*» A Wl. A CT İD AT. tt%1f\ mühendis ve makina

Transkript

1 *» A Wl. A CT İD AT. tt%1f\ mühendis ve makina

2 Döküm problemleriniz için ERKUNT'ageliniz Size geniş imkânlarımız ile hizmete hazırız GRİ PİK DÖKÜMLER DIN ı««ı STANDARDıNA GÖRE ALÜMİNYUM VE HALİTALARI DÖKÜMLER OıN.755 STANDARDıNA GÖRE BRONZ DÖKÜMLER KALAYLı BRONZ VE KıZıL DÖKÜMLER OıN 1705 STANDARDıNA GÖRE ALÜMİNYUM VE ÇOK MADDELİ ALÜMİNYUM BRONZ DÖKÜMLER OIN 1704 STANDARDINA GÖRE PİRİNÇ VE HUSUSİ PİRİNÇ DÖKÜMLER OIN 1714 STANDARDINA GÖRE M. M. 36

3 PAIMKURT DİŞLİ ve YEDEK PARÇA SANAYİİ DİŞLİ - AKS - YEDEKPARÇA İhtiyacınız İçin Aradığınız İLERİ İMALÂT TEKNİĞİ UYGUN VASIFLI MALZEME MODERN MÜHENDİSLİK KALİTELİ İŞÇİLİK PANKURT TESİSLERİNDE PANKURT STANDART REDÜKTÖRLERÎMİZ VE ÖZEL REDİİKTÖR İHTİYACINIZ İÇİN MÜTEHASSIS MÜHENDİSLERİYLE KONSTRÜKSİYON BÜROMUZ VE TESİSLERİMİZ EMRINIZDEDÎR I Temsilcilik 'ANKURTSANAY I T D Topçular Kışia Cad 12 3 Ramı : MEP Mühendislik Koli. Şti. Menekşe Sok. 10 A/1, Ankara - Tel: Makina r.lühor.disiiği Basım Y;ıym Ara^Urma Dokümantasyon ve Danışma I M. M 39

4 MUSTAFA URGANER VE ORTAKLARI Koll.$Iİ. SİLİNDİR ÜŞMEKLERİ FABRİKASI Tel: sant İZMİR ALYAJLI OLARAK SANTRİFÜJ MAKİNALARINDA DÖKÜM... MODERN CİHAZLARLA RZiKi, KİMYASAL, METALURJİK KONTROL OTOMAT TEZGAHLARDA İŞLEM. MAKiNA MÜHENDİSLERİ ODASI KALİTE BELGESİNE HAİZ... KAPASİTESİYLE MONTAJ FABRİ- KALARINA GÜVEN VEREN YE- GANE SILINDIR GÖMLEKLERI FABRİKASIDIR... ErgUl M. M. 40

5 Her Türlü Endüstriyel Tesislerin proje it kurulmasında! M fl kil de L i i!;;: IEN-MÜNIH HAN KARAKÖY/IST: ISTANBUL ISTANBUL knk.

6 KALİTE BİR BRÜLÖR YÜKSEK EMNİYETLİ VERİM İŞLETME * EKONOMİK ÇALIŞMA UNITHERM Üniversal Isı Tekniği Ltd. Şti. İSTANBUL MERKEZ : İSTİKLAL CAD. 386 KOÇTUĞ HAN KAT 4 BEYOĞLU. TEl : M FABRİKA: AYAZAGA MASLAK YOLU TEl : MÜMESSİLLİKLER : ANKARA : ULUS, ŞEHİT TEĞMEN KALMAZ CAD. NO. 23 TEl : İSTANBUL : NECATIBEY CAD. NO TEL : İZMİR : KALIT ZİVA BULVARI NO. 31/2 TEl : M. M. 42

7 M. M. 43 ARADIĞINIZ SICAKLIĞI CHAPPEE KOLONLU RADYATÖR Metre kare başına ısı verimi %11 daha fazladır Modern görünüşü binanızın dekoruna ahenk katar Uzun ömürlüdür G-500 DÖKÜM KALORİFER KAZANI Demir Döküm Kazanları özellikle kalorifer tesisatları için yapılmış yegâne kazanlardır Dökümden mamul olduğu için korozyona mukavim fevkalâde sağlam ve uzun ömürlüdür Kömür ve fuel-oil ile çalışan tipleri vardır Döküm dilimlerinden müteşekkil olduğu için TAŞINMASI kolay, MONTAJI basittir Bu özelliği sebebiyle inşaata başlarken kazana para bağlamaya veya kazanı monte etmek için duvar yıkmağa ihtiyaç göstermez Yüksekliği azdır. Kazan dairesinin döşeme izolasyonunu bozmaz Dünyaca meşhur Rheinstahl Eisenwerk Hilden lisansı altında, tecrübeli ve mütehassıs eleman kadrosu ile memleketimizin en büyük ve en modern fabrikalarında imal edilmektedir Kapasitesi 193, ,000 Kcal/h'dır KOLONLU DOKUM RADYATÖRLERİ İLE DÖKME DİLİMLİ G-500 TİPİ KALORİFER KAZANLARINDAN ELDE EDEBİLİRSİNİZ Diğer döküm kazanları Bil: 70, ,000 Kcal/h kapasitelidir RC: 23,000-68,000 Kcal/h kapasitelidir TÜRK DEMİR DÖKÜM FABRİKALARI A. Ş. Silâhtar- İstanbul, Tel.: G-500

8 Resmî sektör ve sanayicilerimizin nazarı dikkatlerine Sfrojimpoıi (Çekoslovak) Friksiyon Pres Havalı Şahmerdan Abkant Pres Universal Profil Makas Eksantrik Pres 6 - Metal ve Plâstik Enjeksiyon Presleri 7 - Hidrolik Pres 8- Boru Kıvırma Makinesi 9 - Giyotin Makas 10- Çaka Tezgâhı ve diğer özel saç işleme tezgâhları Türkiye Genel Mümessili: ÇELİK MAKİNA TİCARET A. Ş. Tünel Cad. 18, Transtürk Han, Karaköy, İstanbul Tel.: Telg.: ÇELMATED - İstanbul Genel Satıcısı: METAL TİCARET T. A. Ş. Tünel Cad. 18, Transtürk Han, Karaköy, İstanbul Tel.: Telg.: METURAŞ - İstanbul Ankara Mağazası: Çankırı Cad. 15/A - Tel.: İzmir Acentası: Olgu Teknik Ticaret Koli. Şti. Cumhuriyet Bulvarı 84, Tel.: TEDİYEDE KOLAYLIK KISA VADELİ TESLİMAT M. M. 44

9 Memleketimizde takım sanayiinin rakipsiz önderi makina takım endüstrisi MAKİNA-TAKIM ENDÜSTRİSİ A. Ş. yurt ihtiyacının tamamına cevap verebilecek kapasitededir Şirketimiz, şerit testere mevzuunda dünyanın en şöhretli dört markasını istifadenize arzeder: UDDEHOLM SANDViK MARTİN MERKÜR (İsveç) şerit testereler (İsveç) makina Cjft ve T e k Kartg testere ağızlar. (Aoustunja) Mjl I FR (Avusturya) tek kartal çift kartal merkur o marangoz ei testeresi ve pala testereler katrak, kütük ve daire testereler kepenk yayları şerit testereler ayrıca MTE MARANGOZ MAKİNA MATKAP UÇLARI ve Karbon çeliği Kromlu çelik Krom-Volfram çeliği HSS-Yüksek vasıflı hız çeliğinden demir el testereleri Sandvik ve Special Germen HSS kalitesinde MAKİNA TESTERELERİ Mamullerimizin bütün ebat ve hatvelerdeki çeşitleri derhal ve kısa vadeli olarak teslime amadedir DİKKAT: Makina-Takım Endüstrisi mamulleri Türk Standanlları Enstitüsü normlarına göre imal edilmekte ve T. M. M. O. B. Makina Mühendisleri Odasının kalite belgesini haizdir Acentesi: Metal Ticaret T.A.Ş. Tünel Caddesi, Transtürk Han 18, Karaköy, İstanbul, Tel.: Telg.: METURAŞ-tst. Ankara Mağazası: Çankırı Caddesi 15/A, Tel.: Ege Bölgesi Testere Ağızları Acentesi: EGE REÇİNE ve NEFT SANAYİİ Koli. Şti. Fevzipaşa Bulvarı 65/1, Tel.: Kuzey Anadolu Bölgesi Satış Mümessilliği: Gazi Caddesi 53, Samsun, Tel.: Güney Anadolu Bölgesi Satış Mümessilliği: Atatürk Bulvarı, Burduroğlu Apt., Kat 5, Adana, Tel.: 28 80

10 BÜTÜN İHTİYAÇLARINIZDA SANAYİ YAĞLARI FUEL OH HİZMETİNİZDE BP PETROLLERİ A.Ş. CUMHURİYET CADDESİ EGE HAN, HARBİYE Telefon : M. M. 46 Baiın Organizasyon

