VE UYGULAMALARI HOŞGELDİNİZ

Transkript

1 KAYNAK TEKNİKLERİ VE UYGULAMALARI KAYNAK KAYNAK TEKNİKLERİ TEKNİKLERİ PROF. DR. HÜSEYİN UZUN HOŞGELDİNİZ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 1 /94

2 DERSİN AMACI Demir esaslı ve demirdışı metallerin birleştirilmesinde kullanılan - Oksi-gaz, - Elektrik ark, - MIG/MAG gazaltı - TIG/WIG gazaltı - Nokta Direnç kaynak teknikleri tanıtılacaktır. Teorik olarak detaylandırılan bu kaynak teknikleri, laboratuar ortamında uygulamalı olarak gösterildikten sonra öğrencilerin uygulamalı olarak kaynak işlemlerini yapmaları hedeflenmiştir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 2 /94

3 DERSİN İÇERİĞİ * Oksi-gaz, sert lehimleme, elektrik ark, MIG/MAG ve TIG/WIG kaynak yöntemlerinin tanıtılması, * Kaynak parametreleri seçimi, kaynak pozisyonları, kaynak ağızları, üfleç/torç/pense hareketleri, meydana gelen kaynak hataları ve önlenmesi, kaynakta iş güvenliği, kullanılan koruyucu gazlar ve özelikleri, kaynak dikiş formları hakkında teorik bilgiler. * Oksi-gaz, elektrik ark, MIG/MAG ve TIG kaynak teknikleri ile düşük karbonlu çeliklerin yatay, yan duvar, aşağıdan yukarı, yukardan aşağıya ve tavan pozisyonlarda ve çeşitli birleştirme dizaynlarda kaynak işlemlerinin pratik olarak uygulanması. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 3 /94

4 DEĞERLENDİRME SİSTEMİ FİNAL ŞARTI: Derslere en az % 80 Devam Etmek Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 4 /94

5 KAYNAKLAR VE DERS NOTLARI [1] [2] ERKAN KOMAÇ, Teknik Eğitim El Kitabı, Askaynak yayını, 2009 [3] Anık, S., Vural, M. Gaz altı ark kaynağı Gedik yayın no:3, İstanbul [4] ERDİNÇ KALUÇ, Makine mühendisleri odası yayını, 2010 [5] Tülbeltçi, Kutsal, MIG-MAG Eriyen Elektrod ile Gaz Altı Ark Kaynağı, Gedik holding 1990, İstanbul Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 5 /94

6 KAYNAĞIN ÖNEMİ ASLINDA HERKES KAYNAKÇI OLMAYA ÖZENİR BİLİYOR MUSUNUZ? BAŞBAKAN OLSA BİLE Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 6 /94

7 KAYNAĞIN ÖNEMİ SANATÇI VEYA REKLAMCI OLSA BİLE Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü /94

8 KAYNAĞIN ÖNEMİ TEKNOLOJİK UYGULAMALARIN HER YERİNDE MUTLAKA KAYNAK İŞLEMİ VARDIR GEMİ İMALATI Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü /94

9 KAYNAĞIN ÖNEMİ TEKNOLOJİK UYGULAMALARIN HER YERİNDE MUTLAKA KAYNAK İŞLEMİ VARDIR TREN İMALATI Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 9 /94

10 KAYNAĞIN ÖNEMİ TEKNOLOJİK UYGULAMALARIN HER YERİNDE MUTLAKA KAYNAK İŞLEMİ VARDIR UÇAK İMALATI /94

11 KAYNAĞIN ÖNEMİ TEKNOLOJİK UYGULAMALARIN HER YERİNDE MUTLAKA KAYNAK İŞLEMİ VARDIR OTOMOBİL İMALATI Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 11 /94

12 KAYNAĞIN ÖNEMİ TEKNOLOJİK UYGULAMALARIN HER YERİNDE MUTLAKA KAYNAK İŞLEMİ VARDIR ASKERİ ARAÇ İMALATI Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 12 /94

