Hemflirelerde Hepatit B Bulafl Riski ve Korunmaya Yönelik Standart Önlemlerle lgili Bilgi-Tutum Araflt rmas

Transkript

1 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2003; 7: Hastane İnfeksiyonları Hemflirelerde Hepatit B Bulafl Riski ve Korunmaya Yönelik Standart Önlemlerle lgili Bilgi-Tutum Araflt rmas Hülya BAYBEK*, Hmfl. Filiz AKA* SUMMARY The Investigation of Knowledge and Behavior About Risk of Hepatitis B Transmission and Universal Precautions Towards Protection in Nurses * Mu la Üniversitesi Mu la Sa l k Yüksekokulu, Mu la ÖZET Bu araflt rma hemflirelerin hepatit B den korunmaya yönelik standart önlemleri bilme, önlemlerin kullan lmas ve bunlar etkileyen faktörleri belirlemek amac yla planland. Veriler örneklemi oluflturan 266 hemflireden yüz yüze görüflme yöntemiyle topland. Verilerin toplanmas nda 29 sorudan oluflan anket formu kullan ld. Çal flmada hemflirelerin %51.9 unun son bir y l içinde en az bir kez i ne ya da kesici alet yaralanmas na maruz kald, en s k yaralanman n %61 oran nda enjektör i nesi ile meydana geldi i ve yaralanmaya neden olan uygulamalar içinde %28.6 oran nda enjektörün plastik kapa - n kapatman n yer ald tespit edildi. Ayr ca, hemflirelerin %64.4 oran nda afl lanmay ihmal ettikleri ve afl lanmayan hemflirelerin de %31 oran nda HBsAg pozitif oldu u belirlendi. Anahtar Kelimeler: Standart Önlemler, nfeksiyon Kontrolü, Hepatit B Bulaflma Riski. The research was done to be aware of knowing universal precaution against hepatitis B of nurses, using them and the factors having affected them. Data samples were collected by interviewing 266 nurses face to face. To collect data a questionary consisting by 29 questions was used. In this research, it has been seen that 51.9% of nurses has been wounded by a needle or sharp instrument, the most usual injury was done 61% by a needle and it was seen that 28.6% of this was happened as closing the plastic tap of the needle. Besides, 64.4% of nurses ignored to be vaccinated and it was found 31% of them had HBsAg positive. Key Words: Universal Precautions, Infection Control, Transmission Risk of Hepatitis B. G R fi Sa l k çal flanlar, infekte hasta kan ve vücut s v lar yla temas sonucunda hepatit B virüsü (HBV), hepatit C virüsü (HCV) ve insan immünyetmezlik virüsü (HIV) ile oluflabilecek infeksiyon riski alt ndad r (1-4). Kan ve vücut s v lar yla temas; hasta kan, kirlenmifl i ne ya da kesicidelici aletlerle do rudan yaralanma, aç k deri ya da mukozalar n bu s v larla temas olarak tan mlanmaktad r (5). Bariyer kullan m ve uygun i ne at m tekniklerinin uygulanmas gibi genel önlemler sa l k çal flanlar n n kan ve vücut s v lar y- 201

