HAYAT S GORTASINDA S GORTA ETT REN N HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER (*)

Transkript

1 HAYAT S GORTASINDA S GORTA ETT REN N HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER (*) Av. ÇA RI YÜCEL (**) Çal flmam z n konusu, Hayat Sigortas nda Sigorta Ettirenin Hak ve Yükümlülükleri dir. Tüm sigorta sözleflmelerinde oldu u gibi, hayat sigortas sözleflmesinde de taraflar n baz hak ve yükümlülükleri bulunmaktad r. Hayat sigortas sözleflmesinin taraflar ndan biri olan sigortac n n hak ve yükümlülükleri bu çal flman n kapsam d fl ndad r. Ancak, belirtmek gerekir ki, sigorta ettirenin haklar olarak belirtilen konular, sigortac bak m ndan bir yükümlülüktür. Ayn flekilde, sigorta ettirenin prim ödeme borcu, sigortac bak m ndan bir hakt r. Çal flmam zda, sadece sigorta ettirenin hak ve yükümlülükleri incelenecek, buna karfl l k, sigortal veya lehtar n durumuna salt gerekli görülen yerlerde de inilecektir. I. HAYAT S GORTASINDA LG L K fi LER A- Sigortac Hayat sigortas sözleflmesinin taraflar ndan biri sigortac d r. Sigortac, sigorta sözleflmesi ile belirli bir prim karfl l nda rizikoyu yüklenen flirkettir (1). Sigorta Murakabe Kanunu nun 2. maddesinin II. f rkas n n (a) bendi uyar nca, Türkiye de kurulacak sigorta flirketlerinin anonim flirket veya kooperatif fleklinde kurulmalar flartt r. Ayr ca Sigorta Murakabe Kanunu nun 7. maddesinin III. f kras na göre, hayat sigortalar ana grubunda faaliyet gösteren sigorta flirketi, bir baflka sigorta alan nda faaliyette bulunamaz. Sigorta Murakabe Kanunu nun 29. maddesinin I. f kras na göre, Türkiye de yerleflik kifliler sigortalar n Türkiye de yapt rmak zorundad rlar. Ancak, ayn maddenin II. f kras n n (d) bendi uyar nca, hayat sigortalar yabanc ülkelerde de yap labilecektir. (*) Bu çal flma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ticaret Hukuku Anabilim Dal ö retim y l Özel Sigorta Türleri konulu seminer dersinde, Doç. Dr. Aynur YONGALIK dan flmanl nda haz rlanan seminer çal flmas ndan günceldir. (**) Eskiflehir Barosu Avukatlar ndan

2 2532 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l 2006 Sigorta Murakabe Kanunu nun 3. maddesinin I. f kras na göre, sigortac n n Hazine Müsteflarl ndan ruhsat almas gereklidir. Sigortac n n ruhsat almamas durumunda uygulanacak hükümler de iflecektir. Zira Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin II. f kras na göre, ruhsatname almam fl bir kifli ile bu durum bilinerek yap lan sigorta sözleflmelerine, Borçlar Kanunu nun kumar ve bahis hakk ndaki 504 ve 505. maddeleri uygulan r. B- Sigorta Ettiren Sigorta sözleflmesinin di er taraf n sigorta ettiren oluflturmaktad r. Bundan dolay, sigortac ya karfl yükümlülük alt na giren sigorta ettirendir. Yine, sigorta sözleflmesinden do an haklar da kural olarak, sigorta ettirene aittir. Ancak sigorta ettiren, söz konusu haklar bir baflkas na devredebilir. Riziko gerçekleflti inde ödenecek para üzerinde sigorta ettiren veya halefleri hak sahibi olacaklard r. Sigortal n n, sigorta ettirenden farkl bir kifli olmas halinde dahi bu durum de iflmez. Sigortac, sigorta bedelini sigortal veya haleflerine de il, sigorta ettirene veya haleflerine öder (2,3). Sigorta ettirenin, hayat sigortas sözleflmesi yapabilmesi için özel bir flart aranmamaktad r. Fiil ehliyeti olan herkes hayat sigortas sözleflmesi yapabilecektir. C- Sigortal Sigorta ettiren, kendi hayat üzerine sigorta sözleflmesi yapabilece i gibi, bir üçüncü kiflinin hayat üzerine de sigorta sözleflmesi yapabilir. Bu flekilde hayat sigortalanan kifliye sigortal denir (4,5). Sigorta ettirenin bir üçüncü kifliyi sigorta ettirebilmesi için, söz konusu üçüncü kiflinin bilgi ve onay na gerek yoktur. Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras na göre, sigorta ettirenin sigortal n n yaflam n n devam nda maddî veya manevî yarar iliflkisinin olmas yeterlidir (6). Kanun, maddî veya manevî (1) Arseven, Haydar: Sigorta Hukuku, stanbul 1987, s. 72. (2) Ünan, Samim: Hayat Sigortas Sözleflmesi, stanbul 1998, s. 19. (3) HSGfi m. A.1/I e göre, sigorta ettiren prim ödemek suretiyle sigortal n n menfaatini sigorta ettiren kifli dir. Buradaki tan m hatal d r. Çünkü, hayat sigortas sözleflmesinde sigorta ettiren, kendi menfaatini sigorta ettirmektedir. Riziko gerçekleflti inde, sigorta bedelinin sigorta ettirene ödenmesi de bunu göstermektedir. Bkz. Ünan, Sözleflme, s (4) Bkz. HSGfi m. A.1/I, HSY m. 4/e. (5) Kender, Çeker ve Ünan a göre, sigortal terimi zarar sigortalar nda baflkas hesab na sigorta yapt r lm fl olan kifliyi ifade etmektedir. Halbuki, hayat sigortas nda riziko gerçekleflti inde bütün haklar yine sigorta ettirene ait oldu undan, zarar sigortalar ile kar fl kl önlemek amac yla sigortal terimi yerine riziko flahs terimi kullan lmal d r. Bkz. Çeker, Mustafa: Yarg tay Kararlar Ifl nda Sigorta Hukuku, Ankara 2003, s. 142; Kender, Rayegân: Türkiye de Hususi Sigorta Hukuku I, stanbul 2001, s ; Ünan, Sözleflme, s. 25. (6) Bu hüküm doktrinde elefltirilmekte ve menfaat iliflkisi yerine, sigortal n n onay n n aranmas n n isabetli olaca belirtilmektedir. Bkz. Kender, s. 153; Ünan, Sözleflme, s. 23; Yongal k, Aynur: Hukuki Aç dan Kredi Hayat Sigortas, Ankara 2002, s HSGfi m. A.1/I de de aç kça sigortal n n izninin aranmayaca ifade edilmifltir.belirtmek gerekir ki, menfaat iliflkisi TTKT m. 1490/II de maddî manevî menfaat ayr m yap lmaks z n korunmufltur. Ancak bu düzenlemede menfaat iliflkisi, sigorta ettiren ve sigortal aras nda de il, sigortal lehtar aras nda aranm flt r.

3 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2533 yarardan birini yeterli görmektedir. Yarar iliflkisi, hem ölüm hali hayat sigortas nda hem de hayatta olma hali hayat sigortas nda aranmal d r (7). Sigorta ettiren ile sigortal aras ndaki maddî yarar iliflkisinin tespiti nispeten kolayd r. Örne in ifl ortakl, alacakl l k iliflkisi gibi durumlarda maddî yarar ölçütünün gerçekleflti i kabul edilir. Buna karfl l k, manevî yarar iliflkisinin tespit edilebilmesi kolay de ildir. Anne-baba ile çocuklar ve efller aras nda manevî yarar n var oldu u kabul edilmekte ve fakat kardefllik ba tek bafl na yeterli görülmemektedir. Yani sigorta ettiren ile sigortal aras nda derin bir manevî ba l l k aranmaktad r (8). Yarg - tay ise, manevî yarar iliflkisini daha esnek yorumlamaktad r. Yarg tay, kay npeder-damat (9) ve kan kardefllik (10) iliflkilerinde manevî yarar n oldu- una karar vermifltir. Maddî veya manevî yarar iliflkisinin sadece sözleflmenin kurulmas aflamas nda aranmas gerekti i ve sonraki de iflikliklerin dikkate al nmamas gerekti i savunulmaktad r (11). Bu görüfl, manevî yarar iliflkisi bak - m ndan isabetli görülebilir. Örne in, kocan n kar s na hayat sigortas yapt rmas halinde, hayat sigortas sözleflmesi, evlilik iliflkisinin sona ermesinden sonra da devam etmelidir. Çünkü, efller aras nda hâlâ manevî bir ba l l n oldu u kabul edilebilir. Buna karfl l k, maddî yarar n söz konusu oldu u hayat sigortas sözleflmelerinde, yarar iliflkisi sözleflmenin devam s ras nda da aranmal d r. Örne in, kredi hayat sigortas sözleflmesinde, maddi yarar, kredi alan ile kredi veren aras nda yap lan kredi sözleflmesi dolay s yla ortaya ç kmaktad r. Kredi sözleflmesinin sona ermesi ile kredi hayat sigortas sözleflmesinin de ifllem temeli çöker. Bu sebeple, hayat sigortas sözleflmesi, maddî yarar n bulunmamas sebebiyle sona ermelidir (12). D- Lehtar Lehtar, sigorta ettiren taraf ndan belirlenen hak sahibidir (13). Türk Ticaret Kanunu nun maddesine göre, sigorta ettiren, lehtar sözlefl- (7) Bu yönde bkz. Ünan, Sözleflme, s. 24. Aksi yönde bkz. Bozer, Ali: Sigorta Hukuku, Ankara 1981, s. 223; Do anay, smail: Türk Ticaret Kanunu fierhi, C.III, Ankara 1990, s. 3213; Ulafl, Ifl l: Uygulamal Can Sigortas Hukuku (Hayat ve Kiflisel Kaza Sigortalar ), Ankara 2002, s. 41. (8) Kender, s. 146; Ünan, Sözleflme, s.20. Kanaatimizce, kardefller bak m ndan manevî menfaat iliflkisinin varl kabul edilmeli, kardefllerin ayn evde yaflamalar gibi bir ba aranmamal d r. Aksi yönde bkz. Ünan, Sözleflme, s. 20. (9) 11. HD, , E.1993/3421, K.1994/2768 (Ulafl, s.39). Ulafl a göre, Türk toplumunun halen mevcut olan aile ba l l yap s nedeniyle ilke olarak, bu tür iliflkilerde menfaat flart n n karine olarak mevcut oldu unun kabulü gerekir. Olay n özelli ine göre, sigortac n n bu karinenin aksini ileri sürüp kan tlamas na olanak tan nmal d r (Ulafl, s. 37, dn. 53/b). Aksi görüfl ve karar n elefltirisi için bkz. Ünan, Sözleflme, s. 22. (10) 11. HD, , E. 1995/3856, K. 1995/4829 (YKD 1995, C.21, S.9, s ). (11) Atabek, Reflat: Sigorta Hukuku, stanbul 1950, s. 303; Bozer, Sigorta 1981, s. 223; Bozer, Ali: Türk Hukukuna Göre fiah s Sigortalar n Yöneten Kanuni lkeler, SHD 1982, C.I, S.1, s. 8; Ulafl, s. 42; Ünan, Sözleflme, s. 24. (12) Yongal k, s (13) Ulafl, s. 42; Ünan, Sözleflme, s. 29.

