunmuştur (p<0.05). Balıkların tüm vücut lipit kompozisyonu besleme rejiminden etkilenmiştir. Elde edilen verilere göre kısmi telafi gösteren G2 grubu ekonomik değerlendirme açısından önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Avrupa deniz levreği, Dicentrarchus labrax, Açlık-tokluk, Vücut Kimyasal Kompozisyonu, Telafi Büyümesi I

4 ABSTRACT MSc THESIS THE EFFECTS OF DIFFERENT CYCLES OF STARVATION AND REFEEDING ON GROWTH AND BODY COMPOSITION ON EUROPEAN SEA BASS (Dicentrarchus labrax) Aysun ADAKLI CUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF AQUACULTURE Supervisor :Asst. Prof. Dr. Oğuz TAŞBOZAN Year: 2012, Pages: 75 Jury :Asst. Prof. Dr. Oğuz TAŞBOZAN :Prof. Dr. Suat DİKEL :Assoc..Prof.Dr. Gökhan GÖKÇE This study was designed to investigate the effects of starvation and re-feeding cycles on growth performance and body chemical composition of sea bass juveniles. For this purpose, a total of 720 juveniles with initial mean weight (IW) of 5.85±0.54 g were stored in tanks (400 L) as triplicate groups. In the experiment, four different feeding regimes with cycles were applied to fish groups for 50 days. During the period of trial, control group (G1) was fed to satiation three times a day. The feeding regimes of the other three groups were designed as follows: 2 days starvation/8 days satiation (G2) (5 cycles), 5 days starvation/20 days satiation (G3) (2 cycles) and 10 days starvation/40 days satiation (G4) (1 cycle). During study, fish sampling was made every 10 days and parameters including nutrient composition, growth rates, feed utilization, Total Fat (TF) ratio and Hepato Somatic Index (HSI) were determined by taking 5 fish from each tank. At the end of the study, only G2 group demonstrated partial compensatory growth and the difference between the Final Weights (FW) of groups was found statistically significant (p<0.05). Specific Growth Rates (SGR) and Daily Growth Rates (DGR) of fasting groups were found lower than those of control group (p<0.05). G4 groups was determined to have the best values of Feed Conversion Ratio (FCR) and Economic Conversion Ratio (ECR), and a statistically significant difference was detected between FCR values of all groups (p<0.05). HSI did not demonstrate a significant difference between groups (p>0.05), while TF ratio was found lowest in G4 (p<0.05). Whole-body lipid compositions of fish were affected by feeding regime. According to data obtained in the study, G2 group demonstrating partial compensation is suggested for economic evaluation. Keywords: European sea bass, Dicentrarchus labrax, Starvation-re-feeding, Body Chemical Composition, Compensatory growth II

5 TEŞEKKÜR Bu araştırmanın planlanması ve yürütülmesinde bana yardımcı olan değerli danışman hocam Sayın Yrd.Doç.Dr. Oğuz TAŞBOZAN a, tez konusunda yönlendirici fikirleri ile bana yol gösteren ve her zaman manevi desteklerini gördüğüm değerli hocam Sayın Prof.Dr. Mahmut Ali GÖKÇE ye ve Ar.Gör. Ş. Surhan TABAKOĞLU na, tez çalışmam boyunca bana güvenen, zengin düşüncelerini benimle paylaşan ve her konuda bana yardımcı olan değerli hocam Yrd.Doç.Dr. F. Burcu HARMANTEPE ye, tezin kurulumundan itibaren beni yalnız bırakmayan ve yardımını benden esirgemeyen lisans öğrencisi Engin PİRANLIOĞLU na, tezimin her aşamasında desteğini gördüğüm yüksek lisans öğrencisi Celal ERBAŞ a ve çalışmamın istatistiksel analiz kısmında bana yardımcı olan doktora öğrencisi Filiz ÖZCAN a, ayrıca ilgi ve yardımlarından dolayı Ar.Gör. Sedat GÜNDOĞDU ya en içten teşekkürlerimi sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ...I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER.....IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VI ŞEKİLLER DİZİNİ... VIII SİMGELER VE KISALTMALAR... X 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Deneme Ünitesi Yöntem Deneme Dizaynı ve Yönetimi Su Parametreleri Balıklarda Büyüme, Yem ve Ekonomik Değerlendirme Parametrelerinin Belirlenmesi Balıkların Vücut Kimyasal Kompozisyonlarının Belirlenmesi Kuru madde ve Ham Kül Analizi Protein Analizi Lipit Analizi İstatistiksel Hesaplamalar BULGULAR VE TARTIŞMA BULGULAR Deneme Tanklarındaki Çevresel Parametreler Büyüme Parametreleri Spesifik Büyüme Oranı Günlük Büyüme Oranı Oransal Büyüme Oranı IV

7 Yem Değerlendirme Parametreleri Yem Çevirim Oranı Günlük Yem Alım Oranı Protein Etkinlik Oranı Ekonomik Değerlendirme Ekonomik Çevirim Oranı Besin Madde Bileşenleri, Karaciğer Somatik İndeks ve Toplam Yağ Oranı Protein, Lipit, Kuru Madde ve Ham Kül Oranları Karaciğer Somatik İndeks ve Toplam Yağ Oranları Tartışma Büyüme Parametreleri Yem ve Ekonomik Değerlendirme Parametreleri Besin Madde Bileşenleri ve KSİ ve TY Oranları SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Denemede kullanılan Çamlı Yem firmasına ait yemin besinsel değerleri Çizelge 4.1. Deneme süresince ölçülen ortalama su sıcaklık değerleri Çizelge 4.2. Farklı açlık-tokluk döngülerinde beslenen levrek bireylerinin başlangıç ve son ağırlık değerleri Çizelge 4.3. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki spesifik büyüme oranları Çizelge 4.4. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki günlük büyüme oranları Çizelge 4.5. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki %oransal büyüme oranı Çizelge 4.6. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki yem çevirim oranları Çizelge 4.7 Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki günlük yem alım oranları Çizelge 4.8. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki protein etkinlik oranları Çizelge 4.9. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki ekonomik çevirim oranları Çizelge Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki %ham protein değerleri Çizelge Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki %lipit oranları Çizelge Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki %kuru madde oranları Çizelge Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki %ham kül oranları Çizelge Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki karaciğer somatik indeks oranları VI

9 Çizelge Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki toplam yağ oranı VII

10 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1. Türkiye de yılları arasındaki kültür balıkları üretimi ile yem üretimi arasındaki değişim...4 Şekil 3.1. Denemede kullanılan fiberglas ve deneme dizaynı Şekil 4.1. Deneme süresince (50 gün) farklı açlık-tokluk döngülerinde beslenen levrek bireylerinin vücut ağırlık değişimleri Şekil 4.2. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki spesifik büyüme oranları Şekil 4.3. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki günlük büyüme oranları Şekil 4.4. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arsındaki %oransal büyüme oranı Şekil 4.5 Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki yem çevirim oranları Şekil 4.6. Açlık-tokluk döngüleri boyunca levrek bireylerinin YÇO ve SBO değerleri arasındaki değişim Şekil 4.7. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki günlük yem alım oranları Şekil 4.8. Deneme süresince (50 gün) levrek bireylerinin %OBO ve %GYA arasındaki değişim Şekil 4.9. Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki protein etkinlik oranları Şekil Ölçüm günlerine göre hesaplanan gruplar arasındaki ekonomik çevirim oranları VIII

