T AD. Özel bir üniversitede okuyan öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili bilgi tutum ve davranışları ARAŞTIRMA

Transkript

1 Tıp Araştırmaları Dergisi: 2009 : 7 (2) : T AD ARAŞTIRMA Özel bir üniversitede okuyan öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili bilgi tutum ve davranışları Gül Pınar 1, Nevin Doğan 1, Şeyda Ökdem 1, Lale Algıer 1, Ergun Öksüz 2 1 Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik ve Sağlık Hizmetleri Bölümü Öğretim Elemanları 2 Başkent Üniversitesi Öğrenci Sağlık Merkezi Başhekimi Özet Amaç: Bu çalışmanın amacı Başkent Üniversitesi nde (B.Ü) okuyan öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili bilgi, tutum ve davranışlarını belirlemektir. Yöntem: Çalışmanın verileri, B.Ü. Öğrenci Sağlık Merkezine (ÖSM) başvuran toplam 105 öğrenciden anket yolu ile alınmıştır. Anket formunda, öğrencilerin sosyodemografik özellikleri, cinsel sağlıkla ilgili bilgi, tutum ve davranışlarını içeren 32 soru bulunmaktadır. Bulgular: Cinsel ilişki deneyimi erkeklerde kızlardan istatistiksel olarak anlamlı yüksek bulunmuştur (p<0.05). Evlilik öncesi cinsel deneyimi normal karşılama durumu erkeklerde daha fazladır (p<0.05). Cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH) arasında AIDS en fazla bilinenidir. Öğrencilerin % 76.2 sinin CYBH dan korunma yollarını bildikleri, CYBH ların belirtilerini bilen öğrenci oranının ise % 23.8 olduğu görüldü. Aile planlaması (AP) ile ilgili % 42.8 inin orta düzeyde bilgi sahibi olduğu, % Yazışma Adresi: Dr. Gül PINAR Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik ve Sağlık Hizmetleri Bölümü Eskişehir Yolu, 20.km, Bağlıca Kampusu, Etimesgut/Ankara Telf / thod@pleksus.com.tr 59 unun cinsel sağlıkla ilgili daha önce bilgi almadıkları belirlendi. Öğrencilerin çoğunluğu, gençlere yönelik düzenlenecek cinsel sağlık eğitiminin üniversite programlarının içinde yer alması gerektiğini belirtmektedir. Sonuç: Genç bir nüfusa sahip olan ülkemizde geçmiş yıllara göre cinsel ilişki deneyiminde artışın olması gençlere yönelik cinsel eğitimin, danışmanlığın ve konuya ilişkin doğru bilgi verilmesinin önemini ortaya çıkmaktadır. Gençlerle iletişim, danışmanlık yöntemleri ve cinsel sağlığın geliştirilmesi konularında bilgisi olan, gençlere güven verici ve destekleyici bir ortam sağlayan sağlık çalışanlarının gençlerin ve toplumun sağlığının geliştirilmesine önemli katkıları olacaktır. Anahtar Kelimeler: Cinsel sağlık, Cinsel bilgi, Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, Üniversite öğrencileri Knowledge, attitudes and behavior of students related to sexual healthin a private university Purpose: The purpose of this study was to determine the knowledge, attitudes, and behavior related to sexual health in university students. Methods: Data were collected by questionnaire from the 105 students that were admitted to Student Health Centre of the Baskent University. The questionnaire consisted of 32 questions

2 106 Pınar ve ark. comprising socio-demographic data, sexual knowledge, attitudes, and behavior of subjects. Results: The sexual intercourse experience among males was significantly higher than among females (p<.05). A higher proportion of male students acknowledged premarital sexual experience as normal. AIDS was identified as the most known sexually transmitted disease (STD). The proportion of students having knowledge about protection methods against STDs was 76.2 %, but the low proportion students (23.8 %) knew symptoms of these diseases % of students had an average knowledge about family planning (FP) and 59 % of the students had not received information about sexual health. High proportion of students expressed the wish that sexual health education would be given as a part of the university program. Conclusions: Turkey s predominantly young population has an increase in the incidence of sexual activity over years. This issue obliged to provide sexual education and consulting services for young people. Health workers having knowledge of communication and counseling techniques may provide an environment of trust and support for young people and may make a significant contribution to improve the sexual health of these individuals and to public health as well. Key Words:Sexual