13 KAYNAĞIN ÖNEMİ TEKNOLOJİK UYGULAMALARIN HER YERİNDE MUTLAKA KAYNAK İŞLEMİ VARDIR ÇELİK KONSTRÜKSİYON Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 13 /94

14 KAYNAK NEDİR? İki veya daha fazla malzemeyi, - ısı, basınç veya her ikisini birden uygulayarak - aynı veya farklı özelliklerdeki metalleri - ilave bir metal kullanarak veya kullanmaksızın yapılan sökülemez birleştirme veya dolgu işlemlerine kaynak denir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 14 /94

15 KAYNAK NEDİR? Bir kısım kaynak işlemleri, basınç uygulanmaksızın sadece ısı yardımıyla gerçekleştirilir. Bir kısım kaynak işlemleri, ısı ve basınç beraberce kullanılarak gerçekleştirilir. Bazı kaynak işlemleri, herhangi bir dış ısı kullanmadan sadece basınç ile gerçekleştirilir. Kaynak işlemi parçaların birleştirilmesi şeklinde veya ilave kaynak teli yardımıyla dolgu yapılması şeklinde gerçekleştirilir. Birleştirme işlemleri ya ilave kaynak teli kullanılarak veya ilave kaynak teli kullanmadan gerçekleştirilir. Ayni özellikteki malzemeler (çelik-çelik) veya farklı özelliklerdeki malzemeler (paslanmaz çelik-alüminyum) farklı kaynak yöntemleri ile birleştirilebilirler. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 15 /94

16 KAYNAK NİÇİN ÖNEMLİDİR? - Kaynak işlemi, sökülemez bir birleştirme meydana getirir. - Birleştirilen levhalar bir bütün haline gelir. - Maliyet bakımından karşılaştırıldığında birleştirme teknikleri içerisinde ekonomik bir işlemdir. - Kaynaklı birleştirmeler sadece fabrika ortamında değil aynı zamanda sahada da yapılabilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 16 /94

17 KAYNAK NİÇİN ÖNEMLİDİR? Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 17 /94

18 KAYNAK NİÇİN ÖNEMLİDİR? Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 18 /94

19 KAYNAK İŞLEMLERİNİN ZORLUKLARI Kaynak işlemlerinin bir kısmı elle yapılır. Bu durumda kalifiyeli düzgün el melekesine sahip kaynakçılara ihtiyaç duyulur. İşçilik maliyetleri bakımından pahalıya mal olur. Kaynak işlemleri sökülemez bir birleştirme sağlar. Kaynakçı kabiliyetine veya malzeme özelliklerine bağlı olarak değişik kaynak hataları meydana gelebilir. Kaynak hatalarının tespitinde mutlaka tahribatsız test yöntemleri kullanılır. Her metali tek bir kaynak yöntemi ile birleştirmek zordur. Farklı özelliklere sahip metalleri ergiterek birleştirmek zordur. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 19 /94

20 METAL KAYNAKLARININ SINIFLANDIRILMASI AMACA GÖRE SINIFLAMA BİRLEŞTİRME Amaçlı Kaynaklar DOLGU Amaçlı Kaynaklar UYGULAMAYA GÖRE SINIFLAMA EL Kaynakları Elwktrik ark, MIG/MAG, TIG Kaynakları YARI MEKANİZE Kaynaklar MIG /MAG, TIG Kaynakları TAM MEKANİZE Kaynaklar MIG / MAG ve TOZALTI Kaynakları OTOMATİK Kaynaklar Robot kaynakları İŞLEM CİNSİNE GÖRE SINIFLAMA BASINÇ Kaynakları Ultrasonik kaynak Sürtünme kaynakları Döküm basınç kaynağı Gaz basınç kaynağı Elektrik direnç kaynağı Elektrik ark basınç kaynağı Difüzyon kaynağı ERGİTME Kaynakları Direnç eritme kaynakları Gaz eritme (Oksi-Gaz) kaynakları Ark kaynak teknikleri Elektron ışın kaynak tekniği Lazer ışını ile kaynak Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 20 /94