11 IX

12 SİMGELER VE KISALTMALAR BA EÇO GBO GYA KSİ L OBO Ort. PEO SA SBO SS T TK TÜİK TY YÇO : Başlangıç Ağırlığı : Ekonomik Çevirim Oranı : Günlük Büyüme Oranı : Günlük Yem Alım Oranı : Karaciğer Somatik İndeks : Litre : Oransal Büyüme Oranı : Ortalama : Protein Etkinlik Oranı : Son Ağırlık : Spesifik Büyüme Oranı : Standart Sapma : Sıcaklık : Telafi Katsayısı : Türkiye İstatistik Kurumu : Toplam Yağ : Yem Çevirim Oranı X

13 XI

14 1.GİRİŞ Aysun ADAKLI 1. GİRİŞ Su ürünleri yetiştiriciliğinde en önemli konu, diğer yetiştiricilik sistemlerinde olduğu gibi beslemedir. Her canlı beslenmek zorundadır ve beslenme aktivitesi canlının tüm yaşamsal faaliyetlerini belirleyen en önemli etkendir. Besleme, canlının biyolojik yapısı için önemli olduğu kadar yetiştiricilik periyodu ve maliyetler üzerinde de etkilidir. Bu nedenle, yetiştiricilik sistemlerinin ekonomik anlamda sürdürülebilirliği için besleme faaliyetleri ön plana çıkmaktadır. Balık beslemedeki amaç, yem ve toplam tüketim giderlerinin azaltılmasının yanı sıra ekonomik olarak sürdürülebilir (rantabl) ve çevreye daha az zarar verecek üretim ve besleme protokollerinin belirlenmesidir. Bu nedenle, balık besleme konusunda çalışan bilim adamları balığın biyolojisi ile yem alımı ve büyümesi üzerine etki edebilecek en uygun yem ve besleme modellerini bulmaya çalışmışlardır. Bu amaçla araştırıcılar son yıllarda, yetiştiricilik koşullarında belirli sürelerde açlık ya da kısıtlı besleme uygulanması esasına dayanan telafi büyümesi çalışmaları ile çeşitli balık türlerinde; beslenme, yem alma, yem değerlendirme ve büyüme performansları üzerindeki etkilerini araştırmışlardır (Jobling ve Koskela, 1996; Hayward ve ark, 1997; 2000; Wu ve ark, 2002; Ali ve Jauncey 2004; Zhu ve ark, 2005; Heide ve ark, 2006; Oh ve ark, 2007; 2008; Eroldoğan ve ark, 2008; Foss ve ark, 2009). Telafi büyümesi ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda bu büyümenin seviyesi tam telafi, kısmi telafi, aşırı telafi ve telafi büyümesinin olmadığı durum olmak üzere dört farklı şekilde sınıflandırılmıştır. Tam telafi büyümesi sonunda, aç bırakılan balıklar sürekli beslenen balıklar gibi aynı boyutlardaki ölçülere ulaşırlar. Kısmi telafide, aç bırakılan balıklar kendi eşleri olan ve sürekli beslenen bireylerle aynı ölçüye ulaşamazlar, fakat yeniden beslenme periyodu boyunca nispeten daha iyi büyüme ve yem değerlendirme oranı gösterirler. Aç bırakılan balıklar sürekli beslenen balıklardan daha yüksek büyümeye ulaştıklarında ise aşırı telafi büyümesi meydana gelir. Açlık periyodu sonunda yeniden beslenen balıklar eğer büyümelerine kaldıkları yerden olağan bir ölçüde devam ediyorlarsa bu durumda herhangi bir telafi meydana gelmez (Ali ve ark, 2003). 1

15 1.GİRİŞ Aysun ADAKLI Genellikle, hem bireysel hem de gruplandırılarak stoklanmış balıkların tam ya da kısmi olarak açlığa maruz kalmaları sonucunda telafi büyümesi gösterdikleri kanıtlanmıştır (Ali ve ark, 2003). Balıklarda açlık süresince, vücutlarındaki rezervlerde (özellikle lipit kompozisyonu) azalma görülmektedir. Yapılan birçok çalışmada, telafi büyümesi sırasında balıkların büyüme etkinlikleri daha yüksek bulunmuştur. Telafi büyümesinin olduğu durumlarda, balıklardaki somatik büyüme parametrelerinin ve vücuttaki lipit seviyelerinin açlık periyotlarındaki değerlere göre tekrar eski haline döndüğü görülmüştür (Ali ve ark, 2003). Bunun yanı sıra bazı çalışmalarda yemin kalitesinin de telafi büyümesinde gelişmeye etkili olduğu görülmüştür (Björnsson ve ark, 1992). Telafi büyümesi çalışmalarının genellikle kısmi ya da tam açlık periyotlarına bağlı olarak kurgulandığı görülmektedir. Yapılan çalışmaların bazılarında, açlık periyotlarına ek olarak dış faktörlerle birlikte kombine edilerek denenmiştir. Atlantik som balığında (Mortensen ve Damsgard, 1993; Nicieza ve Metcalfe, 1997; Maclean ve Metcalfe, 2001) ve morina balığında (Gadus morhua) düşük sıcaklığın etkisi (Purchase ve Brown, 2001) araştırılmış, Atlantik som balığının tatlı sudan deniz suyuna adaptasyonu sırasında (Damsgard ve Arnesen, 1998) ve benekli kurtbalığı (Anarhichas minor) türünde düşük ve normal oksijen seviyelerinin açlık tokluk periyotları ile kombinasyonunda telafi büyümesine etkileri araştırılmıştır (Foss ve Imsland, 2002). Telafi büyümesi araştırmalarının kendi içinde de farklı kombinasyonlar oluşturduğunu görmek mümkündür. Özellikle açlık sürelerin uzun ve kısa oluşu, bu sürelerin tekrarlı veya tek periyotlar halinde olması, araştırmada kullanılan balık bireylerinin ayrı ya da gruplar halinde tekerrürlü olarak kurgulanması denenmiştir. Yapılan ilk çalışmalarda araştırmaların eksik dizayn edilmeleri veya kurgu hataları nedeniyle elde edilen bilgilerin çok yeterli olmadığı da görülmektedir (Ali ve ark, 2003). Bu çalışmalar farklı familyalara ait balık türlerinde yapılmıştır. Salmonidae familyasında (Bilton ve Robins, 1973; Weatherley ve Gill, 1981; Miglavs ve Jobling, 1989a,b; Mortensen ve Damsgard, 1993; Nicieza ve Metcalfe, 1997; Maclean ve Metcalfe, 2001), Gadidae familyasında (Purchase ve Brown, 2001), Cyprinidae 2