4 2534 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l 2006 me yap l rken veya sözleflme yap ld ktan sonra belirleyebilir. Yine ayn maddeye göre, sigorta ettiren, kural olarak, belirledi i lehtar daha sonra tek tarafl bir irade beyan ile de ifltirebilir. Ancak, dönülemez lehtar tayini halinde lehtar n de ifltirilebilmesi mümkün de ildir. Lehtar tayini için bir flekil flart öngörülmedi i gibi, lehtar n poliçede gösterilmesi de flart de ildir (14). Ancak, Türk Ticaret Kanunu nun maddesine göre, dönülemez lehtar tayini halinde, lehtar n ismi poliçede gösterilmeli ve poliçe lehtara teslim edilmelidir. Dolay s yla, dönülemez lehtar tayini için flekil flart öngörülmüfltür. Lehtar n, sigortal n n hayat n n devam nda maddî veya manevî bir menfaatinin bulunup bulunmamas hususu tart flmal d r. Bir görüfle göre (15), Türk Ticaret Kanunu nun maddesi, amaca uygun bir biçimde yorumlanmal ve menfaat iliflkisi aranmal d r. Bizim de kat ld m z görüfle göre ise (16), Kanun menfaat flart n sadece sigorta ettiren bak m ndan aram flt r. Dolay s yla, lehtar n sigortal n n hayat n n devam nda yarar n n bulunmas flart de ildir. Lehtar, sadece sigortac n n edimini talep etme hakk kazan r. Sigortac ya karfl ileri sürülmesi mümkün bütün di er sözleflmesel hak ve yetkiler sigorta ettirene ait olmaya devam eder (17). II. HAYAT S GORTASINDA S GORTA ETT REN N BORCU VE YÜKÜMLÜLÜKLER A- Genel Olarak Bütün sigorta sözleflmelerinde oldu u gibi, hayat sigortas sözleflmesinde de sigorta ettirenin belirli davran fllarda bulunmas gerekir. Sigorta ettirenin yapmas gerekenlerle ilgili olarak doktrinde, mükellefiyet (18), yüküm (19), görev (20), yükümlülük (21), yükümlülük borç (22), mükellefiyet (14) Ünan, Sözleflme, s. 30. (15) Bozer, Sigorta 1981, s (16) Ünan, Sözleflme, s ) Ünan, Sözleflme, s. 38. (18) Atabek, s. 315 ; Ayiter, Kudret: Sigorta Ettirenin Mukavele Yap l rken Mevcut hbar Mükellefiyeti, Ticaret ve Banka Hukuku Haftas, 27 Nisan- 3 May s 1959, Ankara 1960, s. 217; Bozer, Sigorta 1981, s. 242; Franko, Nisim: Sigorta Akdinde Rizikonun A rlaflmas, Ticaret Hukuku ve Yarg tay Kararlar Sempozyumu IX, 8-9 May s 1992, s. 1; Oma, Merih Kemal: Türk Sigorta Hukukunda Rizikonun A rlaflmas Sorunu, Ankara 1985, s. 88. (19) Tunçoma, Kenan: Hayat Sigortas n n Sigorta Tekni ine Ba l Özellikleri, O uz mregün e Arma an, stanbul 1998, s Tunçoma, bir baflka makalesinde ise yan borç terimini kullanmaktad r. Bkz. Tunçoma, Kenan: Hayat Sigortas Sözleflmesinin Tan m, Meydana Getirilmesi ve Hüküm Do urmas, Prof. Dr. Nuri Çelik e Arma an, C.I, stanbul 2001, s.790. (20) Ö üz fieker, Zehra: Hayat Sigortalar nda Sigorta Priminin Art r lmas Esnas nda Yap lan Yanl fl Bildirimi Hukuki Sonuçlar, Prof. Dr. Necip Kocayusufpaflao lu çin Arma an, Ankara 2004, s ) Do anay, fierh, s. 3033; Somer, Mehmet: Türk Ticaret Kanunu nun Düzenlemesi Karfl s nda Sigorta Sözleflmesinin Kuruluflunda Hile Hükümlerinin Uygulanabilirli i, Prof. Dr. Nuri Çelik e Arma an, C.I, stanbul 2001, s. 745; Ulafl, s. 75. Ulafl, borç terimini de kullanmaktad r. Bkz. Ulafl, s (22) Arseven, Sigorta, s. 95; Erifl, Gönen: Aç klamal ve çtihatl Türk Ticaret Kanunu, C.III, Ankara 1990, s. 1153, 1185

5 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2535 borç (23), borç-görev (24), yükümlülük külfet (25), borç külfet (26) terimleri kullan lmaktad r. Yarg tay ise, yükümlülük terimini tercih etmektedir (27). Biz borç ve külfet (yükümlülük) terimlerini kullanmay do ru buluyoruz. Çünkü borç ve külfet kavramlar birbirinden farkl d r. Bir borç söz konusu oldu unda alacakl, borcun ifas için talepte bulunabilece i gibi, borcun ifa edilmemesinden do an zarar karfl lamak için tazminat da talep edebilir (28). Bu anlamda sigorta ettirenin tek borcu, prim ödeme borcudur. Külfetin yerine getirilmemesi durumunda ise, herhangi bir tazminat alaca do maz. Ancak külfeti yerine getirmeyen kimse, haklar n k smen veya tamamen kaybeder (29). Örne in, sigorta ettiren, risk gerçeklefltikten sonra bu durumu sigortac ya bildirmektedir. Bildirmemesi durumunda, sigortac n n bir talep hakk bulunmayacak ve fakat sigorta ettiren, haklar n k smen veya tamamen kaybedecektir. Türk Ticaret Kanunu nda da sigorta ettirenin mükellefiyeti (30) ve borçlar fleklinde bir ayr m yap lmakta (31) ve fakat külfet terimi yerine mükellefiyet terimi kullan lmaktad r (32). B- Sigorta Ettirenin Yükümlülükleri 1. Sözleflme Öncesi hbar Yükümlülükleri a) Genel Olarak Sigortac, sözleflme yapmadan önce sigortalanmak istenen rizikoyu tam olarak bilmek ister. Çünkü sigortac, rizikonun gerçekleflme ihtimaline göre, yüksek prim talep edecek veya sözleflme yapmayacakt r. Sigortac n n, her sigorta ettiren için ayr ayr araflt rma yaparak bilgi toplamas mümkün ise de, bu ifllem çok masrafl olacakt r. Bu olumsuzlu u önlemek ve sigortac n n rizikoyla ilgili bilgi sahibi olabilmesini sa lamak amac yla sözleflme öncesi ihbar (bildirim) külfeti (yükümü) düzenlenmifltir. Sözleflme öncesi ihbar külfeti, Türk Ticaret Kanunu nun sigorta hukukunu düzenleyen beflinci kitab nda, genel hükümler (TTK m (23) Öztan, F rat: Sigorta Akdinin n ikad nda hbar Mükellefiyeti, Ankara 1966, s (24) Kender, s ; Ünan, Sözleflme, s. 109, 137. (25) Ero lu, Sevilay: Hastal k Sigortas Sözleflmesinin Kurulmas nda hbar Külfeti, Ankara 2005, s. 67; fienocak, Kemal: Sigorta Ettirenin Zarar Önleme ve Azaltma Vecibesi, AÜHFD 1995, C.XLIV, S.1-4, s. 380; fienocak, Kemal: Mesleki Sorumluluk Sigortas, Ankara 2000, s (26) Hirfl, Ernest E.: Ticaret Hukuku Dersleri, stanbul 1946, s. 876,880. (27) 11. HD, , E.1974/3778, K.1974/3741 (YKD 1976, C.II, S.2, s ); 11. HD, , E.2000/7609, K.2000/8987 (YKD 2001, C. XXVII, S. 5, s ). (28) Ero lu, s. 71; Hirfl, s. 880; nan, Ali Naim: Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), Birinci Kitap, Ankara 1971, s. 55; Tekinay, Selahattin S.: Borçlar Hukuku, C.I, stanbul 1985, s. 38; Ünan, Samim: Kara Sigortalar nda Sigorta Ettirenin Görevleriyle lgili Baz Sorunlar, SHD 1998, S.1, s. 98. (29) nan, s. 55; Kender, s. 180; fienocak, s. 380; Tekinay, s. 40; Ünan, Sözleflme, s.137. (30) HSGfi nda, mükellefiyet terimi yerine yükümlülük terimi kullan lmaktad r. (31) Bu yönde bkz. Erifl, s. 1154; Öztan, s. 31; Tunçoma, s Aksi yönde bkz. fienocak, Vecibe, s (32) Türk Ticaret Kanunu Tasar s nda ise, yükümlülük ve borç terimleri kullan lmaktad r.