21 K A Y N A K Y Ö N T E M L E R İ OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMLERİ 1- Oksi-asetilen kaynağı 2- Oksi-hidrojen kaynağı 3- Oksi-propan kaynağı 4- Gaz basınç kaynağı BASINÇ KAYNAK YÖNTEMLERİ 1- Sürtünme kaynağı 2- Sürtünme karıştırma kaynağı 3- Patlamalı kaynak 4- Dövme kaynağı 5- Ultrasonik kaynak 6- Soğuk basınç kaynağı ÖZEL KAYNAK YÖNTEMLERİ 1- Lazer ışın kaynağı 2- Elektron ışın kaynağı 3- Elektro-curuf kaynağı 4- Termit kaynağı 5- İndüksiyon kaynağı 6- Difüzyon kaynağı ARK KAYNAK YÖNTEMLERİ 1- Elektrik ark kaynağı 2- MIG/MAG gazaltı kaynağı-masif elektrot 3- MIG/MAG gazaltı kaynağı-özlü elektrot 4- TIG/WIG gazaltı kaynağı 5- Tozaltı ark kaynağı 6- Plazma ark kaynağı 7- Saplama ark kaynağı DİRENÇ ESASLI KAYNAK YÖNTEMLERİ 1- Direnç nokta kaynağı 2- Direnç dikiş kaynağı 3- Direnç alın kaynağı 4- Kabartılı direnç kaynağı 5- Yüksek frekans direnç kaynağı SERT LEHİMLEME YÖNTEMLERİ 1- Üfleç ile sert lehimleme 2- Fırında sert lehimleme 3- İndüksiyonla sert lehimleme 4- Daldırma ile sert lehimleme 5- Direnç sert lehimlemesi 6- Elektron ışını sert lehimlemesi 7- Lazer ışını sert lehimlemesi 8- Ark sert lehimlemesi 9- Optik sert lehimlemesi Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 21 /94

22 KAYNAĞIN GELİŞİM TARİHÇESİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 22 /94

23 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ TANIM: Bir yanıcı gaz (asetilen vs.) ile bir yakıcı gazın (oksijen) belirli karışım oranlarında ayarlanarak hamlaç adı verilen cihazlarda yakılarak meydana gelen alev ile ergitmenin sağlandığı birleştirme tekniğidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 23 /94

24 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 24 /94

26 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ YANICI GAZLAR ASETİLEN (C 2 H 2 ) PROPAN (C 3 H 8 ) YAKICI GAZLAR OKSİJEN HİDROJEN (H 2 ) DOĞAL GAZ METAN (CH 4 ) BÜTAN (C 4 H 10 ) PROPAN- BÜTAN karışımı (C 3 H 8 -C 4 H 10 ) HAVAGAZI BENZİL VE BENZOL BUHARI Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 26 /94

27 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ GAZ SEÇİMİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN GAZ ÖZELLİKLERİ * Yüksek bir ısıl değer * Yüksek bir alev sıcaklığı * Yüksek bir tutuşma hızı * Kaynak banyosunu havaya karşı koruma * Artıksız bir yanma * Ucuz ve kolay üretilebilme Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 27 /94

28 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ EN İDEAL YANICI GAZ HANGİSİDİR? En iyi şartları yerine getiren gaz, asetilendir. Bu nedenle oksi-gaz kaynağında yaygın olarak asetilen gazı kullanılır. Bu kaynak yöntemine de "oksi-asetilen kaynağı da denir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 28 /94

29 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN GAZININ ÖZELLİKLERİ Yüksek bir ısı derecesine sahiptir. Tutuşma hızı yüksektir. Yüksek bir alev sıcaklığına sahiptirler. Kaynak yerini havaya karşı korur. Kesiksiz bir yanma verir. Ucuz ve kolay elde edilir. Oksi-asetilen kaynağında asetilen gazının kullanılması özellikle alev sıcaklığı ile tutuşma hızının diğer gazlara nazaran daha fazla olmasındandır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 29 /94

