Spor Nasıl Spor Oldu? Oyunların, statların, seyircilerin anatomisi

Transkript

1 ODTÜLÜ ISSN: SAYI 51 OCAK-ŞUBAT-MART 2014 Spor Nasıl Spor Oldu? Oyunların, statların, seyircilerin anatomisi Sporun, Latince disportare den yani boş zaman işinden skor ve rekor rakamlarına ulaşma serüveni... ODTÜ DEN HABERLER... ODTÜ REKORLARI VE SPOR TOPLULUKLARI... ÇETİN YILMAZ LA SPOR ÜZERİNE... ODTÜ LÜLER DÜNYANIN ZİRVESİNDE...

2 C M Y CY CMY K Kariyer Fuarı ilanı CM MY

3 Sevgili ODTÜ lüler ve ODTÜ Dostları, 2014, ODTÜLÜ dergisi için yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Bu yılın ilk sayısı ile birlikte hem yüzümüzü hem içeriğimizi yeniledik. Ayrıca bundan böyle yılda 4 sayı ile karşınızda olacağız. Bu dönüşümü geçirirken, birkaç kritik nokta belirlemiştik: Dünyanın en saygın 60 üniversitesinden biri olmasının yanı sıra sayılı tasarım okullarından arasında yer alan ODTÜ nün dergisini özel olarak tasarlamalıydık. Türkiye nin entelektüel birikiminin oluşmasına öncülük eden bir üniversitenin dergisi olarak içeriğimizi elden geçirmeli, ele aldığımız her konuya, tıpkı üniversitemizin geleneğinde olduğu gibi 360 derecelik bir bakış açısıyla yaklaşmalı, yeni bir söz üretebilmeliydik. Tıpkı ODTÜ gibi, ODTÜLÜ de bir çekim merkezi olmalı, farklı alanlarda söz üretenleri de bir araya getirmeliydi. Bu bakış açısıyla, her sayımızın, dosya konusu bağlamında bir meselesi olmalıydı. İşte bu noktadan çıkarak hazırladığımız ilk sayımızı elinizde tutuyorsunuz. Bu sayıda dosya konumuz Spor, anahtar sorumuz ise Spor nasıl spor oldu? ODTÜLÜ, üniversiteden haberlerin yanı sıra işte bu sorunun etrafına örülen, farklı kalemlerin sıra dışı bakış açılarını bir araya getiriyor ve okuyucularını spor üzerine düşünmeye davet ediyor. Başta değerli hocamız Prof. Dr. Bilgehan Ögel olmak üzere ODTÜLÜ Dergisi ne daha önce emeği geçmiş herkese teşekkür ediyor, bir sonraki sayımızda, bambaşka bir mesele üzerine yine birlikte düşünmeyi diliyoruz... Doç. Dr. Barış Sürücü İÇİNDEKİLER 02 ODTÜ DEN HABERLER 14 DOSYA: SPOR NASIL SPOR OLDU? Tanıl Bora 20 STADYUM MİMARİSİ VE SOSYOLOJİK YANSIMASI Dr. Adnan Aksu 24 OYUN AŞKINA İsmail Başöz, Turgut Yüksel 28 TÜRKIYE NİN GÖNÜLSÜZ SEVDASI: SPOR Mehmet Ali Çalışkan, Pınar Altun 34 KUSURSUZ İNSAN TAHAYYÜLÜ Dr. Adnan Akçay 36 SPORDA BAŞARI VE DOPİNG Mesut Nalçakan 40 YENİ SPORUN YENİ SPORCULARI Yrd. Doç. Dr. Psikolog Ozanser Uğurlu Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mezunlarla İletişim Dergisi Ocak - Şubat - Mart 2014 Sayı 51 ISSN: ODTÜLÜ Dergisi, ODTÜ Kariyer Planlama Merkezi nin mali desteği ile yılda dört kez yayınlanmaktadır. Yazışma Adresi Mezunlarla İletişim Müdürlüğü ODTÜ Rektörlük 1.Kat Ankara Tel: (0312) Fax: (0312) mezun@metu.edu.tr ODTÜ Adına Sahibi Prof. Dr. Ahmet Acar Yazı İşleri Müdürü Doç. Dr. Barış Sürücü Yayın Kurulu Doç. Dr. Barış Sürücü Damla Özlüer (Myra) Nokta Çelik Rauf Kösemen (Myra) Katkıda Bulunanlar Dr. Aydın Tiryaki Gökhan Tan Haluk Mesci E. Neşe Öztürk Serpil Savaş Sinan Kadife 42 SPOR EKONOMİSİ Yrd. Doç. Dr. Bülent Anıl 46 BÖYLE BİR SEVMEK GÖRÜLMEMİŞTİR Kıvanç Koçak 48 FUTBOL AVRUPA NIN ORTAK DİLİ OLABİLİR Mİ? Röportaj 52 ÇETİN YILMAZ Röportaj 56 SPOR MU DEĞİL Mİ? Utku Gökerküçük, Volkan Ağır 58 EVEREST E İLK TIRMANIŞ ODTÜ Dağcılık ve Kış Sporları Kolu (DKSK) 60 GÖKYÜZÜNDE SÜZÜLMEK ODTÜ Yamaç Paraşütü Topluluğu 62 ODTÜ REKORLARI VE SPOR KULÜPLERİ 68 ERDEMLİ DEN HABERLER 70 KUZEY KIBRIS KAMPUSU Ufuk Batum Z. Emir Özer Koordinasyon Nokta Çelik Reklam Sorumlusu Z. Emir Özer Yapım MYRA Editör Turgut Yüksel Damla Özlüer Tasarım Danışmanı Rauf Kösemen Yayın Tasarımı Çağlar Atalay Sayfa Uygulama Serhan Baykara Yardımcı Proje Sorumlusu Burcu Tunakan Röportaj Fotoğrafları Bingül Özcan Deşifre Resul Ayaz Baskı İmak Ofset

4 ODTÜLÜ kısa kısa ODTÜ den Haberler ODTÜ geçtiğimiz dönemi hareketli geçirdi. Etkinliklerin yanı sıra alınan ödüller üniversiteyi onurlandırdı. Mart 2013 ODTÜ DÜNYANIN ILK 60 ÜNIVERSITESI ARASINDA ODTÜ, Times Higher Education (THE) tarafından ilan edilen World Reputation Rankings 2013 listesinde dünyanın ilk 60 üniversitesi arasına girdi. Nisan 2013 ODTÜ TEKNOKENT E BIRINCILIK ODTÜ Teknokent, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ilk kez gerçekleştirilen Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) Performans Endeksi ne göre 32 teknoloji geliştirme bölgesi arasında, puanla birinci oldu. Ödülü, ODTÜ Rektörü Prof. Dr. Ahmet Acar; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Eski Bakanı Nihat Ergün den aldı. Mayıs 2013 ODTÜ MEZUNLAR GÜNÜ 2013 Geleneksel ODTÜ Mezunlar Günü, 29 Haziran 2013 Cumartesi günü yapıldı. Tüm mezunlarımızın davetli olduğu törende 1963, 1968, 1973, 1983, 1993 ve 2003 yılı mezunlarımıza madalyaları takdim edildi. Nisan 2013 ODTÜ YE A DESIGN AWARD DAN 12 AYRI ÖDÜL Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü Öğretim Görevlisi Dr. Hakan Gürsu ve ekibi; Avrupa Birliği nin en önemli ve kapsamlı yeni tasarım yarışması kabul edilen ve tasarımın başkenti Milano da her yıl düzenlenen A Design Award yarışmasında 12 tasarım ödülü aldı. Ekim 2013 GIRIŞIMCI VE YENILIKÇI ÜNIVERSITE! ODTÜ, TÜBİTAK ve ilgili kuruluşların katılımıyla hazırlanan Girişimci ve Yenilikçi Üniversite endeksinde 136 üniversite arasında 86 puanla 1. sırada yer aldı. 2 ODTÜ DE GEÇEN DÖNEM