health, Sexual knowledge, Sexually transmitted diseases,university students Sağlıklı olmak her bireyin temel hakkıdır. İnsan yaşamında sağlığın ve sağlık bakımının kapsamlı ve bütüncül bir yaklaşımla ele alınmasının önemi ancak 20. yüzyılın sonlarına doğru anlaşılmıştır. Bu doğrultuda 1994 yılında Kahire de yapılan Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı nda Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yapılan sağlık tanımı içerisine, üreme sağlığı (ÜS) kavramı da eklenmiştir (1). ÜS, üreme sistemi, işlevleri ve süreci ile ilgili yalnızca herhangi bir hastalık ya da sakatlığın olmaması değil; fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden bütünüyle iyi olma durumudur (1,2). ÜS bu nedenle insanların doyurucu ve güvenli bir cinsel yaşama ve üreme yeteneğine, bu yeteneği kullanıp kullanmamaya, kullanma zamanı ile sıklığına karar verebilme özgürlüğüne sahip olmaları demektir (2,3). ÜS kavramının içinde yer alan cinsel sağlık (CS), bedensel, duygusal ve toplumsal yönden tam bir iyilik hali olup cinselliğin bütünleşmesi şeklinde tanımlanmıştır (4-7). Cinsel sağlık ve ÜS ile ilgili olarak, halen dünyada sadece bir gün içinde olan gelişmeler incelendiğinde; her gün 100 milyon üzerinde cinsel birleşmenin olduğu, bunların 910 bininin gebelik, 356 bininin cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH) ile sonuçlandığı, meydana gelen gebeliklerin yarısının planlanmamış gebelikler olduğu görülmektedir (8). CYBH ve HIV/AIDS gençler arasında giderek yaygınlaşmaktadır. DSÖ nün tahminlerine göre her yıl her 20 gençten biri CYBH lara yakalanmaktadır (9,10). DSÖ yaş arasını adölesan dönemi, yaş arasını ise gençlik dönemi olarak tanımlamaktadır (11,12). Dünyada yaşları arasında 1.6 milyar genç bulunmakta olup dünya nüfusunun % 20 sini oluşturmaktadır (13). Türkiye de de genç nüfus toplam nüfusun yaklaşık % 20 sini oluşturmaktadır (14). Gençlik dönemi, çocukluktan yetişkinliğe geçişte, sağlık alışkanlıklarının ve cinsel davranışlarının şekillenmeye başladığı bir dönem olması nedeni ile cinsel sağlık-üreme sağlığı (CSÜS) konularında öncelikli olarak ele alınması gereken bir dönemdir (15). Gençler olgunlaşırken CYBH, istenmeyen ya da erken gebelikler, gebelik ve doğum komplikasyonları gibi risklerle giderek artan bir biçimde karşılaşmakta ve savunmasız kalmaktadırlar. Türkiye'de bir grup üniversite öğrencisinde cinsel davranışın belirlenmesi amacı ile yapılan bir çalışmada, cinsel yönden aktif öğrencilerin riskli cinsel davranış içinde bulundukları belirlenmiştir (16). Araştırma sonuçları cinsel deneyimi olan kız ve erkek öğrencilerin son bir yıl içinde ortalama 3.5 farklı kişi ile cinsel ilişki kurmuş olduklarını, erkeklerde bu sayının kızlara göre daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (16). Sosyal iletişim deneyiminin yetersizliği, kendi bedenleri hakkında ve nereden yardım alacakları konusunda bilgisizlik sıklıkla genç insanların gereksinimleri olan hizmete ulaşmalarını sınırlamaktadır (13). Aynı zamanda Türkiye de sağlık olanakları gençler için CSÜS bilgisi, danışmanlığı ve hizmet sunumu yönünden çoğunlukla yetersiz kalmaktadır. Sağlık kurumlarında gençlere danışmanlık yapabilecek donanımları olan ve bu konuda özel olarak eğitilmiş personel de mevcut değildir (14). Örgün eğitim programı içerisinde CSÜS ile ilgili konulara çok az değinilmektedir (17). Medyanın, gençlerin kendi cinsellikleri hakkında bilinçli karar vermelerini sağlayabilecek bir bilgi kaynağı olması gerekirken, zaman zaman yanlış bilgiler vererek, olumsuz etkileri olabilmektedir (8,14,17). Çoğu aile geleneksel değerler nedeniyle cinsel konularda çocukları ile konuşmaya açık değillerdir ve çocukların ergenlik döneminde yaşadıkları sıkıntılar pek çok aile tarafından göz ardı edilebilmektedir (10). Tüm bu etkenler