30 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN GAZI Karpitin su ile teması sonucunda elde edilen bir gazdır. Özgül ağırlığı gaz halinde 1.17 kg/m 3 olup, havadan hafiftir. Özgül ağırlığı sıvı halinde kg/dm 3 Asetilen, içerisindeki fosforlu hidrojen sebebiyle sarımsağımsı bir kokuya sahiptir. Asetilen atmosferik basınçta 80 C'de sıvı ve - 83 C'de katı hale geçer. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 30 /94

31 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN GAZININ PATLAMA TEHLİKESİ Asetilen hava ve oksijenle çok tehlikeli karışımlar meydana getirir ve bu karışımların patlaması, büyük zararlara yol açar. Asetilenin hava ve oksijenle yaptığı patlayıcı gaz karışımları aşağıdaki oranlardadır: Oksijen ile % 2,3 - % 93 nispetinde asetilen Hava ile % 1,5 - % 82 nispetinde asetilen Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 31 /94

32 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN GAZININ PATLAMA TEHLİKESİ * Asetilen kararsız bir karbonlu hidrojen olduğu için, ayrışma meyli fazladır. 1,5 atmosferden daha yüksek bir basınçla sıkıştırıldığı ve sıcaklığı da arttığı zaman, kendisini oluşturan karbon ve hidrojene ayrılır. * Bu esnada tutuşma ve yanma olmadan, 11 misli bir basınç artışıyla infilak eder. Bu sebepten asetilen cihazlarında 1,5 atmosferden yüksek basınçlara izin verilmez. * Basınç 2 atmosferi aştığı zaman özel emniyet tedbirleri alınmadığı takdirde, bir noktadan başlayan ayrışma bütün gaz kütlesine yayılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 32 /94

33 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN GAZININ PATLAMA TEHLİKESİ Diğer taraftan sıcaklığında fazla yükselmesine izin verilmemelidir. Basınç ve sıcaklık için kabul edilen sınırlar, 1,5 atmosferde 60 C'dir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 33 /94

34 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN GAZININ ELDE EDİLMESİ Asetilen, kimyada kalsiyum karbür (CaC 2 ) denilen karpitin su ile temasından elde edilir. CaC H 2 O C 2 H 2 + Ca(OH) 2 + ısı Kalsiyum karbür Su Asetilen Sönmüş kireç 400 kcal ASETİLEN KAZANI Pratikte 1 kg KALSİYUM KARBÜRDEN (karpitten) 250 litre asetilen elde edilir. Reaksiyon neticesinde meydana gelen 400 kcal'lık ısı ile, 10 litre su 40 C ısıtılabilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 34 /94

35 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN GAZININ TÜPLERE DOLDURULMASI Asetilen gazı önceleri atölye ve işyerlerinde karpit kazanı kullanılarak üretilirken, günümüzde gaz doldurma fabrikalarında üretilerek tüplere doldurulup atölyelere sevk edilmektedir. Tüpün % 25 lik bölümüne gözenekli madde yerleştirilmiştir. Tüpün 1/3 ü aseton ile doludur. Aseton, gözenekli madde tarafından emilir. Asetilen, aseton içerinde eriyerek sıvı hale dönüşür. Tüpün hacimsel olarak % 8 lik kısmı emniyet için boş bırakılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 35 /94

36 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN GAZININ TÜPLERE DOLDURULMASI Normal endüstriyel tüplerde 15 litre aseton bulunur ve 15 atmosfer basınçta 1 litre asetonda 400 litre asetilen erir. Buna göre 15 atmosferlik basınçta doldurulan bir asetilen tüpü, 15x400 = 6000 litre asetilen ihtiva eder. Bu asetilen erimiş haldedir litre erimiş asetilen ihtiva eden normal tüpler 40 litreliktir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 36 /94

37 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ OKSİJEN GAZI Atom ağırlığı 16 olan renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır. Oksijen sıvılaşınca mavi renk alır. Oksijen yakıcı görevi görür. Kaynakta kullanılan yanıcı gazların yakılmasında oksijen kullanılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 37 /94

