Dokuz Eylül Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü. Alternatif Yapı Malzemeleri

Transkript

1 Dokuz Eylül Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Alternatif Yapı Malzemeleri 4. Yapılarda polimer kullanımı 4.4. Lif takviyeli polimer kompozitler Giriş Polimer matris Lif Lif-matris arayüzeyi Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri Lif takviyeli polimerin dayanıklılığı Lif takviyeli polimerin tarihsel gelişimi ve inşaat uygulamalarında kullanımı 1

2 Giriş 2

3 Giriş Lif takviyeli polimer kompozitler ve İnşaat Mühendisliğinde kullanım alanları 1970'lerin ortalarından itibaren polimer kompozitlerin İnşaat Mühendisiliğindeki yapısal uygulamaları görülmeye başlanmıştır. Bu tür kompozitlere "advanced polymer composite (APC) materials" denilmektedir. İnşaat Mühendsiliği terminolojisinde APC yerine lif takviyeli polimer kompozitler anlamına gelen FRP kısaltması kullanılmaktadır "fibre reinforced polymer or plastic (FRP) composite" FRP (Fiber Reinforced Plastic) olarak adlandırılan bu kompozitler, kendi başına taşıyıcı malzeme olarak kullanılabilecekleri gibi; betonarme veya öngerilmeli betonda donatı olarak da kullanılabilirler. Ayrıca eski yapıların yenilenmesinde veya güçlendirilme işlerinde kullanılmaktadırlar. 3

4 Giriş Lif takviyeli polimer kompozitler Bu kompozitler yüksek dayanım ve rijitliğe sahip liflerin yüksek performanslı bir termoset reçine matrisi tarafından korunması prensibiyle üretilmektedir. Günümüzde çok farklı uygulama alanları bulmuş bir malzemedir. Kompozitin performansı aşağıdakilere bağlıdır: 1. Polymer matris 2. Lif 3. Lif-matris arası 4. Kompozitin bileşenleri arasındaki oran (kullanılan lif hacmi: düşük dozaj yetersiz performans, yüksek dozaj üretme güçlüğü ve matrisle tam olarak bütünleşme sorunu) 5. Kompozitin üretim metodu 4

5 Polimer matris Lifli kompozitte matris olarak termoset reçineler kullanılmakta, bu reçineler seçilirken; Çekme gerilmesi Plastik deformasyon - Yüksek sıcaklıklarda boyutsal kararlılık (termal etkilere direnç) -Düşük su emme özelliği - Yüksek mekanik dayanım (daha çok basınç ama aynı zamanda çekme dayanımının da yüksek olması bazı uygulamalarda gerekir.) - Rijitlik ve aynı zamanda kırılgan olmama özelliği gibi özellikler aranmaktadır. Elastik deformasyon Birim uzama % Göçme uzaması Termoset reçinelerde polimerizasyon reaksiyonları nedeniyle oluşan çapraz bağların çokluğu söz konusu polimerlerin (yüksek dayanımlı olmanın yanında) gevrek, kırılgan davranış göstermesine yol açabilmektedir. 5

6 Polimer matris Lif takviyeli polimer (FRP) kompozitlerin başlangıçtaki mekanik özellikleri servis süresi boyunca taşıyacakları yüklere karşı koyacak şekilde tasarlanmalıdır. Ancak servis koşullarının yıpratıcı etkisine dayanıklılıkları da en az başlangıçtaki mekanik özellikleri kadar önemlidir. Özellikle matris fazı (termoset polimer reçinesi) hava koşullarına dayanıklı malzemeden seçilmelidir. Polimerin başlangıçtaki ve servis ömrü boyunca; -Yoğunluğu -Bağ yapısı - Molekül yapısındaki çapraz bağlı yapı oranı (degree of cross-linking) nihai performansı belirler. pek çok yapı malzemesi ile kıyaslığında FRP kompozitler zorlu koşullara dayanıklı yapıların inşasında tercih edilebilir. 6

7 Polimer matris İnşaat Mühendisliği uygulamalarında FRP kompozitin matrisi olarak çapraz bağlı polimer yapısına sahip olan vinil-ester, epoksi ve polyester reçine türleri kullanılmaktadır. Çapraz bağlı termoset reçineler polimerizasyon reaksiyonları (ilave polimerizasyonu veya kondansasyon) sırasında açığa çıkan ısının da etkisiyle hızla polimerize olurlar ve moleküler bir kafes sistemi meydana gelir. Bu kafes yapı bir kez oluştuktan sonra yeniden ısıtılsa da belli sıcaklığa kadar yumuşama veya erime meydana gelmez. Termoplastiklerden ayrılan üstün yanları bu özellikleridir. Reçinelerin reaksiyona başlaması için bir sertleştirici (hardener veya curing agent) ile karıştırılması gerekir. Bazı durumlarda reaksiyonun hızını arttırmak için hızlandırıcı katalizörler de ilave edilebilir. Ancak reçine ile sertleştiricinin karışım oranları hassas bir şekilde ölçülmelidir. Reaksiyona girmeyen reçinenin karışımda kalması veya sertleştiricinin karışımda kalması halinde termoset reçinenin nihai mekanik özelliklerine ulaşılamaz. 7

8 Polimer matris İnşaat Mühendisliği uygulamalarında termoset reçinelerin polimerizasyonunda iki yöntem uygulanmaktadır. Soğuk ve sıcak yöntemdeki sertleştirici kompozisyonları farklıdır, birbiri yerine kullanılmamalıdır. Soğuk kür: Polimerizasyon oda sıcaklığı civarında şantiyede gerçekleşir (10 30 o C). Kür sıcaklığı azaldıkça süresi uzar. İmkan varsa (şantiyede zor) önceden ısıtılan malzeme, ekipman ve uygulama alanı ile kür süresi kısaltılabilir. Soğuk kürlemede şantiyedeki sıcaklığı polimerin camsı geçiş sıcaklığına 20 o C'den fazla yaklaşmamasına dikkat edilmelidir. Sıcak kür: Prefabrik üretime uygundur. 130 o C'de otomatik fırınlarda 8