6 2536 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l ) aras nda düzenlenmemifltir. Bu külfet mal sigortalar için Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde, denizcilik rizikolar na karfl sigorta için Türk Ticaret Kanunu nun maddeleri aras nda düzenlenmifltir (33). Buna karfl l k, hayat sigortalar n n düzenlendi i Türk Ticaret Kanunu nun maddeleri aras nda, sözleflme öncesi ihbar külfetine iliflkin bir hüküm bulunmamaktad r (34). Bu durum, hayat sigortalar nda sözleflme öncesi ihbar külfetinin olup olmad ve böyle bir külfet varsa bu külfetin hangi hükme göre belirlenece i sorununu ortaya ç karm flt r. Bir görüfle göre (35), Türk Ticaret Kanunu nun maddesi, genel hükümler aras nda düzenlenmedi inden ve can sigortalar fasl nda Kanun un maddesine aç kça at f da yap lmad ndan, hayat sigortalar nda uygulanmaz (36). Yarg tay da bir karar nda (37), Türk Ticaret Kanununun getirdi i sistem ve kanun koyucunun amac göz önünde tutuldu unda, can sigortalar nda maddedeki ihbar mükellefiyetinin öngörülmemifl bulunmas ve bu maddeye de maddenin son f kras hükmünde oldu u gibi, oradaki hukukî esaslar n uygulanmas sonucunu do uracak nitelikte herhangi bir suretle göndermede de bulunulmam fl olmas itibariyle mal sigortalar ndaki ihbar mükellefiyetinin can sigortalar nda uygulanamayaca esas n n kabulü gerekir diyerek bu görüflü kabul etmifltir (38). Di er bir görüfle göre (39), hayat sigortalar nda sigorta ettiren lehine hükümler içeren denizcilik rizikolar na karfl sigortalardaki sözleflme öncesi ihbar külfetine iliflkin hükümler uygulanmal d r. Ancak mal sigortalar nda daha genel nitelikte bir hüküm varken, özel bir hüküm niteli in- (33) Bu iki düzenleme aras nda önemli farklar vard r. Denizcilik rizikolar na karfl sigortada, sigortac n n sözleflmeden dönebilmesi için, sigorta ettirenin kusuru aran rken, mal sigortalar için sigorta ettirenin kusuru aranmaz. Denizcilik rizikolar na karfl sigortada, baflkas hesab na sigortadaki ihbar külfeti düzenlendi i halde, mal sigortas nda böyle bir düzenleme mevcut de ildir. Denizcilik rizikolar na karfl sigortada, sigortac sözleflmeden dönme hakk n bir hafta içinde kullanmal yken, mal sigortas nda bu süre bir ayd r. Ayr ca denizcilik rizikolar na karfl sigortada, zarar ile beyan edilmeyen husus aras nda illiyet ba aran rken, mal sigortas nda illiyet ba aranmamaktad r. (34) Buna karfl l k, sözleflme öncesi ihbar külfeti TTKT m aras nda düzenlendi inden, bu hükümlerin hayat sigortas sözleflmeleri için de uygulanaca aç kt r. Ayr ca, hayat sigortalar için TTKT m de özel düzenleme yap lm flt r. (35) Do anay, smail: Hayat Sigortas nda Sigorta Ettirenin Sözleflme Yap l rken Mevcut Beyan ve hbar Yükümlülü ünün Mahiyeti ve fiumulü Nedir?, Batider 1974, C.VIII, S.4, s ; Do anay, fierh, s (36) Ayr ca Do anay a göre, sözleflme öncesi ihbar külfeti, mal sigortalar bak m ndan önem tafl r. Bkz. Do anay, Mahiyet, s ; Do anay, fierh, s Kanaatimizce, sözleflme öncesi ihbar külfeti hayat sigortalar nda da önemlidir. Sigortac n n, sa l kl bir kifliyle yapaca sözleflmedeki prim miktar ile kalp hastas olan bir kifliyle yapaca sözleflmedeki prim miktar farkl olacakt r. Hatta sigortac, kalp hastas yla sözleflme yapmay reddebilecektir. (37) YHGK, , E.1974/T-844, K.1974/977 (Erifl, s ). (38) Ayn yöndeki bir baflka karar için bkz. TD, , E. 1958/53, K. 1958/56 (Hukuk Postas 1959, S.7, s ). Ancak belirtmek gerekir ki, Yarg tay n bu yöndeki kararlar az nl ktad r. Yarg tay, TTK m n hayat sigortalar için de uygulanaca görüflündedir. Bkz. afla. dn. 43 te belirtilen kararlar. (39) Ayiter, s. 233.

7 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2537 de olan hükmün hayat sigortalar nda uygulanamayaca kabul edilmektedir (40,41). Ö retide bask n olan (42), Yarg tay n kabul etti i (43) ve bizim de kat ld - m z görüfle göre ise, Türk Ticaret Kanunu nun maddesi hayat sigortalar nda da uygulan r. Her ne kadar, hayat sigortalar n düzenleyen hükümler aras nda maddeye at f yap lmam fl ise de, burada bir boflluk oldu u kabul edilmelidir. Bu boflluk da Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras gere ince, öncelikle Türk Ticaret Kanununun sigorta hukuku kitab ndaki hükümlerle doldurulmal d r. Bu kitapta, madde veya maddeler olmasayd, Borçlar Kanunu nun hükümleri uygulanabilirdi. Türk Ticaret Kanunu nun maddeleri de deniz sigortalar na iliflkin özel hüküm niteli inde oldu undan, hayat sigortalar na uygulanabilecek yegane hüküm maddedir. Türk Ticaret Kanunu nun maddesi, mal sigortalar fasl nda düzenlenmekle beraber, deniz rizikolar na karfl sigortalar hariç, bütün sigorta türleri için genel hüküm teflkil eder. Zira bu fas lda yer alan maddeler, bütün sigorta türleri bak m ndan genel hüküm niteli i tafl maktad r (44). Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.2 maddesi de maddeye uygun olarak düzenlenmifltir. Bu sebeplerle, sözleflme öncesi ihbar külfetine iliflkin aç klamalar m z Türk Ticaret Kanunu nun maddesi ve Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.2. maddesine göre yapaca z. b) Sözleflme Öncesi hbar Yükümlülü ünün Konusu Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.2.1 maddesinde de belirtildi i gibi, sigortac sözleflmeyi yaparken, sözleflme öncesinde yap lan beyanlar esas alacakt r. Bundan dolay sigorta ettiren, sigortac n n sözleflmeyi yapmamas n veya daha a r flartlarla yap lmas n n gerektirecek bütün halleri sigortac ya bildirmek zorundad r. Türk Ticaret Kanunu nun maddesi, sözleflme öncesi ihbar külfeti sadece sigorta ettirene yüklemifl buna karfl l k, sigortal ve temsilci hakk nda herhangi bir düzenleme yap lmam flt r (45). Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C maddesine göre ise, sigortal n n sözleflmeden haberi olmas durumunda, sigortal n n (40) Bozer, Mükellefiyet, s. 97. (41) YHGK, , E.1973/11-159, K.1974/93 (Ulafl, s ). (42) Atabek, s. 320; Bozer, Sigorta 1981, s. 243; Bozer, lkeler, s. 9; Ero lu, s. 77; Franko, s. 124; Hirfl, s. 882; Kender, s. 184; Oma, Riziko A rlaflmas, s ; Oma, Merih Kemal: Hastal k Sigortas nda Akdin Kuruluflundaki hbar Mükellefiyetine liflkin Bir Yarg tay Karar n n De erlendirilmesi, SHD 1999, S.1, s. 107; Ö üz, s. 644; Öztan, s. 3; Somer, s ; Tunçoma, s.767; Ünan, Sözleflme, s.138; Ünan, Sorunlar, s (43) TD, , E.1972/261, K.1972/1447 (Ulafl, s. 76); 11. HD, , E.1974/3778, K.1974/3741 (YKD 1976, C. 2, S. 2, s ); 11. HD, , E.1998/9829, K.1999/1826 (Kazanc çtihat Bilgi Bankas - K BB). (44) Kender, s (45) Denizcilik rizikolar na karfl sigortada ise, ihbar külfeti sigortal ve temsilciye de yüklenmifltir (TTK m. 1363/II). Bu hükmün, TTK m için de uygulanabilece i kabul edilmektedir. Bkz. Bozer, Sigorta 1981, s. 119; Kender, s. 185; Öztan, s. 86; Ünan, Sözleflme, s. 151.