16 1.GİRİŞ Aysun ADAKLI familyasında (Russell ve Wootton, 1992; Zhu ve ark, 2001; Xie ve ark, 2001), Gasterosteidae familyasında Gasterosteus aculeatus türünde (Zhu ve ark, 2001; 2003) ve Chiclidae familyasında (Vera-Cruz ve Mair 1994; Basiao ve ark, 1996; Wang ve ark, 2000) yapılan çalışmalar bulunmaktadır. Deniz balığı türlerinde de farklı kurgularla düzenlenmiş telafi büyümesi çalışmaları mevcuttur. Bu araştırmalarda, Pleuronectidae familyası (Paul ve ark, 1995; Saether ve Jobling, 1999), Centrarchidae familyası (Hayward ve ark,1997) Percidae familyası (Hayward ve Wang, 2001), Bagridae familyası (Wu ve ark, 2003), Sparidae familyası (Eroldoğan ve ark, 2006a,b; Oh ve ark, 2007) ve Moronidae familyası (Şahin ve ark, 2000; Perez-Jimenez ve ark, 2007; Rubio ve ark, 2010; Cahtzifotis ve ark, 2011) üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Avrupa deniz levreği (Dicentrarchus labrax) türü hem Türkiye de hem de Akdeniz ülkelerinde ticari öneme sahip bir türdür. Ülkemizde yetiştiriciliği yaklaşık 30 yıldır yapılmaktadır. Türkiye de su ürünleri yetiştiricilik sektörüne bakıldığında, üretimin %47 si iç sularda, %53 ü ise denizlerde gerçekleştiği görülmektedir. Toplam yetiştiricilik üretimi içerisinde ton ile (Anonim, 2011) deniz levreği (%30.39) denizel türler içersinde ilk sırayı almaktadır (TÜİK, 2010). Kültür balıkçılığı ve özellikle levrek yetiştiriciliğinin her geçen gün artmasına bağlı olarak yem sektörü de hızlı bir gelişim göstermektedir. Su ürünleri yetiştiriciliğindeki hızlı gelişimin devam ettiği ve her geçen gün balık yetiştiriciliği alanında yeni türlerin eklenmesi söz konusu olması nedeniyle, önümüzdeki yıllarda yem üretiminin de artacağı düşünülmektedir. Ülkemizde de balık yetiştiriciliğinin başladığı günlerden bugüne, yem üretim miktarı önemli oranlarda artış göstermiştir. Aşağıda, Türkiye de yılları arasındaki kültür balıkları yetiştiriciliğinde kullanılan karma yem üretimi ile kültür balıkları üretimi arasındaki değişim verilmiştir (Şekil 1.1). 3

17 1.GİRİŞ Aysun ADAKLI Şekil 1.1 Türkiye de yılları arasındaki kültür balıkları üretimi ile yem üretimi arasındaki değişim (Anonim, 2010; TÜİK; 2010) Yukarıda da bahsedildiği gibi yetiştiricilik işletmelerinde yemi en ekonomik biçimde kullanmak, üzerinde durulması gereken konuların başında gelir. Bu nedenle, yem tüketimi ve büyüme açısından telafi büyümesi çalışmaları önem kazanmaktadır. Levreklerde bu amaçla telafi büyümesi çalışmalarında: düşük sıcaklıklardaki açlığın levreklerde enerji rezervlerini kullanma, iştah ve büyümeyi düzenleme üzerindeki etkileri (Pastoureaud, 1991), kısa süreli açlık ve yeniden besleme periyodunun besin kompozisyonuna etkisi (Perez-Jimenez, 2007), uzun dönem açlık ve yeniden besleme süresince levreklerin karaciğer ve kasında insülin benzeri büyüme faktörlerinin belirlenmesi (Terova ve ark, 2007) açlık ve stres sonrası telafi büyümesi (Rubio ve ark, 2010), açlık ve tokluğun levreklerde vücut ağırlığı, plazma metabolitleri ve oksidatif enzimler üzerine olan etkisi (Chatzifotis ve ark, 2011), gibi konular üzerinde durulmuştur. Yapmış olduğumuz bu araştırmada, daha önce yapılan çalışmalara göre değişik stratejiler uygulanmıştır. Araştırmamızda farklı açlık-tokluk döngülerine maruz bırakılan levreklerde, döngüler devam ederken her 10 günde bir ara örnekleme yapılarak balıkların hem büyüme ve yem değerlendirme parametreleri hem de besinsel kompozisyonları belirlenmiştir. 4

18 1.GİRİŞ Aysun ADAKLI Bu nedenle teze konu olan bu çalışmada, farklı açlık tokluk döngüleri uygulanan yaklaşık 6 g ağırlığındaki levrek bireylerinde büyüme ve yem değerlendirme parametrelerinin optimum ya da daha iyi seviyelerde tutulabilmesi amaçlanmıştır. Bunun yanı sıra, balığın vücut kimyasal kompozisyonlarının belirlenmesine çalışılmıştır. Bu amaçla çalışmada, her gün beslenen kontrol grubunun yanı sıra, 2 gün aç 8 gün tok (2A:8T), 5 gün aç 20 gün tok (5A:20T) ve 10 gün aç 40 gün tok (10A:40T) besleme rejimleri uygulanmıştır. Böylece, uygun besleme protokollerinin seçimi ile birlikte yem girdilerinin düşürülmesi ve etkili besleme modellerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Araştırma sonunda elde edilen bulguların bilimsel anlamda ve su ürünleri yem ve yetiştiricilik sektörlerine kalıcı faydalar getireceği düşünülmektedir. 5

19 1.GİRİŞ Aysun ADAKLI 6

20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Telafi büyümesi, karşılaştırılabilir uygulama altında tutulan balıkların sürekli beslenen kontrol gruplarına göre büyüme oranlarında görülen hızlı artış eğilimi olarak adlandırılmaktadır. Telafi büyümesi ayrıca, sistem varyansındaki herhangi bir artış ve birbirini izleyen zaman aralıklarındaki büyüme karakteri arasında negatif korelasyon olarak da tanımlanmaktadır (Atchley 1984; Ricker 1969, 1975; Riska ve ark, 1984). Son yıllarda birçok kemikli deniz balığı ve yassı balık türleri üzerinde farklı açlık-tokluk besleme döngüleri uygulanarak telafi büyümesi çalışmaları yapılmıştır (Saether ve Jobling 1999; Tian ve Qin 2003; 2004; Heide ve ark, 2006; Eroldoğan ve ark, 2006a,b; Oh ve ark, 2007; Yılmaz 2008; Foss ve ark, 2009; Bavcevic ve ark, 2010; Altınöz, 2011). Som balıklarının (Oncorhynchus nerka) 1-3 hafta aç bırakıldıktan sonra, yeniden beslendiklerinde 7 haftanın üzerindeki periyotlarda kontrol grubunu yakalayabildikleri rapor edilmiştir (Bilton ve Robins 1973). Schwarz ve ark (1985), protein veya enerji kısıtlamasına maruz bırakılmış sazanların (Cyprinus carpio) telafi sağlayamadıklarını belirlemişlerdir. Reimers ve ark (1993), Şubat ve Mart aylarında açlık periyodu uygulanan Atlantik som balıklarında telafi büyümesini araştırmışlardır. Atlantik som balıkları sürekli beslendiklerinde vücut ağırlıklarını %0.10 gün -1 ile %5.9 gün -1 oranlarında arttırırlarken, açlık periyodu boyunca vücut ağırlıklarını yine aynı oranlarda (%0.10 gün -1 ile %6 gün -1 ) azalttıkları kaydedilmiştir. Aç kalan gruplar, Nisan ve Mayıs ayında 41 gün boyunca tekrar beslenmelerinin ardından sürekli beslenen kontrol grubu (%11.4) (%0.28 gün -1 ) ile karşılaştırıldıklarında ağırlıklarını (%22.7) (%0.55 gün -1 ) arttırdıkları rapor edilmiştir. Morina (Gadus morhua) balıklarında yapılan çalışmada, 3 haftanın altındaki açlık sürelerinde balıklarda telafi büyümesi gözlenmemiştir (Jobling ve ark, 1994). Saether ve Jobling (1999), kalkan balıklarında, Scophthalmus maximus, kısıtlı besleme sonrası telafi büyümesi tepkilerinin, yem kullanımı ve büyüme üzerine olan etkilerini araştırmışlardır. Başlangıç ağırlıkları g olan balıklar 41 gün boyunca 7