9 Polimer matris Camsı geçiş sıcaklığı: Amorf veya karma amorf-kristal yapılı polimerlerde görülen yumuşama sıcaklığıdır. Sıcak kürlenmiş termoset polimerlerde 200 o C civarındadır. Soğuk kürlenmişlerde daha düşük sıcaklıkta yumuşama başlar. Camsı geçiş sıcaklığı termoplastiklerde daha da düşüktür. sıvı ergime sıcaklığı (melting) yumuşak katı (süpersoğuk sıvı) camsı geçiş sıcaklığı (glass transition) katı oda sıcaklığı 9

10 Polimer matris Termoset reçinelerin mekanik özellikleri Lif takviyeli kompozitlerin üretiminde tercih edilen termoset reçinelerin mekanik özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Basınç dayanımları çekme dayanımına kıyasla genellikle 1.5 ile 4 kat daha yüksektir. Farkın nedeni matriste oluşan kusurların çekme gerilmesinde daha belirleyici olmasıdır. Basınç gerilmesinde boşluklar kapanmaktadır. Diğer yandan polimerlerin sünme değerleri diğer çimento esaslı malzemelere kıyasla daha yüksektir. Termoset reçine türü Özgül ağırlık Çekme dayanımı (MPa) Çekmede ölçülen elastisite modülü (GPa) Termal genleşme katsayısı (10-6 / o C) Polyester Vinil ester Epoksi Epoksi reçineleri üstün mekanik özellikleri ve dış etkilere dayanıklılıkları nedeniyle lif takviyeli kompozit matrisi olarak en çok tercih edilen malzemelerdir. 10

11 Lif Farklı derecelerde amorf veya kristalin yapıya sahip polimerlerden lif üretilebilmektedir. (amorf yapılı polimerlerde polimer zincirleri düzensiz yönlenmiştir. Kristal yapılı polimerlerde ise polimer zincirlerinde bir düzenli dizilim söz konusudur. Polimerlerde bu iki yapı birlikte de gözlenebilir.) Ancak İnşaat Mühendisliğindeki FRP uygulamalarında daha çok aşağıda sıralanan üç kökenden lif kullanımı tercih edilmektedir: - Cam lifler - Aramit lifler - Karbon lifler Lifler birlikte de kullanılabilir (hibrit). Her lifin fiziksel ve mekanik özellikleri kullanılan hammadde ve üretim yöntemine göre değişmektedir. Uygulama örnekleri içinde ilgili lifin özellikleri incelenecektir. 11

12 Lif a) Cam lifi veya elyaf - E-cam lifi (düşük alkali, piyasada en çok bulunan cam lifi) - A-cam lifi (yüksek alkali) - S-cam lifi (yüksek dayanımlı çok ince çaplı <10 mikron) - Z-cam lifi (zirkonya camı, alkaliye dirençli (AR)) Alkali ve asit direnci için polimer kaplamalı türleri de mevcuttur Cam lifli polimer kompozitlere Glass Fiber Reinforced Polimer (GFRP) adı verilir. Güçlü asidik ortamda camın yapısı bozulabilir. Alkali dirençli cam lifi üreten bazı firmalar: Advantex (Ownes Corning), ARcoteXTM (Saint-Gobain Vetrotex). 12

13 Lif a) Cam lifi veya elyaf Beton içine ilave edilen cam liflerinde alkali ortamda cam problemli! silikanın jelleşmesi söz konusu. Alkali dirençli (Z-glass) Zirkonya cam lifi (beton ve harç için uygun) Dış cephelere püskürtme kaplama malzemesi (plastik 13 rötreye dirençli)

14 Lif a) Cam lifi veya elyaf Kek adı verilen bir bobin üzerine sarılan cam lifleri kurutulduktan sonra, kırpılmış demetten keçe, çok uçlu fitil, kırpılmış demetler gibi cam elyafı ürünlerinin elde edilmesi amacıyla prosese tabi tutulur. 14

15 Lif a) Cam lifi veya elyaf 15

16 Lif a) Cam lifi veya elyaf Cam elyafı, silika, kolemanit, alüminyum oksit, soda, magnezyum oksit... gibi geleneksel cam üretim hammaddelerinden üretilmektedir. Hammadde bileşimi, çok ince öğütülerek, homojen bir karışım elde etmek üzere karıştırılır ve yaklaşık 1600 o Csıcaklıkta çalışan bir ergitme fırınına beslenir. Fırın içinde, karışım yavaşca sıvı hale geçer Prosese uygun olarak yerleştirilmiş bir sarma sistemi ile m/sn gibi yüksek bir hız ile daha sonraki uygulama türüne bağlı olarak 5 ila 20 mikron çapında çekilen cam lifleri bir mandral üzerine sarılarak kek adı verilen bir bobin üzerinde toplanır Cam lifleri, demet haline getirilmeden önce, bağlayıcı adı verilen bir kimyasal bileşim ile kaplanır. Bağlayıcı cinsi, kompozit malzeme içinde cam elyafının performansını etkileyen en önemli faktörlerden birisidir. 16

17 Lif a) Cam lifi veya elyaf Cam elyaf makaraya sarılarak ticari olarak kullanıma sunulur. Sarılan iplik kalınlığına bağlı olarak birim uzunluğunun ağırlığı değişir. Cam lifi elyaflar bu yöntemle 750tex, 1100tex, 1200tex şeklinde isimlendirilir. 750tex: 1 km uzunluğunda ki cam elyafı ipliğinin ağırlığı 750 gramdır. Tex değeri arttıkça elyaf ipliğinin daha kalın olduğu anlaşılır. 17

18 Lif Cam lifi veya elyaf takviyeli polimer kompozitlerin mekanik performansı Kompozit malzeme özelliği Özgül ağırlık Çekme dayanımı (MPa) Basınç dayanımı (MPa) Polyester reçinesi (lifsiz) %30 E-cam lif takviyeli polyester plaka %45 E-cam elyaf dokuma takviyeli polyester plaka %70 E-cam elyaf dokuma takviyeli polyester plaka E-cam epoksi kompozit ,770 S-cam epoksi kompozit ,358 18

19 Lif a) Cam lifi veya elyaf Transformatörlerin izolasyonunda Farklı geometriye sahip kalıp ve ızgara eleman üretiminde cam lifi takviyeli polimer kompozitler kullanılmaktadır. 19