8 2538 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l 2006 da ihbar külfeti vard r. Yine ayn maddelere göre, sigorta ettiren, sözleflmenin yap lmas için bir temsilci kullan yorsa, temsilcinin beyan esas tutulacakt r. Temsilci, bildi i hususlar beyan etmek zorundad r. Zira sigorta ettiren ve temsilci birlikte sorumlu tutulmufllard r (46). Temsilci s fat na sahip olmayan aile bireylerinin, lehtar n, doktorun bilgisi (47) önemli de ildir (48). Belirtmek gerekir ki, sigorta ettiren, sigortal ve temsilci bu külfeti sigortac ya veya temsilcisine karfl yerine getirir. Türk Ticaret Kanunu nun maddesi ve Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.2.2 maddesinin I. f kras, sigorta ettirenin ihbar etmesi gereken hususlar s n rlam flt r. Sigorta ettiren, sigortac n n sözleflmeyi yapmamas n veya daha a r flartlarla yapmas n gerektirecek, kendisince bilinen önemli hususlar ihbar edecektir. Önemli husustan maksat, sigortan n konusunu oluflturan rizikoyu gerçeklefltirmeye elveriflli her husustur (49,50). Hayat sigortas nda önemli say lan hususlar, yap lacak sözleflmenin tipine göre belirlemek gerekir. Ölüme karfl ve karma hayat sigortas nda, ihbar edilecek en önemli husus sa l k durumudur. Sigorta ettiren, mevcut sa l k durumunu, flikayetlerini ve geçirdi i önemli hastal klar sigortac ya bildirecektir. Çünkü önemli hastal klar, ölüm riskini artt r r. Kanser, AIDS, kalp ve fleker hastal klar gibi hastal klar, önemli hastal klara örnek gösterilebilir. Ayr - ca baz hastal klar kal t msal oldu undan, ebeveynlerde görülen bu hastal klar n da ihbar edilmesi gerekir (51). Bu sigortalarda önemli olan bir di- er husus, sigorta ettirenin yafl d r. Genç olan birinin yaflama ihtimali, yafll olan birine göre daha fazla olaca ndan, tespit edilecek prim daha az olacakt r. Ayr ca sigorta ettirenin mesle i de önemli bir husus say labilir (52). Yap lan iflin riski artt kça, tespit edilecek prim de artacakt r. Yaflama ihtimaline karfl sigortada ise, ihbar edilmesi gereken en önemli husus sigorta ettirenin yafl d r (53). Sigorta ettiren, ancak kendisince bilinen hususlar bildirecektir. Özellikle hastan n moralinin bozulmamas için, kanser (54), tüberküloz (55) (46) Öztan, s. 83; Ünan, Sözleflme, s (47) Hatta, YHGK, , E.1973/11-159, K.1974/93 say l karar na göre...sigorta doktorlar n n ( kay ts z flarts z sigorta olur ) fleklindeki mütalaas da sigorta flirketinin cayma hakk n ortadan kald ran bir kabulünü ifade etmez ve sigortac y ba lamaz (Ulafl, s ). (48) Ünan, Sözleflme, s (49) Ünan, Sözleflme, s (50) Önemli say lan hususlar n tespitinde objektif ve subjektif k staslar bulunmaktad r. Bu k staslarla ilgili aç klamalar için bkz. Öztan, s ) Öztan, s. 47. (52) Öztan, s. 52; Ünan, Sözleflme, s (53) Bozer, Sigorta 1981, s. 244; Öztan, s. 45. (54) 11. HD, , E.2000/6073, K.2000/7328 (Ulafl, s ). (55) YHGK, , E.1958/347, K.1958/753 (Erifl, s. 1159).

9 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2539 gibi baz hastal klar aç klanmamaktad r. Bu gibi durumlarda, sigorta ettiren, hastal ktan haberdar olmad ndan sözleflme öncesi ihbar külfetini ihlal etmemifltir (56). Buna karfl l k, sigorta ettiren, gelece e iliflkin gerçeklefltirmeyi planlad hususlar ihbar etmelidir (57). Örne in, yak n bir gelecekte iflini de ifltirecek olan sigorta ettiren, bu hususu da sigortac ya bildirmelidir. Sözleflme öncesi ihbar külfeti, en geç sözleflme kurulana kadar yerine getirilmelidir. Sözleflme henüz kurulmadan önce, yani icap ile kabul aras ndaki sürede ortaya ç kan veya varl ö renilen hususlar n da sigortac ya ihbar edilmesi gerekir (58,59). Sigorta ettirenin bu yükümlülülü ünü yerine getirmesinde beyan usulü, liste usulü ve karma usul uygulanmaktad r. Beyan usulünde, sigorta ettiren, önemli hususlar kendili inden bildirmelidir. Liste usulünde sigorta ettirene bir soru listesi verilir ve bu listedeki sorular cevapland r larak ihbar külfeti yerine getirilir. Karma usulde ise, sigorta ettiren, kendisine verilen listedeki sorular cevapland r r ve ayr ca önemli hususlar beyan eder (60). Türk Ticaret Kanununun maddesinde, bu usullerden hangisinin benimsendi i anlafl lamamaktad r. Hayat Sigortas Genel fiartlar nda da buna iliflkin bir hüküm bulunmamaktad r. Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras na göre, göre, sigorta ettiren, bütün hususlar sigortac ya bildirmek zorundad r. Yani burada, beyan usulünün benimsendi i söylenebilir. Ancak ayn maddenin II. f kras nda ise, liste usulünden bahsedilmektedir. Bu f krada, Sigorta mukavelesinin yap lmas s ras nda sigorta ettirene doldurulmas teklif olunan listede yaz l sorular d fl nda hiçbir mesuliyet teveccüh etmez denilmesi tart flmaya sebep olmufltur. Bir görüfle göre (61), sigorta ettirenin listedeki sorulara tam ve do ru olarak cevap vermesi yeterli olup, liste haricinde bir hususu bildirmesi gerekli de ildir. Di er bir görüfle göre (62), sigorta ettiren, listedeki sorular tam ve do ru olarak cevapland racak ve ayr ca sorulmam fl olsa bile, bildi i önemli durumlar bildirecektir. Kanaatimizce Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin II. f kras, (56) Arseven, Sigorta, s. 109; Ero lu, s (57) fienocak, Sorumluluk, s. 220; Ünan, Sözleflme, s (58) Ayiter, s. 228; Ero lu, s. 183; Kender, s. 185; Oma, Riziko A rlaflmas, s. ; Oma, De erlendirme, s. 108; Öztan, s. 70; fienocak, Sorumluluk, s (59) Ünan a göre, teklifname s ras nda mevcut olmayan ve sigortac n n kabulünden önce ortaya ç kan hallerin sigortac ya bildirilmesi sözleflme öncesi ihbar külfeti kapsam nda de ildir. Bu gibi haller, rizikonun a rlaflmas kapsam nda de erlendirilmelidir. (60) Bu konuda genifl aç klama için bkz. Öztan, s (61) Arseven, Haydar: Ticaret Kanununun Sigortaya Mütallik Umumi Hükümlerinin Meydana Ç kard Baz Meseleler, Ticaret ve Banka Hukuku Haftas 27 Nisan-3 May s 1959, Ankara 1960, s. 215; Arseven, Sigorta, s. 108; Atabek, s. 322; Ayiter, s. 224; Bozer, Sigorta 1981, s. 121; Do anay, fierh, s. 3048; Kender, s. 183 (62) Bozer, Ali: Sigorta Hukuku, Ankara 1965, s ; Erifl, s. 1156; Ero lu, s. 119; Öztan, s. 80; fienocak, Sorumluluk, s. 221; Ulafl, s. 90; Ünan, Sözleflme, s. 143.

10 2540 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l maddenin I. f kras ve Türk Medenî Kanunu nun 2. maddesi ile birlikte de erlendirilmelidir. Buna göre, sigorta ettiren, dürüstlük kural na uygun olarak, sorulmasa bile önemli hususlar bildirmelidir. Nitekim Yarg tay da bir karar nda (63), hastal n niteli ine ve süresine göre, ölümünden 2-3 ay gibi k sa bir müddet içinde hayat sigortas yapt ran kiflinin bu durumu kendisine sorulmasa dahi sigorta flirketine bildirmek zorunda oldu unun kabulü gerekir demifltir. Ayr ca belirtmek gerekir ki, sigortac taraf ndan görevlendirilen doktorun sigorta ettireni muayene etmesi de sigorta ettirenin ihbar külfetini ortadan kald rmaz (64). Sigortac n n soru listesi verme zorunlulu u bulunmamas na karfl n, uygulamada sigortac lar soru listesi vermektedirler. Ancak Yarg tay bir karar nda (65), sual listesi vermemek sureti ile poliçe ile yükümlendi i koflullara uymayan sigorta flirketinin de sözleflmenin kurulmas nda müterafik kusuru bulundu u dikkate al narak TTK n n 1264/I yollamas ile BK n n 98/2 ve 44. maddeleri uyar nca taraflar n kusur durumlar de erlendirilerek sigorta flirketince poliçede ödenmesi kabul edilen sigorta teminat n n k smen tenkis edilerek diyerek sigortac n n soru listesi verme zorunlulu unu kabul etmifltir. Kanaatimizce, Yarg tay n bu karar isabetli de ildir. Zira, sigortac n n soru listesi verme yükümlülü ü bulunmad ndan (66) sigortac n n müterafik kusurundan da bahsedilememelidir (67). c) Sözleflme Öncesi hbar Yükümlülü ünün hlali Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras na göre, sigorta ettirenin sözleflme öncesi ihbar külfetini ihlal etmesi durumunda, sigortac sözleflmeden cayabilir. Bu maddedeki cayma tabirinden dönme anlafl lmal d r (68). Yani sigorta sözleflmesi, geçmifle etkili (ex tunc) olarak ortadan kalkar (69,70). Yarg tay, eski tarihli bir karar nda (71), cayma teriminin (63) 11. HD, , E. 1988/1255, K. 1988/5606 (Ulafl, s ). (64) Ero lu, s (65) 11. HD, , E. 1988/1255, K. 1988/5606 (Ulafl, s ). (66) Ero lu, s. 123; Ünan, Sözleflme, s. 143, dn (67) Öztan, s.103. (68) Ero lu, s. 219; fienocak, Sorumluluk, s (69) Arseven, Meseleler, s. 212; Arseven, Sigorta, s. 110; Bozer, Sigorta 1981, s ; Ero lu, s. 219; Kender, s. 188; Oma, De erlendirme, s. 108; Ö üz, s. 646; Öztan, s. 115 dn. 57; Ünan, Sözleflme, s Aksi yönde bkz. Do anay, fierh, s Ayr ca Bozer, bir eserinde, feshin hükümlerinin geçmifle etkili olmad n belirtmifltir. Bkz. Bozer, Sigorta 1965, s (70) TTKT m de cayman n hükümleri düzenlenmifltir. Bu maddenin gerekçesinde, mevcut sistemin korundu u ancak sigorta ettirenin kast durumunda, sigortac n n prime hak kazanaca ifade edilmifltir. Dolay s yla, Türk Ticaret Kanunu Tasar s nda da cayma, geçmifle etkili olarak sonuç do uracak flekilde düzenlenmifltir (71) YHGK, , E.1973/11-159, K.1974/93 say l karar nda, (cayma) sözünü özel bir amaçla kullan ld hakk nda gerekçede bir aç kl k yoktur. Bu maddenin ilk f kras n n son cümlesinde, eski metinde oldu u gibi, feshin neticesine bir istisna teflkil etmek üzere (sigorta ettiren kimsenin kötü niyeti anlafl ld taktirde sigortac prime hak kazan r) hükmünün konulmufl olmas da, bu görüflü teyit eder. Aksi taktirde fesihten sonra sigortac da kalan prim, sebepsiz iktisap teflkil ederdi demifltir (Ulafl, s ). Bu karar n elefltirisi için bkz. Ünan, Sözleflme, s