3 107 Üniversite öğrencilerinde cinsel bilgi yüzde Medya Arkadaş/çevre Kitap/ansiklopedi Sağlık personeli İnternet Aile Okul/seminer Grafik 1. Gençlerin Cinsel Sağlık İle İlgili Bilgi Kaynağı % Tablo 1. Öğrencilerin Cinsiyetlerine ve Anne-Babalarının Öğrenim Durumlarına Göre Ergenlik Dönemi İle İlgili Bilgi Kaynakları Bilgi Kaynakları* Aile Aile dışı Toplam Cinsiyet n % n % n % Kız Erkek x 2 = 7.3, p=0.006 Anne Eğitimi n % n % n % Lise öncesi Lise Üniversite x 2 = 11.3, p=0.003 Baba Eğitimi n % n % n % Lise öncesi Lise Üniversite x 2 = 8.9, p= *Aile (anne-baba-kardeş), Aile dışı (iletişim araçları, öğretmen, arkadaş, sağlık personeli) gençlerin CSÜS konularında yetersiz bilgilenmelerine yol açmakta, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, adölesan gebelikler, küretaj ve doğumlar gibi istenmeyen tablolar ortaya çıkabilmektedir (17). Bu görüşlerden yola çıkarak gerçekleştirdiğimiz çalışmamız, B.Ü nde okuyan gençlerin, cinsel sağlık konusundaki bilgi, tutum ve görüşlerini, sağlık açısından risk oluşturan davranışlarını ve cinsel sağlık hizmetlerinden beklentilerini saptamak amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yöntem B.Ü. ÖSM ne tarihleri arasında başvuran ve çalışma ve amacı hakkında bilgi verilerek çalışmaya katılmayı kabul ettiğine ilişkin onamları alınan toplam 105 öğrenci araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Çalışmada açık uçlu ve çoktan seçmeli soruların yer aldığı toplam 32 sorudan oluşan anket formu kullanılmıştır. Anket formu öğrencilerin sosyodemografik özellikleri, cinsel sağlıkla ilgili bilgi, tutum ve davranışlarını belirlemeye yarayan sorulardan oluşmaktadır. Anket formunda;

4 108 Pınar ve ark. öğrencilere cinsel sağlıkla ilgili daha önce bilgi alıp almadıkları, bilgi kaynakları, bilgileri kimden almak istedikleri, bilgilerini yeterli görme düzeyleri, öğrenci sağlık merkezinden beklentileri sorulmuştur. Ayrıca, anket formunda CYBH ların neler olduğu, belirtileri, korunma yolları, CYBH lar ile ilgili verilen ifadelere katılma durumları, AP yöntemleri ile ilgili bilgi durumlarını belirlemeye yarayan sorulara yer verilmiştir. Formun ön uygulaması B.Ü. ÖSM nde 15 öğrenci üzerinde yapılmış, alınan yanıtlar doğrultusunda gerekli düzeltmelerle anket formuna son şekli verilmiştir. Çalışmaya başlamadan önce B.Ü. Araştırma Kurulu ve Etik Kurulu ndan yazılı onay alınmıştır. Elde edilen veriler SPSS 11.5 paket programına aktarılmış ve analizleri bu program ile yapılmıştır. Veriler sayı, yüzde ortalama ve standart sapma olarak verildi. İstatistiksel değerlendirmede, ki-kare önemlilik testleri kullanılmıştır. P değeri 0.05 in altı anlamlı farklılık olarak kabul edilmiştir. Bulgular Çalışmamızda yer alan öğrencilerin % 52.4 ü kız, % 47.6 sı erkek (yaş ortalaması: 21.6±3.5 yıl; arası), % 82 si yaş grubundadır. Annesi lise öncesi eğitim almış olanların oranı % 23.7, babası lise öncesi eğitim almış olanların oranı % 12.9 dur. İki gençten biri sigara içmekte, 3 gençten biri alkolle tanışmıştır. Öğrencilerin % 60 ının babası üniversite mezunudur. Çalışma kapsamında yer alan öğrencilere ergenlik çağında vücutlarında meydana gelecek değişiklikleri önceden bilip bilmedikleri sorulduğunda % 85.7 si biliyordum yanıtını vermişlerdir. Öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili bilgi gereksinimleri ve bilgi kaynakları incelendiğinde; % 59 unun cinsel sağlıkla ilgili daha önce bilgi aldıkları, bilgi kaynağı olarak medya, arkadaş, internet gibi aile dışı kaynaklara başvurdukları (Grafik 1) ve % 81.9 unun üniversite yaşamında cinsel sağlığa ilişkin bilgi verilmesini istedikleri belirlenmiştir. Gençler cinsel sağlık ile ilgili bilgileri kimden almak isterdiniz sorusuna sırayla, sağlık personeli, basılı materyal ve anne-babadan almak istediklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerin cinsel sağlıkla ile ilgili bilgi kaynaklarının cinsiyete göre dağılımı değerlendirildiğinde, kız öğrencilerin yarıya yakınının (% 44) bilgi almak için arkadaşlar, internet, gazete ve dergi gibi aile dışı kaynaklara başvurdukları, bu oranın erkek öğrencilerde % 32.3 olduğu görülmüştür. Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Cinsellikle ilgili bilgi kaynağının anne ve baba öğrenim düzeyine göre değerlendirildiğinde aile dışı kaynaklardan bilgi aldığını belirtenlerin % 43.8 inin annesinin lise öncesi eğitimi aldığı belirlenmiştir (Tablo 1). Yapılan istatistiksel değerlendirmede; anne eğitimi ile bilgi kaynakları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili bilgi kaynağı baba eğitim düzeyine göre değerlendirildiğinde, aileden bilgi aldığını söyleyenlerin % 58.2 sinin baba eğitim düzeyinin üniversite olduğu belirlenmiştir. Baba eğitimi ile bilgi kaynakları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Gençler cinsel sağlık ile ilgili bilgileri kimden almak isterdiniz sorusuna sırayla, sağlık personeli, basılı materyal ve anne-babadan almak istediklerini belirtmişlerdir. Çalışmada öğrencilerin bilgileri olduğunu ifade ettikleri CYBH ların cinsiyete göre dağılımı incelendiğinde, öğrenciler tarafından en çok bilinen hastalığın % 97.1 oran ile AIDS olduğu, bu oranın kızlarda % 51.9, erkeklerde %48.1 olduğu bulunmuştur. Bel soğukluğu (gonore) ile ilgili bilgisi olduğunu ifade eden öğrenci oranı % 62.8 olup aynı oranda Hepatit B yi bildiklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerin bilgili olduklarını ifade ettikleri CYBH lar ile cinsiyet arasında istatistiksel yönden anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p=0.8). Tablo 2 de öğrencilerin evlilik öncesi cinsel deneyim konusundaki düşüncelerinin cinsiyete göre dağılımı yer almaktadır. Öğrenciler arasında evlilik öncesi cinsel deneyimi normal karşılayanlar % 41.9 oranı ile ilk sırada yer almaktadır, bu oran erkeklerde %51.0, kızlarda ise % 33.4 olarak bulunmuştur. Evlilik öncesi cinsel deneyime tamamen karşı olanların oranı ise erkeklerde % 15.7, kızlarda % 27.7 dir. Evlilik öncesi cinsel deneyim konusundaki düşünceler yönünden kızlar ve erkekler arasındaki fark istatistiksel yönden anlamlı bulunmamıştır (p=0.2). Yapılan analiz sonucunda öğrencilerin anne ve baba eğitimi arttıkça gencin CSÜS konularında onlarla konuşma oranı da artmaktadır (p<0.05). Tablo 3 de görüldüğü gibi, öğrencilerde evlilik öncesi cinsel ilişki deneyimi olanların oranı % 42.3 olarak bulunmuştur. Cinsel ilişki deneyimi kızlarda %16,6, erkeklerde 70,0 oranındadır. İlk cinsel ilişki yaş ortalaması 18,3 dür (min: 15, max: 22). Cinsel ilişki deneyimi yönünden kızlar ve erkekler arasındaki fark istatistiksel yönden anlamlıdır (p<0.05). Cinsel ilişki deneyimi olanların % 42,8 inin kontraseptif yöntem kullandığı görülmektedir. Yöntem kullananların yaklaşık % 68 i prezervatif, üçte biri geri çekme yöntemi, geri kalanı OKS kullanmaktadır.

5 109 Üniversite öğrencilerinde cinsel bilgi Tablo 2. Evlilik Öncesi Cinsel Deneyim Konusundaki Düşüncelerin Cinsiyete Göre Dağılımı Evlilik Öncesi Cinsel Deneyim Konusundaki Düşünceler Erkek Kız TOPLAM n % n % n % Normal karşılıyorum Flörtün ötesine karşıyım Kararsızım Tamamen karşıyım Toplam x 2 = 6,0, p= Tablo 3. Cinsel İlişki Deneyiminin Cinsiyete Göre Dağılımı Cinsel İlişki Deneyimi Kız Erkek TOPLAM n % n % n % Olanlar Olmayanlar Toplam x 2 =30,3, p<0.05 Öğrencilerin % 23.8 inin CYBH ların belirtilerini (genital bölgede yara-siğil, akıntı, ağrı ve yanma, halsizlik, zayıflama, ateş), % 76.2 sinin CYBH dan korunma yollarını bildikleri (tek eşlilik, kondom kullanımı, sık kontrole gitme, hijyen) görülmüştür. Öğrencilerin % 87,6 sının AP nın tanımını doğru yaptıkları belirlenmiştir. Öğrenciler, AP konusundaki bilgi düzeylerini; % 42.8 oranında orta düzeyde olduğunu belirtmişlerdir. Kız öğrencilerin % 19.6 sı konu ile ilgili çok az düzeyde bilgilerinin olduğunu, erkek öğrencilerin % 40.7 si ise yeterli düzeyde bilgileri olduğunu bildirmişlerdir. Öğrencilerin AP konusundaki bilgi düzeyleri ile cinsiyetleri arasında istatistiksel yönden anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p=0.32). AP yöntemlerini bilme oranları; hap % 82,1, prezervatif % 78, rahim içi araç % 58,8, tüpligasyon % 48,5, koitus interruptus (geri çekme) %38,4, enjeksiyon % 31,1, takvim yöntemi % 24,4, vazektomi % 19,2, spermisit % 19,2 dir. Ertesi gün hapını (acil kontrasepsiyon) bilme oranı; erkeklerde % 53,2, kızlarda % 50,7 dir. Öğrencilerin CYBH ile ilgili verilen ifadelere katılma durumu değerlendirildiğinde; % 45 oranında oral seks sırasında CYBH lar geçebilir, % 52 oranında kondom sadece AIDS hastalığından korur, bel soğukluğu gibi diğer CYBH dan korumaz, % 58 i bel soğukluğu gibi CYBH lar, tek bir cinsel ilişkiyle bulaşabilir, %56 sı cinsel birleşmede geri çekme gebelikten korunmada etkili bir yöntem değildir ifadelerine katıldıkları belirlenmiştir. Öğrencilerin %81,9 u cinsel sağlık konularında bilgi almak istediklerini belirtmişlerdir Grafik 2 de görüldüğü gibi, hem kız hem de erkek öğrencilerin sıklıkla CYBH ve AP konularında bilgi istedikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili olarak bilgilenmek istedikleri konulara bakıldığında, % 88,5 inin CYBH, % 85.7 sinin AP, % 57,8 inin gençlik dönemi sorunları konusunda bilgi edinmek istedikleri görülmüştür. Öğrencilerin % 41.2 si gebe kalma zamanını, % 65.7 si gebelikte izlem sıklığını, % 68 i gebelik belirtilerini doğru olarak bilmişlerdir. Öğrencilerin ÖSM hizmetlerinden beklentileri, sırasıyla gizli olmalı (% 92.7), cinsel danışmanlık ve tedaviyi kapsamalı (% 89.3), ücretsiz olmalı (% 88.2), sorunlar zamanında ve kısa sürede çözülmeli (% 86.6), fizik ortam rahat olmalı (% 85.4) şeklinde belirtilmiştir. Hizmet sunan sağlık personeline yönelik; konuyla ilgili uzman olmalı (% 85.9), önyargısız ve anlayışlı olmalı (% 83.5) yeterli personel ve malzeme olmalı (% 74.7) şeklinde beklentileri olmuştur. Tartışma İnsan yaşamında doğal ve önemli bir yere sahip olan cinsellik tarih boyunca insanlığın gündeminde kalmış, cinselliğe ilişkin değerler içinde bulunulan zamana ve kültürlere göre farklı biçimlerde yorumlanmıştır. Sağlıklı cinsel gelişim çocukluk döneminde başlar. Cinsel

6 110 Pınar ve ark. kız Gebelikten korunma yöntemleri Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Psikolojik sorunlar erkek Beslenme Sigara 0,0 50,0 100,0 Gençlik dönemi sorunları Grafik 2. Gençlerin Cinsel Sağlıkla İle İlgili Bilgi Edinmek İstedikleri Konular aktivite ve üreme ile ilgili kararlar gençlik ve genç yetişkinlik döneminde verilir. Bu süreç boyunca gencin davranışsal örüntüleri, cinsel yönden sağlıklı olgunlaşmasını ve cinsel sağlığını etkiler (2). Fizyolojik gelişime bağlı olarak gencin gereksinim ve güdülerinin pek çoğu cinsel yönelimlidir. Gencin cinsel sağlık konusunda eğitilmesi, olgun ve sorumlu aktivitelerde bulunmasını, en doğru seçimi yapmasını ve toplumda cinsel sağlığın korunmasını ve iyileştirilmesini sağlayacaktır. Gençlerin cinsel sağlıkla ilgili gereksinimlerin saptanması, bu gruba cinsellikle ilgili gereksinim duydukları eğitim programlarının hazırlanması ve hizmetlerin sunulmasını olanaklı kılabilecektir (18). Bu görüşten hareketle çalışmamız, üniversite gençliğinin cinsel sağlıkla ilgili bilgi, tutum ve davranışlarını belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmamızda yer alan öğrencilerin % 52.4 ü kızdır. Büyük bir kısmı (% 82) yaş grubunda olup DSÖ nün genç tanımındaki yaş sınırları içindedir (3). Öğrencilerin anne ve baba öğrenim durumuna bakıldığında annelerin çoğunun lise, babaların çoğunun ise üniversite mezunu oldukları görülmüştür. Çalışmamızda ergenlik çağında vücutta oluşacak değişiklikleri bu dönem başlamadan önce bilenlerin oranının yüksek olduğu belirlenmiştir (% 85.7). Bu bulgu, Türkiye de ve yurt dışında daha önce yapılmış olan çalışmaların sonuçları ile tutarlıdır (18-21). Çalışma kapsamında yer alan öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili bilgileri daha çok medyadan edindikleri belirlenmiştir. Aile bireylerinden bilgi edindiklerini belirtme oranı, erkek öğrencilerde kız öğrencilerden daha yüksektir. Bu bulgu çalışmaya katılan öğrencilerin babalarının eğitim düzeyinin annelere göre daha yüksek olması ve erkek çocuklarının ergenlik döneminde görülebilecek değişiklikleri babaları ile daha kolay paylaşmaları ile açıklanabilir. Türkiye de ve diğer ülkelerde konu ile ilgili yapılan diğer çalışmalarda da gençlerin ergenlik dönemi ile ilgili bilgileri daha çok arkadaş, kitap, televizyon, internet, gazete ve dergi gibi kaynaklardan edindikleri belirlenmiştir (19-24). Gerek arkadaşlar, gerekse medya ve internet yetersiz ve yanlış bilgi verebilecek kaynaklar olduğundan konuyu daha önemli kılmaktadır. Çalışmamızda öğrencilerin evlilik öncesi cinsel deneyim konusundaki düşüncelerine bakıldığında gerek kız, gerekse erkek öğrenciler arasında bu deneyimi normal karşıladığını ifade edenler çoğunlukta olmakla birlikte, arada istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmasa da bu oranın erkek öğrenciler arasında daha yüksek olduğu görülmüştür. Kızlarda ise hem evlilik öncesi flörtün ötesine karşı olma oranı, hem de cinsel deneyime tamamen karşı olma oranı erkek öğrencilere göre daha yüksektir. Orçın ve arkadaşları ve Özkan nın üniversite öğrencilerini kapsayan çalışmalarında, erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha yüksek bir oranda evlilik öncesi cinsel deneyimleri doğal karşıladıkları bulunmuştur (19,23). Türk toplumunun sosyokültürel yapısı ve cinsellikle ilgili bazı değer yargıları nedeniyle, cinsellik konusunda kızlar ve erkekler arasında farklı yaklaşımlar olduğu bilinen bir gerçektir. Çalışmamızda yer alan öğrencilerin yarıya yakınının cinsel ilişki deneyimlerinin olduğu belirlenmiş olup cinsel ilişki deneyimi olan erkeklerin oranı kızlardan önemli derecede yüksektir. Ülkemizde üniversite gençliği üzerinde yapılan çeşitli çalışmalarda da benzer sonuçlar elde edilmiştir (20,21,23). Evlilik öncesi cinsel