2 Baybek H, Aka F. Hemflirelerde Hepatit B Bulafl Riski ve Korunmaya Yönelik la temas n önleyerek kan yoluyla geçen bu gibi infeksiyonlar n riskini azaltacakt r. Bu amaçla 1982 y l nda Centers for Disease Control and Prevention (CDC) taraf ndan standart önlemler önerilerek daha sonraki y llarda bu öneriler gelifltirilmifl ve güncellefltirilmifltir. Bu önlemlere göre tüm hastalar ve kan örnekleri infekte kabul edilmeli ve standart önlemlere uyulmal d r (2,6). CDC her y l sa l k çal flan n n HBV ile infekte kan ve vücut s v lar yla karfl laflma riski oldu unu, bunlar n kadar n n bu infeksiyon sonucunda hastaneye yat r ld n, ünün ise HBV tafl y c s olarak kald n tahmin etmektedir. HBV ile infekte sa l k çal flanlar n n 250 sinin öldü ü (12-15 fulminan hepatit, siroz, karaci er kanseri) bildirilmektedir (2). Hepatit B infeksiyonu tüm dünyada oldu u gibi ülkemizde de önemli bir sa l k sorunudur (7). Türkiye de farkl merkezlerde yap lan çal flmalarda HBV tafl y c l %4-15 olarak bulunmufltur. Hepatit B infeksiyonu oluflabilmesi için ml kan ve kan ürünleriyle temas yeterlidir. nfekte i ne ile yaralanma sonucu hepatit B infeksiyon riski %7-30 aras ndad r (2). Sa l k personelinin hepatit B den korunmalar için öncelikle bu konudaki bilgilerinin yeterli olmas gerekmektedir. Ba fl klama ve yeterli korunma ile sa l k personeli aras ndaki hepatit B prevalans baz ülkelerde çok düflük düzeylere indirilebilmifltir (3,8). CDC nin kan yoluyla geçen patojenlerden korunmak için önerdi i önlemler; HBV afl - s ile afl lanma, i neler ve kesici aletlerin kullan m ve at lmas na dikkat gösterilmesi, i nenin plastik kapa n n kapat lmamas, kan ve vücut s v lar yla temas riski oldu unda eldiven, maske, giysi ve gözlük gibi koruyucu önlemlerin kullan lmas, bir hastadan di erine geçiflte eldiven de ifltirilmesi ve eldiven de ifltirirken ellerin y kanmas d r (6,9,10). Bu çal flman n amac, hemflireler aras nda i ne ve kesici aletlerle yaralanma, kan ve vücut s - v lar yla temas etme s kl, hepatit B e itimi alma ve afl lanma oranlar n araflt rmak, genel önlemlere uyum ve bu önlemlerin kullan lmas n etkileyen faktörleri de erlendirmektir. MATERYAL ve METOD Bu araflt rma tan mlay c ; tipte olup, Mu la il merkezinde görevli 391 hemflire çal flmaya al nd. Örnek seçimi yap l rken do rudan hasta bak m vermeyen bölümlerde çal flan hemflireler araflt rma kapsam n n d fl nda b rak ld. Hasta kan ve vücut s v lar yla temas riski tafl yan birimlerde çal flan 266 hemflire çal flma kapsam na al nd. Çal flma 01 Ocak Haziran 2001 tarihleri aras nda yap ld. Araflt rma için kurumlardan izin al nm fl, hemflirelere araflt rma konusunda bilgi verilerek bu bilgilerin araflt rma amac yla kullan - laca söylenmifl ve araflt rmaya kat lma konusunda sözlü onaylar al nm flt r. Araflt rmac lar taraf ndan haz rlanan anket türündeki veri toplama formu iki k s mdan oluflmufltur. Birinci bölümde hemflirelerin demografik verileri, ikinci bölümde ise hepatit B e itimi alma ve afl lanma, hasta kan ya da vücut s v lar yla kiflisel temas s kl, son bir y l içinde i ne ya da kesici aletlerle yaralanma öyküsü, bariyer önlemleri kullanma al flkanl, standart önlemlere kiflisel uyum, bu uygulamalara uymama nedenleri ile ilgili sorular yer alm flt r. Sorular n ço u çoktan seçmeli, bir k sm da k sa cevapl aç k uçlu sorulardan oluflmufltur. Anket formundaki sorular n ifllerli i, ön uygulama ile de erlendirilerek gerekli düzenlemeler yap lm flt r. Hemflireler aras ndaki etkileflimi en aza indirmek amac yla haz rlanan anket