11 İMALATIMIZ ISITMA, ISI ÜRETİM VE TAHVİL CİHAZLARI -- Duvar apareyleri Tavan apareyleri Salon apareyleri Konvektörler Hotvent sıcak hava cihazları Polar ısı üretim cihazları Esanjorler Boylerler Hidroforlar DEGAZÖRLER HAVALANDİRMA CİHAZLARI Alçak, orta ve yüksek basınçlı santrifüj vantilatörler Aksiyal vantilatörler Çat, aspiratörleri Menfezler Anemostatlar POMPALAR PERFECTA»İrkülâtörleri PERFECTA santrifüj pompaları RÜTSCHİ yüksek kademeli pompaları VIKING dişli pompaları KLİMA SOĞUTMA CİHAZLARI Klima santralları Salon tipi klima cihazları TRANE Soğuk su üreticileri MARLEY Su soğutma kuleleri Evaporatörlcr MONARCH ağır yağ brüiörleri NU-VVAY ağır yağ brüiörleri (Yüksek kapasiteli) SAFETY hafif yağ brülörieri OSMUNO bekleri Akaryakıt filtreleme, pompalama istasyonları Yağ filtreleri TAZYİKLİ KAVA TESİSAT CİHAZLARI BAUER hava kompresörleri BİAB hava kompresörleri Hava soğutucuları ( Af ter cooler ) GÜÇLÜ MÜHENDİS KADROSU MODERN FABRİKALARI NDAKİ İMALÂT İMKÂNLARI TESİS KURMADAKİ TECRÜBELERİYLE HİZMETİNİZDEDİR. KURDUĞUMUZ TESİSLERDEN BAZILARI AEG - Eti Motor Fabrikası Arçelîk Fabrikası Başkent Çimento Sanayii B.M.C. Kamyon Fabrikası Birleşik Alman İlaç Fabrikası Coca Cola Fabrikası Çelik Halat ve Tel Fabrikası Ege Biracılık ve Malt Sanayii Ercîyes Biracılık ve Malt Sanayii Hoffman La Roche İlâç Fabrikası İpraş Tesisleri Kavel Kablo Fabrikası Orta Anadolu Fabrikası Petrokîmya Tesisleri Polylen Fabrikası Rabak Elektrolitik Fabrikası Sasa Fabrikası Seka Aksu Kâğıt Fabrikası Sümerbank Tekstil Fabrikaları SSK Hastahaneleri Uzel Traktör Fabrikası Vakko Hazır Giyim Fabrikası KURUTMA VE TAV FIRINLARI KUMANDA TABLOLARI Masa tipi tablolar Duvar tipi tablolar OTOMATİK KONTROL CİHAZLARI B1LLMAN otomatikleri TAYLOR otomatikleri JOHNSON otomatikleri f -f* fp'*1ippîi' ISITMA- KLİMA SOĞUTMA ve E N D Ü S T R İ TESİSLERİ konularında TÜRKİYE NİN EN GÜCIÜ KURULUSU

12 M.M.O. KALİTE BELGESİNİ HAİZ TCRMOMAFTA HAKİKİ FUEL-OİK Ağır yağ) BRÜLÖRLERİ Bayındırlık Bakanlığı genel şartnamesine uygun olup ön süpürmelidir. TİP:FUL KOMPRESÖRLÜ TİPLER TİP:CIT Umumi mutbak ocakları ve kat kaloriferlerinde kullanılır. TİP^FIRIN Her nevi ısıtma ve sanayi TİP=9M tesisleri içindir. TİP: ISI POMPALI TİP edilmiştir Büyük apartmanlar ve sanayi tesislerinin brülörü ROTATİF TİP Isıtma tesisleri için Ağır sanayi tesisleri ve ısı santralları için M. M. 48

13 M.M.O. KALİTE BELGESİNİ HAİZ fii \TERmOMAFTA HAKİKİ FUEL-OİL(Ağır yağ) BRÜLÖRLERİ Bayındırlık Bakanlığı genel şartnamesine uygun ve ön süpürmelı'dir. Yüksek viskoziteli fuel-oil'ı saatte 1.5 Kg dan 300Kg'a kadar yakmak üzere muhtelif tip ve kapasitede imâl edilmiştir Fotosel kontrollü TAM OTOMATİK veya YARİM OTOMATİK olarak kullanılabilir. Kompresörlü ve Rotatif tiplerde meme değiştirmeden kapasite arttırflıp azaltılır.... TEKNİK BİLGİLER BRÜLÖR TİPİ MOTOR HP KOMPRESORLU TİPLER FUL/Kuzine FUL/ 3 CIT / 1 CIT/ 2 CIT/3 CIT/ 4 CIT/ 5 9M/ 1 9M/ 2 9M/ 3 ROTATİF TİPLER ROT/ DM ROT/ FM POMPALI -TİPLER ISI / 5 151/15 ISI/25 ISI/45 ISI/60 0, , , YAKIT CİNSİ RWI/San YAKMA KAPASİTESİ Kg /Saat TÜM ELK.SARF. Watt/Saat İMALÂTÇI: İMAS İZMİR MAKİNA SANAYİİ ANONİM ŞİRKETİ Büro: Gazi Bulvarı. No: 87 İZMİR. Tel: Fabrika: Karabağlar İzmir. Tel: GENEL DİSTRİBÜTÖR: EKLO Turan Muşkara & Hayrettin Yorgancıoğlu Koli. Sti (İZMİR) Gazi Bulvarı No: 87 İZMİR Tel ANKARA :Muhittin Dizdarer.Şehit Teğmen Kalmaz Cad.Modern Çarşı 19/58 Tel:lO5988 İSTANBUL Tesmak Koli. Şti Necati bey cad. No:74/A Karaköy Tel ADANA Ali Şeker. Abidin Paşa Caddesi Remo Han Kat- 3 Tel: 1006 BURSA -.Ahmet Sengider, Çakır Hamam Okul Sokak No=l5 Tel: 3535 İSPARTA :Seri Ticaret. Sanayi Çarşısı, İstanbul Cad No:8/A TeLlO 81 KOKıVA.Genmak Genel Makina Endüstr KUıN YA Bayrakg j g (. 7c ve Ticareti Eski Meram Yolu sanayi s t e s i No: Te 12 ) Bakım ve Servis ekipleri, Yurdun her yerinde her an emre hazırdır- M M. 49

14 UDA Kollektif Şirketi Zeki Uluyüce ve Ortakları ısıtma, Havalandırma ve klima Tesisleri Proje, imalât, Taahhüt ve Ticaret İmalâtımız tamamen Türk mühendisliği ve Türk emeğinin urunudur Uygun fiat Gürültüsüz çalışma Yüksek verim Rakipsiz kalite Selanik Cad35/1 Yenişehir-Ankara Telefon: İmalâthane: iskitler Cad BUyUk Sanayi Seçim Sok.32 Telefon: M. M. 50 Külor : 4

15 lan kazan I. ISITMA CİHAZLARI FABRİKASI *.

16 demir-çelik*alüminyum, bakır ve diğer sanayii dallarında her türlü ön ısıtma, tavlama, ergitme ve ısıl işlem fırınları konusunda ÖZKÖSEOĞLU ISI SANAYİİ VE TİCARET A.Ş. emrinizdedir. MERKEZ: Necatibey Caddesi No. 151 Karaköy/İSTANBUL Tel.: ANKARA BÜROSU: Mithatpaşa Caddesi No. 58/3 Yenişehir/ANKARA Tel : A. M. 52

17 M. M. 53 KOMPLE ENDÜSTRİ TESİSLERİ Petro-Kimya Sanayii Gübre-Yem Sanayii Enerji Santradan Gıda Sanayii Maden-İzabeTesisleri Çelik Konstrüksiyon ndiistri tesisleri imalat ve montaj taahhüt a.ş. ÖZKÖSEOĞLU GRUBUNUN BİR BÖLÜMÜDÜR >ROJE MONTAJ İMALAT MONTAJ İŞLERİNDE HİZMETİNİZDEDİR MERKEZ: MUMHANE CADDESİ EMEK İŞ HANI, No.: 401 TELEFON : TELEX : 261 ÖZKÖSE İST. ANKARA BÜROSU: Mithatpaşa Caddesi No. 58/3 Yenişehir/ANKARA Tel.:

18 I Kollektif Şirketi Atölye: Büyük Sanayi, Süğütlük Sok. Ankara Tel Büro: Yenişehir, Sakarya Cad. 3/6 Ankara Tel M. M. 54 Külor: 3

19 ÇİMENTO FABRİKALARI Ak Çimento Fabrikası Anadolu Çimento Fabrikası Aslan Çimento Fabrikası Bastaş Çimento Fabrikası Nuh Çimento Fabrikası SERAMİK FABRİKALARI Sümerbank - YARIMCA Fb. TEKSJİL FABRİKALARI Sümerbank ADIYAMAN Sümerbank-KARAMAN Sümerbank - DEFTERDAR Sümerbank - NEVŞEHİR Polylen - BURSA KÂĞIT FABRİKALARI Seka - ÇAYCUMA RAFİNERİLER T.P.A.O - BATMAN Batı Raman Tesisleri Petrol Ofisi Ambarlı Tesisleri BP Ambarlı Tesisleri Sanayi Tesislerinin saç kaplı izolasyonlarını tamamen yerli malzeme kullanarak teknik, kaliteli ve tecrübeli iş gücü ile ifa eden kuruluş: TEKNİK İZOLASYON A.Ş. Adres : Fermer>eciler No.90 Karaköy - İstanbul Telg.İzolasyon - İstanbul Tel