38 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ OKSİJEN TÜPLERİ bar basıncında oksijenin depolanmasını, taşınmasını ve kaynak yerinde kullanılmasını sağlayan silindir biçimli depolara oksijen tüpü denir. Oksijen tüpleri dikişsizdir. Yüksek özellikli çeliklerden özel çekme tezgâhlarında yapılır. Kısa ve uzun boyludur. Tüplerin deney basıncının 250 bar basınca dayanması gerekmektedir. Kısa tüpler 40 lt, uzun tüpler 50 lt hacimlidir. Normal olarak tüplerin ağırlıkları kg arasında değişmektedir. Tüp basıncı 1 kg/cm 2 iken tüpte 40 lt oksijen vardır. Tüpteki oksijen miktarı, 40 X Tüp Basıncı dır. Boyle-Maryot kanununa göre 40 litrelik tüpteki oksijen miktarı: P.V.= 40 x 150 = 6000 litre = 6 m 3 Oksijen tüpleri maviye boyanır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 38 /94

39 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ TÜP RENKLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 39 /94

40 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ TÜP RENKLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 40 /94

41 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ TÜPLERİ KULLANIRKEN YAPILMAYACAK HUSUSLAR Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 41 /94

42 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ TÜPLERİ KULLANIRKEN YAPILMAYACAK HUSUSLAR Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 42 /94

43 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ BASINÇ REGÜLATÖRLERİ Tüpün basıncının (150 veya 200 atmosfer) kaynak için gerekli alevin meydana getirildiği üfleçteki kullanma basıncına düşürülmesinde "basınç düşürme manometrelerinden " faydalanılır. Manometreler tek veya iki kademeli olabilir. İki kademeli manometrelerde basınç önce 20 atmosfere, daha sonra da kullanma basıncına düşer Tüp içerisindeki basınç değişse de ayarlanan kullanma basıncı değişmez. Basınç regülâtörleri üzerinde manometre bulunur. Manometre ölçme yapar, basınç regülâtörü ise basıncı istenilen seviyede ayarlamaya yarar. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 43 /94

44 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ BASINÇ REGÜLATÖRLERİNİN YAPISI Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 44 /94

45 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ BASINÇ REGÜLATÖRLERİNİN TÜRLERİ İki tür basınç regülâtörü vardır. * Asetilen basınç regülâtörü * Oksijen basınç regülatörü Asetilen basınç regülâtörü, asetilen tüpündeki yüksek basıncı düşürerek hortuma gönderen basınç ayarlayıcısıdır. 25 bar çalışma basıncında çalışır. 40 bar deneme basıncına dayanıklıdır. Konik rakorlu olarak üretilen basınç regülâtörü tüpün vanasına doğrudan bağlanır. Tüpün vanasını açtıktan sonra sabun köpüğü ile sızdırmazlık testi yapıldıktan sonra çalışma basıncı ayarı yapılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 45 /94

46 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ OKSİJEN REGÜLATÖRLERİ 150 bar basıncındaki oksijen tüplerinde kullanılır. Oksijen regülatörünün tüpe bağlantısı düz ve konik rakorlu yapılır. Düz rakorlularda sızdırmazlığı sağlamak için conta kullanılır. 1,5-5 bar kullanma basıncı kaynağa yeterlidir. Basınç regülâtöründeki kelebeğin ve musluğun kapalı olup olmadığı kontrol edilerek tüp vanası açılmalıdır. Aksi takdirde hortumlara yüksek basınçlı oksijen gidebilir. Bu da hortumların patlamasına neden olabilir. Tüpün vanası açıldıktan sonra çalışma basıncı ayarlanmalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 46 /94

47 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ Üfleçler (Hamlaçlar şalomalar) Oksijenle asetileni emniyetli bir şekilde karıştırıp, kaynak alevi oluşmasını ve kontrol altında tutulmasını sağlayan hamlaçtır. Hamlaçlar genellikle pirinç malzemeden yapılır. Yan yana iki giriş ucundan asetilen ve oksijen girer. Hamlaç üzerinde iki adet musluk (valf) vardır. Bunlardan biri asetileni, diğeri oksijeni kumanda eder. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 47 /94