yüz yüze görüflme yöntemiyle uygulanm flt r. Bulgular n de erlendirilmesinde yüzdelik de erler kullan lm flt r. BULGULAR Araflt rmada hemflirelerin infeksiyon kontrolü konusunda e itim alma oran %59, hepatit B ve hepatit B afl lanmas hakk nda e itim alma oran - n n %75.9 oldu u belirlendi. Çal flmada hemflirelerin %50.8 inin üç doz afl - land, %32.7 sinin ise hiç afl lanmad tespit edildi (Tablo 1). Araflt rmada hepatit B afl s olmayan hemflirelerin afl lanmama nedenleri %64.4 afl lanmay ihmal etme, %31 HBsAg pozitif olma olarak tespit edildi (Tablo 2). Son bir y l içinde hemflirelerin %51.9 unun yaralanmaya maruz kald, yaralanmaya maruz kalan hemflirelerin %82.6 s n n bu yaralanmay sorumlu birisine bildirmedi i belirlendi. Araflt rmada yaralanmaya neden olan malzemelerin da l m nda %80.4 oran ile enjektör i nesinin, yaralanmaya neden olan ifllemlerin da l - m nda ise %37.7 oran ile enjektörün plastik kapa- n kapatman n birinci s rada bulundu u tespit edildi (Tablo 3,4). Çal flmada enjeksiyondan sonra enjektörün plastik kapa n her zaman kapatma oran %88.4, 202 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2003; 7: 4

3 Hemflirelerde Hepatit B Bulafl Riski ve Korunmaya Yönelik Baybek H, Aka F. Tablo 1. Hemflirelerin Hepatit B Afl lanma Durumlar (n= 266). Afl lanma durumlar n % Bir doz afl lananlar ki doz afl lananlar Üç doz afl lananlar Hiç afl lanmayanlar Toplam Tablo 2. Hepatit B Afl s Olmayan Hemflirelerin Afl lanmama Nedenlerinin Da l m (n= 87). Afl lanmama nedenleri n % Afl lanmay ihmal edenler HBsAg pozitif olanlar Yan etkisinin olaca n düflünenler Toplam Tablo 3. Yaralanan Hemflirelerde Yaralanmaya Neden Olan Malzemelerin Da l m (n= 138)*. Malzemeler n % Enjektör i nesi Sütür i nesi ntravenöz kateter i nesi Cam tüp Bistüri Lanset ucu Tablo 4. Yaralanmaya Neden Olan fllemlerin Da l m (n= 138)*. fllemler n % Enjektörün plastik kapa n kapat rken ntramusküler enjeksiyon yaparken Kesici malzemeyi çöpe atarken Sütür atma s ras nda Kaza ile çal flma arkadafl taraf ndan ntravenöz kateter takarken Ani hasta hareketi ile Kan al rken Alet ya da cam tüp temizlerken Bistüri kullan rken Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2003; 7: 4 203

4 Baybek H, Aka F. Hemflirelerde Hepatit B Bulafl Riski ve Korunmaya Yönelik hiçbir zaman kapatmama oran %2.3 olarak tespit edildi (Tablo 5). Araflt rmada enjektörün plastik kapa n kapatma fleklinin %85 oran nda iki elle oldu u, i ne ve kesici maddelerin imha yeri olarak %64.3 bofl serum flifleleri, %30.1 çöp kutusu, %5.6 oran nda ise imha için ayr lm fl özel kaplar oldu u tespit edildi (Tablo 5). Çal flmada hemflirelerin %32.3 ünün kan ve vücut s v lar ile temas etmedi i, %67.7 sinin ise kan ve vücut s v lar ile temas etti i tespit edildi. Çal flmada hemflirelerin kan ve vücut s v lar yla temas fleklinin %76.7 oran nda kesici-delici alet yaralanmas ile oldu u belirlendi (Tablo 6). Çal flmada bir hastadan di erine geçiflte daima eldiven de ifltirme oran %50.8, eldiven ç kard ktan sonra daima ellerini y kama oran %84.2 olarak saptand (Tablo 7). Araflt rmada hemflirelerin %52.3 