11 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2541 fesih karfl l nda kullan ld görüflündeyken; yeni tarihli bir baflka karar nda (72), cayman n dönme anlam nda kullan ld ve sözleflmeyi geçmifle etkili olarak sona erdirdi i görüflündedir. Sigortac n n sözleflmeden dönmesiyle birlikte, ödenen primlerin sebepsiz zenginleflme hükümlerine göre iadesi gerekir (73,74). Sigortac, sözleflme öncesi ihbar külfetinin ihlal edildi ini, rizikonun gerçekleflmesinden ve hatta sigorta bedelinin ödenmesinden sonra ö rense bile sözleflmeden dönebilir. Bu durumda da edimlerin karfl l kl olarak Borçlar Kanunu nun 61. maddesi ve devam hükümlerine göre iadesi gerekir. Yarg - tay a göre ise, riskin gerçekleflmesinden sonra dönme olanaks zd r. Sigortac ya sözleflmeye koyaca bir hükümle ya da Borçlar Kanunun genel hükümlerine dayanarak savunma hakk n koruyabilecektir (75,76). Kanaatimizce Yarg tay n bu görüflü isabetli de ildir. Çünkü Kanun, fesihten de- il, caymadan (dönme, rücu) bahsetmektedir. Dönme beyan ile, sözleflme geçmifle etkili olarak ortadan kalkacakt r. Dolay s yla dönme üzerine, sigortac n n dönme beyan ndan önce do mufl olan borçlar da silinecektir. Bu borçlar n aras nda, riziko sebebiyle ödeme yapma borcunun oldu- u da aç kt r (77). Nitekim, Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.2.2. maddesinin III. f kras nda, sigortac n n riziko gerçekleflmifl olsa bile sözleflmeden dönebilece i aç kça düzenlenmifltir. Ancak, ayn f krada sigortac n n riziko gerçeklefltikten sonra sözleflmeden dönebilmesi için, sigorta ettirenin ihbar külfetini kas tl olarak ihlal etmesi gerekti i belirtilmifltir. Sözleflmeden dönme beyan tek tarafl, yenilik do uran ifllemlerdendir. Bu beyan n aç k olmas gerekir. Sigortac, sözleflme öncesi ihbar külfetinin ihlal edildi ini belirterek sözleflmeden dönecektir. Sigortac, beyan nda cayma terimi yerine iptal, fesih gibi terimleri kullanabilir. Borçlar Kanunu nun 18. maddesinin I. f kras na gere ince, önemli olan taraflar n (72) 11. HD, , E.1999/6585, K.2000/328 (K BB). (73) Arseven, Sigorta, s. 111; Bozer, Sigorta 1981, s. 122; fienocak, Sorumluluk, s. 222; Ünan, Sözleflme, s (74) Öztan a göre, Sigortac n n rücuu (cayma) borçlar hukukundaki genel rücudan farkl d r. Borçlar hukukunda, akdin geçmifle flamil bir flekilde feshi halinde, taraflar n birbirlerinden ald klar n karfl l kl olarak geri vermeleri icap eder. Halbuki burada durum de ifliktir. Ödenmifl veya muaccel hale gelmifl primler sigortac da kal r. (Öztan, s. 116). Ayn yönde bkz. Bozer, Sigorta 1965, s. 227; Erifl, s (75) 11. HD, , E.1995/6766, K.1995/7853 (Ulafl, s ); 11. HD, , E.1998/9829, K.1999/1826 (K BB); 11. HD, , E.2000/7609, K.2000/8988 (YKD 2001, C. 27, S. 5, s ). (76) Ayr ca TD, , E.1969/4557, K.1969/5945 say l karar na göre, Sigortac rizikonun gerçekleflmesinden önce, cayma hakk n kendisi kullanabilirse de, rizikonun gerçekleflmesinden sonra bu hakk n kullan lmas, sigortac n n serbest iradesine ba l olmaks z n objektif surette tayin edilmek gerekir. fiu halde mahkemece bu ifllerden anlayan ehil bilirkifli arac l ile sigortal gerçe e uygun beyanda bulunmufl olsayd, bu akdin yap l p yap lmayaca n n ve bu halde dahi hayat sigortas n n akdedilebilece i taayyün ederse, sigorta bedeli ile primin ve di er flartlar n n ne olmas gerekti inin tespiti ve sonucuna uygun bir karar verilmesi iktiza eder (Erifl, s ). Bu karar n elefltirisi için bkz. Kender, s. 194 dn (77) Ünan, Sözleflme, s. 163.

12 2542 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l 2006 amac oldu undan, kullan lan terimlere bak lmamal, taraflar n gerçek amaçlar dikkate al nmal d r (78). Sözleflmeden dönme beyan n n muhatab Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde belirtilmemifltir. Denizcilik rizikolar na karfl sigortada sözleflme öncesi ihbar külfetini düzenleyen maddeler aras nda yer alan Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras nda, dönme beyan - n n sigorta ettirene karfl ileri sürülmesi gerekti i düzenlenmifltir. Bu hüküm hayat sigortalar na da uygulanmal d r (79). Türk Ticaret Kanunu nun maddesine göre, sigortac n n sözleflmeden dönebilmesi için illiyet ba aranmaz. Rizikonun, sigorta ettirenin beyan etmedi i bir husustan kaynaklanmas flart de ildir. Örne in, kanser hastas olan bir kimse, bu hastal n sigortac ya bildirmemifltir. Bu kiflinin kanserden de il de, trafik kazas nda ölmesi durumunda dahi sigortac sözleflmeden dönebilecektir. Bu konuda, doktrinde bir görüfl birli i olmas na ra men (80), Yarg tay aksi görüfltedir. Yarg tay bir karar nda (81), beyan edilmeyen rahats zl klar n rizikoyu oluflturan minüsküs y rt lmas ile bir ilgisinin olmad na ve bu nedenle sigorta flirketinin sözleflmeden dönmesinin haks z oldu una karar vermifltir (82). Yarg tay, bu kararlar nda sigorta ettiren lehine yorum yapmakla birlikte, kanunda aranmayan bir flart aramaktad r. lliyet ba flart, denizcilik rizikolar na karfl sigorta için Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin III. f kras nda aç kça düzenlenmifltir. Halbuki, Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde böyle bir flart aranmam flt r. Sigorta sözleflmesinin kuruluflundaki ihbar külfetinde önemli olan, sigortac n n riziko hakk ndaki kanaatinin soyut bir flekilde etkilenmesidir. Önemli hususlar n bildirilmemesi halinde prim-riziko dengesi sigortac aleyhine bozulacakt r (83). Bu sebeple, Kanun sözleflmeden dönebilmek için illiyet ba flart n aramamaktad r (84). Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras, sözleflmeden dönülebilmesi için, sigorta ettirenin kusurunu aramamaktad r. Sigorta ettiren, sözleflme öncesi ihbar külfetini kusursuz olarak ihlal etse bile, sigortac sözleflmeden dönebilecektir. Kusur, sigorta sözleflmesinden döne- (78) Erifl, s (79) Öztan, s. 118, dn. 70. (80) Arseven, Meseleler, s. 214; Arseven, Sigorta, s. 110; Ayiter, s. 235; Do anay, Mahiyet, s. 857; Do- anay, fierh, s. 3047; Ero lu, s ; Kender, s. 195; Oma, De erlendirme, s. 109; Öztan, s. 108; fienocak, Sorumluluk, s. 222; Ünan, Sözleflme, s (81) 11. HD, , E.1997/5318, K.1997/7641 (Batider 1997, C. XIX, S. 2, s ). Bu karar n de erlendirmesi için bkz. Oma, De erlendirme, s (82) Ayn yönde kararlar için bkz. 11. HD, , E.1995/6766, K.1995/7863 (Ulafl, s ); 11. HD, , E.1997/8411, K.1997/9036 (Ulafl, s ); 11. HD, ; E.1999/2671, K.1999/4631 ( 11. HD, , E.2000/3062, K.2000/4110 ( 11. HD, , E.2000/7609, K.2000/8987 (K BB); , E.2001/6113, K.2001/9430 ( YHGK, , E.2002/11-130, K.2002/174 (K BB); 11. HD, , E.2003/9709, K.2003/10221 (K BB). (83) Oma, De erlendirme, s (84) Buna karfl l k, TTKT m ile genel bir düzenleme yap lmakta ve yanl fl veya eksik bildirilen husus ile riziko aras nda illiyet ba aranmaktad r.