20 Lif b) Karbon lifler Karbon lifler farklı yöntemlerle üretilen ve türüne göre çelikten daha yüksek çekme dayanıma sahip malzemelerdir. Üstelik çelikten çok daha hafiftir. Karbon lif takviyeli polimer kompozitler, CFRP (carbon fiber reinforced composites) olarak adlandırılırlar. Temel olarak karbon lifler poliakrilonitril (PAN) ve zift kökenli olup, üretim yöntemine göre farklı özellikler gösterirler. 5-8 mikron çaplı lifle insan saçının kıyaslanması CFRP helikopter kuyruğu 20

21 Lif Poliakrilonitril kökenli (PAN) karbon lifler Yüksek elastisite modüllü (inşaat sektörü) ve ultra yüksek elastisite modüllü (uzay endüstrisi) lifler üretiminde kullanılır. Karbon lifler su emmez ve her türlü alkali ve çözücüye karşı dirençlidir. 21

22 Lif Poliakrilonitril kökenli (PAN) karbon lifler Poliakrilonitril karbon lifler üç grupta incelenecektir: 1. Ultra yüksek modüllü 2. Yüksek E modüllü 3. Yüksek dayanımlı Üç türde aynı yöntemle üretilmektedir. Ancak uygulanan ısıl işlem sıcaklığı farklıdır. Bu nedenle farklı dayanım ve rijitlik özelliklerine sahiptirler. Ultra yüksek modüllü karbon lifler 2400 o C sıcaklıkta üretilmektedir ve 400 GPa elastisite modülüne ulaşılmaktadır (daha da arttırılabilir). Ancak çekme dayanımı 1800 MPa'dır. Kopma uzaması oldukça azdır. İnşaat Mühendisliği uygulamalarında tercih edilir. Yüksek modüllü karbon lifler ise daha düşük sıcaklıklarda üretilir ve elastisite modülü 240 GPa'dır. Diğer yandan 4000 MPa gibi yüksek bir çekme dayanımına sahiptir. Ayrıca kopma uzaması ultra yüksek modüllü liflere kıyasal daha fazladır. Yüksek dayanımlı karbon liflerde ise çekme dayanımı 4400 MPa ve elastisite modülü 200 GPa seviyelerindedir. 22

23 Lif Poliakrilonitril kökenli (PAN) karbon lifler Aşamaları: 1-2. PAN polimerizasyonu, o C'de fırında stabilizasyon (halka yapısının oluşması) 3. Yüksek sıcaklıkta (> 800 o C) oksijenle işleme ve karbonizasyon (hidrojen uzaklaştırılır) (karbon kristalleri oluşur) 4. Grafitizasyon (karbon kristalleri yönlenerek lifleri oluşturur) (>1200 o C). Bu aşamada zincirler grafit yapısını oluşturur. (nitrojen uzaklaştırılır.) Yüzey işleme yöntemleri ile lif son haline getirilir. 23

24 Lif Poliakrilonitril kökenli (PAN) karbon lifler 24

25 Lif Poliakrilonitril kökenli (PAN) karbon lifler 25

26 Lif Poliakrilonitril kökenli (PAN) karbon lifler 26

27 Lif Poliakrilonitril kökenli (PAN) karbon lifler Karbon halat Kumaş formda Karbon keçe Epoksi reçinesi önceden uygulanmış Epoksi-karbon elyaf kompozit plaka 27

28 Lif Poliakrilonitril kökenli (PAN) karbon lifler Karbon betonarme donatısı 28

29 Lif Zift kökenli karbon lifler Zift (katran) veya petrol türevleri, PVC kullanılarak üretilir. Karbon oranı yüksek olmasına rağmen enkesitteki lif dağılımı çok üniform değildir. Kristal yapısı daha iri ve heterojendir. Özellikleri karışımdan karışıma bir miktar değişir. İnşaat Mühendisliğinde uygun fiyatı nedeniyle yüksek elastisite modüllü olan türü kullanılmaktadır. Üretim aşamaları 29

30 Lif Zift kökenli karbon lifler Karbon liflerden (zift kökenli türlerinde) örgüleme teknikleri ile elyaf şeritlerin üretimi Üç aşamalı: lfilerin çekilerek yönlendirilmesi, oksidasyonu ve karbonizasyonu 30

31 Lif b) Karbon lifler PAN ve zift kökenli karbon liflerin kıyaslanması 31

32 Lif b) Karbon lifler 1 libre=1 pound=0.45 kg 32

33 Lif c) Poliamit grubu lifler - Alifatik poliamitler (naylon) (göreceli olarak zayıftır, lifli kompozitlerde kullanılmaz) - Aromatik poliamitler (aramit) (güçlüdür. Ticari ürünler: Kevlar 49, Nomeks, Technora ) Aramit liflerin çekme dayanımı MPa mertebelerindedir. Alkaliye dayanıksız olduklarına dair bazı bulgular rapor edilmiştir. Aramit lifinin molekül yapısı (çok yüksek dayanımlı lif) 33

34 Lif Cam, karbon ve aramit liflerin gerilme-birim şekil değişimi davranışlarının diğer malzemelerle kıyaslanması PET: polietilen tereftalat PAF: Poliasetal PES: Polyester (yeni nesil polyester grubu bir lif) PEN: polietilen naftalin 34

35 Lif Tek bir epoksi reçinesi kullanılarak hazırlanan matrislerde farklı lifler (%65 hacimce lif kullanım oranı) kullanılarak mekanik özellikler kıyaslanmıştır. En hafif En yüksek çekme dayanımı En yüksek E modülü En yüksek eğilme dayanımı 35