oran nda hastan n düflük risk grubunda oldu unu düflünme, %39.5 oran nda beceriyi azaltmas, %39.1 oran nda malzeme bulamama nedenleriyle bariyer kullanmad klar tespit edildi (Tablo 8). TARTIfiMA Araflt rmada %59 olarak belirlenen infeksiyon kontrolü konusunda e itim alma oran, %76 olarak belirlenen hepatit B ve hepatit B afl lanmas hakk nda e itim alma oran Aka ve arkadafllar taraf ndan bildirilen oranlardan (%5 infeksiyon kontrolü konusunda, %29 hepatit B ve hepatit B afl lanmas konusunda) oldukça yüksek bulundu (11). CDC taraf ndan 1987 y l nda, nerede çal flt na bak lmaks z n tüm sa l k çal flanlar na hepatit B afl lanmas önerilmifltir. Bu afl lama ile %90 oran nda koruyuculuk sa lanmaktad r (2). Çal flma- Tablo 5. Enjektör Kullan m ve At m Uygulamalar n n Da l m (n= 266). Uygulamalar n % Enjeksiyondan sonra enjektörün plastik kapa n kapatma Her zaman Ara s ra Kapatm yor Kan ald ktan sonra plastik kapa n kapatma Her zaman Ara s ra 24 9 Kapatm yor Bu ifllemi yapmayanlar ntravenöz kateter takt ktan sonra plastik kapa kapatma Her zaman Ara s ra Kapatm yor Bu ifllemi yapmayanlar 24 9 Plastik kapa kapatma flekli Tek elle ki elle ne ya da kesici madde nereye at l yor Bofl serum fliflesi veya pet fliflelere Çöp kutusuna Özel kutulara Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2003; 7: 4

5 Hemflirelerde Hepatit B Bulafl Riski ve Korunmaya Yönelik Baybek H, Aka F. Tablo 6. Kan ve Vücut S v lar ile Temas Eden Hemflirelerin Temas fiekillerinin Da l m (n= 180)*. Temas flekilleri n % Kesici-delici aletle yaralananlar Gözüne s çrayanlar A z na s çrayanlar Yüzüne s çrayanlar Elindeki yaraya s çrayanlar Sa lam deriye s çrayanlar Tablo 7. Risk Alt ndaki Hemflirelerin Uygulad klar Standart Önlemlerin Da l m (n= 266). Her zaman S k s k Çok nadir Hiçbir zaman Uygulamalar n % n % n % n % Maske kullananlar Gözlük kullananlar Koruyucu giysi kullananlar Eldiven kullan m IM enjeksiyonda IV kateter takarken IV enjeksiyon yaparken Yaraya pansuman yaparken Hastay aspire ederken Hastaya bak m verirken Bir hastadan di erine geçiflte eldiven de ifltirme Eldiveni ç kard ktan sonra el y kama IM: ntramusküler, IV: ntravenöz. Tablo 8. Hemflirelerin Bariyer Kullanmama Nedenlerinin Da l m (n= 266)*. Bariyer kullanmama nedenleri n % HBV aç s ndan hastan n düflük risk grubunda olmas Bu önlemlerin beceriyi azaltmas Yeterli malzeme bulunamamas Yeterli zaman n olmamas Önlem almak gereklili ini bilmeme Dikkat etmeme, unutma Di er Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2003; 7: 4 205

6 Baybek H, Aka F. Hemflirelerde Hepatit B Bulafl Riski ve Korunmaya Yönelik da hemflirelerin üç doz afl lanma oran %50.8, hiç afl lanmama oran ise %32.7 olarak tespit edildi (Tablo 1). Aka ve arkadafllar üç doz afl lanma oran n %3.4, hiç afl lanmama oran n %89.7, nanç ve arkadafllar ise HBV afl s olmama oran n %32.2 olarak bildirmektedir. Çal flmadaki afl lanmama oran nanç ve arkadafllar n n bildirimine yak n Aka ve arkadafllar n n bildirimlerinden düflük, üç doz afl lanma oran ise Aka ve arkadafllar n n bulgular ndan yüksek bulundu (11,12). Son y llarda