7 111 Üniversite öğrencilerinde cinsel bilgi ilişki dünyanın pek çok yerinde yaygındır ve giderek artmaktadır. Bazı Afrika ülkelerinde 20 yaşın altındaki gençlerin % 43 ünün cinsel ilişkide bulunduğu, Latin Amerika da ise bu oranın % 20 olduğu görülmektedir. Gelişmiş ülkeleri incelediğimizde de 20 yaş altındaki gençlerin ABD de % 68 inin, Fransa da % 72 sinin cinsel aktivitede bulunduğunu görüyoruz (6,24). Sosyal gruplar, medya, geleneksel aile yapısının bozulması, göçün artması ve kentleşme gibi etkenler cinsel aktiviteyi hızlandırmaktadır. Hızlı kentleşme, geç evlenme, ekonomik statünün artışı ve gençlerin eğitim imkanlarının artmasına paralel olarak Türkiye de de gençler arasında gelişmiş ülkeler kadar olmamakla birlikte, evlilik öncesi cinsel aktivitede eski yıllara göre artış görülmektedir (10,14,19,23). Genç bir nüfusa sahip olan ülkemizde geçmiş yıllara göre cinsel ilişki deneyiminde artışın olması gençlere yönelik cinsel eğitimin, danışmanlığın ve konuya ilişkin doğru bilgi verilmesinin önemini ortaya çıkmaktadır. Çalışmamızda şimdiye dek cinsel sağlıkla ilgili bir bilgi almadığını belirten ve üniversite eğitiminde cinsel sağlıkla ilgili bilgi verilmesini gerekli gören öğrenci oranının oldukça yüksek olması dikkat çekici bir bulgu olarak değerlendirilmiştir. Yapılan bir araştırmada kız ve erkek öğrencilerin üçte ikisinin cinsellikle ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıkları bulunmuştur (25). Özkan ın çalışmasında da benzer olarak öğrencilerin % 91.2 si okul yaşantısı boyunca cinsel eğitimin gerektiği şekilde verilmediğini ve cinsellik konusunda sistemli bir eğitim programına ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir (23). Bugün birçok Batı ülkesinde cinsellik ve üremeye ilişkin bilgiler ilköğretimden başlayarak üniversite eğitim programlarında zorunlu ya da seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Türkiye de ise cinsellik ve üremeye ilişkin bilgilerin, örgün eğitim programlarında ilköğretimden başlayarak yalnızca bazı derslerin ilgili üniteleri içinde sınırlı biçimde yer alması (17), öğrencilerin bu konudaki bilgilerinin yetersiz olmasının nedenlerinden birisi olarak düşünülebilir. Öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili ne tür bilgilere gereksinim duyulduğu sorulduğunda CYBH lara karşı bilinçlendirilmek istediklerini belirtenler ilk sırada yer almıştır. Genç olarak tanımladığımız grup fiziksel, psikolojik, toplumsal ve ekonomik özellikleri nedeni ile CYBH lar yönünden özellikle risk altındadırlar (12,18,25,26). CYBH lar, dünyada olduğu gibi ülkemizde de yaygın olarak görülen önemli bir sağlık sorunudur (13,27,28-30). CYBH ların sık görülmeleri, klinik ve laboratuvar tanılarında yaşanan güçlükler, tedavi edilmediklerinde ciddi komplikasyonlara yol açmaları bu hastalıkların insan sağlığı açısından çok önemli bir konumda olduklarını göstermektedir (29,30). Bu nedenlerle CYBH lar konusunda en duyarlı gruplardan birisi olan gençlerin bilgilendirilmesi önem taşımaktadır. Çalışmamızda öğrencilerin yarıdan çoğunun cinsel sağlıkla ilgili bilgilerini aile dışı kaynaklardan edindikleri belirlenmiştir. Cinsel tutum ve davranışlar erken yaşlarda en fazla aile ile etkileşim sürecinde şekillenirken, ergenlik döneminin ilerlemesiyle birlikte sosyal ortam ve akran ilişkileri daha etkili olabilmektedir. Bu durumun bir sonucu olarak da gençler cinsel konularla ilgili bilgi edinmek için arkadaşlarına kolaylıkla yönelebilmektedirler. Benzer şekilde medya da gençler arasında önemli bir bilgi kaynağı olarak görülmektedir (13,20,31,32). Ebeveynlerin bilgilerinden emin olamama, utanma, otoritelerini kaybetme korkusu gibi