36 Lif Karbon ve aramit lif takviyeli polimer kompozitlerin kullanıldığı kısımlar 36

37 Lif-matris arayüzeyi Polimer kompozitlerin mekanik performansı, donatılandırmada kullanılan lifin ve matrisin özelliklerinin yanında, lif-matris arayüzey özelliklerine de bağlıdır. Lif matris arayüzeyindeki aderansı değiştirecek yöntemler iki grupta toplanabilir: - Fiziksel etkileşimle performans arttırılması: Lif yüzeyinin uygun yöntemle pürüzlendirilmesi veya lif ile reçinenin daha iyi kaynaşması için reçine viskozitesinin azaltılması ara yüzey alanını arttırır. Böylece lif-matris aderansı fiziksel olarak geliştirilebilir. - Kimyasal etkileşimle performans arttırılması: Organik-inorganik yüzeyler arasında bağ oluşturacak kimyasallar (örn: silan bağ ajanları - silane coupling agents) ya lif yüzeylerine önceden uygulanarak ya da matrise karıştırılarak kullanılmaktadır. Bu ajanların bir tarafı organik, diğer tarafı inorganik olan molekül yapısı lif-matris yüzeyleri arasında kimyasal bağ oluşumunu sağlar. 37

38 Lif-matris arayüzeyi 38

39 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri: Manuel yöntemler: 1. Yaş serme (wet lay-up process) Yarı otomatik yöntemler: 2. Kalıplama (molding) a- Elyaf reçinelendirmesi sonrası pres kalıplama b- Açık kalıplama elyaf püskürtme Otomatik yöntemler: 3. Pultrüzyon yöntemi (pultrusion) 4. Fitil sarma yöntemi (filament winding) 5. Reçine transferiyle kalıplama yöntemleri (RTM: resin transfer molding or vacuum infusion) Otomatik yöntemler son yıllarda gelişmekte ve tercih edilmektedir. 39

40 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 1. Yaş yayma yöntemi (wet lay-up process): Yüzeye önce Lif yüzeye serilir ve üzerine reçine yayılır. Elle yapılır, kalınlık sabit değildir. Eğimli yüzeylerde sorun çıkabilir. Daha çok plaka formunda FRP üretimi için uygundur. En düşük maliyetli yöntemdir. 40

41 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 1. Yaş yayma yöntemi (wet lay-up process) 41

42 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 2a. Pres kalıplama yöntemleri (molding) Pres kalıplama ve fırınlama yoluyla üretilen 41 ton noktasal yük taşıyan kapaklar 42

43 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 2b. Açık kalıplama elyaf püskürtme 43

44 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri Elyaf ve reçineyi püskürtme yoluyla betonarme yapılarda çeşitli onarım uygulamaları yapılmaktadır. Püskürtme lif takviyeli polimer uygulaması 44

45 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 2c. Açık kalıplama ile plaka formunda üretim (kumaş formundaki elyafın reçineden geçirilmesi veya liflerin kesilip reçineye eklenmesi) 45

46 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 3. Pultrüzyon yöntemi (pultrusion) 46

47 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 3. Pultrüzyon yöntemi (pultrusion) Pultrüzyon kalıpları 47

48 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 3. Pultrüzyon yöntemiyle üretilen lif takviyeli kompozitler 48

49 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 3. Pultrüzyon yöntemiyle üretilen lif takviyeli kompozitler Cephe kaplaması için geçmeli modüler panel eleman Drenaj ızgaraları Merdiven basamağı Çatı kaplamaları 49

50 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 4. Fitil sarma yöntemi (filament winding) 50

51 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 4. Fitil sarma yöntemi (filament winding) 51

52 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 52

53 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 4. Fitil sarma yöntemi (filament winding) 12*4=48 saniye 53

54 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri Kanalizasyon ve Boru Rehabilitasyonu GFRP Kimyasallara dayanıklı basınçlı boru üretimi 54

55 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 4. Fitil sarma yöntemi (filament winding) GFRP 55

56 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri HES PROJELERİ SU İLETİM HAT BORULARI DÜNYA REKORU ALANINDAKİ EN BÜYÜK ÇAPLI KORİGE BORUSU ÜRETİMİNİ 2400 MM ÇELİK TAKVİYELİ SPİRAL SARIM HDPE KORİGE BORU Gaziantep 56

57 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 57

58 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 5. Reçine transferiyle kalıplama yöntemleri (vacuum infusion) Vakum infüzyon yöntemi İlk uygulama alanı monolitik tekne gövdesi üretimidir. 58

59 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 5. Reçine transferiyle kalıplama yöntemleri (vacuum infusion) Bu yöntem köprü elemanı üretiminde kullanılması durumunda pultrüzyon tekniğine kıyasla daha yüksek maliyetlidir. Ancak pultrüzyon yöntemiyle üretilemeyecek büyüklükte ve değişik enkesitlerde yapı elemanı üretmek mümkün olmaktadır. 59

60 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 5. Reçine transferiyle kalıplama yöntemleri (vacuum infusion) Vakum infüzyon tekniğinde kullanılan 3 boyutlu karbon lifi kumaşlar ZPlex and 3Braid,

61 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri 5. Reçine transferiyle kalıplama yöntemleri (vacuum infusion) ApATeCh firması tarafından vakum infüzyon tekniği ile üretilen köprü elemanı 61

62 Lif takviyeli polimer kompozitlerin üretim yöntemleri Yöntemlerin kıyaslanması RTM: resin transfer molding 62

63 Lif takviyeli polimerin dayanıklılığı a) Yangın dayanıklılığı Yüksek sıcaklıklara maruz kalan lif takviyeli polimer kompozitlerde (FRP) ( o C) polimer matris dekompoze olur, ısı ve zehirli gaz çıkışı meydana gelir o C sıcaklıklara ısıtıldığında da matris yumuşar ve süner. Bu nedenle şekil değişimleri meydana gelebilir. Kompozit aşırı şekil değişimlerinden burkularak yük taşıma kapasitesini yitirir ve göçer. Yukarıdaki nedenlerden dolay FRP ile betonarme veya çelik yapılarda güçlendirme yapılırsa yangına karşı tedbir alınmalıdır. Yangın şiddetine bağlı olmakla birlikte, yüzeysel yangın yalıtım malzemeleri ile FRP korunursa yangına karşı 4 saate kadar korunabilir. 63

64 Lif takviyeli polimerin dayanıklılığı a) Yangın dayanıklılığı Kanada'da yapılmış çalışmalar 4 saatlik yangında yüzeysel yangın yalıtımı yapılmış FRP ile güçlendirilmiş kompozitlerin, yalın betonarme ile benzer 64 yangın direncine sahip olduğunu göstermiştir.