20 NA MAKIIsTELE VİNÇLER* KONKASÖRLER» B ETON İ YERLER TRANSITMİKSERLER» BETONAJ TESİSLERİ» YIKAMA ELEME TESİSLERİ» KIRMA TESİSLERİ (sabit, seyyar)* AGREGA, BASKÜL VE KÜREKLERİ» BANTLI GOTURUCL VE ELEVÂTÖRLER NACE MAKİNE SANAYİİ LTD. ŞTt. YENİ SANAYİ ÇARŞISI GİRİŞ CAD. 14 ANKARA TELEFON İSTANBUL TELGRAF. NACEMAK. ANKARA M. M. 56 Külor : 6

21 SOĞUTMA ALANINDA GÜVENEBİLECEĞİNİZ TEK ISIM SOĞUTMA SANAYİİ A. Ş. Geniş Mühendis Kadrosu ve Titiz İmalâtı İle (İzlenen Kaliteyi Gerçekleştiren Firmadır İMALÂT PROGRAMIMIZ : Komple soğutma tesisleri Komple klima tesisleri «Climair» (air condition) klima üniteleri (15000 kfrig/h ve kfrig/h kapasiteli) «Cold generator» tipi, klima ve proses için soğuk su üretici, paket halinde cihazlar «Chiller» tipi su veya salamura soğutucu evaporatörler Freon için sulu kondenserler. (Bakır borulu ve makinetolu) Amonyak» chiller ve kondenserleri Evaporatörler, Derin soğutma ve normal evaporatörler (Freon ve Amoniak.) Hava soğutmalı kondenserler. Ara soğutucu, (reciver) sıvı tankı, drayer vesair soğutma cihazları aksamı..< Cold generator» Soğuk su üretici Müessesemiz, dünyanın en meşhur iki markası olan, dökme çelik gövdeli ve yüksek devirli modern, Amerikan TRANE ve İsveç STAL kompresörleri kullanmaktadır. ALDAĞ SOĞUTMA SANAYİİ A. Ş. Bahçe Yolu No. 10 Topçular-Rami Tel: Distribütör: Fenni Malzeme Necatibey Caddesi No: 84 Karaköy Basın : 31076/A M. M. 57

22 - *;.. ' - -., U ' * H a *, -l 'ı ' *. ' - ' «- ". - - evet!... inşaatların, binaların hatta yolların damarları BORU SANAYİİ mamulleri çelik eşya sanayii, çelik konstrüksyon, otomotiv sanayii, tesisatlar, yer altı su şebekesi, bisiklet, motosiklet, sulama tesisleri, enerji nakil hatları, tekstil sanayii ve klima tesislerinin en üstün kaliteli malı... işinizin can damarıdır. Madeni eşya sanayiinde kullanılan muhtelif vasıf ve eb'atlarda soğuk çekilmiş çemberler ve ambalaj çemberi BORU SANAYİİ AŞ İSTANBUL Tophane, Salıpazarı Han Kat 8 İstanbul Tel: llâncjlık : 4955 M. M. 58

23 ANAHTAR TESLİM KOMPLE TESİSLER Proje Detav Çizen Kontrol OUÇEK 1 = 25 Proje Detay Çizen Kontrol ÖLÇEK 1=25 TA-PE MÜHENDİSLİK BÜROSU. OK-01 TA-PE MÜHENDİSLİK BÜROSU roje 3 et av Çizen <antrol ÖLÇEK 1=10 ASBFST PILO T TA-PE MÜHENDİSLİK BÜROSU A-01 'roie Jet av Çizen ÖLÇEK Vlb ' TA-PE MÜHENDİSLİK BÜROSU "-'. ' 0AR3E DENEN'E TFZGArii DT-01 ;, 1., Metre r x Proje Detay Çizen Kontro ÖLÇEK 1 = M <Î.-:.K7U ; AI Al MAMAKİNASi MAKİNA YÜKSEK MÜHENDİSİ FEYYAZ ŞAHİN COŞKUN T-01 Proje Detay Çizen Kontrol ÖLÇEK 1:5 MAKİNA YÜKSEK MÜHENDİSİ FEYYAZ ŞAHİN COŞKUN MK.EKHİDRO. K PRFS' P-00-P02 ÖZEL MAKİNALAR Proje Detay Çİ7pn Kontrol ÖLÇEK 1 = CİVCİV ANA MAKİNALAR! MAKİNA YÜKSEK MÜHENDİSİ FEYYAZ ŞAHİN COŞKUN A-00 Proje Çizen Kontrol ÖLÇEK 1: MAKİNA YÜKSEK MÜHENDİSİ FEYYAZ ŞAHİN COŞKUN ET! BİSKUİ FABRİKASI İTHAL EDEMEDİĞİNİZ MAKİNA VE TEÇHİZAT İÇİN BİZE GELİNİZ. AYNI KALİTEDE FAKAT UCUZ, SÜR'ATLE VE ÇALIŞIR DURUMDA TESLİM EDERİZ. TA-PE MÜHENDİSLİK BÜROSU Gazi M. Kemal Bulvarı 42/13, Maltepe- Ankara Tel : Merkez Tel : Atölye M. M. 59

24 Dokuma maklnaları için Tahrik motoru Tahrik motoru süratli Tefe ve mekik vuruşlarının sebeb olduğu anî yük değişmelerine maruzdur. Bu sebeple VEM Dokuma tezgahı motorları yüksek çekiş ve katî sabit devire göre imal edilmişlerdir. Bu motorlar dokuma fabrikalarında muvaffakiyette kullanılmaktadır. Spesiyel VEM motorları elyaf tozlarına karşı katî korumalıdır, hemen hemen hiç bakıma ihtiyaç göstermezler ve ölçüleri asgariye indirilmiştir. VEM tip serisi 0,6 ile 1,5 kw arasında değişmekte ye devir adetleri 1000 d/d. dır. Lütfen arzularınızı bize bildirdiğiniz takdirde gerekli tamamlayıcı bilgileri memnuniyetle vermeye amade olduğumuzu ve bu motorları çok müsait şartlarla teslime hazır bulunduğumuzu arz ederiz. VEM ' in uzun senelerdenberi konstrüksiyon ve teknoloji sahasında tecrübesi vardır, ve sizinle beraber çalışmaya veya imalat lisansı anlaşmaları yapmaya amade bulunduğumuzu arz ederiz. Leipzig ilkbahar fuarı I tarihlerindedir. Halle 18, Südschiff deki pavyonumuza teşrifiniz bizi memnun edecektir. VEM. VEM-Elektromaschinenwerke ihracatçın : EXPORT-IMPORT VOLKSEIGENER AUSSENHANDELSBETRIEB DER DEUTSCHEN DEMOKRATISCHEN REPUBUK- DDR 102 BERLİN ALEXANDERPLATZ HAUS DER ELEKTROINDUSTRIE Demokrat Alman Cumhuriyeti Türkiye umumî mumessi'i : MURAT TAKİ SANAYİ VE TİCARET Necatibey Cad. 42 GUr han Karaköy - İstanbul Tel. : (Basın: 31076/A ) M. M. 60

25 SHODR EN SON SİSTEM HAVA SOĞUTMALI HER KAPASİTEDE DİZEL MOTORLU KOMPRESÖR VE TABANCALARI DERHAL TESLİM Basın: 31076/A M. M. 61

26 Her nevi işlenmiş ve ham alüminyum mamulleri Pres döküm ve plâstik enjeksiyon makinaları Un değirmenleri Yem fabrikaları Yağ imal ve kimya endüstrisi isleri Pnömatik ve mekanik her kapasitede Iransportörlar ve silo teçhizatı Çikolata imal tesisleri Makama fabrikaları Boya ve vernik valsleri Bira ve malt tesisleri Şehir çöpleri kıymetlendirme tesisleri BGRELAG Su verme, yüzey sertleştirme ve diğer özel ısıl işlem elektrikli fırınları Her nevi hidrolik pres ve sıvama tezglhları Özel maksatlar için otomatik direnç kaynak makinelin MICAFIL Her nevi izolasyon maddeleri ve geçit izolatörleri Yüksek gerilim cihaz ve tecrübe aletleri Her nevi bobin stator, rotor sargı lâklama makinaları İnşaat dahmi ve harici vibratörleri Tokmaklar Sıkıştırıcılar Kırıcılar Yüksek frekans jeneratörleri Her nevi otomatik torbalama ve ambalajlama makinaları ITT MARLOVV BAUER Her basınçta Her debide KOMPRESSOREN I Her tip kompresörler Her nevi her güçte pompalar Türkiye Genel Mümessili ORHAN ÇIRAĞAN Şişli, Büyükdere Caddesi 12 İSTANBUL Telefon : M. M. 62

27 kn T 178 H h 1i - ) kn T 178 KDT TİP kn T 178 kn T 178 H kn T 178 KDT kn T 278 Debî 8m7h 8rrfA Basınç 8kg/cr* 8kg/crf Devir Güç 1,5 HP 1,5 HP 100 İt Depolu tam otomatik İ6ril/h 8kg/cm HP Yüksek Randıman Kaliteli ve % 100 Yerli imalât 1 Sene fabrika garantisi vardır Mak.Y. Müh. ATTİLA CENGİZ KUZUCAN FABRİKA : BAHÇELİEVLER ESKİ LONDRA ASFALTI NO. 84-BAKIRKÖY - İSTANBUL TEL. : M. M. 67