hepatit B nin güncelleflmesiyle, hepatit B ve hepatit B afl lanmas konusunda e itim alma oran n n yeterli olmamakla birlikte eskiye göre art fl gösterdi i, buna ba l olarak afl lanma oran n n da artm fl olabilece i düflünüldü. Tablo 2 de görüldü ü gibi hepatit B afl s olmayan hemflirelerin afl lanmama nedenleri %64.4 afl - lanmay ihmal etme, %31 HBsAg pozitif olma olarak tespit edildi. Aka ve arkadafllar ise afl lanmama nedenlerini %79 afl lanmay ihmal etme, %6 HBsAg pozitifli i olarak bildirmifllerdir (11). Afl - lanmay ihmal edenlerin oran Aka ve arkadafllar - n n bulgular ndan daha düflük, HBsAg pozitif olanlar n oran ise daha yüksek bulundu. Son bir y l içinde hemflirelerin %51.9 unun yaralanmaya maruz kald, yaralanmaya maruz kalan hemflirelerin %82.6 s n n bu yaralanmay sorumlu birisine bildirmedi i belirlendi. nanç ve arkadafllar hemflirelerin %25.8 oran nda yaraland n, yaralananlar n %98.2 sinin yaralanmay rapor etmediklerini ve rapor etmeleri gerekti ini bilmediklerini bildirmektedirler (12). Yaralanma oran nanç ve arkadafllar ndan yüksek, yaralanmay bildirme oran ise paralel olarak bulundu. Bildirimlerin azl n n çal flanlar n kesici aletle yaraland klar nda olay n üzerinde önemle durmamalar, hastanelerde infekte cisim yaralanmalar na yönelik birimin bulunmamas, yeterli e itim ve denetim mekanizmalar n n olmamas nedeniyle olabilece i düflünüldü. Araflt rmada yaralanmaya neden olan materyallerin da l m nda %80.4 ile enjektör i nesi, yaralanmaya neden olan ifllemlerin da l m nda ise %37.7 ile enjektörün plastik kapa n kapatman n birinci s rada bulundu u tespit edildi (Tablo 3,4). Aka ve arkadafllar hemflirelerin %75 inin enjektör i nesi ile yaraland n ve yaralanmalar n %50 sinin enjektörün plastik kapa n kapat rken meydana geldi ini; Hersey ve arkadafllar yaralanmalar n %77 sinin enjektör i nesiyle oldu unu, yaralanmalar n %25 inin enjektör i nesinin plastik kapa n kapat rken meydana geldi ini; Ar soy ve arkadafllar stajyer ö rencilerdeki yaralanman n %43 ele i ne batmas ile oldu unu bildirmektedirler (7,11,13). Bu sonuçlar hemflirelerin s kl kla kullan lan enjektör i nesi ile ilgili kullan m ve at m teknikleri konusunda hala daha fazla bilgilendirilmeye ihtiyaç duyduklar n düflündürmektedir. Çal flmada enjeksiyondan sonra enjektörün plastik kapa n her zaman kapatma oran %88.4, hiçbir zaman kapatmama oran %2.3 olarak tespit edildi (Tablo 5). nanç ve arkadafllar plastik kapa her zaman kapatma oran n %58.6, hiçbir zaman kapatmama oran n %7.5; Hersey ve arkadafllar plastik kapa her zaman kapatma oran n %30-50, hiçbir zaman kapatmama oran n %45 olarak belirtmektedirler (12,13). Çal flmadaki plastik kapa kapatmama oran di er araflt rmac lar n bildirimlerinden düflük bulundu. Araflt rmada enjektörün plastik kapa n kapatma fleklinin %85 oran nda iki elle oldu u belirlendi (Tablo 5). Aka ve arkadafllar iki elle kapatma oran n %89 olarak, Hersey ve arkadafllar %64 olarak bildirmektedir (11,13). ki elle kapatma al flkanl n n bu kadar yüksek olmas potansiyel i ne batma yaralanmalar n düflündürmektedir. Araflt rmada i ne ve kesici