21 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI vücut ağırlıklarının %0.25 i, %0.38 i ve %1/gün -1 i oranlarında, daha sonra ise kalan 34 gün boyunca vücut ağırlıklarının %1/gün -1 i üzerinden beslenmişlerdir. Kısıtlı beslemeden yeniden besleme periyoduna geçildikten sonra tüm gruplarda hiperfaji (özellikle açlık periyodu sonrasında görülen aşırı yem alma isteği ya da tüketimi) gözlenmiş ve grupların hepsi telafi büyümesi tepkisi vermiştir. Araştırma sonunda, tüm grupların ağırlıkları önemli ölçüde artmış ve kısıtlı rasyonlarda beslenen grupların % canlı ağırlık kazançları kontrol grubundan daha yüksek bulunmuştur. Wang ve ark (2000), 4.34 g lık hibrit tilapyalarla (Oreochromis mossambicus O.niloticus) yaptıkları 8 haftalık çalışmalarında 1, 2 ve 4 hafta boyunca aç bırakılıp daha sonra deneme sonuna kadar doyana kadar beslenen balıkları sürekli beslenen kontrol balıklarıyla karşılaştırmışlardır. Yeniden besleme periyodu boyunca aç kalan tüm grupların Günlük Yem Alımı (GYA) ve Spesifik Büyüme Oranı (SBO) değerleri kontrol grubundan önemli derecede yüksek bulunurken, tüm vücut kimyasal kompozisyonları gruplar arasında önemli derecede farklılık göstermemiştir. Deneme sonunda, 1 hafta açlık grubu kontrol grubuyla benzer ağırlığa ulaşmış, 2 ve 4 hafta açlık gruplarının ağırlıkları ise kontrolden önemli ölçüde düşük bulunmuştur. Qian ve ark (2000), gümüşi havuz balıklarında, Carassius auratus gibelio, (3.7 g), yaptıkları açlık uygulaması çalışmalarında telafi büyümesini ve balıklardaki yem kullanımını araştırmışlardır. Balıklar 8 haftalık deneme süresince, 0, 1, 2 ve 4 hafta boyunca aç bırakıldıktan sonra deneme sonuna kadar günde 2 kez doyana kadar yemlenmişlerdir. Çalışma sonunda, aç bırakma periyodu süresince havuz balıklarının artan yem kullanımı ve yem çevirim etkinliklerini büyüme yoluyla telafi ettikleri belirlenmiştir. Şahin ve ark (2000), bir dönem aç bırakma ve tekrar beslemenin 17 tuzluluk ve farklı sıcaklıklardaki deniz suyunda yetiştirilen levrek (Dicentrarchus labrax), çipura (Sparus aurata) ve gökkuşağı alabalığında (Oncorhynchus mykiss) boy ve ağırlıkça büyümeye etkilerini araştırmışlardır. Üç aşamada gerçekleştirilen çalışmada, balıklar 3 hafta aç bırakılmış ve bu dönem sonunda tekrar günde 3 kez serbest yemleme yöntemiyle yemlenmişlerdir. Araştırıcılar, 6 haftalık çalışmanın sonucunda balıklarda boyca ve ağırlıkça gelişmenin olduğunu rapor etmişlerdir. 8

22 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI Gaylord ve ark (2000), kanal kedi balıklarında, Ictalurus punctatus, telafi büyümesini ve vücut kondisyon değişikliklerini belirlemek için 98 günlük bir besleme denemesi yapmışlardır. Ağırlıkları yaklaşık 32 g olan 600 fingerlik kanal kedi balığı 1200 L hacmindeki 4 adet dairesel tanka (2 tank kontrol grubu, diğer 2 tank ise 4 hafta aç ve daha sonra 10 hafta yeniden besleme grubu olacak şekilde) stoklanmıştır. Denemede, sürekli yemlenen balıkların (kontrol) vücut ağırlıkları ilk 4 hafta boyunca %41 oranında artarken, aç kalan balıkların canlı ağırlıklarının ise %20 oranında azaldığı kaydedilmiştir. Yeniden besleme periyodunun 8.haftasından itibaren açlık gruplarının vücut ağırlıkları (%179) kontrol grubuna (%231) yaklaşabilmiş, ancak 10 haftalık tekrar besleme süresince 4 haftalık aç kalmadaki ağırlık kaybını telafi edememişlerdir. Araştırma sonunda, 4 hafta aç bırakılan fingerlik kanal kedi balıklarının, yetiştiricilik için uygun olan telafi büyümesine yanıt vermesinin çok geç olduğu sonucuna varılmıştır. Zhu ve ark (2001), bireysel olarak benzer iki tür olan ve karnivor beslenen üç dikenli balık Gasterosteus aculeatus ile omnivor beslenen golyan balığı Phoxinus phoxinus yavrularına aynı sürede açlık periyotları uygulayarak telafi büyümesine olan tepkilerini karşılaştırmışlardır. Yapılan 6 haftalık çalışmada 1 ve 2 hafta açlığa maruz bırakılan her iki türün açlık periyotlarına verdikleri tepki farklı olmuştur. Yeniden yemleme fazının başlamasıyla golyan balıkları hemen telafi tepkileri verirken, dikenli balıklar 1 hafta sonra telafi tepkisi göstermeye başlamıştır. Deneme sonunda, golyan balıklarının 1 ve 2 haftalık açlığı telafi edebildiği, dikenli balıkların ise 2 hafta açlık periyodunun ardından telafi edici bir tepki göstermelerine rağmen tam telafi büyümesi gösteremediği rapor edilmiştir. Xie ve ark (2001), yavru gümüşi havuz balıklarında (6.6 g), doğal telafi büyümesini araştırmak için 28 C de 8 haftalık bir çalışma yapmışlardır. Balıklar 0 (kontrol), 1 hafta (S1) ve 2 hafta (S2) boyunca aç bırakılmışlar ve sonra 5 hafta boyunca doyana kadar yeniden beslenmişlerdir. Yeniden besleme periyodunda, 1 hafta boyunca S1 grubunun, 2 hafta boyunca da S2 grubunun haftalık vücut ağırlık artışı, protein, lipit, kül ve enerji miktarları kontrol grubundan önemli ölçüde yüksek bulunmuştur. Aç bırakılan gruplar yeniden beslendikten 2 hafta sonra, kontrol grubu balıklarının vücut ağırlığını yakalayabilmişlerdir. Yem alımları, S1 grubunda 3 hafta 9