5 Ekim ODTÜ ULUSLARARASI CUMHURIYET KUPASI ODTÜ Eşli Danslar Topluluğu organizasyonu ile her yıl Cumhuriyet Haftası etkinlikleri kapsamında gerçekleştirilen, Türkiye nin en büyük ve tek uluslararası dans sporu etkinliği olan ODTÜ Uluslararası Cumhuriyet Kupası nın 12. si bu yıl, 26 Ekim 2013 Cumartesi günü ODTÜ Spor Merkezi nde gerçekleştirildi. Ekim 2013 Ekim 2013 ODTÜ-İGEM TAKIMI NA ALTIN MADALYA ODTÜ Lisansüstü Programları Tanıtım Günleri 31 Ekim - 1 Kasım 2013 tarihlerinde gerçekleşti. ODTÜ İstatistik Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Zeynep Işıl Kalaylıoğlu ile Biyolojik Bilimler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Meral Kence nin danışmanlığında ve Biyolojik Bilimler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mesut Muyan ın takım koordinatörlüğündeki METU-Turkey Takımı; Bee Subtilis adlı proje ile; Ekim 2013 tarihleri arasında Fransa nın Lyon kentinde gerçekleştirilen igem (International Genetically Engineered Machines) Avrupa Şampiyonası nda altın madalya kazandı. Ekim 2013 ODTÜ DÜNYANIN EN İYILERI ARASINDA ODTÜ, İngiltere merkezli Quacquarelli Symonds (QS) kuruluşunun hazırladığı Dünyanın En İyi 800 Üniversitesi listesinde, bandına yükseldi. ODTÜ, QS tarafından yapılan bilim alanlarına göre dünya üniversiteleri 2013 yılı sıralamasında da, toplam 8 bilim alanıyla temsil edilerek, dünyanın ilk 200 üniversitesi arasına girmişti. Kasım 2013 YENI FIKIRLER YENI İŞLER 2013 KAZANANLARI BELLI OLDU Genç girişimcilerin teknoloji tabanlı projelerini hayata geçirmesine destek olan Yeni Fikirler Yeni İşler in 2013 yılı dönemi görkemli bir final organizasyonu ile tamamlandı. SAYI 51 3

6 ODTÜLÜ HABER ODTÜ den Kıpkırmızı Tasarım Başarısı! ODTÜ, Red Dot Tasarım 2013 Sıralamasında (Red Dot Design Ranking 2013) üniversitelerin yarıştığı Amerika ve Avrupa bölgeleri için ilan edilen En Başarılı 15 Tasarım Okulu arasında 6. sırada yer aldı. ODTÜ, elde ettiği dereceyle listede dünyanın en ünlü tasarım okullarından olan Pratt Institute (ABD), Royal College of Art (İngiltere) ve Rhode Island School of Design ın (ABD) üzerinde yer aldı. Üniversitelerin son 5 yıl içerisindeki Kavramsal Tasarım kategorisinde kazandıkları Red Dot ödülleri dikkate alınarak oluşturulan sıralamada, İsveç ten bir, Fransa dan bir, ABD den beş, Türkiye den bir, Almanya dan dört, İngiltere den iki, Brezilya dan bir ve Polonya dan bir eğitim kurumu yer alıyor. Red Dot Tasarım Ödülleri, 1955 yılından beri merkezi Almanya Essen de bulunan Design Zentrum Nordrhein Westfalen tarafından veriliyor. Red Dot Design Ranking, uluslararası ortamda bilinen en prestijli tasarım ödül sistemlerinden biri. ODTÜ nün bu başarısının temellerinde geçtiğimiz yıllarda Red Dot Award: Design Concept Best of the Best ödülünü alan projeler var. ODTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü 2009 yılı mezunu Mehrafza Mirzazad Barijough kopan uzuvlar için acil taşıma ünitesi konulu mezuniyet projesiyle 2010 yılında Red Dot Award: Design Concept Best of the Best ödülünü kazanmıştı. Bu eğitim projesi, ODTÜ nün, 2011 yılı Red Dot tasarım sıralamasında yer almasında önemli katkı sağlamıştı. Bu yıl ise, sıralamada 6. olan ODTÜ den iki proje ödül kazandı ün Best of the Best ödülü, RoPo isimli tasarımı ile ODTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü öğrencisi Berk İlhan ın oldu. Kendi kendine ayakta durabilen ve asla devrilmeyen bir fırça-faraş seti olan RoPo, sıradan fırça-faraş ikililerindeki yükseklik Hayal gücünüzü serbest bırakın! ve küçük altlık nedeniyle oluşan devrilme eğilimini ortadan kaldırıyor. Berk İlhan, bu sorunu ortadan kaldırmak için hacıyatmaz oyuncağından esinlenmiş ve alta bir su tankı yerleştirmiş ödülüne layık görülen proje ise yine ODTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü öğrencisi Adem Önalan ın Life Box ıydı. Life Box, afetzedelerin barınak ve gıda gibi temel ihtiyaçlarını, hızlı ve etkili bir şekilde karşılamak için tasarlandı ve özellikle, afet sonrası ulaşılamayan bölgelere paraşüt ile yardım gönderme fikri üzerine kurgulandı. Ürün, Henüz 2. sınıf tasarım stüdyosunda verilmiş bir proje olmasına rağmen bu proje dünyanın en prestijli tasarım ödüllerinden biri olan Red Dot: Best of the Best i almamı sağladı. Ayrıca kazandığım İMMİB ödülü sayesinde aldığım burs ile New York ta School of Visual Arts ta bir tasarım master programına başladım. Yani bu fırça faraş tasarımı bana önemli kapıları açmış oldu. Bu başarının arkasında, bu proje sırasında tasarıma dair bakış açımı değiştirmem yer alıyor. Bu yeni bakış açısını şöyle özetleyebilirim: Tasarımcı olarak bir ürün ya da yeni adıyla bir deneyim tasarlamaya kalkışıyorsanız büyük hamleler yapmaktan ya da risk almaktan korkmamanız gerekiyor. Hayal gücünüzü serbest bıraktığınızda ve özgürce düşünmeye başladığınızda, önceden kabul edilmiş bazı kuralları yıkıp yeni fikirler öne sürebiliyorsunuz ve daha önemlisi yaptığınız işi sevmeye başlıyorsunuz. Berk İlhan 4 ODTÜ DEN KIPKIRMIZI TASARIM BAŞARISI!

7 Life Box afet bölgelerine hızla yardım ulaştırabilmek amacıyla tasarlandı. yardım malzemelerini içerisinde barındıran ve açıldığında dört kişilik şişme barınağa dönüşen bir kutu ile daha sonra barınağın dış yüzeyi olarak kullanılan bir paraşütten oluşuyor. Ürünün üzerindeki grafik yönlendirmeler ve bir dakikadan kısa bir sürede kurulması, kullanımı kolaylaştırıyor. Polietilen köpükten üretilen kutu, çadır tabanı için konfor ve izolasyon sağlarken, darbe emen yapısı ise paraşüt ile havadan bırakıldığında yardım malzemelerini koruyor. Life Box ın, air, land ve water olmak üzere, hava ve kara kullanımı ile suda yüzebilen üç farklı çeşidi bulunuyor. Bir Kutunun İçinde Hayat! Eski bir afetzede olarak, mezuniyet projemde küresel bir sorun olan doğal afetler ve afetzedelerin ihtiyaçları üzerinde çalışmaya karar verdim. Kızılay, Akut ve AFAD gibi kurumlarda yaptığım araştırmalar ve afetzedelerle yaptığım röportajlar tutarlı problem tespitleri yapmamı sağladı. Danışman firmamın da yönlendirmeleriyle Life Box ı tasarladım. Mezuniyet sonrası hem hocalarımdan hem de profesyonellerden aldığım olumlu tepkiler Red Dot tasarım yarışmasına katılmam için cesaret verdi. Kazandıktan sonra ise projemi Tokyo Tasarımcılar Haftası nda da sergileme imkânı buldum. Tokyo da çok iyi geri dönüşler oldu, güçlü bağlantılar kurdum. Hâlâ Life Box ile ilgilenen kişi ve kurumlardan ler alıyorum. Umarım Life Box gerçeğe dönüşür. Adem Önalan SAYI 51 5