maddelerin imha yeri olarak %64.3 bofl serum flifleleri, %30.1 çöp kutusu, %5.6 oran nda ise imha için ayr lm fl özel kaplar oldu u tespit edildi (Tablo 5). nanç ve arkadafllar ise imha ve at lma yerini %46 serum fliflesi, %32.5 pet flifleler, %23 oran nda k rm z poflete atma olarak bildirmektedirler (12). Bu sonuçlar henüz yerleflmifl bir uygun at m tekni inin ve yerinin bulunmad n düflündürmektedir. Hemflirelerin kan ve vücut s v lar yla temas etme oran %67.7 olarak belirlendi (Tablo 6). Ertem ve arkadafllar ise bu oran %59.3 olarak bildirmektedirler (14). Bu sonuçlar araflt rma bulgular ile uyumlu olarak de erlendirildi. Bu sonuç hemflirelerin ço unlu unun risk alt nda oldu unu göstermektedir. Çal flmada bir hastadan di erine geçiflte daima eldiven de ifltirme oran %50.8, eldiven ç kard ktan sonra her zaman ellerini y kama oran %84.2 olarak saptand (Tablo 7). Aka ve arkadafllar eldiven de ifltirme oran n %39, her zaman el y - kama oran n %83 olarak bildirmektedir (11). Bu oranlar araflt rmam z n bulgular yla paralellik göstermektedir. Hersey ve arkadafllar ise hemflirelerin %61 inin eldiven ç kard ktan sonra ellerini y Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2003; 7: 4

7 Hemflirelerde Hepatit B Bulafl Riski ve Korunmaya Yönelik Baybek H, Aka F. kad klar n, %88 inin hastadan hastaya geçiflte eldiven de ifltirdiklerini ifade etmektedirler (13). Bu bulgular araflt rma bulgular ile karfl laflt r ld - nda eldiveni ç kard ktan sonra el y kama oran yüksek, hastadan di er hastaya geçiflte her zaman eldiven de ifltirme oran düflük olarak bulundu. Bu durum hemflirelerin kendilerini korumaya yönelik önlemler konusunda daha duyarl olduklar - n, hastadan hastaya geçiflte ayn duyarl l göstermediklerini düflündürmektedir. Risk alt nda bulunan hemflirelerin %99.3 ünün gözlük kullanmad belirlendi. Bu sonuç araflt rman n yap ld - hastanede bariyer önlem olarak gözlük kullan - m n n tamam ile göz ard edildi ini düflündürdü. Araflt rmada hemflirelerin %52.3 oran nda hastan n düflük risk grubunda oldu unu düflünme, %39.5 oran nda becerisini azaltma, %39.1 oran nda malzeme bulamama nedenleriyle bariyer kullanmad klar tespit edildi (Tablo 8). Hemflirelerde yap lan bir di er araflt rmada hastay düflük risk grubunda düflünme %21, beceriyi azaltma %39, yeterli malzeme bulamama %89 olarak bildirilmektedir (11). nanç ve arkadafllar - n n çal flmas nda %40.5 malzeme yetersizli i oldu u belirtilmektedir (12). Yeterli malzeme bulunamamas d fl ndaki di er seçenekler kiflisel de ifltirilebilir faktörler olarak de erlendirildi. Sonuç olarak; hemflirelerin standart önlemleri malzeme yetersizli i, meflguliyet, becerisini azaltma gibi nedenlerle uygulamad, kesici-delici aletle yaralanma sebebinin en fazla enjektör i nesiyle oldu u, bununda özellikle i nenin plastik kapa n kapat rken meydana geldi i, bu yaralanmalar rapor etmedikleri, kesici-delici malzemelerin uygun flekilde imha edilmedi i, hemflirelerin kan ve vücut s v lar yla s kl kla temas ettikleri, standart önlemlere uyum konusunda dikkatli davranmad klar belirlendi. Sa l k çal flanlar n