13 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2543 bilme bak m ndan de il ve fakat sigortac n n prime hak kazanmas bak - m ndan önemlidir. Sigorta ettiren, ihbar külfetini kötüniyetli olarak ihlal ederse, sigortac prime hak kazanacakt r. Burada kötüniyetten maksat kas t t r (85). Sigortac ya beyan etmesi gereken hususlar bilerek ve isteyerek gizleyen sigorta ettiren kas tl davranm fl say l r. Hayat Sigortas Genel fiartlar nda, Türk Ticaret Kanunu ndan farkl olarak sigorta ettirenin lehine bir düzenleme yap lm flt r (86). Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.2.2. maddesinin I. f kras na göre, ihbar külfetinin kusura dayanmamas durumunda dönme mümkün de ildir. hbar külfetinin ihlali kusura dayan yorsa, sigortac, sözleflmeden dönebilir veya sekiz gün içinde prim fark n talep edebilir. Sigorta ettirenin kusursuz olmas halinde ise, sigortac sadece prim art fl talep edebilir. Sigorta ettiren, talep edilen prim art fl n sekiz gün içinde kabul etmezse, sözleflmeden dönülmüfl olur. Ancak bu dönme, külfetin ihlal edildi ini ö rendi i tarihten itibaren bir ay içinde gerçekleflmelidir. Yine ayn maddeye göre, sigortac n n ihbar edilmeyen hususlar bilmesi halinde de sözleflmeden dönülebilmesi mümkün de ildir. Kusura iliflkin bir baflka düzenleme de Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.2.2. maddesinin III IV. f kralar nda yap lm flt r. Bu düzenlemeye göre, sigortac n n riziko gerçeklefltikten sonra sözleflmeden dönebilmesi için, sözleflme öncesi ihbar külfetinin kas tl olarak ihlal edilmesi gerekir. Kas t yoksa, sigortac sözleflmeden dönemeyecek ve fakat sigorta bedelini, sigorta bedeline iliflkin olarak tahakkuk ettirilen prim ile tahakkuk ettirilmesi gereken prim aras ndaki orana göre ödeyecektir. Sigortac, sözleflmeden dönme hakk n, ihbar külfetinin ihlal edildi ini ö rendi i tarihten itibaren bir ay içinde kullanmal d r (87). Bu süre, hak düflürücü bir süredir. Dönme beyan n n, bir ayl k hak düflürücü süre içerisinde di er tarafa ulaflmas gerekir (88). Sigortac n n baz davran fllarda bulunmas, dönme hakk ndan vazgeçti i anlam na gelir. Örne in, sigortac n n primleri kabul etmesi, sözleflmenin uzat lmas hallerinde dönme hakk ndan vazgeçilmifltir (89). Buna karfl l k, sigortac n n sulh görüflmelerine giriflmesi, dönme hakk ndan vazgeçti i anlam na gelmez (90). Türk Ticaret Kanunu, sigortac n n sözleflmeden dönemeyece i süre öngörmemifltir. Bu boflluk, Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.2.4. mad- (85) Arseven, Meseleler, s. 213; Atabek, s. 117; Bozer, Sigorta 1965, s. 228; Öztan, s. 127; fienocak, Sorumluluk, s (86) Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin IV. f kras na göre, madde sigorta ettiren lehine de ifltirilebilir. Bundan dolay, Hayat Sigortas Genel fiartlar nda, sigorta ettiren lehine düzenleme yap labilir. Buna karfl l k, sigorta ettiren aleyhine düzenleme yap lmas durumunda Kanun hükmü uygulan r. (87) Bu süre, TTKT m. 1440/II de yedi gün olarak düzenlenmifltir. (88) Tunçoma, s. 775; Öztan, s. 120; Ünan, Sözleflme, s (89) Öztan, s. 120; fienocak, Sorumluluk, s (90) Ünan, Sözleflme, s. 154.

14 2544 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l 2006 desi ile doldurulmufltur. Bu maddeye göre, sözleflme aral ks z ve (91) itirazs z olarak iki y l (92) süreyle yürürlükte kalm flsa, sigortac sözleflmeden dönemez ve fakat prim fark talep edebilir. Talep edilen prim fark kabul edilmezse, sigorta bedeli indirimli olarak ödenecektir (93). 2. Rizikoyu A rlaflt rmama Yükümlülü ü a) Genel olarak Sigortac, kendisi bak m ndan önemli hususlar, sözleflme öncesi ihbar külfeti kapsam nda ö renecektir. Ancak, sigorta iliflkisi devaml (94) bir nitelik tafl d ndan, beyan edilen hususlar zamanla de iflebilir. Bu de ifliklik sonunda, rizikonun gerçekleflme ihtimali artarsa veya muhtemel zarar miktar artarsa, riziko sigortac için a rlaflm fl say l r (95). Böyle bir durumda sigortac, sözleflmeyi feshetmek veya de ifltirmek isteyecektir. flte, sigortac n n böyle bir yola baflvurmamas için sigorta ettirene, rizikoyu a rlaflt rmama külfeti yüklenmifltir. Rizikoyu a rlaflt rmama külfeti, kara sigortalar için Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde, deniz sigortalar için Türk Ticaret Kanunu nun 1372 ve devam maddelerinde düzenlenmifltir. Ayr ca, Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras nda, hayat sigortas nda sigorta ettirenin seyahatine iliflkin bir düzenleme yap lm flt r. Ancak bu düzenlemenin kapsam oldukça dard r. Çünkü, hayat sigortalar nda riziko a rlaflmas sadece seyahatle s n rl de ildir. Bu durum, sözleflme öncesi ihbar külfetinde oldu u gibi, Türk Ticaret Kanunu nun Maddesinin (96) hayat sigortalar na uygulan p uygulanamayaca tart flmas na sebep olmufltur (97). Bir görüfle göre (98), Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde sigortal mal dan bahsedildi inden, bu hüküm sadece mal sigortalar nda uygulanabilir (99). Bizim de kat ld m z görüfle göre ise (100), Türk Ticaret Kanu- (91) Bu maddedeki veya kelimesi, ve olarak anlafl lmal d r. Bkz. Ünan, s (92) Bu süre, TTKT m de befl y l olarak düzenlenmifl, aral ks z ve itirazs z olma flart n kald r lm flt r. (93) Kanaatimizce, bu hüküm sigorta ettiren lehine getirilmifl bir düzenleme oldu undan TTK m a ayk r de ildir. Aksi yönde bkz. Tunçoma, s (94) Oma, Riziko A rlaflmas, s. 6. (95) Oma, Riziko A rlaflmas, s. 6; Ö üz, s (96) TTK m vd., deniz rizikolar na karfl sigorta fasl nda yer ald ndan özel hükümlerdir. Dolay - s yla bu maddelerin, kara sigortalar için bir hüküm (TTK m. 1291) varken uygulanabilmesi mümkün olmad ndan, sorunu TTK m çerçevesinde de erlendirece iz. (97) Rizikoyu a rlaflt rmama külfeti, TTKT m te genel hükümler aras nda düzenlendi inden, rizikoyu a rlaflt rmama külfetinin hayat sigortas sözleflmeleri bak m ndan da geçerli oldu u flüphesizdir. Ayr ca, TTKT m da hayat sigortalar bak m ndan özel bir hüküm de getirilmektedir. (98) Kender, s (99) Kender, mal sigortalar fasl nda düzenlenen TTK m hükmünün hayat sigortalar nda uygulanaca görüflündeyken, yine ayn fas lda düzenlenen TTK m hükmünün uygulanamayaca n belirtmektedir. Bkz. ve krfl. Kender, s. 184, Kanaatimizce, Kanun un sadece sözünden yola ç - karak bir yorum yapmak isabetli de ildir. Söz konusu iki madde de ayn fas lda düzenlenmifltir. Kullan lan sigortal mal ifadesi, bu maddenin uygulanamamas için yeterli bir sebep olmamal d r. (100) Arseven, Sigorta, s. 116; Erifl, s. 1181; Ero lu, s. 79; Oma, Riziko A rlaflmas, s ; Oma, De- erlendirme, s. 107; Tunçoma, s. 775; Ulafl, s. 99; Ünan, Sözleflme, s. 139, 218.

15 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2545 nu nun maddesi hayat sigortalar nda da uygulanabilir. fiöyle ki, bu maddede sigortal mal ibaresinin kullan lmas, bu maddenin hayat sigortalar için uygulanamayaca anlam na gelmemelidir. Türk Ticaret Kanunu nun can sigortas fasl nda, taraflar n külfetlerini ayr nt l bir flekilde düzenleyen hükümler bulunmamaktad r. Kanun daki bu boflluk, sözleflme öncesi ihbar külfetinde oldu u gibi, Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras gere ince, mal sigortalar nda rizikoyu a rlaflt rmama külfetini düzenleyen Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin hayat sigortalar nda k yasen uygulanmas yla doldurulmal d r. Nitekim, Hayat Sigortas Genel fiartlar nda da Türk Ticaret Kanunu nun maddesine paralel bir düzenleme yap lm flt r. Biz de rizikoyu a rlaflt rmama külfetine iliflkin aç klamalar m z, Türk Ticaret Kanunu nun maddesi ve Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.3. maddesine göre yapaca z. b) Rizikoyu A rlaflt rmama Yükümlülü ünün Konusu Bu külfetin kapsam hayat sigortalar nda oldukça dard r. Öncelikle, yaflam flartl hayat sigortalar nda, riziko a rlaflmas söz konusu olmamaktad r (101). Çünkü bu tip sigortada önemli olan, sigorta ettirenin belirli bir süre hayatta kalmas d r. Bu süre içinde, sigorta ettiren ölürse sigortac n n herhangi bir sorumlulu u olmayacakt r. Sigorta ettirenin yaflam süresini uzatmak için bulunaca davran fllar, riziko a rlaflmas olarak de erlendirilemez. Buna karfl l k, ölüme karfl ve karma hayat sigortas nda, rizikonun a rlaflmas mümkündür. Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde riziko a rlaflmas na iliflkin özel bir düzenleme yap lm flt r. Bu maddenin I. f kras na göre, sigorta ettiren, havada ancak yolcu s fat yla yolculuk edebilir. Buna karfl l k, pilot, hostes veya uçufl teknisyeni olarak seyahat edilmesi durumunda sigortac ya haber verilmelidir. Kanun, böyle bir durumda rizikonun a rlaflt n kabul etmektedir. Ancak, Hayat Sigortas Genel fiartlar n n A.3.1 maddesine göre, yolcu s fat d fl nda yap lan hava yolculuklar, sigorta teminat n n kapsam d fl ndad r. Rizikonun yolculuk s ras nda gerçekleflmesi durumunda ise, sadece riyazî ihtiyatlar ödenecektir. Hayat Sigortas Genel fiartlar n n bu maddesi, Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin III. f kras na gere ince hükümsüzdür. fiöyle ki, Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin III. f kras na göre, Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras na ayk r olan sözleflme flartlar hükümsüzdür. Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin I. f kras nda da riziko istisnas de- il, riziko a rlaflmas düzenlenmifltir. Dolay s yla Hayat Sigortas Genel fiartlar n n A.3.1 maddesinin son cümlesi hükümsüzdür (102). Türk Ticaret Kanunu nun maddesi anlam nda riziko a rlaflmas ndan bahsedebilmek için, sözleflmenin yap lmas ndan sonra ortaya (101) Oma, Riziko A rlaflmas, s. 24; Tunçoma, s (102) Ünan, Sözleflme, s. 164, 184.