65 Lif takviyeli polimerin dayanıklılığı b) Alkali ve sıvı penetrasyonu FRP kompozitlerin mekanik özelliklerine nem etkisi - Matriste kullanılan polimerin nem hassasiyetine - Kullanılan lif oranına (normal kullanım dozajı %60-65dir. Yüksek lif oranlarında nem hassasiyeti azalır. - Lif dayanımının matris dayanımına oranına bağlıdır. Lif dayanımının matris dayanımına oranı yüksek olan karbon lif takviyeli polimer kompozitlerde; performans nemden etkilenmezken, cam takviyeli polimer kompozitlerde mekanik özellikler nem koşullarından etkilenebilmektedir. FRP kompozitlerin nem geçirimliliğini azaltmak için polimer yüzeyi kaplanabilir veya lif yüzeyine önceden silan slioksan kaplamalar yapılarak lif korunabilir. 65

66 1945: radarlar Cam lifi takviyeli polimer kompozitler İkinci dünya savaşında kullanılan radarların (radomes) üretiminde radyo dalgalarını geçirebilme özelliği nedeniyle kullanılmıştır. Böylece alıcı ve vericiler olumsuz hava koşullarından etkilenmeden işlev görmüştür. 66

67 FRP üretim tekniklerinin gelişmesi ile daha büyük boyutlu ve hafif radar koruyucular kullanılmaktadır. 67

68 1950 ve 60'lı yıllarda FRP üretimine yönelik ilkel yöntemlerle yapılan çalışmalar kompozitin temel prensipleri tam olarak anlaşılamadığı ve üretim-kürleme teknikleri yeni geliştiği için istisnalar dışında genelde başarısızlıkla sonuçlanmıştır yıldır kullanılmakta olan bir GFRP kapak, Japonya 1970'lerde FRP kompozitlerin yapı malzemesi olarak tasarımda kullanımının ilk başarılı örnekleri görülmüştür. Daha organize ve büyük ölçekli firmalar fabrikasyon yöntemlerle FRP kompozitleri üretmeye başlamıştır. Bu fabrikalarda yük taşımayan veya yarı yük taşıyan panel FRP elemanlar üretilmiştir. 68

69 1974: Mondial House, Londra, İngiltere (GFRP) Betonarme iskelete FRP giydirme cephe kaplaması yapılmıştır. Kullanılan lif cam lifi, matris ise doymamış polyester reçinesidir. Yangına dayanıklılık için polyestere kaplama yapılmıştır. Ayrıca nem difüzyonunu engelleyici bir kaplama daha bulunmaktadır (isophthalic polyester gel-coat 65PA). Panellerin üretiminde yaş yayma yöntemi (wet lay-up process) kullanılmıştır. Eski adı "hand lay-up" Serme işleminde lifler şaşırtmalı yönlendirilerek yerleştirilmiştir. 69

70 1974: Mondial House, Londra, İngiltere (GFRP) Temizlenmiş hali Sahadan geldiği hali 33 yıl serviste kalan Mondial binası GFRP kaplama malzemesi 70

71 1977: Amex House in Brighton, İngiltere (GFRP) American Express Binasının taşıyıcı sisteminde GFRP kompozitler kullanılmıştır. Betonarme kolon kiriş sisteminde ana kirişlere ilave olarak 7.2 m ve 12.5 m açıklık için GFRP'den üretilen panellerle kirişler ilave edilmiştir. Bu kirişler her katta 2 metre yüksekliğindeki cam dış cephe kaplamasının yükünü kolonlara aktarmaktadır. GFRP kompozitlerin ilk yarı-yapısal uygulaması olarak gösterilmektedir. Bina ekonomik ömrünü 2016'da tamamlayacaktır. Panellerin üretiminde yaş yayma yöntemi kullanılmıştır. 71

72 1980'lere gelindiğinde zor koşullarda performansını koruyacak İnşaat Mühendisliği kompozit uygulamalarında FRP kullanımı gündeme gelmiştir. Daha sonraki slaytlarda pek çok betonarme köprü tabliyesinin FRP tabliye ile değiştirildiği görülecektir. Ayrıca FRP kompozitlere farklı şekiller verilebilmesi nedeniyle çatı kaplama elemanı olarak kullanılmaktadır. Geometrik yapı modifiye edilerek çatı yükü daha da azaltılabilmektedir. 72

73 FRP bina yapımı tercih edilen bir yöntem olmasa da bazı pilot denemeler gerçekleştirilmiştir. Örneğin aşağıdak görülen cam lifi takviyeli polimer kompozit sınıflar yaş yayma metodu ile üretilmiştir (Lancashire, İngiltere). Geleceğin yapıları? 73

74 2000 yılı Milenyum kubbesi, Londra sergisinde inşaa edilen iki adet FRP yapının fotoğrafları aşağıda görülmektedir. Soldaki "Home Planet", sağdaki ise "Rest zone" binalarıdır. Home planette 36 metre açıklığa sahip kar ve rüzgar yükü hesabı yapılmış, modellenmiş kabuk yapı bulunmaktadır. Gelecekte okul, işyeri, endüstriyel tesis, sergi yapısı gibi amaçlara yönelik kullanılabilir. 74

75 2000 yılı Milenyum kubbesi (Dünyanın en geniş kubbesi: 365 m çap, 100 metre yüksekliğinde dikmelere halatlarla bağlı) Yapıya kubbe denilmesine rağmen kabuk kendini taşımamaktadır. Bu nedenle Milenyum tent adı da kullanılır. 2005'te O2 arena'ya dönüştürülmüştür. Spor müsabakaları ve konserlerde kullanılmaktadır. 75

76 Pultrüzyon tekniği ile taşıyıcı FRP kompozitlerin kullanıldığı ilk pilot yapı bir aç-kapa yaya köprüsüdür (Maunsell Plank, İngiltere). Pultrüzyon tekniği ile üretilen polimer kompozitler birbirine geçmeli ve yapıştırmalı yöntemle monte edilmektedir (Advanced Composite Construction System (ACCS)). Cam liflerle donatılandırılmış izofitalik polyester reçinesi kullanılmıştır. Günümüzde bu teknikle üretim yapan "Strongwell Corporation, USA" firması "Composolite " ticari adıyla sistemi pek çok yapıda uygulamaktadır. 76

77 Bu teknikle üretilen kompozitlerin çekme dayanımı 200 MPa, eğilme dayanımı ise 150 MPa'a kadar yükselebilmektedir. COMPOSOLITE veya DURASHIELD 77

78 Köprü döşemesinde korozyona dayanıklı yaya yolu Sanayi tesisleri, atık su ve kimyasal işleme tankları 78 COMPOSOLITE veya DURASHIELD

79 Panel eleman, geçmeli sistemle hızlı montaj COMPOSOLITE veya DURASHIELD 79

80 İlk FRP yaya köprüsü 1975 yılında Tel Aviv, İsrail'de inşaa edilmiştir. Pultrüzyon yöntemi ile üretilen FRP yapı elemanları kullanılarak çok sayıda yaya köprüsü üretilmiştir. Hafifliği, kolay taşınması ve hızlı montajı en önemli avantajlarıdır. Parçalar ayrı ayrı veya tüm köprü fabrikada kurulup bir helikopter yardımı ile yol olmayan noktalara taşınabilmektedir. 80

81 ABD'de ulaşımı güç pek çok dağ yolunda FRP yaya köprüleri inşaa edilmiştir. FRP elemanlar yerinde birleştirilerek köprü kirişleri oluşturulmuştur. 81

82 Sehim kontrolü 82

83 FRP kompozitlerin bağlantı detayları??? Aşırı sıkıştırma bedeniyle bulonlar iki FRP profili kırmış 83

84 FRP kompozitlerle inşaa edilen köprüler 1996 dan beri 200'den fazla köprü FRP kompozit elemanlar kullanılarak üretilmiştir. Bu elemanlar daha çok a) Köprü tabliyesi b) Köprü kirişi veya kiriş-tabliye karma sistem şeklindedir. İlk FRP kompozit köprülerde daha çok tabliye FRP ile imal edilmiştir. Tümüyle FRP (kirişi ve tabliyesi ile) köprü imalatı daha sonradır. 84

85 Köprü tabliyelerinde FRP kompozit kullanımı Köprü tabliyeleri köprünün yıpratıcı etkilere en fazla maruz kalan elemanıdır. Tekerlek yüküne, kimyasallara, sıcaklık nem etkilerine, donma-çözülme nedeniyle oluşan şekil değişimlerine açıktır. FRP köprü tabliyelerinde genelde vinilester reçinesi matris ve E-camı lif olarak kullanılır ve kompozit elemanlar pultrüzyon yöntemiyle veya kalıplama ile üretilir. Fabrikada üretilen elemanlar yerinde monte edilir ve aşınma tabakası sonradan üzerine eklenir. FRP yıpratıcı etkilere daha dayanıklıdır ve metalik bir malzeme olmadığı için korozyon problemi yoktur. 85

86 Köprü tabliyelerinde FRP kompozit kullanımı Tabliyelerde FRP kullanımının avantaj ve dezavantajları Hafiflik (aynı taşıma gücüne sahip betonarme döşemeye kıyasla % Korozyona dayanıklılık Çabuk montaj, beton gibi bekleme yok, trafiğe hızlı açılma Yüksek ilk inşaat maliyeti Sünme Yüksek sıcaklık için koruma Yüksek dayanım, rijitlik ve yeterli düktilite Uzun servis ömrü, daha az bakım onarım masrafı Duraspan decks, Martin Marietta (Erie Canal Road, New York) 86

87 Köprü tabliyelerinde FRP kompozit kullanımı FiberSPAN Kanada 87

88 Köprü tabliyelerinde FRP kompozit kullanımı GRIDFORM FRP Reinforcement of Concrete Bridge Deck 88

89 Köprü tabliyelerinde FRP kompozit kullanımı Köprü döşemelerinde kullanılacak FRP kompozitler için pek çok prototip geliştirilmiştir. Genellikle pultürzyon yöntemi ile üretilen elemanlar kullanılır. Jerry O'Connor, MCEER, FHWA FRP Team Member 89

90 Köprü tabliyelerinde FRP kompozit kullanımı Koruge yapılı (kıvrımlı) FRP plakların birleştirilmesi Balpeteği çekirdekli sandviç döşeme (FRP) Jerry O'Connor, MCEER, FHWA FRP Team Member 90

91 Köprü tabliyelerinde FRP kompozit kullanımı Neden sandviç panel? Engineering theory shows that the flexural stiffness of any panel is proportional to the cube of its thickness. The purpose of a core in a composite laminate is therefore to increase the laminate's stiffness by effectively 'thickening' it with a low-density core material. This can provide a dramatic increase in stiffness for very little additional weight. Vakum infüzyon yöntemi ile üretilen balpeteği formunda FRP kompozitler 91

92 1992: İlk ve en geniş açıklığa sahip (113 m) GFRP - beton köprü Aberfeldy, İskoçya'da yapılmıştır. Döşeme ve kablo bağlantı direkleri tamamen geçmeli kompozit plakalardan oluşturulmuştur (ACCS Plank). Halen servistedir. 92

93 1994 yılında inşa edilen Bonds Mill aç-kapa köprüsü (İngiltere), 8.5 m açıklık 4.25 m genişlik ve 4.5 ton ağırlığındadır. Bonds Mill aç-kapa köprüsünün döşemesi üç boyutlu hücreli yapılı geçmeli GFRP kompozitlerden inşa edilmiştir (pultrüzyonla fabrikada üretilen parçalar). Geçmeli parçalar soğuk kürlenen epoksi yapıştırıcılarla bağlanmıştır. Malzemelerin taşınması ve montaj küçük kapasiteli araçlarla yapılmıştır. 44 tona kadar yüklü araçların geçmesi dikkate alınarak tasarlanmıştır. 93

94 1996, Stork köprüsü, İsviçre: CFRP kabloların denendiği ilk asma araç köprüsüdür. 61 ve 63 metrelik iki açıklığı olan köprüde 24 kablonun 2 tanesi karbon liften imal, diğerleri ise çeliktir. Karbon lif kabloların uzun dönemli performansı burada izlenerek güvenilirlikleri test edilmektedir. Karbon kabloların hafif olması, korozyona uğramaması ve teorik yorulma dayanımlarının çok yüksek olması avantajlarıdır. Ancak kabloların ankraj detaylarına dikkat edilmelidir. 94

95 1997, Tom's Creek Bridge, Virginia: araç köprüsünde kiriş değişimi Paslanmış çelik kirişler içi boş I profil FRP kirişlerle ve bir adet ahşap kirişle değiştirilmiştir. Köprü yük taşıma kapasitesi 10 tondan 20 tona çıkartılmıştır. Strongwell's FRP 95

96 2001, Sugar Grove, Virginia: Korozyona uğramış çelik profil kirişler 8 adet FRP kirişle değiştirilmiştir. Köprü iki şeritlidir. EXTREN DWB beams 203mm x 152mm ve 914mm x 457mm boyutlarında iki tür kiriş kullanılmaktadır. 96

97 2001 Japonya'nın ilk FRP köprü uygulaması (yüksek maliyet) 2 açıklıklı 37m (20+17 m) GFRP kirişler Japonya Okinawa'da okyanus kıyısında yol üzerinde yaya köprüsü Çelik ve betonarme yaya köprülerine bu derece kuvvetli etkide korozyona dayanıklılık problemleri var. Alternatif olabilir mi? Tasarım yükleri: Sabit: 350 kg/m 2, hareketli 500 kg/m 2 Rüzgar: 52 m/s Deprem: yatay sismik katsayı

98 2001 Japonya'nın ilk FRP köprü uygulaması 98

99 2001 Japonya'nın ilk FRP köprü uygulaması 99

100 2001 Japonya'nın ilk FRP köprü uygulaması Bağlantı noktalarında paslanmaz çelik plaka ve bulonlar, gergi çubukları kullanılmıştır. Bulonlarla ilgili bazı problemler 100 olduğu rapor edilmiştir.

101 2001, Cornwall, İngiltere: 47 metre açıklığa sahip Halgover asma köprüsü yaya, bisiklet ve at geçişi dikkate alınarak tasarlanmıştır. Çekil direk ve kabloların taşıdığı 4 metre genişlikteki tabliye, FRP kompozitten vakum infüzyon yöntemi ile üretilmiştir. Vinil ester reçinesi ve UV ışınına dayanıklı jel kaplama kullanılmıştır. Boyuna kiriş elemanlar ise polyester reçine matrisli kompozitler pultrüzyon yöntemi ile üretilmiştir. İki üretim yöntemi ile hazırlanan FRP kompozitlerin birlikte kullanıldığı köprü 101

102 2002 Oregon, ABD: 1924'te inşaa edilen aç-kapa köprünün tabliyesinin 2002'de FRP ile değiştirilmesi 102

103 2003, Wilcott Köprüsü, İngiltere: 51.3 m tek açıklık 2 m genişlik yaya geçidi. Üç parça halinde fabrikada imal edilip yerinde montajı yapılmıştır. Her parça altı adet üniteden ( Maunsel Plank üniteleri) oluşmaktadır. 103

104 2003, Fredrikstad, Norveç: İskandinavyanın en büyük hareketli köprüsüdür. Aç-kapa (baskül) FRP kompozit yaya köprüsü 28x2=56 m açıklık Tüm ekipman 20 ton, kullanılan FRP malzeme ağırlığı 4.5 ton Sandviç döşeme sisteminde CFRP laminelerin arasında balza ahşabından çekirdek doldurulmuş. Isıtma kabloları ile kışın buz tutma engelleniyor. Yaya köprüsü ancak 2 ton dingil yükünü taşıyabilecek şekilde tasalanmış Vakum infüzyon 104

105 2003, Fredrikstad, Norveç Köprünün dış kaplaması CFRP laminatlarla (10 38 mm kalınlıkta) kaplanmıştır. İç kısımda rijitlik sağlamak için CFRP ve GFP laminatlar çelik profillerle birlikte kullanılmıştır. Tüm FRP kompozitler vakum infüzyon tekniği kullanılarak üretilmiştir (vacuum assisted resin infusion). 105

106 2006, New Chamberlain Bridge, Bridgetown, Barbados: 1872 yılında yapılan çelik köprü sökülüp yerine ekstrüzyon FRP kompozit aç-kapa köprü monte edilmiştir. Bonds köprüsü (COMPOSOLITE) ile aynı proje kullanılmıştır m'ye 4 m boyutlarındadır. FRP hidrolik kanal kapakları Korozyona dirençli Komagari barajı 106

107 Emekli uzay mühendisi Dr. Dan Richards tarafından geliştirilen bir kompozit tabliye üretim yöntemidir. Kompozit FRP köprü pultrüzyon ve döşeme bağlantıları patentli bir sistemle tanımlanmıştır (2002). Kuzey Karolayna Laboratuvarlarında prototip testleri yapılmış ve 2006'da ilk imalat gerçekleştirilmiştir. 107

108 108

109 2007, Hibrit FRP kirişlerle ilgili deneysel çalışmalar The advancement in this application has resulted in the production of second generation pultruded shapes of hybrid glass and carbon FRP composites that will increase the stiffness modulus with very little additional cost. The recognition of providing high quality fibres at the most effective regions in a structural member s cross-section is a key innovation to the effective use of these high-performance materials. Ekstrüzyon + plaka yapıştırma Maliyet CFRP>GFRP 109

110 2007, Hibrit FRP kirişlerle ilgili deneysel çalışmalar Çelik elemanlar hibrit FRP kirişin eğilme rijitliğini arttırmak için epoksi ile FRP'ye yapıştırılmıştır. 110

111 2007, Hibrit FRP kirişlerle ilgili deneysel çalışmalar Sonuç: 1. Hibrit sistemlerde delaminasyon nedeniyle potansiyel kullanılamıyor. 2. Rijitlik arttırıcı kullanmak yerine daha büyük enkesitli üretim tercih edilmelidir. 111

112 2008, Rusya: Rusya'da vakum infüzyon yöntemi ile üretilen ilk FRP kompozit köprüdür metre uzunluğunda ve 2.8 metre genişliğindedir. Köprü ağırlığı ise 5.5 tondur. 100 yıl servis ömrü hedeflenmektedir. Applied Advanced Technology (ApATeCh) Company Ltd. 112