n kan ve vücut s v lar yla bulaflan hastal klara karfl korunabilmesi için en büyük önceli i hepatit B afl s ile afl lanma ve genel önlemlere uyum almaktad r. Bunun için mesleki e itim, hizmet içi denetimin yan nda, uygun araç-gerecin sa lanmas büyük önem kazanmaktad r. Hemflirelerin standart yöntemleri yeterince kullanmas ve önemini kavramas için infeksiyon kontrolü konusunda e itim almas n n ve bu e itimin etkinli inin ölçülmesinin, gerekli malzemelerin sa lanmas n n ve uygun imha sistemlerinin gelifltirilmesinin yararl olaca kanaatine var ld. KAYNAKLAR 1. Akova M. Sa l k personeline kan yoluyla bulaflan infeksiyon hastal klar ve korunmak için al nacak önlemler. Güncel Bilgiler Ifl nda HIV/AIDS. Ankara: Bilimsel T p Yay nevi, Guidelines for prevention of transmission of human immunodeficiency virus and hepatit-b virus to Health-Care and Public-Safety Workers. MMWR 1989;38: Ganju SA, Goel A. Prevalance of HBV and HCV infection among healthcare workers (HCWs). J Commun Dis 2000;32: Moongtui W, Gouthier DK, Turner JG. Using peer feedback to improve handwashing and glove usage among Thai health care workers. Am J Infect Control 2000;28: Williams CO, Camphell S, Henry K, et al. Variables influencing worker complience with universal precautions in the emercengy department. Am J Infect Control 1994;22: Universal Precautions Against Infectious Diseases. Adulth Health Advisor, 2001:1. 7. Ar soy AS, Dinç G, fianl da T ve ark. Celal Bayar Üniversitesi Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ve Manisa Sa l k Meslek Lisesi son s n f ö rencilerinin Hepatit-B ve AIDS konusundaki bilgi, tutum ve davran fllar. Viral Hepatit Dergisi 1999; 5: Saçakl o lu F, Mand rac o lu A, Y ld z I ve ark. Bornova e itim araflt rma bölgesi sa l k personelinin hepatit konusundaki bilgi düzeyleri. nfeksiyon Dergisi 1994;8: Henry K, Campbell S, Collier F, Williams CO. Compliance with universal precautions and needle handling and disposal practices among emergency department staff at two community hospitals. Am J Infect Control 1994;22: Richard VS, Kenneth J, Cherion T, et al. Preventing transmission of blood-borne pathogens to health care workers. Natl Med J India 2000;13: Aka F, Dündar V. Sa l k çal flanlar nda HBV ve HIV bulaflma riski ile korunmaya yönelik genel önlemlerle ilgili bilgi tutum araflt rmas. KL M K Dergisi 1995;8: nanç N, Özkan Ö. Hemflirelerin kesici, delici-bat c cisim yaralanma s kl ve ald klar önlemlerin incelenmesi. V. Ulusal Hemflirelik Kongresi, zmir, Hersey JC, Martin LS. Use of infection control guidelines of workers in health care facilities to prevent occupational transmission of HBV and HIV result from a national survey. Infection Cont Hosp Epidemiol 1994;15: Ertem M, Oto R, Ilç n E ve ark. Dicle Üniversitesi Araflt rma Hastanesi çal flanlar nda yaralanma s kl ve bunu etkileyen baz faktörler. Viral Hepatit Dergisi 1999;5:13-7. YAZIfiMA ADRES Yrd. Doç. Dr. Hülya BAYBEK Mu la Üniversitesi Mu la Sa l k Yüksekokulu MU LA Makalenin Gelifl Tarihi: Kabul Tarihi: Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2003; 7: 4 207