23 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI ve S2 grubunda 4 hafta boyunca kontrol grubundan daha yüksek olmuş, fakat yeniden yemleme boyunca üç grubun büyüme etkinliği arasında önemli ölçüde farklılık bulunmamıştır. Araştırmada, aç bırakılan grupların telafi tepkilerinin ve özellikle yem alımlarının, vücut kompozisyonunu düzenlemede daha uzun süreci gerektirdiği belirlenmiştir. Fermin (2002), kuluçkahanede yetiştirilen ve bir mollusk türü olan denizkulağında, Haliotis asinina, alternatif açlık ve yeniden besleme döngülerinin, yem tüketimi ve telafi büyümesi üzerine etkilerini araştırmıştır. Ortalama kabuk uzunluğu 29 mm ve vücut ağırlığı 5 g olan denizkulağı yavruları 200 günlük deneme süresince kontrol grubu her gün, 5/5 (5 gün aç 5 gün tok) ve 10/10 (10 gün aç 10 gün tok) grupları ise döngülü olarak eşit sürede ve 140 gün boyunca daha sonra da sürekli olarak 60 gün boyunca bir makroalg türü olan Gracilariopsis bailinae ile beslenmiştir. Aç kalan grupların deniz yosunu tüketimi bireysel olarak (5/5=533 g ve 10/10=610 g) kontrol grubundan (239 g) önemli ölçüde yüksek bulunmuş, yüzde ağırlık oranlarının ise (5/5=%196 ve 10/10=%177), kontrol grubundan (%397) önemli ölçüde düşük olduğu tespit edilmiştir. Besleme döngüsü boyunca ortalama GYA aç kalan gruplarda (5/5=%15 ve 10/10=%16) sürekli beslenen kontrol grubundan (%22.4) önemli ölçüde düşük bulunmuştur. Aç bırakılan grupların 60 gün boyunca elle yemleye devam edildikten sonraki GYA oranlarında (%24-25) önemli artışlar gözlenmiş ve değerler kontrol grubuyla (%26) benzer bulunmuştur. Araştırma sonunda üç grubun kabuk uzunluğu (46-48 mm), vücut ağırlığı (25-28 g), ağırlık kazancı % ve yaşama oranı (%87-98) arasında önemli farklılıklar göstermediği ve araştırma sonunda denizkulağının açlık ve tokluk döngüleri boyunca tam telafi büyümesi gösterdiği bildirilmiştir. Wu ve ark (2002), farklı aç bırakma döngüleri ve besleme dinamiklerini Avrupa golyan balıkları, üç dikenli balık, gümüşi havuz balığı ve uzun burun çin yayını, Leiocassis longirostris, türlerinde karşılaştırmıştır. Bireysel stoklanmış deneme balıkları, 4 döngü olacak şekilde 1 hafta aç bırakılıp 2 hafta boyunca yeniden beslenmişlerdir. Yeniden yemleme periyodu boyunca balıkların GYA dört tür arasında farklılık göstermiştir. Üç dikenli balıklarda, yeniden yemleme periyodu boyunca GYA başlangıçta azalmış, fakat daha sonra yeniden artış göstermiş, golyan 10

24 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI balıklarında ise yeniden besleme periyodu boyunca yem alımları azalmıştır. Gümüşi havuz balıkları yeniden beslendiklerinde GYA miktarlarında artışlar belirlenirken, çin yayınlarında ise önce bir artış ardından başlangıçtaki düşüşü izleyen zayıf bir yem alma eğilimi kaydedilmiştir. Araştırma sonunda, açlık sonrasında bu dört türün de telafi büyümesi tepkileri verdiği belirlenmiştir. Tian ve Qin (2003), Asya deniz levreğinde, Lates calcarifer, yaptıkları bir çalışmada, 0 (kontrol), 1, 2 ve 3 hafta aç bırakma ve 5 hafta doyana kadar besleme rejimlerinin telafi büyümesi ve vücut kompozisyonu üzerine etkilerini araştırmışlardır. Çalışmada 8 hafta sonunda, tüm gruplarda kısmi telafi büyümesi gözlenmiş, fakat sadece 1 hafta aç bırakılan grup tam telafi göstererek kontrol grubunu yakalayabilmiştir. Bu dönemde ayrıca, açlığa maruz bırakılan balıkların yem tüketiminde artış olduğu kaydedilirken, Yem Çevirim Oranı (YÇO) değerlerinde önemli bir değişim olmadığı belirlenmiştir. Deneme sonunda ise 2 ve 3 hafta aç bırakılan grupların vücut lipit düzeylerinin kontrol grubundan düşük olduğu rapor edilmiştir. Zhu ve ark (2003), üç dikenli balıkta yaptıkları bir çalışmada, bir grup 1 hafta aç bırakıldıktan sonra 2 hafta boyunca yaşama payı düzeyinde beslenmiş, diğer bir grup ise 2 hafta aç bırakılarak sürekli beslenen kontrol grubunun %80 i düzeyine düşürülmüştür. Telafi büyümesinin ortaya çıkmasında en önemli faktör olarak gösterilen yüksek iştah ya da oburluğun besleme döneminin ilk haftasında gözlenmemesi, kısıtlı beslenen balıklarda midedeki sindirim işlemlerinin etkin hale gelmesi için belirli bir sürenin gerekliliğine bağlanmıştır. Buna karşın, beslemenin ikinci haftasından itibaren, kısıtlı beslemeye tabi tutulan grupların kontrol grubundan daha yüksek yem tükettikleri kaydedilmiştir. Ali ve Jauncey (2004), Afrika kedibalıklarında, Clarias gariepinus, (13.05 g) telafi büyümesini araştırmak için 28 C de 8 haftalık bir besleme denemesi yapmıştır. Balıklar ya doyana kadar ya da kısıtlı olarak 6 besleme programıyla beslenmişlerdir. Gruplar sırasıyla; 1.grup 56 gün boyunca sürekli doyana kadar (kontrol), 2.grup 28 gün kısıtlı+28 gün doyana kadar, 3.grup 14 gün kısıtlı+14 gün doyana kadar, 4.grup 7 gün kısıtlı+7 gün doyana kadar, 5.grup 3 gün kısıtlı+4 gün doyana kadar, 6.grup 2 gün kısıtlı+2 gün doyana kadar besleme olacak şekilde dizayn edilmiştir. Tüm 11

25 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI besleme programlarının vücut kompozisyonu, organ indeksleri, karkas kompozisyonu, viseral yağ ve karaciğer yağı üzerinde önemli bir farklılık yaratmadığı saptanmıştır. Araştırma sonunda Afrika kedibalıkları, kısıtlı besleme ve doyana kadar beslemenin değişimli periyotları altında kısıtlı beslenen balıklardan doyana kadar beslenen balıklara kadar önemli derecede farklı değerlerde (p<0.05) kısmi telafi büyümesi göstermişlerdir. Zhu ve ark (2004), gümüşi havuz balıkları (9.87 g) ve uzun burun çin yayını yavrularının (13.38 g) telafi büyümesine olan tepkilerini ve büyüme oranlarını maksimize edecek beslenme rejimlerini belirleyebilmek için yaptıkları çalışmada; kontrol grubu günde 2 kez sürekli olarak beslenirken, açlık grubu ise 1 hafta aç 2 hafta doyana kadar besleme (4 döngü) döngülerinde beslenmiştir. Her iki tür yeniden beslenme periyotlarında telafi edici büyüme göstermiştir. Aç kalan balıklarda yeniden besleme periyodunun her iki haftasında da devam eden hiperfaji eğilimi görülmüştür. Gümüşi havuz balıklarında, aç bırakılan grup ile kontrol grubu arasında brüt büyüme etkinliklerinde hiçbir fark olmadığı belirlenmiş, aç bırakılan uzun burun çin yayınlarında ise brüt büyüme etkinliği kontrol grubundan daha yüksek bulunmuştur. Deneme boyunca, aç bırakılan balıklar %66 büyüme oranı frekansları göstermelerine rağmen kontrol balıkları %75-80 büyüme oranları göstermiştir. Araştırıcılar, çalışma sonunda aç bırakma ve yeniden besleme döngüleri ile büyümede aşırı telafiye dair herhangi bir sonuç elde edememişlerdir. Tian ve Qin (2004), yavru Asya deniz levreklerinde farklı besleme rejimleri uygulamalarının telafi büyümesi üzerine etkilerini araştırmışlardır. Balıklar öncelikle 2 hafta boyunca %0, %25, %50 ve %75 doygunlukta, daha sonra ise 5 hafta boyunca doyana kadar sürekli beslenmiştir. Kontrol balıkları tüm deneysel periyot boyunca sürekli olarak beslenmiştir. Balıkların vücut kimyasal kompozisyonları 2. ve 7.haftalarda belirlenmiş ve elde edilen sonuçlara göre, doyuncaya kadar besleme başladıktan sonra %50 ve %75 doygunlukta beslenen balıklar sırasıyla 2. ve 4.haftalarda kontrol grubunu yakalamışlardır. Ancak, denemenin sonunda %0 ve %25 doygunlukta beslenen balıklar kontrol balıklarının ağırlıklarını yakalayamamışlardır. Çalışma sonunda, aşırı yem kısıtlamasının (%0 ve %25) 12