8 ODTÜLÜ haber İstanbul Avrasya Maratonu nda ODTÜ için KOŞ! ODTÜ lüler, 35. İstanbul Avrasya Maratonu nda dayanışma için koştu. Koşu sırasında elde edilen gelir, İstanbul ODTÜ Mezunları Derneği nce burs olanakları için değerlendirilecek. koşusunu organize ederek onlarla birlikte koştu. ODTÜ mezunları, çalışanları ve öğrencileri İstanbul Avrasya Maratonu nda bir aradaydı. Haberin içeriğine katkıları nedeniyle Baraka dergisine teşekkür ederiz yılında Golden Marathon seviyesine çıkan İstanbul Maratonu, bu yıl ODTÜ den kalabalık bir ekibi ağırladı. 17 Kasım 2013 Pazar günü maratona katılan ODTÜ lüler, İstanbul ODTÜ Mezunları Derneği nin organizasyonu ile burs olanakları yaratmak için koştu. Maratona katılanlar arasında ODTÜ mezunları, öğretim üyeleri ve öğrencilerinin yanı sıra Rektör Prof. Dr. Ahmet Acar, Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Uğurhan Akyüz, Rektör Danışmanı Doç. Dr. Barış Sürücü de vardı. Kimi ODTÜ lünün kırmızı göğüs numarası ile 42 km, kiminin mavi göğüs numarası ile 15 km kiminin de yeşil göğüs numarası ile 10 km koştuğu maratonda, bir mezun da engelliler Rektör Prof. Dr. Ahmet Acar, maraton sonrası yaptığı açıklamada Birliktelik ve dayanışma duygusu ODTÜ kültürünün önemli bir parçasıdır. ODTÜ birlikteliği İstanbul Maratonu nda da güzel bir ilk yaratmış ve çeşitli illerden gelen mezunlarımız, çalışanlarımız ve hocalarımız birlikte koşmuşlar, sportmence yarışmışlardır. Maddi desteğe ihtiyacı olan öğrencilerimize sağlanan burs ve yardımlar ODTÜ dayanışmasının en güzel örneklerinden biridir. Bu burslar, ailelerinin güçlükle okuttuğu çok sayıda ODTÜ öğrencisinin başarısında önemli rol oynuyor. Bu kapsamda ODTÜ mezunlarının ODTÜ öğrencilerine verdiği bursların da özel bir anlamı var. Mezunlarımızın ve mezun derneklerimizin bursları, öğrencilerimize mezunlar olarak yanınızdayız mesajını verdiği için manevi açıdan çok değerli ve yalnız burslu öğrencilere değil hepimize güç veriyor, dedi. ODTÜ mezunlarından Nilüfer Ağırdır (Man 79) ise Bunu saymayız ya da haberimiz olsaydı biz de koşardık diyenler için, seneye bu çok keyifli organizasyona ODTÜ camiasının daha geniş katılımını heyecanla bekliyoruz, dedi. Bu sene çok farklı! Engelli arkadaşlarımızın yaşadıkları zorluklara dikkat çekmek için başlattığımız bu organizasyon, geçtiğimiz koşuda beşinci yılına girdi. Üst seviye koşucu arkadaşlarımız engelli arkadaşlarımızın ekibinde olmaktan duydukları mutluluğu ve gururu birçok kez dile getirdiler. Bu sene ODTÜ için, çok kısa bir zaman içinde benzer bir oluşum için bir araya geldik. Bize ayrı bir gurur yaşatan konuğumuz ise rektörümüz Sayın Ahmet Acar dı. Ahmet Hocamız sinerjimizin en üst noktaya ulaşmasını sağladı. Selçuk Koçum, METE 92 5 saat 15 dakika okulum için koştum! Hayatımda hep yapmaya çalıştığım gibi bu maratonda da İyilik peşinde koş maya çalıştım. 42 km nin sonunda kendi hayatıma yeni bir yön kazandırırken, ihtiyacı olan insanların da hayatlarına dokunabilmek istedim ve Avrasya Maratonu nda 5 saat 15 dakika süresince mezun olduğum okulum için koştum. Sinem Kural, FDE 08 6 HABER

9 ODTÜ Geliştirme Vakfı 30. Yaşında Orta Doğu Teknik Üniversitesi nin eğitim-öğretim, bilimsel ve teknolojik araştırma-geliştirme ve topluma hizmet etkinliklerine ve kurumun ulusal ve uluslararası tanınırlığına, maddi kaynak yaratarak katkıda bulunmak amacıyla 1983 yılında kurulan ODTÜ Geliştirme Vakfı 30. yaşını kutladı. ODTÜ ailesinin, dostları ve sevenlerinden aldığı maddi ve manevi destekle amaçları doğrultusunda sürekli büyüyen Vakıf, kamusal nitelikteki faaliyetleri ile bilimsel, kültürel, sosyal ve sportif alanlarda destekleyici çalışmalar ve işbirlikleri de geliştiriyor. Üniversitenin bilimsel, teknolojik ve kültürel gelişimine destek olmayı birincil hedeflerden biri olarak belirleyen Vakıf, senedinde öngörülen kuruluş hedeflerini gerçekleştirmek için öncelikle bağlı şirketler kurarak maddi kaynak yaratmak adına 1983 yılında EBİ (Elektronik Bilgisayar İnşaat Turizm Yatırım Ticaret ve Sanayi) A.Ş. ve GÜDAŞ (Gıda Üretim ve Dağıtım Ticaret) A.Ş. yi kurdu. Daha sonraki yıllarda Eğitim Hizmetleri A.Ş., ODTÜ Teknokent Yönetim A.Ş. Yayıncılık ve İletişim A.Ş. ve son olarak OTEST (Otomotiv Test ve Taşıt Araştırma Geliştirme Danışmanlık San. ve Tic.) A.Ş. kuruldu. Vakıf, bugün faal olan beş şirketle birlikte bir bütünlük ve dayanışma içinde, yeni ve değişen gereksinimleri karşılayacak yaklaşımla büyümeye devam ediyor. Yıllardır gerek kendi olanakları, gerekse kurum, kuruluş ve kişiler ile birlikte yaratılan maddi olanaklar sayesinde, binlerce ODTÜ öğrencisine karşılıksız burs veren ODTÜ Geliştirme Vakfı nın son beş yıl için verdiği toplam burs tutarı, yaklaşık TL oldu. 30. Yıla Özel Proje ODTÜ, üzerinde kurulduğu dekarlık kıraç arazinin ağaçlandırılması amacıyla, 1958 den beri gerçekleştirdiği ağaçlandırma projeleri sayesinde Ankara ya bir orman kazandırmıştı. Bu geleneği sürdüren ODTÜ Geliştirme Vakfı, 30. yıl etkinlikleri kapsamında ODTÜ 1 ve ODTÜ 3 ormanları içerisinde yer alan bozuk orman alanları ve ağaçsız bölgelerin ağaçlandırılması ve rehabilitasyonu amacıyla Bir Ağaç Sizden Bir Orman Bizden Kampanyası nı başlatıyor. Proje, orman varlığını artırmak, şehrin etrafında yeşil kuşaklar oluşturmak, gelecek nesillere yeşil ve yaşanabilir bir ülke bırakmak yolunda önemli bir kilometre taşı olmayı amaçlıyor. Proje kapsamında; 256 hektar (2560 dekar) bozuk orman alanının rehabilite edilerek verimli hale getirilmesi, 100 hektar (1000 dekar) ormansız alanın ağaçlandırılarak orman varlığının artırılması, Orman ekolojisinin gelişimi ve korunmasına katkıda bulunulması, Erozyonun önlenmesi, Hava kirliliğini önlemeye katkıda bulunulması, Gürültü kirliliğini önlemeye katkıda bulunulması, Göl çevresinin estetik görünümüne katkıda bulunulması, Estetik amaçlı yol korumasının sağlanması, Doğa yürüyüş alanlarının artırılarak, iyileştirilmesi hedefleniyor. Soldan sağa: Prof. Dr. Ramazan Aydın, Prof. Dr. Ural Akbulut, Prof. Dr. Ahmet Acar, Prof. Dr. Ömer Saatcioğlu Nasıl destek verebilirsiniz? 6056 ya kısa mesaj (Bir ağaç için bir SMS=10 TL) Havale/EFT yoluyla Kredi kartıyla online Ayrıntılı bilgi için: biragacsizdenbirormanbizden.org.tr SAYI 51 7

10 ODTÜLÜ TEKNOKENT Tekno Girişimcilerin Dünyası X Yazı UFUK BATUM ODTÜ Teknokent Genel Müdür Yardımcısı Dünyada söz sahibi bir güç olmak isteyen Türkiye de girişimcilik ekosistemi hızla gelişmeye başladı. Belki bazı işlerin henüz arzu edilen derinlikte ve kalitede olduğunu söyleyemeyiz; ancak hem kamunun hem de özel sektörün önemli katkıları ve çabalarının olduğu biliniyor. Yatırımcılar iş fikirlerini hayata geçirmek ve var olan işleri geliştirmek, büyütmek için genç beyinlere, yenilikçi girişimcilere ihtiyaç duyar. Yapılmaya çalışılanların önemli bir kısmının özendirici ve yönlendirici politikalar olduğunu memnuniyetle tecrübe ediyoruz. Üniversiteler girişimcilik ve yenilikçilikleriyle değerlendiriliyor. Endeksler açıklanıyor, kurumlar arasında hoş bir rekabet gelişiyor. Herkes daha iyisini yapma peşinde olduğundan, birbirinden öğrenme ve birbiriyle işbirliği yapma yolu da açılıyor. İşte burası bence çok önemli, çünkü Türkiye de 10 yıldır yaşanan GSMH artışını sürdürülebilir kılmanın ve orta gelir tuzağı ndan kurtulmanın yolu, gelişen teknolojiler ve tecrübeler ile üretilen değeri paylaşmakta yatıyor. Girişimcilik ekosistemi genişledikçe, bu alanda faaliyet gösteren kurum ve bireylerin sayısı arttıkça, Türkiye öğreniyor, gelişiyor, çeşitleniyor. Bu ekosistemin içinde uzunca bir süredir faaliyet gösteren bir üniversite ve teknopark olarak yeni kurulan şirketleri (start-up) ve akademisyen şirketlerini (spin-off) destekliyoruz. Bu alanda çeşitli eğitimler, seminerler ve destekler veriyoruz. Yüzlerce şirketle etkileşim halindeyiz. Durum böyle olunca bu yeni alanın fotoğrafını çekmek, belli bir düzeyde durum analizi yapmak olanaklı hale geliyor. Tabii tek bir köşe yazısında bütün detayları aktarabilmek pek de mümkün değil. Ancak yine de özellikle genç girişimcilerde temelde gördüğümüz ortak (ve sıklıkla yapılan) hataları sıralamak sanırım yerinde olacaktır. İş fikri her şeydir! Temel yanlışların başında bu yargı geliyor. Genç girişimciler iş fikirlerini fazlaca kutsuyor, sonra da adeta onun esiri oluyor. Durum böyle olunca da işin gerektirdiği pivot lamayı yapamıyorlar. Dış dünya ve daha da önemlisi piyasalar (müşteriler, kullanıcılar, dağıtıcılar, rakipler vb.) o iş fikrini kabul etmeyebiliyor; girişimcinin bu iş fikrini belli doğrultuda değiştirmesini, yenilemesini bekliyor. Ama yok, bizim girişimciler bu konuda tam bir Ortodoks! İlla yola ilk çıktığı iş fikrini piyasaya dayatacak! Tabii bir de iş fikrini kimseyle paylaşamama psikolojisi var. Sanki birileri alıp kaçacak! Çoğu zaman tecrübe ettiğimiz 8 TEKNO GIRIŞIMCILERIN DÜNYASI

11 şey, doğal olarak iş fikrinin beslenememesi, gelişememesi, başarılı olamaması! Sonuçta piyasada birbirini tekrar eden, ben de diyen taklitçiler çoğalıyor; rekabet değer üzerinden değil, çıplak fiyat üzerinden yapılıyor. İş fikrim var, hemen şirket kurayım! Girişimcilerimiz ön araştırma, analiz ve planlama yapmayı pek sevmiyor. Ayrıca iş fikrini sahada, piyasada küçük çaplı denemeden, test etmeden, pazar araştırması yapmadan, en basit bir anketle mevcut veya potansiyel müşterilere soru sormadan hemen şirketleşmek ve zenginleşmek istiyorlar. Oysaki biraz emek verip iş modeli geliştirmeleri, iş planı yazmaları gerekiyor. Müşteri beklentilerini çok iyi anlamaları ve gerçek bir ihtiyacı karşılıyor olmaları gerekiyor. Piyasayı test ettikten, prototipleri piyasanın kabul edeceği son ürün haline dönüştürebildikten sonra şirket kurmak, çoğu zaman daha akıllıca duruyor. Önemli olan üründür, teknolojidir; zaten iyi ürün/hizmet pazarlama gerektirmeden kendi kendine satar! Mazide kalan söylemlerden, yanlış kanaatlerden biri de ne yazık ki bu. Özellikle mühendislik veya teknik kökenli girişimcilerde işin AR-GE sürecine fazla dalıp kolay kolay çıkamama, kendilerini iyi hissettikleri laboratuvarlarda 3-5 yıl debelenme, sadece kamu destekleriyle ayakta durmayı hedefleme ve sonuçta yeni bir ürün çıkartamama gibi durumlarla sıklıkla karşılaşıyoruz. Hiçbir kamusal destek olmaması ne kadar yanlışsa, mevcut desteklerin özensiz kullanılması, adeta genç girişimcileri afyonlaması, uyuşturması da bir o kadar yanlış olabiliyor. Ayrıca bu durum ekonomiye verimsizlik olarak da geri dönebiliyor. Teknik kökenli girişimciler çoğu zaman mükemmel ürünü arıyor. Bu da gereğinden uzun bir süre ve finansman gerektiriyor. Kaldı ki müşteriler belki de o mükemmel ürünün peşinde değil de, daha sade ve kolay, ücreti de daha mütevazı bir ürün arıyor olabilir. Bir de unutmayalım ki az üreticili çok müşterili çağ çoktan kapandı ve rekabette fark atmanın en önemli yolu müşteri sadakati yaratmak oldu. Girişimcilik gerçekten de çok disiplinli, farklı dinamiklerin yer aldığı zor ama zevkli bir iştir. Bu nedenle girişimci müşteriyi bulmalı, geliştirmeli ve onun ihtiyaçlarını çok iyi anlayarak karşılamaya çalışmalı. Takım kurmaya gerek yok, ben her şeyi tek başıma yaparım! Yapamazsın arkadaş; gücün yetmez, paran yetmez, bilgin yetmez, tecrüben yetmez! Girişimcilik gerçekten de çok disiplinli, farklı dinamiklerin yer aldığı zor ama zevkli bir iştir. İyi kurulmuş ve etkin çalışan bir takımın başarılı olma şansı çok daha yüksektir. Ne yatırımcılara ne de mentorlara güven olmaz, arkanı döndüğün an iş fikrini çalarlar, altını oyarlar! Genç girişimlerin ve teknoloji tabanlı start-up ların büyüme safhalarında pazarlama bütçesi (sadece pazarlama değil, diğer alanlarda da olabilir) önemli bir ihtiyaçtır. Bazen bunun için melek yatırımcı, risk sermayesi gibi mekanizmalara ihtiyaç olabilir. Şüphesiz ki işimizin belli alanlarını, püf noktalarını koruma ihtiyacı varsa tescillerle, patentlerle, faydalı modellerle korumalıyız. Hatta gerekiyorsa yatırımcılarla gizlilik anlaşmaları bile imzalanabilir. Ondan sonra da artık güven duymaktan başka yapacak bir şey kalmıyor. Yatırımcılar iş fikirlerini hayata geçirmek ve var olan işleri geliştirmek, büyütmek için genç beyinlere, yenilikçi girişimcilere ihtiyaç duyar. Üniversiteler arasında yapılan Girişimcilik ve Yenilikçilik Endeksi nde de Teknoparklar Endeksi nde de birinci çıkan ODTÜ nün bir mensubu olarak, ülkemizde nitelikli girişimcilik için büyük bir potansiyel olduğuna inanıyorum. Yeter ki tecrübeden ve bilgiden yararlanalım, sıklıkla yapılan hataları tekrarlamayalım. Türkiye de 10 yıldır yaşanan GSMH artışını sürdürülebilir kılmanın yolu, gelişen teknoloji tecrübeleri ile üretilen değeri paylaşmakta yatıyor. SAYI 51 9

12 ODTÜLÜ haber Eymir de Şenlik Var! Orta Doğu Teknik Üniversitesi nin Ankara ya ODTÜ Ormanı nı kazandırdığı Geleneksel Eymir Gölü Şenliği ve Ağaç Dikme Bayramı, 3 Kasım 2013 Pazar günü, Eymir Gölü nde yapıldı. Geleneksel şenlik kapsamında, 25 Ekim 2013 Cuma günü ODTÜ yerleşkesinde yapılan ağaç dikme etkinliği ile Ekim ayında 10 binden fazla fidan, ODTÜ arazisine dikilmiş oldu. Öte yandan, Bir Ağaç Sizden, Bir Orman Bizden kampanyasıyla 300 bin ağacın ODTÜ ormanına kazandırılması hedefleniyor. Kayıkhane bölgesinde düzenlenen şenlikte, Eymir Gölü, Gölbaşı giriş kapısında yapılan ağaç dikiminin ardından değişik gösteriler yapıldı. ODTÜ öğrenci topluluklarından Capoeira Topluluğu, Eşli Danslar Topluluğu, Jonglörler Topluluğu ve Türk Halk Bilimleri Topluluğu nun gösterilerinden sonra, her yıl Cumhuriyet Haftası etkinlikleri kapsamında gerçekleştirilen Cumhuriyet Koşusu ile kürek yarışı yapıldı. Rektör Prof. Dr. Ahmet Acar, ağaç dikimi öncesinde yaptığı konuşmada; ODTÜ de ağaç dikme geleneğinin 52 yıl önce, 1961 yılında başladığını; ağaç ve doğa sevgisinin ODTÜ kimliğinin bir parçası olarak bugün de aynı güçle devam ettiğini belirterek, Türkiye nin farklı bölgelerinden gelen ODTÜ lülere ve Ankaralı doğaseverlere teşekkür etti. Şenlik kapsamında Ekim ayında den fazla fidan dikildi. Bugün ODTÜ nün yarattığı ve koruduğu tescilli ODTÜ ormanının, Ankaralılar a temiz hava, iyileşmiş bir mikroklima ve çok zengin bir doğa ve ekosistem sunduğunu kaydeden Rektör Acar, sözlerini şöyle sürdürdü: ODTÜ, devraldığı araziyi ve gölü hiçbir şekilde bir rant aracı, gelir kapısı olarak görmemiştir. ODTÜ, çorak Ankara bozkırını ormana 10 EYMİR DE ŞENLİK VAR!

13 dönüştürerek Eymir Gölü ve çevresini en bakir haliyle korurken, topluma ve doğaya karşı duyduğu sorumlulukla hareket etmiştir. Eymir Gölü nün, ODTÜ doğasının, ekosisteminin ayrılmaz bir parçası olduğunu vurgulayan Rektör, ODTÜ nün Eymir Gölü nün çarpık yapılaşmaya ve çevre kirliliğine karşı titizlikle koruduğunu belirterek, bugün binlerce Ankaralı nın Eymir in doğal, betonlaşmamış, bakir halini tercih ettiğini vurguladı. Bazı basın organlarında yer alan, Eymir Gölü nün halka kapalı olduğu, ODTÜ nün Eymir den rant elde ettiği ve restoran işlettiği iddialarının doğru olmadığını açıklayan Prof. Dr. Acar, Eymir Gölü nün halka açık olduğunu, yaya ve bisikletli olarak her zaman girilebildiğini, Nisan-Kasım aylarının hafta sonu ve bayram günlerinde, araç trafiğinin kısıtlandığı saatlerde Rektör olarak kendisi dahil hiçbir ODTÜ lünün özel aracı ile göle girmediğini kaydetti. ODTÜ nün Eymir Gölü nde işlettiği hiçbir restoran olmadığını, göle gelen Ankaralılar a hizmet veren restoranların sayısında, son 15 yıldır bir artış olmadığını ve yasal olarak alınan kiranın son derece cüzi olduğunu açıklayan Rektör; ODTÜ, Eymir Gölü nü korumaya, doğal çevresini ve ortam kalitesini artırmaya devam edecektir. Bu konuda kesinlikle kararlıyız, dedi. Şenlik kapsamında Cumhuriyet Koşusu ve kürek yarışları da yapıldı. SAYI 51 11

14 ODTÜLÜ REKTÖRDEN X Yazı PROF. DR. AHMET ACAR Rektör Yol inşaatı nedeniyle kaybettiğimiz ağaç yerine, Ekim ayından bu yana kampusun değişik bölgelerinde düzenlediğimiz etkinliklerde kadar yeni fidan diktik. Bu kapsamda, 3 Kasım Pazar günü düzenlediğimiz Eymir Gölü Şenliği ve Ağaç Bayramı na katılan den fazla ODTÜ lü ve doğasever ile birlikte gerçek bir şenlik yaşadık. ODTÜ Ormanı, Eymir Gölü ve ODTÜ Yolu Değerli ODTÜ lüler, ODTÜLÜ Dergisi nin bu sayısında, ODTÜ Ormanı ve ODTÜ Eymir Gölü konularındaki duyarlılıklarımıza ve 2013 yılının Sonbahar aylarında Üniversitemizin ve ülkemizin gündeminde önemli yer tutan Yol tartışmasına değinmek istiyorum. ODTÜ Ormanı, herhangi bir yeşil alan değildir; boş bir bozkır yıllarca emek verilerek yeşertilmiştir. Bugün Ankara nın akciğeri olarak tanımlanan ODTÜ Ormanı, bize geçmiş kuşaklardan emanettir ve onu geliştirerek geleceğe taşımak görevimizdir. Yaklaşık otuz yıl önce Anadolu Bulvarı nın devamı niteliğindeki yolun ODTÜ arazisinin sınır bölgesinden geçmesi gündeme geldiğinde, Üniversitemiz aynı toplumsal sorumluluk duygusuyla, yine Ankaralılar ın ihtiyaçlarını düşünerek bu güzergaha onay vermiştir. Son yirmi yıl içinde kabul edilen ve en son olarak 2013 yılında hazırlanan imar planlarının tümünde, ODTÜ söz konusu yol projesine iyi niyet ve sorumlulukla yaklaşmış, her aşamada kamu yararını gözeterek bu güzergaha onay vermeyi sürdürmüştür. Ancak, yol yapımının ertelendiği yirmi yıl içinde güzergahın ODTÜ arazisi dışındaki bölümünde mahalleler kurulmuş, yoğun yapılaşma olmuştur. Geçtiğimiz yılın bahar aylarında Çiğdem ve 100. Yıl mahallelerinde başlayan yol inşaatına karşı tepkiler ortaya çıktığında, sorunun güç kullanarak değil, taraflar arasında hukuka bağlı kalınarak, diyalogla ve proje değişiklikleriyle çözülmesini savunduk. Konunun kamuoyunda anlaşılması ve sorunun bir demokratik topluma yakışacak şekilde katılım ve uzlaşma ile çözülmesi için elimizden gelen gayreti gösterdik. Ancak, protestoların yer yer şiddete dönüşmesi ve protestoculara karşı aşırı güç kullanılması önlenemedi. Belediye ekiplerinin yasal süreci beklemeksizin, Bayram tatilinin son günü olan 18 Ekim günü, bir gece baskınıyla ODTÜ arazisine girmesi, ülkemizde yasaların, demokrasi ve meşruiyet anlayışının ne kadar tartışmalı olduğunu gösterdi. Son yirmi yıldır ODTÜ imar planlarında yer alan bir yolun açılması için; gerekli yasal süreç beklenmeden bir baskınla yerleşkeye girilmesi ve bazıları nakledilecek den fazla ağacın belediye ekipleri tarafından bir gecede yok edilmesi, başta ODTÜ lüler ve doğaseverler olmak üzere çok geniş toplum kesimlerinin tepkisine neden oldu. Bu kabul edilemez hukuksuz müdahale hakkında Üniversitemiz tarafından başlatılan idari ve adli işlemler sürmektedir. ODTÜ, tüm yasal, meşru zeminlerde haklarını savunacak ve konunun takipçisi olacaktır. Sevgili ODTÜ lüler, Bu son olayla birlikte, ODTÜ Ormanı nı, Eymir Gölü nü ve doğayı korumamızın önemi ve gereği daha da hissedilir hale geldi. ODTÜ lüler ve doğaseverler bu süreçte hep yanımızda oldu. ODTÜ Ormanı na destek vermek isteyen ve özellikle ağaçlandırma şenliklerimize katılma olanağı bulamayan ODTÜ lülerin sevinecekleri güzel bir haberim var. ODTÜ Geliştirme Vakfı işbirliği ile fidan dikme hedefiyle bir ağaçlandırma kampanyası başlatıyoruz. Tüm ODTÜ lüler, internet üzerinden, SMS ve banka havalesi ile verdikleri desteklerle yurt içinden ve yurt dışından Bir Ağaç Sizden, Bir Orman Bizden kampanyasına katılabilecekler. Vereceğiniz desteklerle sağlanan fidanların dikildiği etkinliklerde davetlimiz olacaksınız; fidanları katılabilenlerle birlikte dikeceğiz. ODTÜ öğrencileri, mensupları, mezunları ve tüm doğaseverlerle birlikte ODTÜ Ormanı na, Eymir Gölü ne ve doğaya sahip çıkmaya devam edeceğiz. En iyi dilek, sevgi ve saygılarımla. 12 ODTÜ ORMANI, EYMIR GÖLÜ VE ODTÜ YOLU

15

16 ODTÜLÜ dosya Yazı TANIL BORA Spor Nasıl Spor Oldu?

17 Sporun, Latince disportare den yani kafayı dağıtmak, dağılmak tan yani boş zaman işinden, sanayileşme-kapitalistleşme ve milliyetçilik-militarizm ikilisinin kol kola girerek bu eylemin neredeyse aslı esası haline gelen skor ve rekor rakamlarına ulaşma serüveni...

18 ODTÜLÜ dosya erkekler yıllarca birkaç meraklının oluşturduğu İngiltere de küçük çemberin ortasında çıplak yumruklarıyla birbirlerinin kemiklerini kırdılar ama hiçbir zaman spor denmedi buna; ta ki boks eldiveni icat edilip de bu seyirlik oyunu on beş raunda kadar uzatmaya ve böylece piyasaya uygun bir düzenlemeye kavuşturmaya imkân verene kadar. İnsanlar yüz yıllarca sürat ve mukavemet koşucusu, atlayıcı ve binici olarak kendilerini gösterdiler ama hep cambaz, soytarı olarak kaldılar, çünkü seyircileri sportif bir şekilde örgütlenmiş değildi. Niteliksiz Adam da 20. yüzyıl edebiyatının klasiklerinden olan Avusturyalı romancı Robert Musil, 1931 de yazmış bu cümleleri. Modern çağda sporun doğuşunun ne kadar özlü bir anlatımı, değil mi! Evet, insanlar doğrulup iki ayakları üzerinde durmazdan, yani homo erectus olmazdan önce bile atlıyor, zıplıyor, belki bir şeyler de fırlatıyorlardı. Bedensel hareketlerinde ustalaştıkça, evet, bunları teşhir etmeye, becerilerini birbirleriyle yarıştırmaya da yöneldiler; ama arkadaş arasında ya da bir dar muhit içinde yapılıyordu bu. Dar muhit derken, soyluların seçkin çevresinde de olabilir, Musil in bahsettiği gibi işçi sınıfından erkekler arasında da Modern zamanlar öncesinde, spora benzer etkinliklerin ayrı bir faaliyet olarak örgütlenmesinin örneklerini de biliyoruz. İlk akla gelen, Eski Yunan daki antik olimpiyatlardır. Bu, ruh-beden bütünlüğünü ve bunun güzelliğini teşhir eden bir kamusal etkinlikti. Yarışmacıları tasvir eden ve öven edebiyat da bu etkinliğin bir parçasıydı; hatta bazı araştırmacılar, şiirin doğuşunu, kahramanların yanı sıra sporculara duyulan hayranlığı işleyen övgü geleneğine dayandırırlar. Antik olimpiyatlar, spor felsefesinin temel sorularının da kaynağıdır: Arete mi, Agon mu? Yani, yetkinleşme çabası mı, yarışma mı? İnsanın kendini geliştirme, yüceltme azmi mi, rakibi alt etmek mi? Platon un biçimlendirici, nizam verici, disipline edici oyun anlayışı ile Aristoteles in bir eylemin anlatısına dahil olarak deneyimi genişletmeye dayalı oyun anlayışı da rekabet ederler, antik olimpiyat sahnesinde. Modern öncesi spor örgütlenmelerinin bir başka tarihsel örneği, Roma nın gladyatör dövüşleri ve Bizans ın araba yarışlarıdır. Her ikisi de kitlesel seyirliklerdir; iktidarların ahaliyi coşturup eğleme kabiliyetlerini geliştirmesine yaramışlardır. Bir başka örnek, ortaçağda Avrupa nın birçok ülkesinde oynanan halk futboludur. İki köy veya iki mahalle ahalisinin cümbür cemaat bir topu ötekinin kalesinden içeri sokmaya çalıştığı, tekme yumruk saymadan saatlerce sürdürülen bu oyun, bir nevi karnavaldır. Halka ayda yılda bir serbestçe azma fırsatı sağlar. Modern sporun ruhuna bu gelenekten de bir soluk üflenmiştir. Spor kelimesi, Latince disportare den geliyor: Kafayı dağıtmak, dağılmak demek. Yani boş zaman işidir. Nitekim modern sporun tohumları, 17. yüzyılda İngiltere de okullar çevresinde atıldı. Boş vakitlerinde beden hareketleriyle uğraşan öğrenciler ve öğretmenleri, ilk spor kulüplerini kurdular. Bu spor kulüpleri, 18. yüzyılda sadece beden eğitimi ve jimnastikle meşguldüler. Yarışma, rekabet içermeyen, ölçüm yapılmayan, derece verilmeyen, soylu ve burjuva muhitlere mahsus bir faaliyetti. Kıta Avrupası nda ise spor deyince, 19. yüzyılın ortalarına kadar, at yarışı, avcılık ve kürek çekmek anlaşılıyordu. 16 SPOR NASIL SPOR OLDU?

19 Spor bir seyirlik olarak örgütlendikçe, eğlence ve kültür endüstrisinin gitgide büyüyen bir sektörü haline geldi. Sporun örgütlenmesini, ayrı bir toplumsal faaliyet alanı olarak ayrışmasını ve yaygınlaşmasını sağlayan, sanayileşmekapitalistleşme ve milliyetçilik-militarizm ikilileri oldu. Sportif faaliyetler, nüfusu sanayileşmeye uygun bir şekilde disipline etmeye yarıyordu. Hem bedenleri verimli ve güçlü kılmaya, hem hareket koordinasyonunu geliştirmeye katkısı vardı. Takım sporları, sanayi emeğinin gerektirdiği işbölümlü çalışmanın bir mecazı gibiydi. Spor faaliyetleri, kapitalizmin standartlaştırıcı ve nicelleştirerek rasyonelleştirici mantığının sirayet etmesine de çok uygundu; böylece skor ve rekor rakamları, giderek sporun neredeyse aslı esası haline geldiler. Bugün birçok sporsever, performansın estetik tecrübesine falan değil neticesine, skoruna meraklıdır. Spor aynı zamanda bir seyirlik olarak örgütlendikçe, eğlence ve kültür endüstrisinin gitgide büyüyen bir sektörü haline geldi. 20. yüzyıl boyunca boş zaman arttıkça ve kitle iletişim araçları geliştikçe, sporun kapladığı alan da genişledi. Birçok beden hareketi ve oyun sporlaştırıldı de basketbol, 1892 de hentbol, 1895 te voleybol icat edildi. Spor yönetimleri, bugüne kadar, her branşın yarışmacı ve seyirlik yanını geliştirmek için tetiktedirler. Mesela geçen sene, antik olimpiyatların bileşenlerinden biri olan güreşin, artık sıkıcı göründüğü için olimpiyat programından çıkarılması gündeme geldi, tartışıldı. Son yıllarda medya bu bakımdan gittikçe daha fazla söz sahibi oluyor, kurallara ve organizasyonlara müdahale ediyor. Spor, cezbettiği seyirci kitlesiyle, medyada kapladığı yerle, reklam yatırımlarıyla, bahis oyunlarıyla, kılık kıyafetleriyle iştahlı bir endüstriye dönüştükçe, sporcular da giderek daha fazla profesyonelleştiler. Sporculuk, SAYI 51 17

20 ODTÜLÜ dosya Mahalle arasında oynanan futbol ile bir eğlence endüstrisi olan profesyonel futbol aynı sayılabilr mi? bir meslek seçeneğine, özellikle yoksullar için (tabii büyük kitle içinde birkaç olağanüstü yetenekli ve aynı zamanda talihliye nasip olan) bir sınıf atlama fırsatına dönüştü. Profesyonelliğin artması, rekabet ve performans baskısını tetikledi; psişik baskı, aşırı yükleme ve doping, elit sporcuların sağlığını tehdit edecek noktaya geldi. Gladyatörleri hatırlatan bir durum! Spor müsabakalarını izlemek için hayranlık ve heyecanla seferber olan seyirci kitlelerinin, piyasayla ve iktidarlarla beraber, milliyetçiliğin de ilgisini çekmesi kaçınılmazdı. Milliyetçi ideoloji, 19. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl ortalarına kadar, sporu, topyekûn savaş konseptine uygun bir milli bünye yaratmanın aleti olarak gördü. Askerlikle beden eğitimi, iç içeydiler. 20. yüzyılın ikinci yarısında milliyetçilik açısından sporun daha çok seyirlik yanı işlevsel hale geldi. Spor yarışmaları, halkı millî ruhla seferber etmenin, millî böbürlenme ve rekabetlerin hem teşhir sahası hem jeneratörü oldu. (Ülkelere göre madalya sıralamasının, Nazi Almanyası nın düzenlediği 1936 Berlin Olimpiyatları nda başladığını bilir miydiniz?) Burada da Bizans ta araba yarışlarında Maviler ve Yeşiller takımlarının birbirlerine ölümüne husumet besleyen taraftarları geliyor akla. Sporun, özellikle futbolun, sadece ulusal kimlikler arasında Ortaçağ Avrupası nda halk futbolu, iki köy veya mahalle ahalisinin cümbür cemaat, bir topu ötekinin kalesine sokmaya çalıştığı bir nevi karnavaldır. değil, kulüplerin taraftarları arasında da sert husumetlerin jeneratörü olabildiğini biliyoruz. Bu husumetlerin zaman zaman, kâh etno-dinsel kâh politik ve sınıfsal husumetlerin temsilini üstlendiğini de biliyoruz. Ortaçağ halk futbolu geleneğini hatırlatmıyor mu biraz? Sporun hayatın içindeki öylesine bir etkinlik olmaktan ayrılıp müstakil olarak örgütlenmesi, modern çağın ve kapitalizmin icadı değil. Bazı tarihsel örneklerde, bu icadın eski çağlardaki bazı safhalarını hatırlatmaya çalıştık. Bir insan etkinliğinin doğal biçimde yapılmaktan çıkıp bir düzenleme içinde yürütülür olması ve üzerine düşünülen bir konu haline gelmesi, onun yetkinleşmesinin ve genelde medenileşme sürecinin bir parçasıdır. Kapitalizm, elbette bu sürece kendi damgasını vurdu. Spor örgütlenmesinin tarihsel tecrübelerini de kullanarak, dönüştürerek, bu alana kendi suretinde nizam verdi, veriyor. Yani öncelikle bir business olarak Ama unutmayın, başka bir spor anlayışı, başka bir spor ruhu, yine de çatlaklardan sızar ara ara. Hem tarihin 90 dakikasının sona erdiğini, son setinin oynandığını, finiş çizgisinin geçildiğini kim söyleyebilir? Zamanlar değişir, toplumlar değişir, spor da değişir. Antik olimpiyatlara kadar izini sürebileceğimiz bir spor felsefesi baki kalmak üzere 18 SPOR NASIL SPOR OLDU?

21

22 ODTÜLÜ dosya Günümüzde spor, toplumların gelişmesinde giderek artan bir önem taşıyor. Bu artış içinde sporun eylem olarak içerdiği anlam da çeşitlilikler gösteriyor. Stadyum Mimarisi ve Sosyolojik Yansıması X Yazı DR. ADNAN AKSU G.Ü. Mimarlık Fakültesi Mimar Dr. Adnan Aksu, en popüler eylemlerimizden olan sporu ve onun etkinlik olarak mekanını oluşturan stadyumları, yaygın kabuller üzerinden sorular sorarak ODTÜLÜ okuyucuları için değerlendirdi. Spor Yararlı mıdır? Beden kültürel bir eylem olarak spor, her kültürde saygın bir algıya sahiptir. Bu algı, bireyleri cezbeder ve eylem olarak spor gündelik hayatın vazgeçilmezleri arasında önemli bir yer tutar. Buna rağmen, etkinlik bağlamında değerlendirildiğinde, çok değişken ve çelişkili içeriklerle kuşatılmış bir olguya dönüşür. Etkinlik olarak spor bireysel yapısından uzaklaşarak toplumsal bir içerik kazanır ve her toplumsal olguda var olan çelişkileri bünyesinde barındırır. Giderek eylemin doğasından uzaklaşan, biraz da tanımlanması güç bir anlam kaymasıyla karşı karşıyayız. Antik Yunan döneminde barışın ve kardeşliğin tesis edilmesi için düzenlenen ilk etkinlikler, artan oranlarla, politik ve sermaye gruplarının tekeline doğru kayıyor. Bu kayma, beden kültürel eylemi gösteri etkinliğine dönüştürüyor ve seyirlik bir etkinliğin içeriğindeki değişimlerin tüm göstergelerini sunuyor. Spor etkinlikleri artık tamamen gösteri içerikli ele alınıyor ve boş zaman etkinliğinden, oynayan ve organize eden için iş, izleyen için ise eğlencelik 20 STADYUM MIMARISI VE SOSYOLOJIK YANSIMASI

23 bir tüketim gösterisine dönüşüyor. Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde karşılaşılan, kültürün özgüvenini kaybettiği konumlarda, hızla başka araçların devreye girdiği. Kültür üretemeyen topluluk kendini kanıtlamak için aşırı gayret içinde göstergelere tutunuyor. Spor da bunun önemli bir ayağı olarak rol alıyor. Herkes için spor yaklaşımının modası geçeli çok oldu. Şimdi gösterge olarak spor zamanı; spor ve boş zaman arasındaki sınır, giderek bulanık bir şekil almaya başladı. Stadyumlar Niçin İnşa Edilir? Sporun doğasından uzaklaşan anlam kayması, etkinliğin sahnesi olan mekanlarda da kaçınılmaz olarak kendisini gösteriyor. Stadyumlar da bu anlayışın sahneleri olarak sporu, -özellikle de son dönemlerde sadece futbolutemsil eden göstergelerle kuşatılmış durumda. Buna rağmen, geniş bir zaman dilimi ve perspektiften bakıldığında, farklı gruptan insanların, çeşitlenen amaçlar için değişik zamanlarda bir araya geldikleri kamusal alanlar olarak değerlendirilebilir. Kalabalıkların toplanma alanı olan stadyumlar, paylaşım, ortak duygu edinme, haberdar olma ve dayanışma ortamları sağlıyor. Bu ortamlar, kalabalıklara ortak davranış ve tavır alma yetisi kazandırarak sosyal bir kimlik çatısı altında bir araya gelebilme olanağı sunuyor. Etkinlik olarak spor, kitleler arasında dinsel bağların benzerini kuruyor, böylelikle stadyumlara mabet yakıştırması rahatlıkla yapılabiliyor. Büyüklükleri ve biçimleriyle de kentsel peyzajda önemli bir odak oluşturuyorlar. Aslında stadyumlar, ilk yapıldıkları günden beri, kamusal alanlar olarak işlev görmüş, kentlerde yer almış ve kentselleşme ile birlikte var olarak dönüşmüştür. Stadyumların soyağacına baktığımızda; farklı dönemlerde değişen işlevler yüklendiklerini görebiliyoruz. Dönüşümü gündelik yaşam pratikleri bağlamında değerlendirdiğimizde beş ayrı döneme ayırabiliriz. Bu ayrım dünya sosyal ve siyasi tarihindeki dönüşümlerle örtüşmektedir. Başka bir deyişle; uygarlıklar tarihindeki sosyokültürel, sosyoekonomik ve siyasal değişimleri stadyumlar üzerinden okuyabiliriz. Herkes için spor yaklaşımının modası geçti. Şimdi gösterge olarak spor zamanı. Antik Yunan Dönemi: İlk yapılan stadyumlar, sporla birlikte festival niteliğindeki kültürel oyunlara ev sahipliği yaptılar. Bu dönemden başlayarak daima politik arenalar olmuş, savaşı önlemek için barışçıl oyunların ve gösterilerin organize edildiği olimpiyatlara mekan oluşturmuştur. Roma Dönemi : Günümüzdeki kullanımlara en yakın örnekler bu dönemde inşa edilmeye başlandı. İktidar erkinin ifade aracı olarak gösteri mekanlarına dönüştü; görkem ve anıtsallık, gücün simgeselleştirilmesinde kullanıldı. Orta Çağ: Kilisenin etkisiyle stadyumlardaki gösterilerin son bulduğu, kamusal alanların ve kent merkezlerinin kilise etrafında örgütlendiği bu dönemde, stadyum yerine gösteri ve eğlenceler meydanlarda ve kilise önlerinde gerçekleştiriliyordu. Not: Tüm fotograflar businessinsider. com/most-stunni ng-europeansoccer-stadiumsphotos ?op=1 den te alınmıştır. SAYI 51 21