48 BEKLER OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ Üfleç uçlarına takılan (değişik büyüklükteki) eğik borulara bek denir. Hamlaç çıkışında oksijen ve asetilen karıştırılarak bek ucundan çıkar ve bir kıvılcımla bek ucunda alev oluşturur. Bek Meme Üfleç Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 48 /94

49 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ KAYNAK BEK NUMARALARI Bek Birleştirilecek numarası levha kalınlığı 1 (0,5-1mm), 2 (1-2mm), 4 (2-4mm), 6 (4-6mm), 9 (6-9mm), 14 (9-14mm), 20 (14-20mm), 30 (20-30mm) Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 49 /94

51 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ KAYNAK ALEVİNİ TUTUŞTURMA VE SÖNDÜRME Kaynak alevinin elde edilmesi için önce hamlaç üzerinde bulunan oksijen musluğu (valf) açılır. Ardından asetilen musluğu açılır ve zaman kaybedilmeden ateş (çakmak, kibrit) yardımıyla karışımın alev alması sağlanır. Bu kuraldır. Oksijen musluğu açılmadan asetilen musluğunu açıp yanmayı gerçekleştirseniz bile başarılı bir yanma elde edemezsiniz; Hemen oksijeni açsanız bile alev çoğu zaman sönecektir. Söndürme işleminde ise öncelikli olarak yanıcı gaz olan asetilen musluğu kapatılır. Daha sonra oksijen musluğu kapatılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 51 /94

52 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ Hava-Asetilen karışımının alev sıcaklığı 2200 C civarındadır. Asetilen, saf Oksijen ile yakıldığı zaman alev sıcaklığı 3166 C ye kadar yükselir, ancak alev sıcaklığı ve üretilen ısı mıktarı oksijen miktarına bağlıdır. Bek ucunda meydana gelen alevin sıcaklığı 3250 C civarındadır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 52 /94

53 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ALEV AYARI 1- Yumuşak /Redükleyici alev (asetileni fazla) 2- Normal /Nötr alev 3- Sert /Oksitleyici alev (oksijeni fazla) Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 53 /94

54 Nötr Alev Asetilen Fazlası Alev (Karbürleyici Alev) Oksijen Fazlası Alev (Oksitleyici Alev) Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 54 /94

55 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ NORMAL ALEV Oksijen ve asetilenin eşit miktarda karışımının sağlandığı alev ayarıdır. Çelik boruların kaynağında normal alev ayarı kullanılmaktadır. Bu alev çelik döküm ve DÜŞÜK karbonlu çeliklerin kaynağında kullanılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 55 /94

56 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ ASETİLEN FAZLASI ALEV üfleçten çıkan asetilen oranı fazla olan alevdir. Asetilen fazlası aleve, karbon verme yeteneğinden dolayı karbonlayıcı (karbürlü) alev de denir. Asetilen miktarı, oksijene göre fazladır. Alevin rengi kırmızı, turuncu ve sarıya yakındır. Çok yumuşaktır. Beyaz çekirdek dışında uzun gölge oluşur İnce kalınlıktaki çelikler, nikelli çeliklerde, alüminyum ve alaşımlarında, dökme demir ve kurşun gibi oksitlenmeye hassas MALZEMELERİN KAYNAĞINDA kullanılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 56 /94

57 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ OKSİJEN FAZLASI ALEV Normal alevden daha koyu renkte ve daha kısa alev boyu vardır. Böyle bir alevde çekirdek kısa ve koyu mavi renktedir. Hışırtı sesi tiz ve fazladır, sert lehimde (pirinç kaynağı) kullanılır. Sert bir alevdir. Oksitleyici bir niteliktedir. Bu nedenle bu aleve oksitleyici alev de denir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 57 /94