26 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI olduğu gruplarda tam telafi büyümesi elde edilmezken, düşük yem kısıtlamasının (%50 ve %75) olduğu gruplarda tam telafi büyümesi rapor edilmiştir. Nikki ve ark (2004), 0, 2, 4, 8 ve 14 günlük tekrarlı açlık sürelerinin bireysel olarak stoklanan gökkuşağı alabalıklarında 80 günlük bir deneme süresince telafi büyümesi üzerine etkilerini araştırmışlardır. Çalışmada, yeniden yemleme sürelerinde aç bırakılan balıkların 3 günlük ortalama yem tüketimlerinin, sürekli yem alan kontrol grubundan %10 dan daha az olana kadar sürdürülmüş ve açlık süresi tekrarlanmıştır. Araştırmada, 8 gün aç grubu hariç diğer tüm grupların kontrol grubu düzeyinde büyüme performansı gösterdikleri belirlenmiştir. Yeniden besleme döneminde aç bırakılan balıklar yüksek yem tüketmelerine bağlı olarak tam telafi büyümesi göstermişlerdir. Bu sonuç, canlı ağırlık kazancı ile yem tüketimi arasında tespit edilen güçlü ilişki ile desteklenmiştir. Zhu ve ark (2005), karnivor uzun burun çin yayınlarında yem alımı, vücut kompozisyonu ve telafi büyümesi tepkilerini araştırmak için 28.8 C de 7 haftalık bir çalışma yapmışlardır. Ortalama ağırlıkları g olan uzun burun çin yayınları 0 (kontrol), 1 ve 2 hafta boyunca aç bırakılmışlar ve sonra 4 hafta boyunca doyana kadar yeniden beslenmişlerdir. Aç bırakılan balıkların, yeniden beslemenin birinci haftasında SBO, vücut ağırlığı, lipit, protein ve enerji içerikleri kontrol grubundan önemli ölçüde yüksek olmuş ve yeniden beslendikleri 2 hafta içerisinde kontrol grubunun vücut ağırlığını yakalayabilmişlerdir. Deneme sonunda aç bırakılan balıklar tam telafi büyümesi göstermiş ve üç grubun son vücut ağırlıkları arasında önemli bir farklılık bulunmamıştır. Heide ve ark (2006), ortalama başlangıç ağırlığı g olan Atlantik halibutlara uygulanan açlık periyotlarının büyümeye ve fileto kompozisyonu üzerine olan etkilerini araştırmışlardır. Deneme balıklarına 4 farklı besleme programı uygulanmıştır. Bunlar sırasıyla; 99 gün boyunca sürekli besleme (kontrol grubu), 11 gün aç 20 gün tok, 14 gün aç 22 gün tok, 11 gün aç ve 21 gün tok (A grubu); 16 gün aç ve 28 gün tok, 16 gün aç ve 39 gün tok (B grubu); 32 gün aç ve 67 gün tok (C grubu) olacak şekilde beslenmiştir. Aç bırakılan tüm grupların GYA oranlarında azalma görülürken Yem Etkinlik (YE) değerlerinde kontrol grubuna göre artış görülmüş ve tüm açlık grupları yeniden beslenme periyodu boyunca kısmi telafi 13

27 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI büyümesi sergilemiştir. Araştırma sonunda, aç kalan halibutların kontrol grubunun toplam balık ağırlığını yakalayamaması yeniden besleme dönemlerinin uzunluğuyla ilişkilendirilmiştir. Sonuçlar, 32 günlük açlığın bile halibutlarda fileto kompozisyonunu etkilemediğini ve telafi büyümesinin deneme aşamasında iken sona erdiğini göstermiştir. Türker ve Dernekbaşı (2006), gökkuşağı alabalıklarının (104.8 g), büyüme performansı üzerine sınırlı yemlemenin etkilerini araştırmak için 7 hafta süren bir çalışma yapmışlardır. Balıklara her gün (K), gün aşırı (G1) ve üç günde bir (G2) olmak üzere üç farklı yemleme frekansı uygulanmıştır. Araştırmada, YÇO değerleri G2 ve K grupları arasında aynı olmasına rağmen ağırlık kazancı, SBO ve Oransal Büyüme Oranı (OBO) arasında önemli farklılıklar görülmüştür. OBO, ağırlık kazancı ve SBO, G1ve G2 gruplarında ise daha düşük bulunmuştur. Sınırlı oranda yemlenen balıkların yem değerlendirmeleri ne kadar iyi olsa da aldıkları yem miktarları balıkların büyüme parametrelerini oldukça önemli bir şekilde etkilemiştir. Hem SBO hem de OBO yemleme frekansının artışıyla birlikte artış göstermiştir. Araştırma sonunda elde edilen sonuçlara göre, gökkuşağı alabalığı için en iyi büyüme oranının 9-13ºC de her gün iki kez ve gün aşırı iki kez yemlemeden elde edildiği belirlenmiştir. Eroldoğan ve ark (2006a), 14 g lık çipuralarla yaptıkları bir çalışmada 2, 4 ve 7 gün açlık süresinin ardından çipuraların tekrar beslendiği 7 haftalık deneme süresi sonunda 4 gün açlık süresi ve üstündeki sürelerde (7 ve 15 gün) büyümeyi telafi edemediğini bildirmişlerdir. Aynı araştırıcılar (Eroldoğan ve ark, 2006b), diğer bir çalışmada 35 g lık çipurada 3 farklı açlık tokluk döngüsü (1 gün aç+2 gün tok, 1 gün aç+3 gün tok ve 1 gün aç+4 gün tok) şeklindeki besleme protokollerini 5 hafta boyunca uygulamıştır. Deneme sonunda en yüksek ağırlık kazancının kontrol ve 1 gün aç+2 gün tok grubunda olduğu tespit edilmiştir. Aynı şekilde bu gruplardaki SBO diğer gruplara göre daha yüksek çıkmıştır. Bu araştırıcılar, 35 g lık çipura bireylerinin 1 gün aç bırakıldıktan sonra 2 gün beslenmeleri sonucu tam telafi büyümesinin meydana geldiğini rapor etmişlerdir. 14