16 2546 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l 2006 ç kan bir durum olmal d r. Riziko konusuna iliflkin de ifliklik, riziko a rlaflmas olarak kabul edilebilir. Sigortal n n mesle ini de ifltirmesi, buna örnek olarak verilebilir. Ancak belirtmek gerekir ki, meslek de iflikli i rizikoyu a rlaflt r c nitelikte olmal d r (103,104). Örne in, avukat n noter olmas riziko a rlaflmas olarak de erlendirilemez. Ancak, ayn avukat n bedenen a r ifllerde çal flmaya bafllamas durumunda riziko a rlaflm flt r. Sözleflmenin yap lmas ndan sonra ortaya ç kan bu de ifliklik, önceden görülemeyen ve sigortac bak m ndan uygun olmayan bir de ifliklik olmal d r (105). Önceden görülebilen de ifliklikler, riziko a rlaflmas say lmaz. Çünkü sigortac, bu de ifliklikleri öngörerek prim belirlemekte ve sözleflme yapmaktad r. Dolay s yla, sigortal n n yafllanmas riziko a rlaflmas olarak de erlendirilemez. Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde, riziko a rlaflmas n n gerçekleflmesi bak m ndan devaml l k unsuruna yer verilmemifltir. Ancak doktrinde, de iflikli in az çok devaml olmas gerekti i kabul edilmektedir (106). Örne in, sigortal n n meslek de iflikli inin riziko a rlaflmas say - labilmesi için bu de iflikli in devaml l k arz etmesi gerekir (107). Kanun da sadece subjektif riziko a rlaflmas düzenlendi inden, rizikonun, sigortalanan kiflinin fiiliyle gerçekleflmesi gerekir. Bundan dolay, sigortalanan kiflinin hastalanmas riziko a rlaflmas de ildir (108,109). Buna karfl l k, ayn kiflinin de iflik amaçlarla kasten vücuduna hastal k almas (103) Franko, s (104) TD, , E.1970/1085, K.1970/5502 say l karar na göre, Davac lar n murisleri olan sigortal n n, daha önce (Et Bal k Kurumu Kombinas ) bünyesinde tesviyecilik yaparken bu iflinden ayr larak kamyonlarda muavinli i bafllad ve bu son ifli icab kamyondan afla ya tomruk indirirken üstüne düflen tomru un alt nda kalarak öldü ü anlafl lmas na ve daval flirket müteveffan n, sigorta poliçesinin 12 nci maddesine göre bu meslek de iflikli ini kendisine bildirmesi icap ederken bildirmedi ini savunmas na göre, mahkemece, olayda, müteveffan n eski mesle i ile yeni ifli bak m ndan (rizikoyu a rlaflt r c ) bir hal olup olmad yönü, bu ifllerden anlar bilirkifliler marifetiyle tespit ettirilmeden, davan n kabulüne karar verilmesi hükmün bozulmas n gerektirmifltir (Do anay, fierh, s dn. 204a). (105) Oma, Riziko A rlaflmas, s. 49. (106) Kender, s. 200; Oma, Riziko A rlaflmas, s. 50. (107) Oma, Riziko A rlaflmas, s. 50. (108) Ancak, HSGfi m. A.3.5 maddesinde AIDS bak m ndan özel bir düzenleme yap lm flt r. Bu maddeye göre, sigortal AIDS sonucu ölürse, sigortac sadece r zayî ihtiyatlar ödeyecektir. Bu madde, AIDS hastal n adeta sigortan n kapsam d fl na ç karmaktad r. Kanaatimizce, AIDS hastal n n di er hastal klardan herhangi bir fark yoktur. Hastal n kesin tedavisinin olmamas bu durumu de ifltirmez. Sigortan n kapsam n düzenleyen TTK m de AIDS e veya bir baflka hastal a iliflkin bir düzenleme de bulunmamaktad r. TTK m. 1264/III uyar nca, TTK m ye ayk r sözleflme flartlar geçersizdir. Bu sebeplerle, AIDS i sigorta kapsam d fl nda b rakan HSGfi m. A.3.5 maddesi, TTK m ye ayk r oldu undan geçersizdir. (109) 11. HD, , E.2004/2675, K.2004/12009 say l karar na göre,...taraflar aras nda tarihinde gelece in sigortas ad alt nda sigorta sözleflmesi imzaland, davac n n tarihinde maluliyet talebinde bulundu u...görülmüfltür. Mahkemece, davac ya ait hacir dosyas ve hastal n bafllang ç tarihi ve seyrine iliflkin evraklar getirtilerek, son yüksek prim art - fl n n yap ld tarihte davac hastal n n rizikonun a rlaflmas na sebebiyet verecek derecede olup olmad ve yüksek prim art fl n n kötü niyetli olup olmad hususunda sa l k kurulundan rapor al nmadan...hüküm kurulmas do ru görülmemifltir (K BB).

17 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2547 durumunda, riziko a rlaflmas söz konusu olur (110). Yine, herhangi bir hastal a yakalanan ve tedavisi devam eden bir kifli, bu durumu bildirerek hayat sigortas sözleflmesi yapm fl olabilir. Sigortac da buna göre bir prim miktar belirlemifltir. Sigortalanan kiflinin, hiçbir sebep göstermeden tedaviyi kesmesi de riziko a rlaflmas say labilir. Çünkü, sigortac bak m ndan uygun olmayan bir de ifliklik, bizzat sigortalanan kifli taraf ndan gerçeklefltirilmifltir (111). Sigortac n n, riziko a rlaflmas n n sonuçlar ndan yararlanabilmesi için, sigorta ettirenin kusurlu olmas flart de ildir. Ayr ca, rizikonun a rlaflmas yla rizikonun gerçekleflmesi veya zarar miktar n n artmas aras nda uygun illiyet ba n n bulunmas gerekli de ildir (112). Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin II. f rkas uyar nca ve Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.3. maddesi uyar nca, incelenen bu unsurlar tafl yan bir de ifliklik meydana geldi i taktirde, sigorta ettiren, bu de iflikli i sekiz gün içinde sigortac ya bildirmelidir. Gerek Kanun da gerekse Genel fiartlar da, sigorta ettirenden bahsedilmektedir. Bu durumda, ihbar külfetinin sadece sigorta ettirene ait oldu u düflünülebilir. Ancak, kanaatimizce bu külfet, sözleflmeden haberi olmas flart yla, sigortal için de geçerlidir (113). Belirtmek gerekir ki, sigorta ettiren veya sigortal sadece bildikleri hususlar ihbar edeceklerdir. Sigortac ya yap lan ihbar üzerine, sigortac sözleflmeyi sekiz gün içinde feshedebilir. Sigortac sözleflmeyi feshetmek zorunda de ildir. Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.3.1 maddesinin I. f kras na göre, sigortac prim fark n alarak sözleflmeyi devam ettirebilir. Ayn maddenin II. f kras na göre, sigorta ettirenin prim fark n kabul etti ini sekiz gün içinde sigortac ya bildirmesi gerekir (114). Bu f kran n ikinci cümlesi, uygulama yetene inden yoksun bir düzenleme getirmektedir. Bu düzenlemeye göre, prim fark n n kabul edilmemesi nedeniyle sözleflmenin feshi sigortac - n n de iflikli i ö rendi i tarihten itibaren sekiz gün içinde söz konusudur. Bu cümle, lafz na göre yorumlan rsa, ço u zaman sigortac n n fesih hakk olmayacakt r. Çünkü, zaten sigorta ettirene tan nan sekiz günlük Kanaatimizce, Yarg tay n bu karar isabetli de ildir. Çünkü, bir kiflinin hastalanmas riziko a rlaflmas olarak de erlendirilmemelidir. Hayat sigortas sözleflmeleri, uzun süreli sözleflmeler olup y llar içinde kiflinin sa l k sorunlar n n ortaya ç kmas mümkündür. Kiflinin hastal ölümcül bile olsa, bu hastal k sigortal taraf ndan kasten al nmad sürece hayat sigortas sözleflmesi ilk kuruldu u andaki flartlara ve y llara göre belirlenen primlere göre devam eder. Aksine bir yorum hayat sigortas - n ifllevini azaltacakt r. (110) Bu duruma örnek olarak, bir kiflinin derisinin rengini de ifltirmek için hastal k almas gösterilebilir. (111) Buna karfl l k, ülkeye ilaç ithalinin durmas sebebiyle tedavinin yap lamamas riziko a rlaflmas olarak de erlendirilemez. Çünkü, sigortalanan kiflinin herhangi bir davran fl söz konusu de ildir. (112) Ero lu, s. 81; Kender, s. 203; Oma, Riziko A rlaflmas, s. 68; fienocak, Sorumluluk, s (113) Bozer, Sigorta 1965, s. 166; Kender, s. 201; Oma, Riziko A rlaflmas, s ; fienocak, Sorumluluk, s Aksi yönde bkz. Ünan, Sözleflme, s (114) Bu bildirimin, sigortal taraf ndan yap labilmesi mümkün de ildir. Çünkü sigortal, hayat sigortas sözleflmesinin taraf de ildir.