58 OKSİ-GAZ KAYNAK YÖNTEMİ KAYNAK İŞLEMİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 58 /94

59 OKSİ-GAZ KESME YÖNTEMİ KESME BEKLERİ Çeliğin oksijenle oksitlenerek kesilmesine oksijenle yakarak kesme denir. Çelik döküm, çelik ve çelik alaşımları yakarak kesilebilir. Basınçlı oksijen, erimiş gereç moleküllerini kesme alanından uzaklaştırır. Oksijenle kesme işlemi, serbest elle veya aparatla yapılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 59 /94

60 OKSİ-GAZ İLE KESME İŞLEMİ KESME BEKLERİN NUMARALARI Bek Kesilecek Numarası levha kalınlığı 50 (5-50 mm), 100 ( mm), 200 ( mm), 300 ( mm) Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 60 /94

61 OKSİ-GAZ İLE KESME İŞLEMİ KESME İŞLEMİ Kesilecek yer, yeterli miktarda ısıtılır. Isıtma alevi parça üstüne 90º tutularak ön ısıtma yapılır. Kesme işlemine, oksijen verme koluna basılarak devam edilir. Alevin kesmeye başlamasıyla kesme yönünde üflece (şalome) 75 80º kadar eğim verilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 61 /94

62 OKSİ-GAZ İLE KESME İŞLEMİ KESME İŞLEMİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 62 /94

63 OKSİ-GAZ İLE KESME İŞLEMİ KESME LÜLESİ (MEMESİ) KAYNAK LÜLESİ (MEMESİ) KESME LÜLESİ (MEMESİ) Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 63 /94

64 OKSİ-GAZ İLE KESME İŞLEMİ Oksijenle sert, çelik türü gereçlerin hızlı oksitlenip yanmasından yararlanılarak kesme yapılır. Birçok çelik türü, 1100 ºC civarında şekillendirme sıcaklığındadır. Bu sıcaklığa kadar ısıtılan gereç, saf oksijen içinde kalarak hızla yanmaya başlar. Bu yanma sonunda cüruf ve ısı açığa çıkar. Çelik 1500 ºC de erime sıcaklığına ulaşır. Basınçlı oksijenin itme gücü sayesinde oksit tabakası, kesme alanından uzaklaştırılır Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 64 /94

65 OKSİ-GAZ İLE SERT LEHİMLEME SERT LEHİMLEME TEKNİĞİ YAPMAK Aynı cins veya farklı cins metalleri bir ısı kaynağı altında, lehimlenecek ana malzemeler ergitilmeden, sadece ilave lehim metalini ergiterek lehim aralığını doldurmasını ve metalurjik bir bağ oluşturmasını sağlayarak yapılan birleştirme işlemlerine lehimleme denir. İlave lehim telinin ergime sıcaklığı 450 C üzerinde ise lehimleme işlemine sert lehimleme (brazing) adı verilir. İlave lehim telinin ergime sıcaklığı 450 C altında ise lehimleme işlemine yumuşak lehimleme (soldering) adı verilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 65 /94

66 OKSİ-GAZ İLE SERT LEHİMLEME YAPMAK Sert lehimlemede en sık kullanılan birleştirme çeşitleri Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 66 /94

67 OKSİ-GAZ İLE SERT LEHİMLEME YAPMAK Sert lehimlemede işlem basamakları 1- Lehimlenecek levhaların birleştirme bölgeleri iyice temizlenmelidir. 2- Lehimlenecek bölgeye dekapan adlı temizleyici sürülmeli veya dökülmelidir. 3- Lehimlenecek bölge, lehimleme sıcaklığına kadar homojen ısıtılmalıdır. 4- Lehimleme aralığını ilave lehim telinin doldurması sağlanarak, birleştirme işlemi gerçekleştirilmelidir. 5- Lehimleme sonrası mekanik veya kimyasal maddelerle dekapan artıkları temizlenmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 67 /94

68 OKSİ-GAZ KAYNAK UYGULAMALARI TELSİZ KENETLİ BİRLEŞTİRMELER Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 68 /94

69 OKSİ-GAZ KAYNAK UYGULAMALARI TELSİZ KENETLİ BİRLEŞTİRMELER Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 69 /94