28 İZOCAM izolasyon mamullerini göstermek zordur, zira genellikle görünmemek için yapılmışlardır. Daha doğrusu görünmeden, korunmak için.,. İZOCAM mamulleri, var olmadıkları zaman kendilerini belli ederler... soğuk, sıcak, ses, gürültü o zaman, sizi te-_ dirgin eder. Var oldukları zaman ise görünmezler, zira duvarlarda, çatılarda, döşemelerde gizlenerek sizi korurlar. Bankalar Cad. Türkeli Han, Karaköy- İSTANBUL Koç Han Ulus Meydanı Gazi Bulvarı İZMİR Meydan Cad. TRABZON Kızılay Cıvan ADANA ANKARA (Merkez) Tel; Bu sebepten, onları iki el ile göstermeyi tercih ettik. Bu iki el, İZOCAM ile korunmanın sembolüdür. Bununla beraber, yurdumuzda, İZOCAM'ın mevcudiyeti, bugün görünür bir hakikattir. İZOCAM mamulleri sanayi dallarında bütün soğuk ve sıcak tecritlerde, buzdolaplarında, buzhanelerde, hava meydanlarında, akustik izolasyonlarında, borularda, kazanlarda, inşaat sahasında soğuğa, sıcağa ve sese karşı tecritlerde, muvaffakiyetle kuljanılmaktadır. İZOCA/VV 100 C dan + 55O C ye kadar en ideal izolasyon malzemesi. Grafika Reklam. M. M. 68

29 dişli ve helezon yivli fueloil ve yağ kalorifer-kaynar su fosseptik hidrofor ve buhar k yüksek tazyik hava fuel-oi kom POMPALARI POMPALARI ALARI 1 TESİSAT ve MAKİN A SANA NECATİBEY CAD. 233 TOPHANE - İST FBR : M. M. 69

30 .işi» OERLIKON İMALÂT PROGRAMINI TAKDİM EDER Rutil Tip O E R L İ K O N ELEKTROD (Yumuşak çelikler için) Demir tozlu Rutil Tip (Yukssk Selülozik Tip randımanlı elektrod) (Yumuşak çelikler için) Asit Tip (Yumuşak çelikler için) Bazik Tip TİPLERİ (Karbonlu, hafif alaşımlı çelikler için) Hafif alaşımlı çelikler için (12 çeşit) Hafif alaşımlı çelikler için (7 çeşit) Sert tabaka dolgu Elektrodu Darbe ve aşınmaya mukavim Elektrod Krom - Nikelli paslanmaz çelikler için Dökme demir Elektrodlan : OVERCORD-G OVERCORD OVERCORD-ZET OVERCORD-N OVERCORD-S FİNCORD-S CİTOREX : FERROCİTO : CELLOCORD CELLOCORD-W CELLOCORD-70 : VİRUSCORD CİTOFİNE-C PVROCİTO : SUPERCİTO SUPERCİTO F 2 30/4 UNİVERS : OE-N-101 den OE-N-124 e kadar : TENACİTOdan TENACiTO.196yak.dar : CİTORAİL CİTOMANGAN CİTODUR-600 CİTODUR - 600/B CİTODUR-1000 TOOLCORD : CİTOCHROMAX CİTOCHROMAX - N : FERİNOX INOX Aw + Cb İNOX Bw İNOX Bw + Cb İNOX-C İNOX-Dw CİTOFONTE-Ni CİTOFONTE Mo ÇELİK DÖKME DEMİR PASLANMAZ F O N T A R G E N Elektrod ve alçak hararet kaynak ve sert lehimleme malzemesi ÇELİKLER BAKIR, PİRİNÇ, BRONZ GÜMÜŞ ALAŞIMLARI HAFİF NİKEL METALLER A101,*A 102, *E 106 E 107 A 110, «El 14,'E 115 E 116, E117 A 120, A 121, A 122 E 124, E 125, E 126 : A 200, A 201, A 204 E 206, A 210, *A 211 E 214, E 215 : A 300, A 301,'A 303 A 304, A 305, *A 306 A 307, A 308,A 309 A310,A3M A 312 A313/A314 : A 400, A401, A 402 -A 403, A 405, A 406 A 407, *A 408, E 409 A 411 : E 501, E 511, E 521 ÖZEL YUMUŞAK LEHİMLER : A 601, A 602, A 605 A 610, A611,*AP612 *AP613, *AP614 DOLGULAR (Doldurma ÖZEL MAMULLER Kaynağında) 'A 700, A 701, A 708 *E711, A711.E713 E 715, A 715, E716 A 716, E 718, E 721 A 721, A727, E 900, E FONTARFİX Monel metal Elektrodu Pirinç Elektrodu Alüminyum Kesme Elektrodu Elektrodu Punta Kaynak Elektrodu CİTOMONEL CİTOBRONZE ALBRONZE ALCORD - 99 ALCORD -12 Si CİTOCUT Y-151 A = Oksiasetilen kaynak çubuğu E = Eleklrod F = Her kaynak çubuğunun dekapanı kandi No. sının basına F ill> siyla gösterilir. (F10I, F 110 gibi) AP w Yumuşak pasta halinde lehim (*) = işaretli olanların her atelyftde bulunması icabeder. DİĞER İMALATIMIZ: * Otomatik tozaltı kaynağı için kaynak teli ve flaksları. * RED 275 Kaynak Transformatörleri. * GL 400 Kaynak Redresörü. OERLIKON Kaynak Elektrodlan ve Sanayi A. Ş. - İstanbul Fabrika : Topkapı, Yeni Londra asfaltı, Çırpıcı Sokak No. 25. Tel: irtibat Bürosu : Karaköy, Perçemli Sok. No Telefon : Posta Adresi : P. K. Galata 1050 Telgraf adresi : OERLIKON - İstanbul M. M. 70

31 YILLIK ABONE 50 Lira MÜHENDİS VE MAKİNA AYLIK TEKNİK DERGİ MÜHENDİS ve MAKİNA Makina Mühendisleri Odası adına Sahibi EROL ERDEN Neşriyat Müdürü ARSLAN SANIR Yazı İslerini fiilen idare eden SÜMEYİR AKÇASU Neşriyat Komisyonu üyeleri; OLGAY BİLGİN CEMAL ÜNER NİYAZİ TÜRKMEN MUSTAFA YERULUĞ AYHAN KARL1DAĞ ADRES Mühendis ve Makina Dergisi Sümer Sokak 36/1 Demirtepe - ANKARA Telefon : İÇİNDEKİLER OTOMOTİV SANAYİİNDE ANA MESELELER 330 CEVAT AYHAN İLAN On kapak Arka kapak Ön iç kapak Arka iç kapak «İçindekiler sayfası karşısı On ve arka kapakta İç sahifeler Renkli ilânlarda her On ve arka kapakta Diğer sahifelerde renk farkı alınır. ŞARTLARI 2000 TL TL TL. 900 TL. 900 TL. 175 TL. 750 TL. için : 175 TL. 125 TL. CONTALANAN YERLERDEKİ ARIZALAR VE KORUNMA TEDBİRLERİ 339 R. H. REICHE - FUAT ÜNVER YER ÜSTÜ BORULARININ İMALÂT VE MONTAJLARININ YAPILMASI 349 FUAT KUTSAL İlânlardan mesuliyet kabul olunmaz. İlânlara ait klişe ve tertip masrafları ilân sahibine aittir. YAZI KABUL ŞARTLARI Dergide Ekonomik, Teknik ve Sosyal yazılar yayınlanır. Gönderilen yazılar yayınlansın veya yayınlanmasın iade edilmez. Yazılardaki düşünce, kanaat ve bunlardan doğacak sorumluluk yazarına ait olup, Dergiyi temsil etmezler. İktisab hakkı serbest bırakılmış olan yazılar kaynak gösterilmek suretiyle alınabilir. Gönderilecek yazılar daktilo ile iki nüsha yazılmalı ve klişesi alınacak şekiller parlak kâğıtta net ve temiz olmalıdır. MÜHENDİS ve MAKİNA / CİLT 13 - SAYI 153 / ŞUBAT 1970 TESİSAT PROJELERİNDE KAZAN DAİRESİNİN BOYUT- LANDIRILMASI 353 MUSTAFA F. EGE KAYNARSU ISITMA SİSTEMLERİNDE OTOMATİK KON- TROL DÜZENLERİ 356 Çeviren : SEYFULLAH HALU HÜCRELİ CİSİMLERDE UZAMA-GERİLME ANALİZİ MAK - DOK Bas;:;ı V.yi :. Dokünıur.;....,-...1 \.: Merktîi ;.T.a MEHMET AKYURT