24 ODTÜLÜ dosya Üstte sağda Bükreş Arena, Romanya. Altta Donetsk, Ukrayna. Endüstri Devrimi ve Modern Dönem: Stadyumlar futbol müsabakalarına giderek daha çok sahne olmaya başladı. İdeolojik içerik artarken, otoriter yönetimler de sporu insanları yönlendirmek için kullandılar. Kitlelerin afyonu kabul edilen futbol maçlarına sahne olan stadyumlar, ulusal bayramların görkemli kutlamalarıyla da ulus devletlerin ulusal kimliğinin sahnelendiği alanlar oldu. Bugün dahi yeni kurulan veya bağımsızlığını kazanan devletlerin ilk inşa ettiği yapılar arasında, stadyumlar ilk sırada yer alıyor. 21. Yüzyıl: Dijital çağ olarak da tanımlanan 21. yüzyıl, stadyumların sivilleşmeye başladığı bir süreçtir. Her alanda olduğu gibi stadyum mimarisinde de teknolojiden alınan cesaretle sınırlar zorlanır. Yeni teknoloji sadece geleneksel spor alanlarındaki olmayan şeyleri ilave etmekle kaldı, yapının şekillenmesinde de etkin rol oynadı. Özellikle hareket ettirilebilen çatı ve portatif oyun alanlarının da oluşması ile konfor koşulları artırılarak, gösteri alanlarının kullanım çeşitlenmesine olanak sağlandı. İnternet ve Tv yayınlarının yaygınlaşması etki alanını genişletti. Tarihin her döneminde olduğu gibi günümüzde de stadyumlar uluslararası kimliğiyle ülkeler arası ve ülke içi politikanın en önemli aracı oldu. Stadyumlar Gerçekten Kamusal Alanlar mıdır? Günümüzde yüklendiği anlam, işlev ve uygulamalara bakıldığında, stadyumlar bağlamında kurgulanan sorunlu bir yapısal görünüm ortaya çıkar. Kenti işgal etmeyi hedefleyen politik uygulamaların aracı olarak kullanılıyor olmasının yanında, arzulanan kamusal kimliğiyle de bir türlü örtüşemez durumda. Kamusal alan pratiklerinin tersine, kamunun serbest kullanımına olanak veremiyorlar. Bu kapalılık, sadece etkinliklere bilet alarak giriliyor olmasından kaynaklanıyor. Çoğu uygulamada, sadece 15 günde bir, futbol maçları için kullanımla sınırlandırılmış olması, günün değişken saatlerinde kalabalıkların bir araya geldiği ortamlar yaratmasına olanak tanımaz. Stadyumlar belki de en yoğun, Antik Yunan Dönemi nde kentsel ve kamusal yaşamın odağı olmuştur. Oysa yarattığı fırsatlar açısından, alternatif kamusal alanlar tasarlamayı hedefleyen mimarlık ve mimarlar için şans olarak görülebilir. Öncelikle, stadyumlar program verileriyle çeşitlenebilen kamusal kullanım senaryoları kurgulamaya olanak sağlıyorlar. Ayrıca biçimsel büyüklükleriyle de kentsel imge, estetik değerler ve yapı teknolojisi üzerinden yaratıcı tasarım olanakları sunuyorlar. İşlevsel olmak gibi temel görevlerinin yanı sıra, anlamlarla yüklenmiş biçimleri ile de simgesel bir öneme sahiptirler. Dönemsel geçişlerdeki işlev ve simgesel değişim, biçimsel farklılaşmayı da beraberinde getirmiştir. Bu farklılaşma sosyal yapıya uygun olarak plan düzleminde ve yüzeylerde belirgin bir dönüşüm yaşamıştır. Stadyumlar, kentsel planlamalarda, sosyal ve fiziki bütünleşmenin yeni elemanları olarak değerlendirilebilir; kentin rutin gündelik hayat pratikleri içinde ve bu pratiklerin merkezinde konumlandırılma potansiyeli taşırlar. Bu özellik, 22 STADYUM MIMARISI VE SOSYOLOJIK YANSIMASI

25 doğal olarak, gündelik yaşam pratiklerini yönlendirmek isteyen politik ve sermaye gruplarının da iştahını kabartır. Her şeye rağmen, kamusallık bağlamında stadyumların sosyal ortamlar yaratan, açık ve kapalı alanlarıyla kentsel peyzajın jeneratörü kılınma olasılıklarının değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirmede mimari değer üretilip üretilememesini de gündeme taşıyarak tartışmak, mimarlık disiplini içindeki aktörlerin sorumluluğudur. Aslında tüm dünyada, tek bina ölçeğinde iyi mimari örnekler tasarlanıyor. Harcanan kamusal kaynaklar ve kentte işgal ettiği yer göze alındığında, her zaman ve koşulda, kamuya açık alanların yaratılması zorunludur. Stadyumlar uluslararası kimliğiyle ülkeler arası ve ülke içi politikanın en önemli aracı olmuştur. Bu yapı, kullanım ve görsel nitelikleriyle ve teknolojisiyle modern stadyum mimarisinin nadir örneklerindendir. Stadyumlar Kentsel Peyzajda Dönüştürücü Rol Oynayabilir mi? Stadyumların, bulundukları kentin en göze çarpan elemanlarından biri olduğu yadsınamaz. Artan bir şekilde kentin sosyal altyapısını oluşturan vazgeçilmez elemanlarından birisi olarak, o kentin boş zaman ve ticari gelişimi için odak teşkil ederler. Özellikle gelişmekte olan ve bağımsızlığını yeni kazanmış ülkelerin ilk yaptıkları kamusal yapılar olarak jeneratör görevi üstlenirler. Bağımsızlık törenleri ve kutlamalar buralarda yapılır. çok yerleşim birimleri dışında konumlanıyordu. Yeni eğilimler ise tekrar kent merkezlerinde veya yakın bölgelerdeki yerleşim alanları içinde konumlanması yönündedir. Özellikle yerleşik kentlerde gelecek için bir jeneratör, kentsel dönüşüm için de araç kılınıp kılınamayacağı verilecek politik kararların başarısına bağlıdır. Kullanım çeşitliliği ve sosyal çekim alanı yaratılabilmesi için evrensel kabullerden çok, yerel koşullar belirleyici rol oynar. Stadyumlar, sosyalleşmenin en etkin aracı olan serbest zaman etkinliklerine sahne olarak, gündelik yaşamın sürdürülebilmesinin zeminini oluşturma potansiyeline sahiptirler. Kamusal yapılar olarak kentin odağı olabilmeleri için, gündelik yaşam pratiklerinin içine katılmalarının önü açılmalıdır. Çok işlevlilik ve ulaşılabilirlilik bunun en temel belirleyicileridir. Münih Olimpiyat Stadyumu, tasarım kararları, park içindeki yerleşimi ve biçimsel diliyle bunun en iyi örneğidir. Yakın zamana kadar kent merkezleri ve yoğun trafik sirkülasyonundan kurtulmak amacı ile daha Kentlerin bugün en çok gereksinimi olan şey bir olanaklar duygusu, hayal gücü ve geniş kavramsal düşünüştür. Türkiye de kentler hakkında kavramsal düşünüş ve önermeler yoksunluğu olduğu yadsınamaz. Önemli kamusal binaların mimari ortamda fazla yer bulmaması ve tartışılamaması yapısal bir problem olabilir. Stadyumlar da mimari tartışmaların içinde en azından alışveriş merkezleri kadar yer almalıdır. Aviva Stadyumu, İrlanda. SAYI 51 23

26 ODTÜLÜ DOSYA Önemli Olan Kazanılan Misketler Değil, Oyundur. X Yazı İSMAIL BAŞÖZ TURGUT YÜKSEL Futbol ya da lastik ya da seksek oynamak için sokağa çıkmış çocuk grubuna, oyun oynanmadan sorsak: Tamam, siz kazandınız, 3-0 galipsiniz desek kabul eder misiniz? Oynamaktan vazgeçer misiniz? Oyun oynamak için geldilerse bu sorunun cevabı açıktır: Hayır. 24 ÖNEMLI OLAN KAZANILAN MISKETLER DEĞIL OYUNDUR.