28 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI Oh ve ark (2007), kısıtlı besleme rejimlerinin kırmızı mercanlarda, Pagrus major, telafi büyümesi ve vücut kompozisyonu üzerine etkisini araştırmışlardır. Araştırmada balıklara 9 hafta boyunca sürekli besleme (kontrol), 1 hafta aç (F1), 2 hafta aç (F2) ve 3 hafta aç (F3) olacak şekilde 4 farklı besleme rejimi uygulanmıştır. Açlığa maruz bırakılan tüm balıklar daha sonra deneme sonuna kadar yeniden beslenmişlerdir. F1 ve F2 grupları yeniden beslendikten sonra ilk 3 hafta boyunca tam telafi büyümesi gösterirken F3 grubu yeniden beslendikten ikinci 3 hafta boyunca tam telafi büyümesi gösterebilmiştir. Denemede aç bırakılan tüm grupların yeniden beslendikten 3 hafta sonra, SBO ve YE değerleri kontrol balıklarından daha yüksek olmuştur. Deneme sonundaki bulgular, 1 hafta, 2 hafta ve 3 hafta aç bırakılan kırmızı mercanlarda tam telafi büyümesi görüldüğünü kanıtlamıştır. Perez ve ark (2007), yaptıkları bir çalışmada, 71.4 g lık levrekleri 22 gün boyunca %42 ve %50 protein içeriğine sahip yemlerle, araştırmanın geri kalan süresinde de 9 gün aç+12 gün tok periyodu uygulayarak yine aynı protein içerikli yemlerle beslemişlerdir. Araştırıcılar çalışma sonunda, levreklerde hem açlık-tokluk rejiminin hem de yem içeriğinin metabolik yanıtları belirlemede önemli bir etken olduğunu tespit etmişlerdir. Turano ve ark (2007), havuzda yetiştirilen ve ortalama ağırlıkları 3.2 g olan hibrit çizgili levrekler (Morone chrysops x Morone saxatilis) üzerine yaptıkları bir çalışmada, balıklara 0 (kontrol), 1, 2 ve 4 hafta açlık gruplarından oluşan 4 farklı besleme rejimi uygulamışlardır. Aç bırakılan gruplar açlık sürelerinden sonra yine 1, 2 ve 4 hafta boyunca yeniden beslenmişlerdir. Deneme süresince 2 hafta açlık periyoduna maruz kalan balıkların SBO değerleri kontrolden önemli ölçüde yüksek bulunmuştur. Açlık periyodu boyunca Karaciğer Somatik İndeks (KSİ) değerlerine en duyarlı ölçü ve en önemli azalış 2 ve 4 hafta açlık gruplarında saptanmış, yeniden beslenme periyodu süresince ise bu iki grup aşırı telafi büyümesi göstermiştir. Eroldoğan ve ark (2008), yavru çipuralarda kısıtlı besleme rejimlerinin büyüme, YE ve vücut kompozisyonları üzerine etkisini araştırmışlardır. Denemede yavru çipuralar (6.4 g) üzerinde 4 farklı besleme rejimi test edilmiştir: 1.grup 48 gün boyunca sürekli besleme (kontrol), 2.grup 1 gün aç ve sonra 2 gün boyunca yeniden besleme (S1), 3.grup 2 gün boyunca %50 doygunlukta besleme ve sonra yeniden 2 15

29 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI gün boyunca doyuncaya kadar besleme (R2) ve 4.grup 6 gün boyunca %50 doygunlukta besleme ve daha sonra doyuncaya kadar diğer 6 gün boyunca besleme (R6). Denemede, Protein Etkinlik Oranı (PEO) ve Protein Üretim Değeri (PÜD) kontrol, S1 ve R6 ile karşılaştırıldığında R2 grubunda önemli derecede yüksek bulunmuştur. R2 (1.12) grubundaki balıklar kontrol (1.17) ile karşılaştırıldıklarında daha düşük YÇO değerine sahip bulunmuşlardır. R6 grubunun nem, lipit ve kül içeriği kontrolle karşılaştırıldığında önemli farklılık bulunmamasına rağmen, vücut protein bileşimi kontrol, S1 ve R2 den daha düşük olduğu kaydedilmiştir. Sonuçlar, kısıtlı besleme rejimleri döngüsüne maruz bırakılan tüm balıkların kontrol grubunu yakalamayı başaramadıklarını göstermiştir. Oh ve ark (2008), kaya balıklarında, Sebastes schlegeli, (1.43 g) yaptıkları 49 günlük çalışmalarında, 3 farklı açlık periyodunu (5 gün aç, 10 gün aç ve 14 gün aç) sürekli yemleme (kontrol) ile karşılaştırmışlardır. Tüm aç bırakılan balıklar daha sonra 5 gün boyunca yeniden beslenmişlerdir. Çalışmanın 14. gününde, 10 gün aç ve 14 gün aç gruplarında yağsız vücut kütlesindeki lipit oranları, kontrol ve 5 gün aç gruplarından daha düşük bulunmuştur. Ancak 49.gün 14 gün aç grubu diğer üç gruptan daha düşük lipit oranı değeri göstermiş ve diğer üç grup arasında farklılık bulunmamıştır. Denemede sadece 5 gün aç grubu, kontrol grubu ile aynı vücut ağırlığı kazanmış ve tam telafi büyümesi göstermiştir. Araştırma sonuçları, aç bırakılan balıkların yeniden besleme periyodu sonrasında 5 ve 14 gün boyunca telafi büyümesi gösterdikleri, ancak zamanlama ve derecesinin açlık süresine bağlı olarak değiştiğini ortaya koymuştur. Yılmaz (2008), çipura yavrularında döngülü açlık ve yemleme sıklığının büyümeye, vücut kompozisyonuna ve yem değerlendirmesine birlikte olan etkilerini araştırmıştır. Çalışma, sürekli beslenen kontrol grubu (A) ve iki döngülü açlık grubu: 1 gün aç/3 gün doyana kadar beslenen (B), 1 gün aç/5 gün doyana kadar beslenen (C) gruplardan oluşacak şekilde tasarlanmıştır. Tüm bu gruplara, besleme 3 farklı yemleme sıklığı (günde 2, 4 ve 6 defa) uygulanarak yapılmış ve deneme 60 gün sürdürülmüştür. Çipura yavrularında döngülü açlık, yemleme sıklığı ve bu faktörlerin etkileşimi büyüme ve besin kullanımını önemli düzeyde etkilemiştir. Ancak, büyüme ve ağırlık kazanımı sadece açlık döngüsü tarafından etkilenmiştir. Besleme sıklığı ile 16

30 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI açlık döngüsü arasında bir etkileşim bulunmamıştır. Gruplar arasında vücut kompozisyonundaki yağ oranlarında önemli bir fark çıkmamıştır. Bulgular, günde 4 kez besleme sıklığı ile 1 gün aç ve 5 gün tok grubunda yeterli telafi büyümesi sağlandığını desteklemiştir. Wang ve ark (2009), 12 haftalık çalışmalarında döngülü açlık ve yeniden besleme rejimleri altındaki 6.6 g lık Nil tilapyalarında (Oreochromis niloticus) telafi büyümesini araştırmışlardır. Denemede, 1 hafta aç 2 hafta besleme (4 döngü); 2 hafta aç 4 hafta besleme (2 döngü); ve 4 hafta aç 8 hafta besleme (1 döngü) şeklinde olan besleme protokolleri uygulanmıştır. Tekrar besleme periyodu sonunda, aç bırakılan ve yeniden döngülü olarak beslenen balıkların daha yüksek yem alımı ve SBO değerine ulaştıkları, fakat kontrol grubuna göre daha düşük vücut ağırlığına sahip oldukları kaydedilmiştir. Çalışma sonunda, döngülü açlık ve yeniden beslemenin kısmi telafi büyümesini arttırdığı rapor edilmiştir. Foss ve ark (2009), ortalama ağırlıkları g olan Atlantik halibutlarda açlık ve yeniden doyana kadar beslemenin telafi büyümesi, olgunlaşma, yem kullanımı ve et kalitesi üzerine etkilerini araştırmışlardır. İki deneme grubu oluşturulmuştur; birinci grup günde 2 kez sürekli besleme (kontrol), ikinci grup 5 hafta aç ve sonra 10 hafta yeniden besleme (5/10 grubu). Bu uygulamaya, balıklar hasat edilinceye kadar 3 yıl boyunca tekrar edilmiştir (son ağırlık 4.4 kg). Kısmi telafi büyümesi balıklar 500 g ağırlığındayken, tam telafi büyümesi ise balıklar 2 kg ağırlığın üzerine çıktığında gözlemlenmiştir. Kontrol grubu ölçüm periyodunda %86 dan daha fazla yem tüketmiştir. Oysa ki, YE kontrol grubuyla (0.68) karşılaştırıldığında 5/10 grubunda (0.95) %40 daha fazla olduğu görülmüştür. Sonuç olarak, tekrarlanan ve 3 yıl boyunca süren çalışmada 5/10 açlık/yeniden besleme rejiminin tam telafi büyümesine ve balıklarda gelişmiş et kalitesine neden olduğu belirlenmiştir. Cho ve Cho (2009), Japon pisi balıklarında, Paralichthys olivaceus, telafi büyümesini belirlemek için balıklara 7 farklı besleme rejimi uygulamışlardır. Kontrol grubu sürekli (8 hafta); α grubu [(1 hafta aç + 3 hafta tok) x 2]; β grubu (2 hafta aç + 6 hafta tok); γ grubu [(5 gün aç + 9 gün tok) x 4]; δ grubu [(10 gün aç + 18 gün tok) x 2]; ε grubu [(2 gün aç + 5 gün tok + 3 gün aç + 4 gün tok) x 4] ve φ grubu [(4 gün 17