32 OTOMOTİV SANAYİİNDE ANA MESELELER "Entegrasyon, İhtisaslaşma ve Bölgeler Arası İşbirliği,, Otomotiv Sanayii bugünkü varlığını büyük ölçüde Birleşik Amerika ve Avrupaya borçludur. Avrupa otomotiv sanayii teknik ve mali güç bakımından Birleşik Amerika ile rekabet edebilmektedir. Gelilsen memleketlerde ise otomotiv sanayii gelişmiş memleketlerden ithal edilen parçaların montajı seviyesinde olmakla beraber büyük sayılarda istihsalle başlamaktadır. Bu isa bir çok kompleks unsurları ihtiva etmektedir. Bilindiği gibi otomotiv sanayii bütün sanayinin kombinasyonu olmaktadır. Aşağıda otomotiv sanayiinde bölgeler arası işbirliği ve bununla İlgili problemler tetkik edilirken bu düşünce esas alınmıştır. CEVAT AYHAN OTOMOTİV SANAYİİNİN KURULABİLMESİ İÇİN TEMEL İHTİYAÇLAR Genel İhtiyaçlar: Herhangi bir bölge veya' memlekette otomotiv sanayiini başlatmak kolay bir iş değildir/otomotiv sanayiinin en çok geliştiği Avrupa ve B. Amerika tarihine göz atarak bu sanayiinin buralarda nasıl geliştiğini anlamak meselenin güçlüğünü kavramak için kâfidir. Otomobilin ceddi atla çekilen kupa arabalarıdır. Bunların imâli, zamanında üstün hüner ve tekniği gerektiriyordu. (Portekizde Lizbon dışındaki araba müzesini ziyaret bu kanaatimizi teyid eder.) Atların yerini ilk önce buhar makinası aldı. Bunu elektrik motoru takip etti. Son olarak da atların yerini alan içten yanmalı motor oldu. Bu son keşif bize bugün kullandığımız otomobili hediye etmiştir. Otomobilin gelişmesini sağlıyan ana faktörlerin başında petrolün motor yakıtı olarak geliştirilmesini, yağların, elektrik sistemlerinin, yüksek voltajlı ateşleme sistemlerinin ve havalı lâstiklerin gelişmesini zikretmemiz gerekir. Bu gelişmeyle birlikte teçhizat, parça, aksesuar ve otomobili terkibeden 'den fazla madeni parçanın istihsali de gelişti. Muayyen bir bölge veya memlekette otomotiv sanayiinin kurulmasının arzedeceği güçlükler, yerli sanayinin durumuna göre önceden tespit edilebilir. Japonyada ilk otomobil sanayii 1933 de eski Nissan Motors, firması tarafından kuruldu. Kurucusu Mr. G. Ayukawa, teşebbüse geçerken bu satırların yazarına danışarak otomotiv sanayiinin muvaffak olup olamıyacağını sordu. Cevap olarak başlangıçta güçlüklerle karşılaşılacağını, lâkin sonunda bu sanayinin muvaffak olacağını bildirdim. Mr. Ayukawa B. Amerikadan kiriz sebebiyle kapanan eski Graham Paige fabrikalarını komple satm alıp getirdi. Bu tesis her çeşit konveyörü, dövme tesislerini, presleri, kalıp işleme tezgâhlarını, takım tezgâhlarını, kalıplan, saç levhaları ve diğer metalleri ihtiva ediyordu. Teknik bilgi vermek ve tesisi işletmek üzere B. Amerikadan beş mühendis davet edildi. Başlangıçta General Motor için parça imal edildi. Müteakiben tesis küçük arabaları seri olarak imal edecek şekilde tadil edildi. Başlangıçta Datsun otomobilleri ayda 1200 adet imâl ediliyordu. Kaymalı yatak, radyatör, jant ve kardan mili gibi parçalar tesisin bünyesinde imal ediliyor, fakat karbüratör, lâstik, akü, elektrik teçhizatı, camlar, koltuk v.s. ise diğer imalâtçılara sipariş ediliyordu. Siparişlerde mamullerin S.A.E. (sosiety of automotive Engineers) normuna uygun olması şart koşuluyordu. Japonyada bu normlar bilinmediğinden siparişi alan yan sanayici müşkülat çekiyordu. O tarihlerde Japonyada kesici takımların, toz metallerden sinterleme metoduyla imâl edilen yağsız yatakların ve benzeri mamullerin dahilden temini mümkün değildi. Bu tip mamullerin geliştirilmesi seneler sonra mümkün olmuştur. Japon otomobil sanayii Amerikan kütle imalâtı sistemine göre gelişmeye devam etmiştir. Fabrika yerleştirme planı devrinin en iyisi idi. Günümüzün ihtiyaçları ile mukayese edildiğinde, bu fabrikanın umumi olarak bugünkülerden farklı olmadığı görülür. Otomotiv sanayinin kurulmasında sermaye ve teknolojinin mevcudiyeti başarının ön şartıdır. Bu faktörlerin teferruatlı münakaşası ilerki sayfalarda yapılacaktır. Burada sadece motorlu taşıt imalindeki temel ameliyeyi zikredelim. Bu, motorun, dişli kutusunun ve şasinin konstrüksiyonu ile yan sanayiye sipariş edilen parçaların bir araya getirilip montajıdır. Yan sanayiye sipariş edilen parçalar ve gövde işçiliği bu mevzuda mütehassıs imalâtçılar tarafından yapılmaktadır. Bu sanayide bu tip davranış adeta örfleşmişdir. Bugünün modern otomobil fabrikaları montaj hatlarının hemen yanında gövdeyi imal eden atölyeye de sahiptirler. İhtisaslaşmış yan sanayiden temin edilen parçalara karbüratör, akü, lastik, kilometre saati, elektrik ve klima teçhizatı, radyo, televizyon dahildir. Bugünün otomobil imalât tesisleri çok kompleks hale gelmektedir. Bu tesislerde bir taşıtın meydana getirilebilmesi için 5000 değişik tipte montaj parçası imal edilmektedir. Bir tesis umumiyetle aşağıdaki kısımlardan ibarettir. a. İmalât Kısmı: Burada motor, dişli kutusu aktarma organları ve şasi imal edilmektedir. b. Montaj Kısmı: Burada taşıtın montajı yapılmaktadır. c. İdari Kısmı: Burada işletme politikası tayin edilmekte, gerekli iş talimatları hazırlanmakta, tetkik, 330 MÜHENDİS ve MAKİNA / CİLT 13 - SAYI 153 / ŞUBAT 1970