nedenlerle çocukları ile bu konuları konuşmakta isteksiz olmaları gençlerin cinsellik konusunda bilgilenmek için aile dışı kaynaklara başvurmalarına neden olabilmektedir (14). Çalışmamızda gençlerin cinsellikle ilgili bilgileri daha çok aile dışı kaynaklardan edindiklerini belirtmeleri, gençlere verilecek olan cinsel eğitimin yöntemini belirlemede dikkate alınabilecek bir bulgudur. Çalışmamızda CYBH arasında en fazla bilineninin AIDS olduğu saptanmıştır. Bu sonuç, konu ile ilgili yapılan diğer çalışmaların sonuçları ile de uyumludur (21,23,29). AIDS in öğrenciler tarafından en çok bilinen CYBH olması, bu hastalığın fiziksel bir sorun olmanın yanısıra ruhsal yönlerinin ve toplumsal baskıların olması, ölümle sonuçlanması ve medyada geniş biçimde yer alması ile açıklanabilir. Çalışmamızda yer alan öğrencilerin büyük bir kısmının CYBH lardan korunma yöntemlerini bilmeleri olumlu bir bulgu olmakla birlikte CYBH ların belirtilerini bilenlerin oranının oldukça düşük olması, gençlere yönelik düzenlenecek olan cinsel eğitim programlarının içinde bu konunun özellikle yer almasının gereğini göstermektedir. Öğrencilerin aile planlaması ile ilgili bilgi düzeyleri değerlendirildiğinde orta düzeyde bilgisi olanların çoğunlukta olduğu, kız öğrenciler arasında çok az düzeyde bilgisi olduğunu, erkek öğrenciler arasında ise yeterli düzeyde bilgisi olduğunu belirtenlerin oranının daha yüksek olduğu bulunmuştur. Çalışmamızda AP ile ilgili bilgilerin öğrenildiği kaynaklara bakıldığında basın-yayın aracılığı ile bilgi edinenlerin ilk sırada yer alması, medyanın konu

8 112 Pınar ve ark. ile ilgili doğru bilgi verme sorumluluğunu bir kez daha hatırlatmaktadır. Üniversitedeki gençler fiziksel olarak en aktif ve verimli dönemde bulunmaları, toplumun en değişken ve dinamik bölümünü oluşturmaları, karşılıklı etkileşime açık olmaları, yaşam deneyimleri edinme konusunda istekli olmalarının yanı sıra önemli bir kısmının ilk kez aile ortamından uzaklaşmaları nedeniyle toplumun diğer kesimlerinden ayrılmaktadırlar (13,33). Bu özellikler üniversite gençliğinin toplumun risklere en açık bölümünü oluşturmasına neden olmaktadır. Konu ile ilgili olarak yapılan çalışmalar cinsel sağlıkla ilgili bilgi ve hizmet alan gençlerde cinsel ilişkiye başlama yaşının geciktiğini, çok eşliliğin, riskli cinsel davranışların, planlanmamış gebeliklerin ve CYBH ların azaldığını göstermektedir (9). Politikacılar, ebeveynler, sağlık çalışanları, sağlık sistemi yöneticileri ve eğitimciler gençleri doğru bilgilendirerek ve danışmanlık hizmetleri sunarak gençlerin sağlıklı ve üretken erişkinler olmalarına yardım edebilirler. Sağlık ve eğitim kurumlarında cinsellikle ilgili danışmanlık hizmeti verecek birimlerin kurulması ve gençlerin bu programlardan haberdar edilmesi gereklidir. Aynı zamanda gençlerle ilgili proje ve programların planlanması ve yürütülmesi aşamasında gençlerin ve ebeveynlerin de yer almaları sağlanmalıdır. Cinsellik eğitimi üniversiteye gelmeden önce temel eğitim döneminde sistemli programlarla yaygınlaştırılmalıdır. Müfredat programı oluşturulurken farklı yaş gruplarının gereksinimleri de dikkate alınmalıdır. Sağlık çalışanlarının da cinsel sağlık alanında aktif rol almaları beklenmektedir. Sağlık personeli, gerek toplum içinde gerekse eğitim ve sağlık kuruluşlarında genç bireylerle sık olarak karşılaştıklarından cinsel sağlıkla ilgili eğitici, danışman ve araştırmacı rolleri üstlenebilirler. Gençlerle iletişim, danışmanlık yöntemleri ve cinsel sağlığın geliştirilmesi konularında bilgisi olan, gençlere güven verici ve destekleyici bir ortam sağlayan hemşirelerin gençlerin ve toplumun sağlığının geliştirilmesine önemli katkıları olacaktır. Araştırmanın Sınırlılıkları:Bu çalışmanın bazı sınırlılıkları vardır. Bunlardan birincisi bulgular, çalışmada yer alan grubun ötesine genellenemez. İkincisi bu çalışma büyük bir kentte ve üniversite öğrencileri arasında yapılmıştır. Türkiye nin kentsel bölgeleri ile birlikte kırsal bölgelerinde de yaşayan, farklı sosyoekonomik ve eğitim düzeylerinde olan gençleri kapsayan çalışmaların yapılmasına gereksinim vardır. Sonuç Öğrencilerinin cinsel sağlık konularındaki bilgi açığı ve hizmet gereksinimi mevcuttur. Gençlerin CSÜS ile ilgili konularda bilgi açıkları fazla olup bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Gençlere CSÜS hizmetleri, üniversitelerin ÖSM inde konunun uzmanları olan personel tarafından verilmelidir. Kaynaklar 1. Akın A. Uluslararası kararlar panelinde üreme sağlığı konusunda Türkiye deki uygulamalar. 6. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kitabı, Nisan, 1998: Özbaşaran F. Üreme sağlığı, üreme hakları, üreme sağlığı sorunları ve 4. dünya kadın konferansı doğrultusunda öneriler. Hemşirelik Forumu 1999; 2(6): WHO. Definitions and indicator in family planning, maternal and child- reproductive health. Family And Reproductive Health European Regional Office, Akın A. Aile planlamasından üreme sağlığına geçiş. Aktüel Tıp Dergisi 2001;6(1): Aycan S, Afşar Ö, Özkan S. ve ark. 21.Yüzyılda Herkes İçin Sağlık. Sağlık Bakanlığı TSH Genel Müdürlüğü, 2000: Correa S. From reproductive health to sexual rights: achievements and future challenges. Reproductive Health Matters 1997;10: Bertan, M. Introduction and Definitions of Adolescence. Adolescence and Adolescent Reproductive Health 2003; 5: Özvarış B, Akın A. Üreme sağlığı, Sağlık ve Toplum Dergisi Sayı 1998; 8(3-4): Arnett JJ. Adölescence and Emerging Adulthood a Cultural Approach, Gender, Prentice Hal 2001; 5: Polat D. Güvenli cinsel yaşam. (erişim tarihi: ). 11. Sezgin B, Akın A. Adölesan dönemi üreme sağlığı. Toplum ve Hekim Dergisi 1998; 8(3-4): Kulbok PA, Cox LC. Dimensions of adolescent health behaviour. Journal of Adolescent Health 2002; 31: Creel LC, Perry RJ. Improving the quality of reproductive health care for young people. New Perspectives on Quality of Care 2002; 4: Nalbant H, Bulut A. Gençler ve üreme sağlığı. Aktüel Tıp Dergisi 2001; 6 (1): Aslan D. Kadının insan ve sağlık hakkı. Aktüel Tıp Dergisi 2001; 6(1): 1-3.

9 113 Üniversite öğrencilerinde cinsel bilgi 16. Çok F, Ersever H, Gray L A. Bir grup üniversite öğrencisinde cinsel davranış. HIV/AIDS 1998;1: Gölbaşı Z, Kutlu Ö. Lise öğrencisi (15-17 yaş arası) adölesan kızlar için hazırlanan üreme sağlığı eğitim programına dayalı üreme sağlığı bilgi testinin geliştirilmesi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2002; 4(2): Rolson MR, Scherman A. College student risk takimg from three perspectives, Adolescence 2003; 38 (15): Orçın E, Aras Ş, Açık R. Üniversiteli gençlerin cinsel tutum ve davranışları. Jinekoloji ve Obstetrik Dergisi 2003;17: Aydoğan A. (2001). Marmara Üniversitesi araştırdı: Türk gençliği Cinselliği Bilmiyor. as03b.html.( ) 21. Aras Ş, Orçın E. Özan S, Şemin S. Dokuz eylül üniversitesi öğrencilerinin cinsel bilgi, tutum ve davranışları. Sağlık ve Toplum Dergisi, 2004; 4(1): Aggarwal O, Sharma AK, Chhabra P. Study in sexuality of medical college students in ındia. Journal of Adolescent Health 2000; 26: Özkan H. Üniversite Gençliğinin Aile Planlaması ve Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklardan Korunmaya İlişkin Yaklaşımları. İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Nordın EH, UlfHanson MD, Tanja T. Sex Behavior Among High School Students in Sweden: Improvement in Contraceptive Use Over Time. J Adolescent Health 2002; 30: Blum RW, Nelson MR. The health of young people in a global context. J Adolescent Health 2004; 35: Tunçalp Ö. Gençlerin Güvenli Cinsellik Eğitimi. V. Ulusal Cinsellik ve Cinsel Tedaviler Kongre Kitabı, İstanbul, 2004: Şahin N.Cinsel yolla bulaşan hastalıklar: Dünyada ve Türkiye deki durum. Sağlık ve Toplum 1998; 8(3-4): Şimşek Ş. Cinsel yolla bulaşan hastalıklar. Hemşirelik Forumu 2000;3(4): Özdemir L, Ayvaz A, Poyraz Ö. Cumhuriyet Üniversitesi öğrencilerinin cinsel yolla bulaşan hastalıklar konusundaki bilgi düzeyleri. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2003; 25(1): Dehne KL, Riedner G. Sexually transmitted infections among adolescents:the need for adequate health services. Reproductive Health Matters 2001; 9(17): Masatu M, Kvale G, Klepp KI. Frequency and perceived credibility of reported sources of reproductive health information among primary school adolescents in Arusha, Tanzania. Scand J Public Health 2003; 31: Ekşi A. Çocuk, Genç, Anne-Babalar. Bilgi Yayınevi, Ankara, 1990: Kayaalp E. Üniversitelerde üreme ve cinsel sağlık danışmanlığı. V. Ulusal Cinsellik ve Cinsel Tedaviler Kongre Kitabı, İstanbul, 2004: