Laboratuvar Hayvanlarından Kan Alınması

Transkript

1 Laboratuvar Hayvanlarından Kan Alınması Birçok test kanda yapılır ve testin tipi gerekli kan miktarını belirler. Bu ve diğer faktörler, kan alma yerini ve metodunu belirler (Tablo 1). Bazı metotlar sadece birkaç damla kanın alınmasına izin verir fakat bu bazı testler için uygundur. Alınabilecek en fazla miktar alınırsa, iki haftada bir yapılması güvenlidir. Daha sık kan alma gerekliyse hematokrit veya serum protein düzeyi izlenmelidir. Kısa sürede ufak miktarlar alınacaksa tekrarlayan intravasküler enjeksiyonlardan sakınmak için heparin/serum fizyolojik içeren kateterlerin yerleştirilmesi önerilir. Genel bir kural olarak sağlıklı bir hayvandan bir defada alınan kan, hesaplanan kan volümünün %20'si veya vücut ağırlığının %1'ini aşmamalıdır. Bu miktar 3-4 haftada bir tekrarlanabilir. Daha kısa sürelerde kan almak istenirse dolaşımdaki kanının ancak %1'i 24 saatte bir alınabilir. Şayet hipovolemik şoku önlemek için kan alınmasından sonra elektrolit solüsyonu hemen verilirse bu miktar %2'ye çıkarılabilir (2mL/100g). Kan alma sıklığı alınan miktara bağlıdır. Genellikle hayvanın hematokriti %35'den daha az ise veya hemoglobin konsantrasyonu 10 g/dl ise yukarıda belirtilen kan volümünü almak güvenli değildir (Tablo 2). Yaşamla bağdaşmayacak miktarda kan alma genel anestezi altında gerçekleştirilmelidir. Kan alındıktan sonra hayvanın öldüğü kontrol edilmelidir. Kan alındıktan sonra alternatif ötanazi önerilir. Genel bir kural olarak hayvanın kan volümü vücut ağırlığının %10'dur. Hayvan kanatıldığı zaman sadece bu volümün yarısı alınabilir. Bu nedenle terminal kan almada hayvanın vücut ağırlığının %5'i kadar (ml cinsinden) kan alınabilir. Hayvan canlı kalacaksa genel anestezi olmaksızın periferik damarlardan kan alınabilir. İntrakardiyak kan alma genel anesteziyle mümkündür. Zira nadir de olsa kalp tamponadı, pulmoner hemoraji veya pnömotoraks görülebilir. Retroorbital kan alma mutlak anestezi gerektirir. Kan almak için damar kesilmesi önerilmez. Daha uygun alternatif teknikler genellikle olasıdır. Şayet cut down veya doku kesilmesi yapılırsa anestezi uygulanır. Tablo 1. Lab. Hay. Yaygın Olarak Kan Alınan Yerler Fare Sıçan Kobay Tavşan Kedi, Köpek Domuz Kanatlılar Kalp (sadece terminalde), orbital sinüs (sadece anestezi altında), Kuyruk veni ve safen ven Faredeki gibi, ayrıca subklavyen ven Kalp (sadece anestezi altında), ön vena kava/subklavyen ven Kalp (sadece anestezi altında), marginal kulak veni Sefalik, safen, femoral ve jugular venler Jugular ven, vena kava anteriyör ve kulak venleri Brakiyal kanat veni, sağ jugular ven ve kalp(sadece anestezi altında) Yerin Hazırlanması Enjektabl anestezikler dahil sıvı verilmesindeki gibi genel kurallar kan almada da uygulanır. Vene girileceği zaman yerin iyi görülebilmesi için kıllar tıraşlanır veya kırkılır. Enjeksiyon veya insizyon alanı alkolle temizlenmelidir. Bazı işlemler anestezi gerektirirken

2 bazıları hayvan uygun şekilde sabitleştirilirse anestezisiz başarılabilir. Damarları çok iyi görülebilir hale getirilebilmesi için dilatasyonun birçok tekniklerinden biri kullanılabilir. Damar tıkanabilir ve uygulanan basınç damarda bir miktar genişlemeye neden olacaktır. Isıtma da dilatasyon yapar. Tavşan kulağı, fare veya sıçan kuyruğu kullanıldığı zaman düşük watlı lamba, ısıtmak için kullanılabilir. Lamba aydınlatmayı da sağlayarak ek yardımda bulunacaktır. Damarlar alkolle temizlendikten sonra ksilenli gazlı bezle silinerek de dilate olur. Sıklıkla alkolle ıslatılmış gazlı bezle derinin sert silinmesi, yeterli dilatasyon yapacaktır. Gereç Vene girmek için uygun G'de iğne ve uygun uzunlukta şırınga seçilmelidir. Fare ve sıçanların kuyruk veni için daha küçük iğneler (25-30 G) kullanılmalıdır. Diğer hayvanlarda başka damarlar için uygun iğne-şırınga hayvanın büyüklüğüne ve örnek alma için seçilen yere bağlı olacaktır. Uyanık hayvanlarda kan almak için hayvan uygun tutulmalıdır. Hayvanın hareket etmesini engellemek için tutma gerekli olup bu şekilde kan damarlarının ve diğer organların yaralanması önlenir. Koyun, keçi,kedi, köpek, domuz,tavşan,fare ve sıçan için fiziksel tutma aleti gereklidir. Kan alacak kişiyi ve hayvanı sıkıntıya sokmamak için kan almadan önce kimyasal olarak hayvan tutulabilir. Orbital sinüs ve kalpten kan almak için anestezi gereklidir. Teknik İğnenin vene girişi, normal koşullarda girişimin en yorucu kısmıdır. Bazı ip uçları verilir fakat pratikte başarılı olmak için gereklidir. Venler kollabe olabilir, kayabilir bu nedenle girilmesi zordur. Tam, dikkatli olarak iğnenin sokulması, daima en uygunudur ve birkaç defa teşebbüs gerekebilir. İğne vene paralel olarak sokulur ve ucu longitudinal aks boyunca lümene çevrilir. Venden kan alındığı zaman aspirasyon yavaş olmalıdır böylece kollaps önlenir. Kalpten kan alma Küçük kemirgenlerden birkaç damladan fazla kan almak gerektiği zaman kan almanın en pratik yolu kalp ponksiyonudur. Büyük laboratuvar hayvanları için de kullanılabilir. Bu yöntem oldukça risklidir bazen ölüme neden olabilir. Bundan böyle sıklıkla kan alınma da önerilmez. Hayvan anestezi edilmeli ve sırt üstü yatırılarak tespit edilmelidir. Kalp vuruşunun en güçlü olduğu nokta işaret parmağıyla saptanır ve iğne orta hattın hafifçe solunda ksifoid kıkırdağın altına sokulur. Kalbe girmek için iğne horizontal akstan sternuma derecede ilerletilir ve ilerletilirken hafifçe aspire edilir. Kan yavaşça çekilir, ötanazi gerekmiyorsa sınırlı miktarda kan alınmalıdır (erişkin sıçanlardan 4 ml'ye kadar). Farede25 G, sıçan ve kobayda 22 G, tavşanda 16 G, kedi ve köpekte G iğne kullanılması önerilir. Fare ve sıçan kuyruğundan kan alma Fare ve sıçanın kuyruk veninden kan alma veya intravenöz enjeksiyon mümkündür. Kuyruğun tabanında laterale yakın venler görülebilir fakat aydınlatmanın ve dilatasyonun iyi olması gereklidir. Kuyruk veya kulağı yaralayarak kan alma yasaktır. Bu daima venden ziyade arterin yaralanmasına neden olur. Ağır hemoraji meydana gelir. Ayrıca bu girişimler iğneyle alınana göre daha ağrılıdır zira yaranın iyileşmesi uzar. Bu yerde enfeksiyon, hemoraji ve diğer komplikasyonların riski de fazladır. Hayvan mekanik sabitleştiricilerde tutulur. Kuyruğun köküne yakın lateral olarak venler görülür fakat iyi bir aydınlatma ve dilatasyon gereklidir. Ilık suya kuyruk sokulabilir veya

3 lambayla ısıtılabilir. Bu şekilde venler dilate olur G iğneyle girilir, gelen damlaya kapiller tüp sokularak kapilleriteyle kan toplanır. Kuyruk tabanına lastik bandaj uygulanarak kanın alınması kolaylaşır. Ventral kuyruk arterinden kan alma Sıçan anestezi edilmeli ve sırt üstü yatırılmalıdır. Kuyruktan kan almada kuyruğun 40 C ile 50 C ısıtılmasıyla artırılır. Şırıngada önce negatif basınç oluşturulur yani piston geri çekilir sonra artere iğne derecede sokulur. İğne girmişse şırınga kanla derhal dolar. Kan akımı yavaşlar veya durursa iğne geri çekilmelidir. iğne 22 G ve şırınga 3 ml'lik olmalıdır. Tekrar iğnenin girilmesi gerekiyorsa kuyruğun daha proksimaline girilmelidir. İğne çekildikten sonra kanamayı engellemek için iğne yerine basınç uygulanmalıdır. Tavşan kulağından kan alma Tavşan kulağının marginal veni ufak miktarda kan almak için kullanılır. Marginal ven intravenöz enjeksiyon için kullanılabilir. Buradan kan almak oldukça kolaydır. Alan tıraşlanır, alkolle ve sonra ksilen'le temizlenir. Ven, parmak bastırılarak tıkanır; iğne dikkatlice sokulur ve kan yavaşça çekilir. İğne geri çekildikten sonra hematom olmasını engellemek için iğne yerinin üzerine gazlı bezle birkaç dakika bastırılır. Tavşandan büyük miktarda kan almanın en iyi yolu santral kulak arteridir ve 50 ml'lik vacutainer tüpe veya silikonla kaplanmış Tuba bağlı düz iğne kullanılabilir. Bu tarzda ml kan alınabilir fakat tavşan dikkatlice tespit edilmeli ve hematom önlenmelidir. Jugular venden kan alma Büyük laboratuvar hayvanlarında jugular venden kan almak zordur. Burada köpek ve kedileri hariç tutmak gereklidir. Daha küçük türlerde ven kullanılacaksa cerrahi olarak cut-down açılmalıdır. Periorbital kan alma Periorbital kan alma için hafif bir anestezi gereklidir. Sıçanın orbital ven pleksüsünden, fare ve hamsterin orbital sinüsünden kan alma sıklıkla kullanılır. Bu teknik kullanılarak haftada bir veya iki haftada bir fareden 0.25 ml, sıçanda 0.5 ml kan tekrar tekrar alınabilir. Sıçanın Periorbital bölgesinden kan almak için, kapiller tüp gözü çepeçevre saran orbital sinüse itilir. Kapiller tüp kaudal döndürülürken yavaş bir rotasyonla medial kantusa sokulur. Kan aldıktan sonra hematomu engellemek için tüpün girdiği yere basınç uygulanır. Farenin safen veninden kan alma Farenin safen veninden kan alınması için hayvanın tüpe sokulması. Antikoagülanlı veya serum istiyorsanız antikoagülansız kan almak için safen ven kullanılabilir. Bu yolla bir defada en fazla 300 ml kan alınabilir. Hayvanı zapt etmek için 50 ml'lik tüp kullanılır. Tüpe hava giriş çıkışını sağlamak için tüpün koni kısmına matkapla ufak delikler açılır. Hayvan tüpe konur; trankilizan veya anestezik kullanılmaz.

4 Arka bacak gerilir ve kuyruk ve kalça arasındaki deri kıvrımı tutularak sabitleştirilir. Farenin safen veninden kan alınması için hayvanın arka bacağının sabitleştirilmesi. Bacak şimdi sabitleşmiş olup kolaylıkla kıllar temizlenebilir. Farenin safen veninden kan alınması için hayvanın arka bacağının sabitleştirilmesi. Kıllar temizlenir ve safen ven kalça yüzeyinden görülür. Farenin safen veninin temizlenmiş deriden görünüşü Burada önemli nokta kuyruk ile kalçanın arka tarafı arasındaki deriyle bacak sabitleştirilmesidir. Yirmi üç nolu iğne, veni delmek için kullanılır. Lansete gerek yoktur. Farenin safen veninin delinerek kanın alınması

5 Çıkan kan tüpe alınır. Farenin büyüklüğüne bağlı olarak yaklaşık 100 µl toplanabilir. Kan tüpe serbestçe akar. Pıhtılaşmayı ve koagülasyonu azaltmak için silikon yağıyla deri yağlanır. Bu yöntem, birden fazla örnek alındığı zaman kullanılır. Birden fazla örnek aynı yerden alınacağı zaman yara kabuğu kaldırılır. Bu bir günde birkaç kez yapılabilir. Tüp uzaklaştırıldıktan sonra kanı durdurmak için ayağa fleksiyon yaptırılır. Gazlı bez veya pamuk bu yere bastırılır. Ufak bir kabuk oluşacaktır. Kanamanın durmasından sonra fare kafesine konur. Farenin diğer safen veninden kan alınması için tüpe yerleştirilmesi Hayvanın diğer bacağından da (sağ bacak) kan aynı yöntemle alınabilir. Sağ bacağı sabitleştirmek için karın ile kalçanın baş tarafı arasındaki deri tutulur. Bacağın lateral yüzeyi temizlenmeden önce kuyruk sabitleştirilir. Farenin diğer bacağının lateral yüzeyi temizlenmeden önce kuyruk sabitlenir Kılların temizliğinden sonra 23 G iğneyle damar delinerek kan alınır. Tablo 2. Laboratuvar Hayvanlarında Dolaşımdaki Kan Volümü. Tür Kan Volümü(mL/kg ) Bir defada güvenle alınabilecek kan volümü(ml) Kanamayla alınabilecek maksimum volüm(ml) Koba y > > Fare ,1-0,2 > 0,8-1,4 + 0,6-1,4 Tavş an Sıçan > 3-3,5+ 1,5-2, Not: Genellikle ortalama 7 ml/kg'lık kan volümünün %10'u bir defada güvenli bir şekilde alınabilir.