31 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI aç + 10 gün tok+ 6 gün aç + 8 gün tok) x 2] olacak şekilde beslenmiştir. Toplam beslenme günleri tüm açlık gruplarında aynı olan çalışmada, kontrol grubundaki ağırlık kazancı diğer gruplardan daha yüksek bulunurken, 2 hafta aç + 6 hafta tok grubundaki ağırlık kazancının ise 5 gün aç + 9 gün tok ve 4 gün aç + 10 gün tok + 6 gün aç + 8 gün tok grubundan daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Gruplar arasında YÇO, PEO ve Protein Depolama (PD) bakımından önemli farklılıklar bulunmamıştır. Bulgular, deneme balıklarında 2 hafta aç bırakma ve sonra 6 hafta yeniden besleme grubunda daha iyi telafi büyümesi elde edildiğini desteklemiştir. Kankanen ve Pirhonen (2009), beyaz balıklarda, Coregonus lavaretus, aralıklarla beslemenin yem kullanımı ve telafi büyümesi üzerine etkisini araştırmışlardır. Balıklara 6 hafta boyunca 3 farklı besleme rejimi; 1.grup sürekli besleme (kontrol), 2.grup 2+5 (2 gün aç, 5 gün tok) ve 3.grup 2+2 (2 gün aç, 2 gün tok) uygulanmıştır. 2+2 grubu kontrol grubuna göre daha düşük ağırlık kazanırken, 5+2 grubu ise 2+2 ve kontrol grubu balıkları arasında bir ağırlığa sahip olmuştur. Deneme sonunda balıklarda maksimum mide hacim değişiklikleri gözlenmiş ve sabit basınç altındaki ölçümlere göre; 5+2 (4.17±2.38 ml) ve 2+2 (5.08±1.70 ml) gruplarındaki mide hacimleri kontrol grubuna göre (2.96±1.13 ml) önemli ölçüde yüksek bulunmuştur. Tüm grupların ortalama YÇO değerleri arasında olmuş ve gruplar arasında farklılık bulunmamıştır. Bu sonuçlar, balıkların artan mide hacmi ile değişmeyen bir YÇO ya ve artan yem kullanımı sonunda balıklarda telafi büyümesinin meydana geldiğini göstermiştir. Mattila ve ark (2009), yavru sudak balıklarında, Sander lucioperca, tek öğün arasında tekrarlanan aç bırakma periyodunun balıkların boyca uzamalarına ve telafi büyümesine olan etkisini araştırmışlar ve balıklar 58 gün boyunca belirtilen besleme rejimlerine göre beslenmişlerdir: Kontrol (her gün besleme), 1+1 (1 gün aç+1 gün tok), 3+1 (3 gün aç+1 gün tok) ve 6+1 (6 gün aç+1 gün tok). Kontrol grubunun büyüme oranı 3+1 ve 6+1 gruplarından önemli derecede yüksek olmuş, ancak tüm grupların YÇO değerleri arasında hiçbir farklılık görülmemiştir. Deneme sonunda, 3+1 ve 6+1 grubu balıklarında viseral yağ (%), toplam vücut yağı (%) ve enerji içerikleri önemli derecede düşük bulunurken, su içeriği (%) kontrol ve 1+1 grubu balıklarından daha yüksek hesaplanmıştır. Araştırma sonunda, 3+1 ve

32 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Aysun ADAKLI gruplarında telafi yeteneği gelişmiş, daha düşük yemleme frekanslarında ve azalan yemleme sayısı süresince sadece kısmi olarak telafi eğilimi gösterebilmiştir. Bavcevic ve ark (2010), aç bırakılan çipuralarda (155.8 g), telafi büyümesini araştırmak için 60 günlük bir çalışma yapmışlardır. Denemenin ilk yarısında balıklar canlı ağırlıkları üzerinden %1.8, %1.4, %0.5 ve %0 beslenme seviyelerine maruz bırakılmıştır. Bütün gruplar denemenin 2. yarısı boyunca da doyana kadar beslenmişlerdir. Aç bırakılan üç grup 1. yarı boyunca daha az oranlarda büyüme göstermiş ve denemenin 2. yarısı boyunca ağırlık ve telafi büyümesi göstermiştir. Analizler, uzunluktaki büyüme oranlarının denemenin 2. yarısında gruplar arasında önemli farklılıklar olmadığını göstermiştir. Araştırıcılar deneme sonunda, tahmin edilen büyüme oranının çipuralarda her gün vücut ağırlığının %0.3 ü, optimum yemleme oranının ise her gün vücut ağırlığının %1.06 sı olduğu bilgisine ulaşmışlardır. Ribeiro ve Tsuzuki (2010), Centropomus parallelus türü ile yaptıkları bir çalışmada 0 (kontrol), 1, 2 ve 3 hafta aç bırakma ve 5 hafta yeniden besleme rejimlerinin telafi büyümesi üzerine etkilerini araştırmışlardır. Farklı açlık-tokluk döngülerinde beslenen balıkların vücut ağırlığının önemli derecede farklılık gösterdiğini bulmuşlar ve bu sonucu aç bırakma periyodunun uzunluğuna bağlamışlardır. Toplam yem alımı, 2 ve 3 hafta aç bırakılan gruplarda kontrol grubundan daha düşük, YÇO ise 1 ve 2 hafta aç bırakılan gruplarda daha iyi bulunmuştur. Deneme sonunda, 2 hafta aç bırakılan balıkların kısmi telafi büyümesi gösterdikleri belirlenmiştir. Jiwyam (2010), Pangasius bocourti türü yavrularında telafi büyümesi tepkilerini araştırmak için 16 hafta süren bir çalışma yapmıştır. Ağırlıkları 2 g olan balıklar %40 protein içeriğine sahip yemlerle 5 farklı besleme seviyelerinde, vücut ağırlıkları üzerinden kısıtlı besleme periyotlarında (%4, %6, %8, %10 ve %12) 8 hafta boyunca her gün ve daha sonra %25 protein içeriğine sahip yemlerle kalan 8 hafta boyunca aynı canlı vücut ağırlık oranlarında beslenmişlerdir. Kısıtlı besleme periyodunun sonunda farklı rasyonları alan 5 grupta yem seviyelerinin artması ile birlikte YE değerleri önemli ölçüde azalmış ve grupların büyüme parametreleri arasında önemli farklılıklar bulunmuştur (p<0.05). Normal besleme periyodu 19