113 2008, Lancashire, İngiltere İngiltere'de ilk FRP tabliyeli taşıt köprüsüdür (tren yoluna çevrilmiştir). 10 metrelik açıklık 20 tonluk GFRP tabliye ile geçilmiştir. E-cam lif ve UV dirençli polimer reçine kullanılmıştır. 113

114 2008, Ohio, ABD Tabliye ve kirişlerin monolik olarak fabrikada imal edildiği ve sahaya taşındığı bir örnektir. GFRP ile 6.75 m uzunluk ve 19 metre genişlikteki kısım geçilmiştir. SuperFiberSPAN Composite Advantage (CA) 114

115 2008, Almanya, Frankfurt 27 metre uzunluğunda, 5 metre genişliğinde, 80 ton ağırlığında çok hücreli GFRP tabliye (pultrüzyon profiller) ve çelik kompozit köprü. Sünme endişesi nedeniyle iki adet çelik kiriş bulunmaktadır. Polimer kaynağı 115

116 2008, Autovia del Cantabrico, Madrit, İspanya İspanyadaki ilk CFRP kompozit otoyol köprü kirişi. 46 metre yekpare CFRP kiriş (pre-prag yöntemiyle) 0.8 m derinliğe sahip içi boş trapezoidal kesitli 3 paralel CFRP kompozit kiriş kullanılmıştır. Tüm köprü 50 tonluk vinçle 10 saatte monte edilmiştir. Tabliye betondur (100 kg/m taşıyıcı, 2500 kg/m beton yol tabliyesi) 116

117 2009, Plymouth, İngiltere Ahşap kazıklara oturan mevcut trenyolu köprüsüne güvenli bir yaya geçidi eklemek amacıyla yapılmıştır. En uzunu 12 metre olan ve 2.8 ton ağırlığındaki parçalar birleştirilerek 80 metre uzunluğunda inşaa edilmiştir. Yapıştırıcılarla FRP kompozitler birbirine bağlanmıştır. Leri nehri üzerine inşaa edilen FRP yaya köprüsü 117

118 2009, Hamburg, Almanya: Parçalar halinde yerinde monte edilen FRP kompozit köprü Hamburg otoyolu üzerinde 100 m x 3.5 m'lik geçiş sağlamaktadır. 118

119 ile üretilen tabliyeleri eski betonarme tabliyelerle değiştirerek pilot bir uygulama 2009: Kaliforniya Karayolları Bölümü (CalTrans) San Francisco-Oakland Körfez köprüsünde köprüyü karaya bağlayan 100 metrelik kısımda vakum infüzyonu yöntemi başlatmıştır. Değiştirilen kısım sürekli kontrol altında tutularak performansı izlenmektedir. Yüksek hacimli vakum infiltrasyonu vinil ester reçinesi kullanılarak yapılmıştır. 119

120 Üçgen şekilli tabliye enkesiti GRFP kompozitler vakum infiltrasyon tekniği ile üretilmiştir. Bristol üniversitesi, pilot uygulama testleri,

121 Vakum infüzyon tekniği kullanılarak üretilen iskele yapısı İskele tabliyesi, FRP plaka arasına köpük doldurulmuş iki duba tarafından taşınmaktadır. Ayrıca tabliye yapısı da vakum infüzyon tekniği ile üretilmiş ve içi köpük malzeme ile doldurulmuştur. Docksmart

122 Dünyanın en uzun monolitik FRP köprü kirişi, Madrit, İspanya, 2010 Huntsman & ACCIONA 2011 Inovasyon ödülünü almıştır. CFRP Vakum infüzyon 44m uzunluk, 3.5m genişlikte tek parça köprü kirişinin üretiminde 12 ton karbon lif kullanılmıştır. 122

123 Dünyanın en uzun monolitik FRP köprü kirişi, Madrit, İspanya, 2010 Bu yaya köprüsü betonarme veya çelikten yapılmış olsaydı, aynı taşıma kapasitesi için gerekli kiriş ağırlığı 50 ton iken, CFRP kompozitle üretilen kiriş 25 ton gelmiştir. Köprünün montajı 75 ton kapasiteli bir vinçle 2 saatte tamamlanmıştır. Betonarme veya çelikten yapılmış olsaydı daha yüksek kapasiteli bir vinç ve daha uzun süre gerekecekti. 123

124 2010, İspanya, ACCIONA kompozit CFRP kirişler 124

125 2010 İspanya Tüm kolon, kiriş, tabliye elemanları FRP kompozit olan köprü yaya geçidi 125

126 Farklı malzemelerden üretilen hibrit yapı elemanları Beton FRP karma kirişler 126

127 Farklı malzemelerden üretilen hibrit yapı elemanları 127

128 Farklı malzemelerden üretilen hibrit yapı elemanları Beton dolu FRP tüpler 128

129 Farklı malzemelerden üretilen hibrit yapı elemanları İçi boş, cidarı beton dolu FRP tüpler İlk içi beton dolu FRP kolon uygulaması, Vinginia, ABD soyunca 129

130 Farklı malzemelerden üretilen hibrit yapı elemanları Beton dolu FRP profiller 130

131 Farklı malzemelerden üretilen hibrit yapı elemanları Kullanım alanları 131

132 Farklı malzemelerden üretilen hibrit yapı elemanları ABD'de 250,000'den fazla betonarme ve çelik yapının (çoğunluğu köprü veya menfez) onarım (repair), eski haline döndürme amacıyla güçlendirme (retrofit) veya yıkılıp yenisi ile değiştirilmeye (replacement) ihtiyacı vardır yıllarında bazı köprülerin (6 adet) yerine Maine Üniversitesi'nde (Pittsfield) geliştirilen kompozit köprüde kemer köprüler inşaa edilmiştir. 132

133 Farklı malzemelerden üretilen hibrit yapı elemanları Reçine infüzyon yöntemi ile üretilen karbon lif takviyeli tüplerin içine şantiyede montajdan sonra beton doldurulmuştur. Açıklık (11m x 13m) inşaat 3 günde tamamlanmıştır. 133

134 2010, Royal River Köprüsü, Auburn, Maine: FRP tüplerin içi beton doldurularak kemer köprü oluşturulmuştur. 134

135 135

136 136