18 2548 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l 2006 süre vard r. Sigorta ettiren, söz konusu hakk n geç kullan rsa, sigortac - n n sözleflmeyi feshedebilme olana bulunmayacakt r. Bundan dolay, söz konusu hükmü, önerinin sekiz gün içinde kabul edilmemesi durumunda, sözleflmenin söz konusu sekiz günlük sürenin sonunda feshedilmifl say laca fleklinde anlamak gerekir (115). Sigortac n n sözleflmeyi feshetme veya prim fark kabul etme gibi bir zorunlulu u bulunmamaktad r. Ancak, Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.3.1 maddesinin IV. f kras na göre, süresinde kullan lmayan haklar düflecektir. Yine, sigortac n n sözleflmenin devam n ister nitelikte aç k veya örtülü baz davran fllarda bulunmas durumunda da fesih hakk düflecektir. c) Rizikoyu A rlaflt rmama Yükümlülü ünün hlali Türk Ticaret Kanunu nun maddesinde rizikoyu a rlaflt rmama külfeti ve sözleflme s ras ndaki ihbar külfeti düzenlenmesine ra men, bu külfetin ihlali düzenlenmemifltir. Kanun koyucu, sigorta ettirenin ihbar külfetini ihlal etmifl olmas n özel bir yapt r ma tâbi tutmam flt r (116). Buradaki yapt r m bofllu u, Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin II- I. f kras ndaki, yukar daki f kralar gere ince ifadesinin maddenin II. f kras n da kapsayacak flekilde anlafl lmas ile doldurulmal d r (117). Aksi taktirde, hiçbir sigorta ettiren, riziko a rlaflmas n ihbar etmeyecektir. Hayat Sigortas Genel fiartlar n n C.3.3 maddesi de bu yorumu destekleyici niteliktedir. Ancak, Türk Ticaret Kanunu nun maddesin III. f kras ndan farkl olarak, kas t unsuruna yer vermemifltir. Buna göre, sigortac durumu ö renmeden önce, sigortac n n fesih ihbar n n hüküm ifade etmesi için geçecek süre içinde riziko gerçekleflirse, tazminat indirimli olarak ödenecektir. ndirim, tahakkuk ettirilen prim ile tahakkuk ettirilmesi gereken prim aras ndaki orana göre belirlenecektir (118). 3. Riziko Sonras hbar Yükümü a) Genel Olarak Sigortac n n edimini ifa edebilmesi için, rizikonun gerçekleflti ini ö renmesi gerekir. Sigortac bu bilgiye sigorta ettiren, sigortal veya lehtar n yapaca ihbarla ulaflacakt r. Hayat sigortas nda da rizikonun gerçekleflti inin bir an önce sigortac ya ihbar nda sigortac n n menfaati vard r. Örne in, ölüme karfl hayat sigortas nda, ölümün sigorta kapsam d fl nda (115) Ünan, Sözleflme, s (116) Oma, Riziko A rlaflmas, s (117) fienocak, Sorumluluk, s Ero lu na göre ise, bu boflluk, TTK m. 1292/III yerine, TTK m in k yasen uygulanmas ile doldurulmal d r. (118) Hayat Sigortas Genel fiartlar n n bu hükmünün, sigorta ettiren aleyhine bir de ifliklik oldu undan, geçersiz say lmas gerekti ine iliflkin görüfl için bkz. Ünan, Sözleflme, s. 218; Ünan, Sorunlar, s Di er sigorta genel flartlar nda yer alan buna benzer hükümlerin, TTK m. 1264/IV e göre geçersiz olaca yönündeki görüfl için bkz. Oma, Riziko A rlaflmas, s

19 Hayat Sigortas nda Hak ve Yükümlülük Ça r Yücel 2549 kalan bir sebepten kaynaklan p kaynaklanmad önemlidir. Sigortac, ölümü ne kadar erken ö renirse, olayla ilgili araflt rmay da o kadar kolay ve do ru bir flekilde yapacakt r (119). Buna karfl l k, yaflama flartl hayat sigortas nda rizikonun gerçekleflti inin bildirilmemesi, kural olarak sigortac n n durumunu a rlaflt rmaz (120). Bununla birlikte, Türk Ticaret Kanunu nda riziko sonras ihbar külfetiyle ilgili olarak bir ayr m yap lmam flt r. Hayat Sigortas Genel fiartlar n n B maddesinin V. f kras nda da, yaflama flartl hayat sigortas nda, sigortac ya verilmesi gereken belgeler düzenlenmifl ve böylece bu sigorta türünde de riziko sonras ihbar külfeti oldu u kabul edilmifltir. Riziko sonras ihbar külfeti, di er külfetlerden farkl olarak, hayat sigortas nda aç kça düzenlenmifltir. Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin VII. f kras nda bu külfet düzenlenmifl, bu külfetin ihlali halinde ise, mal sigortalar na ait hükümlerin k yas yoluyla uygulanaca hükme ba lanm flt r. Hayat Sigortas Genel fiartlar n n B maddesinde ise bu külfet düzenlenmifl ve fakat külfetin ihlalinin sonuçlar düzenlenmemifltir. b) Riziko Sonras hbar Yükümlülü ünün Konusu Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin VII. f kras na göre, rizikonun gerçekleflti inin ö renildi i tarihten itibaren befl gün (121) içinde durum sigortac ya bildirilmelidir. hbar yapacak kifli, yap lan hayat sigortas sözleflmesine göre de iflecektir. Ölüme karfl hayat sigortas nda, sigortal hayattan ayr lm fl olaca ndan, ihbar külfetini yerine getirecek olan kifli sigortadan faydalanan kimsedir. Bir lehtar tayin edilmedi i, sigorta alaca n n temlik edilmedi i veya rehnedilmedi i hallerde sigorta ettiren sigortadan faydalanan kimsedir. Sigorta ettiren ile sigortal n n ayn kifli olmas durumunda sigortadan faydalanan kimse, sigorta ettirenin mirasç lar d r (122). Yaflama flartl hayat sigortas nda ise, sigortal, riziko sonras ihbar külfetini yerine getirecektir (123). Riziko sonras ihbar külfeti, herhangi bir flekle tabi de ildir. Ancak Hayat Sigortas Genel fiartlar n n B maddesine göre, hak sahiplerinin haklar n talep edebilmesi için, baz belgelerin sigortac ya verilmesi gerekir (124). Belirtmek gerekir ki, rizikonun ö renilmesinden sonra befl gün (119) Kender, s. 212; Ünan, Sözleflme, s Aksi yönde bkz. Bozer, Sigorta 1981, s. 245; Bozer, lkeler, s (120) Kender, s. 212; Ünan, Sözleflme, s (121) TTKT m da befl günlük süre flart kald r lm fl ve gecikmeksizin ihbar etme flart getirilmifltir. hbar n gecikmesi sebebiyle ödenecek sigorta bedeli artarsa, sigorta bedelinden indirim yap labilecektir. Kanaatimizce, kesinlik sa lamak bak m ndan bir süre belirlenmesi daha uygun olacakt r. Her ne kadar madde gerekçesinde, bu düzenlemenin hakime takdir yetkisi verece i ve esneklik sa layaca belirtilmiflse de, söz konusu düzenleme belirsizlik yaratacakt r. Bu sebeple, belirli bir sürenin tamamen kald r lmas yerine, sürenin uzat lmas daha isabetli olacakt r. (122) Aksi yönde bkz. Do anay, fierh, s (123) Ünan, Sözleflme, s (124) Erifl, s. 1186; Kender, s

20 2550 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 6 Y l 2006 içinde ihbar n yap lmas yla külfet yerine getirilmektedir. Bu belgeler, haklar n talep edilebilmesi için gereklidir. Sigortac, rizikonun gerçekleflti ini biliyorsa ihbara gerek yoktur (125). Özellikle hayat sigortas yapt ran ünlüler söz konusu oldu unda, sigortac rizikonun gerçekleflti ini rahatl kla ö renebilecektir. Riziko sonras ihbar külfetinin yerine getirilmesi için befl günlük bir süre öngörülmüfltür. Bu süre, hak düflürücü bir süre de ildir (126,127). Yani, söz konusu befl günlük sürede ihbar külfetinin yerine getirilmemesi, sözleflmeden do an haklar zayi eder. Kanun un öngördü ü befl günlük süre, rizikonun ö renildi i tarihten itibaren bafllar. Baz hallerde külfeti yerine getirmesi gereken kimse, rizikoyu ö renmesine ra men, sözleflmeden haberdar olmayabilir. Örne in, lehtar tayin etmemifl, sigorta alaca üzerinde bir tasarrufta bulunmam fl olan ve kendi hayat n sigorta ettiren kimsenin ölümü halinde, mirasç lar hayat sigortas sözleflmesinden haberdar olmayabileceklerdir. Bu gibi durumlarda, sigortac n n ihbar külfetinin ihlaline ba lanan sonuçlar ileri sürebilmesi mümkün olmamakta (128) ve ihbar süresi sözleflmenin ö renildi i tarihten itibaren bafllamaktad r (129). c) Riziko Sonras hbar Yükümlülü ünün hlali Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin VII. f kras n n son cümlesine göre, riziko sonras ihbar külfetinin ihlali halinde, mal sigortalar - na iliflkin hükümler k yasen uygulanacakt r. K yasen uygulanacak hüküm, Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin III. f kras d r. Bu hükme göre, ihbar külfetinin kas tl ihlali halinde sigorta haklar kaybedilecek; kusurlu ihlal halinde ise, ödenecek sigorta bedeli kusurun a rl na göre indirilebilecektir. Türk Ticaret Kanunu nun maddesinin III. f kras anlam nda kas ttan söz edebilmek için, külfet ihlali bilinmeli ve istenmelidir (130). Külfetin kas tl olarak ihlal edildi ini sigortac ispatlamal d r (131,132). Riziko sonras ihbar külfetinin kasten ihlali halinde sigorta haklar n n kaybedil- (125) TD, , E. 1960/1281, K. 1960/2498 say l karar na göre, bu ihbar yap lmam fl olsa bile, sigorta flirketi durumdan zaman nda haberdar olmufl ve gerekli tespitleri zaman nda yapt rm fl ise sigorta ettirenin haklar kaybolmaz. (Batider 1962, s. 400). (126) Bozer, Sigorta 1981, s. 125, dn. 80; Do anay, fierh, s (127) TD, , E.1964/2999, K.1964/3286 (Do anay, fierh, s. 3066, dn. 214). (128) Ünan, Sözleflme, s (129) Arseven, Sigorta, s. 120; Ulafl, s (130) Ünan, Sözleflme, s (131) Do anay, fierh, s. 3068; Erifl, s. 1187; Kender, s. 214, dn. 171b; Ünan, Sözleflme, s (132) 11. HD, , E.1993/4880, K.1993/6530 say l karar na göre, ve TTK n n 1332/7 maddesi delaletiyle uygulanmas gerekli ayn yasan n 1292 nci maddesi uyar nca ihbar külfetinin davac (sigorta lehdar ) taraf ndan süresinde kasten yap lmad n n daval sigortac taraf ndan ispatlanmad na göre, daval sigortac vekilinin yerinde görülmeyen karar düzeltme isteminin reddi gerekir. (Ulafl, s. 103).