33 araştırma, maliyet analiz ve muhasebe hizmetleri yürütülmektedir. d. ikmal Kısmı: Burada takımlar, kalıplar, ölçme aletleri ve çeşitli malzemeler stok edilmektedir. Yukarıda belirtilen, kısımlarda istihdam edilecek personel sayısı tesisin kapasitesine bağlıdır. Günlük taşıt kapasitesi 10 ilâ 6000 arasında değişmektedir. Yıllık kapasiteleri ile araba arasında değişen Avrupa, Amerikan ve Japon firmalarını esas alırsak işçi başına düşen istihsal asgari iki araba (Daimler Benz) azami dokuz ile oniki (Generalmotor, Britısh motor Cars, Renault, peugeot, Ford, Volkswagen) arasında değişmektedir. Japonyadaki Toyota, Nissan, Toyo firmalarında ise şahıs başına istihsal onbeş arabadır. Mamafih bu istihsal sayıları Avrupa ve Amerika'nın büyük araba imalâtçıları ile Japonya'nın küçük ve mini araba imalâtçıları arasında çok değişir. Senede ortalama 1000 araba imal eden tesisde 100 işçi istihdamı optimum bir değerdir. Bu değer tesisin yaşma, bölgeler arasındaki ücret, iş ve işgücü arzı farklarına göre değişir. Otomobil Fabrikası: Silindir bloklarının ve sair parçaların döküldüğü dökümhane otomobil istihsalinin kalbidir. Ergitme ocaklarının en moderni düşük frekanslı Endüksiyon ocağı olmakla beraber en çok kullanılan kupol ocağıdır. Döküm işi umumiyetle kalıpta yapılmaktadır. Gelişen memleketler için eski Çinlilerin kullandığı metal ergitme usulünü zikretmemiz faydalı olabilir. Bu metotda portatif bir çok kupol ocağı sıralanarak kullanılmaktadır. Metodun özelliği çok sayıda işçi kullanılmasıdır. Fakat günümüzün modern sanayiinde bu metod kullanılmamaktadır. Cazip değildir. Döküm, soğutma, çapak alma vesair işler bir konveyör bandı boyunca yapılmaktadır. Döküm işleri için vasıfsız işçi kullanılabileceğinden bu imalât gelişen memleketler için uygundur. Bu şekilde dökülen silindir blokları ışıl işlemden sonra işlemeye sevkedilir. Otomotiv sanayiinde alüminyum ve magnezyum döküm kullanılması yönünde temayüller mevcuttur. Tazyikli dökümün yaygın hale gelmesine rağmen başlangıçta kalıpta döküm kafidir. Taşıtta kullanılan mühim parçalardan çoğu dövme mamulüdür. Bugün artık serbest dövmenin yerini şahmerdanla dövme, kafa şişirme ve haddeleme işlemleri almışdır. Kalıpların dizaynı ve işlenmesi, malafalann alaşımı, ısıl işlemi, dövme işini yapabilmesi, dövme sıcaklığı çok mühim hususlardır. Mamuller başka işleme tabi tutulmadan bir otomobil parçası olarak kullanılacağından dövme malzemesinin uygun şekilde seçilmesi gerekir. Düzgün bir yüzey elde edilebilmesi için kullanılacak çubukların yüzeylerinin çapaksız, evsaflarının dövmeye uygun olması gerekir. Hafif metal alaşımların dövme işleminde sıcaklık kontroluna dikkat edilmelidir. Dövme, modern tekniklerin kullanılmasını lüzumlu kılacağından bilgili ve tecrübeli mühendislerden istifade edilmelidir. Ayni dikkat pres mamulleri için seçilecek malzemede de gösterilmelidir. Otomobil şasisini teşkil eden elemanlar pres mamulüdür. Taşıt gövdesini teşkil eden kapı, döşeme, gövde, üst kısım saçtan imal edildiğine göre kullanılacak saçların çekme kabiliyetleri mütecanis olmalıdır. Malzemenin kimyevi özellikleri kafi değildir. Metallerin fizikî özellikleri zamanla değişeceğinden presle basılırken buruşma ve yırtılmalara mani olmak için saçların özel mekanik işlemden ve ön ısıl işlemden geçirilmesi gerekir. Derin çekmeye tabi tutulacak parçalar özel surette ısıtılıp yumuşatılmalıdır. Otomobil konstrüksiyonu en başta levhalara ve onların kaynak edilmesine istinad ettiğinden metal çekme teknikleri iyi bilinmelidir. Mütemadi haddeleme ile imal edilmiş saçların tane büyüklüğü, ebat ve kalınlıkları mütecanis olacağından bunların işlenmesi kolaydır. Fakat eski metotlarla imal edilmiş saçlarda mütecanis kalite elde edilebilmesi için bunların ön tavlamaya tabi tutulması gerekir. Kalıpta şekil verme işinde saç levha uygun şekilde ayarlanmalıdır. Otomasyonun tatbik edildiği bir imalat hattında birçok pres gurubu bulunur. Yerine göre elle kumandalı münferit tezgâhların kullanılması daha uygun olabilir. Kalıp imali dövme, çekme ve pres döküm için hayati ehemmiyeti haiz olduğundan çok mühimdir. Kaliteli bir kalıpçı istihdamı uzun vadede çok şey kazandırır. Kalıp atölyesini ve takımhaneyi iyi teçhiz etmiş bir tesisin üstün kaliteli otomobil imali mümkündür. Bu ise mamullerin satışında itici bir güç kazandırır. Bugünkü otomobil fabrikalarında makina atölyesi cazip bir kısımdır. Dökümhaneden gelen silindir blokları otomatik olarak transfer tezgâhlarından geçer. Endüstride transfer tezgâhlarının kullanılması gittikçe artmaktadır. Mamafih küçük sayıda taşıt imali için bu tezgâhların kullanılması zaruri değildir. Otomobil fabrikalarının yegane karakteristik vasfı, her biri muayyen bir iş veya parça için tesis edilmiş çok sayıda özel tezgâhları ihtiva imalât hatları olmaktadır. Böyle tek gayeli tezgâhlar krank ve eksantrik millerinin, rotların ve benzeri kısımların imalinde kullanılmaktadır. İmal edilen parçaların ölçüleri özel mastarlarla kont rol edilmektedir. Üniversal ve çok gayeli tezgâh ve ölçü aletlerinin kullanılması pratik değildir. Özel mastarlar sayesinde mamul ebatları istenen toleranslar dahilinde olmakta, biri diğerinin yerine kullanılabilmekte ve maliyetler düşmektedir. Bütün bunlar kütlevî istihsal sisteminin unsurlarıdır. Bu usul Otomotiv sanayiinde ilk defa 1910 da Henry Ford tarafından kullanılmıştır. Bu sebeple Ford sistemi de denir. Birleşik Amerika'da benzer sistemler daha evvel küçük silahlar, dikiş makinası ve bisiklet anayiinde kullanılmıştır. Eskiden büyük miktarda torna işinin olduğu Atölyelerde yarı mamuller döküm, dövme ve işleme suretiyle elde ediliyordu. Son zamanlarda gelişen hassas imal usulleri sayesinde derin talaş kaldırma işi büyük çapta bertaraf edilmiştir. Otomobil sanayiinin temayülü talaş kaldırma ile imal edilen parçaların yerine pres ve dövme mamullerin kullanılması yönündedir. Bu şüphesiz işletme umumi masraflarım azaltacakdır. Sanayide soğuk dövme ile şekil verme son zamanlarda gelişen yaygın bir metot olmuştur. Bunun istikbalde daha da artacağı tahmin edilmektedir. Vida ve diş imalinde haddeleme metotları daha çok benimsenmektedir. Bu gün için dişlilerin ayrıca işlemeye lüzum kalmadan dövmeden çıktığı gibi kullanılması mümkün olmamaktadır. Lâkin istikbalde bu güçlükde yenilecek- MÜHENDİS ve MAKİNA / CİLT 13 - SAYI 153 / ŞUBAT

34 dir. Dişlinin işlenmesini müteakip yüzey kalitesini arttırmak için tatbik edilen metotlar çok gelişdi. Son kalite kontrol metotları sadece ağırlığı kontrol için kullanılmamakta fizikî özelliklerin istenen kalitede olmasını da temin etmektedir. Bu sayede istihsalin daha kaliteli ve parçaların daha ucuz olması mümkün olmaktadır. Birçok fabrika ayrı bir ısıl işlem kısmına sahiptir. Fakat bazılarında bu kısım ana imalat hattı içindedir. Sertleştirme ve tavlamaya tabi tutulmuş parçalar buna rağmen bünyelerinde iç gerilmeler ihtiva etmekte ve bu gerilmeler zamanla deformasyona sebep olmaktadır. Bu sebeple uygun bir düzeltme metodu geliştirilmelidir. Konik sipiral dişliler için en uygun sertleştirme metodu yağda su vermektedir. Bu metot mekanize hale getirilebilir. Bu meseleye fevkalede dikkat edilmelidir. Yaprak yaylar için de ayni dikkat sarfedilmelidir. Krank mili, eksantrik mili ve kardan mili için hassas dinamik denge gerekir. Bunu kontrol ve temin için fevkalade hassas kaydedicileri olan özel denge tezgâhları kullanılmalıdır. Her işleme safhasını müteakip mamuller muayene edilmelidir. Bu şekilde hatalı imalâta ve mamullerin iadesine mani olunabilir. Bu sebeple kalite kontrol ve muayene kısmı imalat müdürlüğüne bağlı olmamalı ve fabrika içinde müstakil bir teşkilât olmalıdır. Tamamlanan Taşıtlar son bir muayeneye tabi tutulur. Bulunan tecrübe değerleri uygun ise ayar tecrübesiyle iktifa edilir. Motorun karakteristikleri kontrol edilir. Motorun iki saat çalıştırılması test için kafidir. Yol tecrübesi için tesadüfi olarak seçilen taşıtlar fabrikanın müsait sahasında veya umumi yollarda kullanılarak yapılır. Normal faaliyetlerin yürütülmesi sırasında meydana gelen problemlerle meşgul olup bunları hal için bir laboratuvar kurulmalıdır. Ayrıca müstakbel yenilikler ve gelişmeler üzerinde çalışacak bir araştırma laboratuvan da kurulmalıdır. Bu sonuncu bir teknik merkez olacaktır. Bu merkez, firmanın istikbaline ait kararlarda mühim rolü olacağından en mükemmel techizaat, tertibe ve yüksek kaliteli personele sahip olmalıdır. Bu bölümde otomobil fabrikalarının çalışması umumi olarak izah edilmiş farklı taşıtların dizaynına temas edilmemiştir. Otomativ sanayiinin planlanmasında esas mesele işgücü ve makina teçhizat yatırımı olmaktadır. Makina ve teçhizatın temini paraya bağlıdır. Para olunca kolayca halledilebilir. Fakat lüzumlu işgücünün temininde ayni kolaylığa sahip değiliz. En uygun yol, kafi tecrübe ve bilgiye sahip mühendisleri, formenleri gelişmiş memleketlerden temin yoluna gitmektir. Yeni kurulan tesislerde daha çok, tek gayeli özel imalat tezgâhları kullanıldığından umumi olarak işçiler acemi, yetişmemiş olabilir. Gelişmiş memleketler bu mevzuda rahatdırlar. Teşebbüste muvaffakiyetin anahtarı işçilik ve iş gücüdür. Sanayi Gurupları ve Aralarındaki Münasebet: Otomobil konstrüksiyonunda kullanılan ana malzeme demir ve çeliktir. Bu sebeple otomotiv sanayiinin demir çelik sanayiine bağlı olduğu söylenebilir. Mamafih otomobilin dış parçaları olarak saç levha, lastik, cam, tekstil, boya plâstik ve aliminyum alaşımları, gövde içinde; akü, korna, karbüratör ve buji kullanılır. Son zamanlarda radyo, ısıtma havalandırma teçhizatı hatta televizyon dahi otomobilin parçası olarak mütalâa ediliyor. Otomobil tekerlekli ev haline geldi. Hayatın bir parçası ve işyerinin bir devamı oldu. Otomotiv Sanayii bir çok sanayi dalının meydana getirdiği bir sanayi manzumesidir. Hammadde ihtiyacı ile demir ve çelik, hafif alaşımlar, bakır alaşımları, cam, kauçuk ve boya sanayiine, yan mamul ihtiyacı ile dövme, pres döküm ve çelik döküm sanayilerine bağlıdır. Lastik yatak, dinamo, marş motoru, korna, elektrik kabloları imal eden sanayi dalları otomotiv sanayiine hizmet ederler. Ayni zamanda soğutma suyu pompası, yağ pompası, karbüratör, fren, kavrama, amortisör, radyatör ve askı takımlarının parçalarını imal ve monte eden fabrikalar da otomotiv sanayiine hizmet ederler. Otomobilin ceddinin at arabaları olduğu malum, Otomobil karüsör sanayii kamyon ve otobüs sanayimden farklı olarak gelişmiştir. Şasi bilahare gövdeye monte edilecek şekilde ayrı olarak inşa edildi. Bu otomobil karüseri mühendisliğinin bugünkü imalat metotlarına ulaşmasında faydalı oldu. Japonyada otomobil imalatçıları cemiyetinin mevcudiyetine rağmen, karüsör, takım, demir ve çelik, akü yatak, yay, lastik, yakıt, cam v.s. imalâtçıları kendi aralarında özel cemiyetler kurmuşlardır. Bu otomobil yan sanayi tesislerinin kendi aralarındaki sıkı münasebetin neticesidir. Otomobil imalâtçılarının esas işi motor ve dişli kutusunu imal etmek, taşıtı monte etmek ve diğer işleri yan sanayie bırakmaktadır. Fakat son senelerde bu iş çok komplike hale geldi. Otomobil imalatçısı yalnız başına çok az şey yapabilir. Onun muvaffakiyeti parça imalatçısına bağlıdır. Parça imalâtçısı dediğimiz yan sanayici otomobil imalatçısı kadar mühimdir. Geçmişin tecrübeleri, Avrupa ve Amerika'nın gelişmiş memleketlerindeki mevcut şartlar bunun böyle olduğunu göstermektedir. Birleşik Amerika otomotiv sanayiine başlarken kazanılmış bir sanayi tecrübesinin şansına sahipti ve mevcut sanayide mükemmel parçalar imal edilebilirdi. Bu sayededir ki Ford, otomativ sanayiine başlarken büyük müşkülatla karşılaşmadı. Mamafih şartların lehine olmasına rağmen gerekli malzeme ve parçaların ikmali için gayret sarf etti; İngiltere Fransa ve harp öncesi Almanya, otomativ sanayilerine parça bulmakta büyük güçlüklerle mücadele edip tecrübe kazandılar. Bunun neticesinde Lucas, Solex, Bosch gibi muayyen parçaların imalinde ihtisaslaşmış firmalar kuruldu. Japonya'da da yay, tekerlek, radyotör, kaymalı yatak ve hatta çelik imalâtçıları dahi kendi aralarında birbirlerini desteklediler, Japonya süratle gelişen otomativ sanayiinin ihtiyacım karşılayabilmek için parça sanayiinin teknik seviyesini ve kapasitesini arttırmak gayesiyle çeşitli tedbirler almaktadır.. Otomotiv sanayiinin küçük olduğu memleketlerde bu problem ihmal edilebilir. Parça imalatçıları ihtiyacı karşılayabilir. Fakat otomotiv sanayii ve parça imalatçıları ayni hızla gelişemezlerse sanayileşme yavaşlar. Parça imalatcıla- 332 MÜHENDİS ve MAKİNA / CİLT 13 - SAYI 153 / ŞUBAT 1970

35 nmn ki bunlara yan sanayi diyoruz otomativ sanayiine paralel ve ayni hızla gelişmesine ehemmiyet verilmelidir. Her iki sanayide de ayni seviyede teknoloji lüzumludur. Otomativ sanayiinin yeni kurulduğu memleketlerde orta ve küçük yan sanayi teşebbüsleri kalifiye personel ve teçhizatın verimli kullanılması mevzuunda bir çok eksikliklerle karşılaşırlar. Bu sıkıntı otomotiv sanayinin yüksek teknolojik seviyeye ulaştığı yerler için de varittir. Bu mevzularda sermaye ve personel yardımı gerekir. Otomativ sanayiinin bu meselesini, parça imalâtçılarına da ayni ehemmiyet verilerek müzakere etmek faydalıdır. Otomotiv Sanayii ile ilgisi sebebiyle demir-çelik sanayii de düşünülmelidir. Otomotiv sanayiinin gelişmesinde bunun önemi çok büyüktür. Çelikler bilindiği gibi kullanıldığı yere göre kaliteli ve adi çelikler olmak üzere ikiye ayrılır. Binalarda ve çelik konstrüksiyon köprü vesair yerlerde kullanılan inşaat malzemesi çelik, adi çeliktir. Otomotiv sanayiinde kullanılan çelikler ise kaliteli çeliklerdir. Otomobillerde kullanılan çelikler için S.A.E. çelik standartlarının kullanılması tavsiye edilir. S.A.E. standartlarının kullanılması daha kolay ve ekonomiktir. Otomotiv sanayiinde kullanılan çeliklerde çeşitli özellikler istenir. Malzemenin kullanılacağı yere uygun vasıflara sahip olması gerekir Krank mili imal edilecek çelikler dövmeye, saç kısımların basılacağı saçlar derin çekmeye uygun özellikler taşımalıdır. Otomotiv sanayii için yarı mamul çelik malzeme imai eden imalâtçıların kullanma ve işleme şartlarını iyi bilmesi gerekir. Bu şekilde uygun malzeme tavsiye edilebilir. Yan sanayi içinde bilhassa takım imalâtçıları ile yakın münasebet kurulması gerekir. Bilindiği gibi otomotiv sanayiinde çok çeşitli özel tezgâhlar kullanılır. En uygun tezgâhların temini gerekir. Otomotiv imalâtçısı için takım imal edecek bir yan sanayie sahip olmak büyük bir avantajdır. Sanayiin geliştiği memleketlerde dövme ve pres tezgâhlarının dahilden temini mümkün olur. ENTEGRASYON, İHTİSASLAŞMA VE BÖLGELER ARASI İŞBİRLİĞİ Entegrasyon ve ihtisaslaşma ekonomide kullanılan orijinal terimlerdir. Entegrasyon parçaların bir bütün gibi birleşmesi manasına gelir ve piyasadaki aşırı rekabet şartlan neticesinde doğmuştur. İlerlemiş memleketlerde takip edilen bir yoldur. Bazan devlet veya hükümet talimatnamelerinden bazanda insan oğlunun fırsat eşitliğini esas alan ideolojilerden doğar. Milletlerarası ekonomik işbirliği için en uygun tabirdir. Kendi kendine yetme devresinde milli integrasyon kafidir. Fakat dünyanın ilerlemesi zaviyesinden bakılınca milletlerarası işbirliği de ihmal edilmemelidir. Milletlerarası ekonomik entegrasyon bugün geniş bir faaliyet içinde gelişmektedir. Birleşmiş Milletler, GATT (General Agreement for Tariffs and Trades, OECD (The organization for Economic Cooperation and Devlopment) EEC (The Europe Economic Community) ve diğer teşekküller bu mevzuda geniş faaliyete sahnt 1 olmaktadır. Otomotiv sanayii ile ilgili olmaları sebebiyle Asya, Afrika, Güney Amerika.ve diğer gelişen memleketlerde bölgeler arası işbirliğini burada tetkik edeceğiz. Mesela bir Asya memleketinde otomativ sanayii kurmak isterseniz ilk işiniz bölgelerarası işbirliğini tahkik etmek olacaktır. Japonyada ikinci Dünya harbinden sonra otomotiv sanayii ani ve fevkalâde gelişme gösterdi. Bu gelişmeyi meydana getiren faktörler, harpten sonra millî gelirin artması, ekonomide meydana gelen istikrar, otomobil talebindeki artışlar ile yolların artması ve ıslahının temin ettiği muhtemel satış imkânlarıdır. Bu bütün imalâtçıları en modern tesis ve imalât metotlarına sahip olmak için büyük yatırımlar yapmaya teşvik etti. Böylece Japonya otomativ sanayiinde Birleşik Amerika, Batı Avrupa ve İngiltereden sonra dördüncü olarak yerini aldı ve gelişmiş milletler katıldı. Mamafih tarihi geçmişti ve tecrübeleri bakımından Japonya halen gençdir ve bu sebepten bu mevzuda halen az gelişmiş millet sayılabilir. Asyada Japonyadan başka Hindistan, Çin (Kıta çini) gibi, küçük veya orta büyüklükte otomotiv sanayiine sahip memleketler de mevcuttur. Bunlar çok kalabalık memleketlerdir. Çinin nüfusu 700 milyon, Hindistanm ise 500 milyondur. Endonozya, Pakistan ve Japonya ise her biri 100 milyon nüfusludur. Bunların dışında Kore, Ada Çini, Tayland ve diğer memleketlerde de otomotiv sanayii başlangıç halinde ve halen montaj safhasındadır. Devrimizde gelişmekte olan bir memleketin sınırlı sermaye ve teknolojisi ile yalnız başına otomotiv sanayii kurmaya girişmesi tavsiye edilmez. Gelişmiş memleketlerde de olduğu gibi geçirilmiş kötü tecrübeler sebebiyle ekonomik entegrasyondan mümkün olduğu kadar kaçmılmaktadır. Bu sebeple, otomotiv sanayii başlangıç safhasında olan memleketlere bölgelerarası işbirliğini temin edecek bir program yapmaları tavsiye olunur. Orta büyüklükte otomotiv sanayii kurmak isteyen gelişen memleketlerin her birinin sadece bir cins taşıt imal etmesini esas alan bir plan, memleketlerin çeşitli şartlarına uymadığından kabul görmemektedir. Mahallî hükümetin liderliği ile tesis kurulunca burada kamyon otobüs ve otomobil imali mümkün olmaktadır. Her biri için ayrı tesisler bilahare kurulmaktadır. Halkın elsanatlarında kabiliyetli olduğu memleketlerde spor arabaları mevzuunda ihtisaslaşmak uygun olur. Burada pres yerine gövdenin elle çalışılan kalıplarda şekillendirilmesi mümkün olur. Motor ve parçaları ithal edilir. Gövdenin şekillendirilmesinde artistik kabiliyeti olan işçilerden istifade edilir. Gelişmiş memleketlerde spor araba talebi, muayyen bir müşteri gurubunun ısmarlama arabaları tercih etmesiyle, artmaktadır. Bu sipariş üzerine imal edilen arabaların satış fiatları ve kâr marjları gittikçe cazip olmaktadır. Otomotiv sanayii montaj ve parça imalatçıları olmak üzere tasnif edilebilir. Asyadaki otomotiv sanayii için her memleketin ham madde kaynaklarına uygun olarak özel sanayi dalları kurulabilir. Meselâ Hindistanda demir çelik, Endonezya ve Malezyada lastik, kalay, boksit gibi. Çeşitli memleketler ve onların yan sanayiine dağılan bu sınai ihtisaslaşma milletler ve böigelerarası işbirliğinin çekirdeği olacaktır. Finansman ve teknik bilgi mevzularına ilerde temas edeceğiz. MÜHENDİS ve MAKİNA / CİLT 13 - SAYI 153 / ŞUBAT

36 Asyada, otomobil imalâtçıları ile mühendislerin teşkil edecekleri birlikler ekonomik, teknik meselelerle, araştırma ve gelişmelerle ilgili malûmat teatisini mümkün kılacaklardır. Gelişen memleketlerde teknik seviye düşük olduğundan teknik bilgi temini ayrıca tetkik edilecektir. Geçmişte herhangi bir memlekette otomotiv sanayii büyük çapta çelik sanayiine, cam sanayiine, takım, tezgâh sanayii vesair sınai tesislere istinaden ve onlarla birlikte var olmuşdur. Fakat devrimizde ayni zaruretler yoktur. Otomobil imalâtçıları montaj parçalarını imal ettikleri kadar motor ve dişlileri de imal edebilirler. Parça, teçhizat ve aksesuar imalâtçıları otomotiv sanayiinin taleplerini karşılayabilecek şekilde hazırlanmalıdırlar. Çeşitli sanayi kollarının rollerini başlangıçta tespit etmek hükümetin görevi olacaktır. Bir bölgede bulunan memleketlerin temsilcileri bu meseleyi aralarında müzakere etmelidirler. Başlangıçta küçük ünüteler için ihtisaslaşma düşünülemez. Fakat kardan mili, arka aksa, elektrik teçhizatı, akü, lastik, cam vesaire gibi yarı monte kısımların imalatı için özel tesisler ayni zamanda başlamalıdır. Bu esaslar dahilinde her bölgede ilerlemeler olursa sömürgecilik Temayülleri önlenmiş olacaktır. Memleketler arasında işbirliği olursa bunun neticesi olarak ekonomik entegrasyon, her bölgenin milletleri arasında muayyen sinai mevzularda ihtisaslaşma, bunlardan da birleşmiş bir Asya ve Güney Amerika doğacaktır. Mali Meseleler: Gelişen bir memlekette otomotiv endüstrisinin kurulmasında en mühim meselelerden biri de sermaye teminidir. Bu tip entegre tesislerin kurulmasında takip edilecek en kolay yol projenin sermaye ihtiyacını hükümetin karşılamasıdır. Otomotiv sanayii büyük çapta diğer sanayi dallarına istinad edeceğinden, kuruluşuyle diğer sanayi kollarını canlandırır ve sanayileşme seviyesini yükseltir. Çeşitli kanun ve yönetmelikler himayesinde mülkiyeti devlete ait bir sanayi kurulabilir. Devleti yönetenler bu politikanın uygulanacağı sahayı kararlaştırmalıdırlar. Japonya'da dev demir-çelik sanayii devlet tarafından kurulmuştur. Yawata bölgesindeki dev demir-çelik sanyiide ayni şekilde kurulmuştur. Devlet bu mesuliyeti yüklenmezse bu iş bir mali kuruluş veya özel şirket tarafından yapılabilir. Bu durumda Şirket kendi menfaatleri ve kârı yönünde bir iş teşebbüsü olarak yatırımı yürütür. tç pazarın teşekkül etmediği yerde bu tip bir sanayii kurma riskini yüklenmenin isabet ve kıymeti kabili münakaşadır. Böyle bir durumda müşterilerin mamul hakkındaki fikir ve isteklerinin tahlili en mühim husustur. Bir pazar araştırması yapılmalıdır. Gelişen memleketlerde umumi olarak otomobil geniş alaka toplamakta, çeşitli yollardan kazanılan paralar sayesinde müşteri piyasası süratle gelişmektedir. Bu sebeple kamyon, traktör, hizmet arabaları ile inşaat makınalarının bir arada veya çok gayeli bir taşıtın büyük sayılarda imali en ekonomik yol olabilir. Yatırımlar için yabancı sermaye akımı başlangıçtan itibaren bir takım meseleleride beraberinde getirmektedir. Yabancı kaynakların yerli sermaye piyasasının istila edip yatırımlara hakim olma endişesi bu meselelerden biridir. Bu endişeyi bertaraf etmek için yabancı ve yerli sermayenin ortaklık halinde yatırım yapması temin edilmelidir. Bunun faydası kolay bir başlangıç ve istikbalde devamlı teknik bilgi temin etmesi olacaktır. Ancak gelişen memleketlerdeki itimatsızlık havası yine de devam edecektir. Yatırımcılar tarafından tahmin edileceği gibi bu mahalli işçilerin verimlerini azaltır ve neticede iş kârlılığını kaybeder. Zaman zaman vaki olan bir hususda politik değişmeler sırasında bu tip teşebbüslere hükümet tarafından el konmasıdır. Böyle oluncada yatırımın yerli - yabancı sermaye iştirakiyle finansmanını kabul etmek fazla akıllıca bir iş olmaz. Birleşmiş milletlere üye memleketlere yardımda bulunan birçok beynelmilel teşkilât var. Bu yardımlar iki yoldan yapılmaktadır. Hibe veya borç şeklinde Japonyada hibe ile ilgili bir söz vardır, «Karşılıksız yardım almak borçların en ağırıdır» der. Düşünülürse çok uygun ve haklı bir sözdür. Hibeyi kabul eden memleket verene karşı kendini pisikolojik olarak mahkum hissetmekte ve zamanla nahoş hadiseler meydana gelmektedir. Bunu bertaraf etmek için karşılıksız yardımın başka şekillerdede yapılması kabildir. Meselâ Japonya II. Dünya harbi sonundaki revizyonları sebebiyle gelişen bazı memleketlere, kullanılmış imalat tesislerini, teknik yardım ve mühendisler vererek yardımda bulunabilir. Borç alınmasında alınacak memleketin seçimi de bazı meseleler doğurur. Borç planlı ekonomiye sahip memleketlerden alınabileceği gibi diğerlerinden de alınabilir. Fakat her ikisinden de alınması tavsiye edilemez. Dünya Bankası, Milletlerarası mali yardım kurumu (International Finance Co-operation) Birleşmiş milletler özel fonu, Ekonomik Kalkınma için Birleşmiş Milletler Özel fonu gibi Birleşmiş Milletler kuruluşlarından borç alınması uygun olur. Bu durumda kâr, borcun geri ödenmesi ve faiz miktarı arasında bir denge kurulması meselesi ile karşılaşıyoruz. Otomotiv sanayiinde mali destek ticaretle ayarlanabilir. Ticarî yoldan büyük adım ancak memleketin yerli mamullerini borç ihraç etmesi ile atılabilir. Kurulacak Bir Tesisin Kapasitesi Ne Olmalı? Bir otomobil fabrikası için kapasite seçimi mühim bir meseledir. Her nekadar parça imal eden yan sanayie bağlı ise de başlangıçda günlük minimum kapasite 50 araba olmalıdır. Diğer bir ifade ile senede minimum araba imal edebilecek kapasitede olmalıdır. Bu sayının tamamı çok gayeli tek bir taşıttan ibaret olabileceği gibi kamyon, yolcu arabası, minibüs vesaire gibi taşıtlardan da mürekkep olabilir. Başlangıçta fiili imalat bu sayıda olmıyabilir. Fakat istihsal tedrici olarak bu sayıya yükselecektir. Fabrikanın azami kapasitesi hesap edilmelidir. Başlangıçta tesis % 30 kapasite ile çalışır. Tedricen % 50 ye % 80 ve daha yükseğe doğru çıkar. Otomotiv sanayiinin üzerinde düşünülecek karakteristik vasıfları şunlardır. a. Hareketli montaj bandı; b. Birbirinin yerine ikame edilebilir standartlaştınlmış parçalar, 334 MÜHENDİS ve MAKİNA / CİLT 13 - SAYI 153 / ŞUBAT 1970