ÇOCUKLUK ÇA I KANSERLER N N EP DEM YOLOJ S

Transkript

1 ÇOCUKLUK ÇA I KANSERLER N N EP DEM YOLOJ S Tezer KUTLUK* Çocuklarda kanser görülme s kl 15 yafl alt nda milyonda aras ndad r. Her y l ülkemizde 150,000 civar nda eriflkin kanser vakas beklenirken, 0-14 yafl grubunda 2,500-3,000 civar nda kanser vakas n n görülmesi beklenmektedir. Çocuklarda kanser eriflkinlere k yasla daha nadir olup, tüm kanserlerin %0.5 i 15 yafl ndan küçük çocuklarda görülmektedir. Bununla birlikte, tedavi baflar s n n yüksekli- i ve çocuklar n önündeki beklenen yaflam süresinin uzunlu u erken ve etkin tedaviyi, en iyi hizmete eriflimi, yaflam kalitesini, psikososyal yaklafl m daha da önemli hale getirir. Amerika Birleflik Devletleri ve birçok geliflmifl ülkede çocuklarda en yayg n ikinci ölüm nedeni olan kanser, ülkemizde ikinci s rada olmasa da ilk 4 s ra içinde yer almaktad r (Tablo 1 ve 2). Ülkemizin geliflmifllik düzeyi artt kça, ülkemizde de üst s ralara ç kma e ilimindedir. Bu aç dan çocuk kanserleri ile u raflan tüm birey ve disiplinlere önemli görevler düflmektedir. Çocukluk ça kanserlerinin y ll k insidans K br s, srail (Yahudi), srail (Arap), M s r, Ürdün, talya, spanya, Fransa ve Türkiye de s ras ile milyonda 170, 133.3, 119.9, 130.9, 114.8, 158, 137.9, 135.6, olarak bildirilmifltir. Ortado u kanser konsorsiyumunun pediatrik kanser kay tlar fiekil 1 de verilmifltir. nsidans Avrupa ve ABD de (SEER verisi) s ras ile milyonda ve tür. Lenfoproliferatif tümörlerin görülme s kl baz Orta Do u ve Akdeniz ülkelerinde daha yüksektir. ACCIS projesi 63 Avrupa ülkesinden y llar nda toplum tabanl kanser kay tlar yapm flt r ve kanser insidans nda %1 lik art fl saptam flt r (fiekil 2). Tablo 1. ABD de 1-14 yafl grubu çocuklarda ölüm nedenleri, 2003 Kazalar 36.4 Kanser 12.3 Konjenital anomaliler 7.8 Cinayet 5.9 Kalp hastal klar 3.8 nfluenza ve pnömoni 2.6 ntihar 2.1 Kronik alt solunum yolu infeksiyonlar 1.5 Sepsis 1.4 n situ ve benign tümörler 1.1 Serebrovasküler hastal klar 1.0 Anemiler 0.6 Menenjitler 0.3 Diabetes mellitus 0.3 HIV hastal 0.3 Di er tüm nedenler 22.7 Toplam Kaynak: US Mortality Public Use Data, 2003, National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control and Prevention, Tablo 2. Türkiye de 1-14 yafl grubu çocuklarda ölüm nedenleri, 2002 Ölüm Nedeni Rölatif s kl k (%) nfeksiyöz hastal klar 25.1 Kalp hastal klar 20.8 Kazalar 13.9 Kanser 7.2 Serebrovasküler hastal klar 4.3 Di erleri 28.7 Kaynak: Ölüm statistikleri, l ve lçe Merkezlerinde, T.C. Baflbakanl k Devlet statistik Enstitüsü, Ankara. Ülkemizin büyük merkezlerinden olan Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Pediatrik Onkoloji Bilim Dal n n lösemiler d fl ndaki 30 y ll k verileri Tablo 6 da verilmifltir. Burada önemli noktalardan birisi lenfomalar n SSS tümörlerinden daha s k olmas d r. Elbette bu veri, ülkeyi temsil etmemektedir. Ancak benzer da l m baflka merkezlerden de bildirilmektedir. * Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Pediatrik Onkoloji Bilim Dal

2 06 ÇOCUKLUK ÇA I KANSERLER N N EP DEM YOLOJ S Tablo 3. Uluslar aras çocukluk ça kanser s n flamas (ICCC, 1996) 1.Lösemiler 2.Lenfomalar 3.Beyin ve spinal kanal tümörleri 4.Sempatik sistem tümörleri 5.Retinoblastoma 6.Böbrek tümörleri 7.Karaci er tümörleri 8.Kemik tümörleri 9.Yumuflak doku sarkomlar 10.Gonad ve germ hücreli tümörler 11.Epitelyal tümörler 12.Di er malign neoplazmlar Tablo 4. Türkiye de çocuklarda kanser s kl (Sa l k Bakanl, 1999) Yafl Say nsidans* Toplam * Yüzbinde Amerika Birleflik Devletleri nde çocukluk ça kanserlerinin da l m ise Tablo 5 de verilmifltir. K br s srail (Yahudi) srail (Arap) M s r Ürdün ABD (Seer) Toplam Erkek Kad n Yafla özel s kl k oranlar (Milyonda) S kl k Oranlar (Milyonda) fiekil 1. Tüm kanserler için 15 yafl n alt ndaki çocuklarda yafla göre standardize edilmifl kanser insidans h zlar (MECC; Ortado u Kanser Konsorsiyumu) Yafl Y llar fiekil 2. Avrupa da farkl zaman dilimlerinde çocuklar ve adolesanlardaki kanserlerde yafla özel insidanstaki de iflim (ACCIS çal flmas ). Sa l k Bakanl na ülkemizde 1999 y l nda 0-19 yafl grubunda 1274 kanser vakas bildirilmifltir (Tablo 4). Bu say bildirilmesi gereken toplam vakan n alt ndad r. Tablo 5. A.B.D de çocukluk ça tümörlerinin da l m Tümör tipi Rölatif s kl k (%) Lösemi 27.5 SSS tümörleri 20.7 Lenfoma (HH ve NHL) 11.3 Nöroblastoma 7.3 Wilm s tümörü 6.1 Rabdomyosarkom 3.4 Kemik tümörleri 4.7 Di er tümörler 16.4 Kaynak: Gurney JG, et al. Cancer 1995;75:

3 KL N K GEL fi M 07 Tablo 6. Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Pediatrik Onkoloji Bilim Dal nda y llar nda görülen çocukluk ça kanserlerinin da l m Tümor cinsi Say % Lenfoma SSS tümörleri Yumuflak doku sarkomlar Renal tümörler Sempatik sistem tümörleri Germ hücreli tümörler Kemik tümörleri Karsinoma ve di er epitelyal Retinoblastoma Karaci er tümörleri Nadir tümörler S n fland r lmayanlar Toplam * Kaynak: Kutluk MT, Med Ped Oncol 39:317,2002 Yine ayn üniversitenin Pediatrik Hematoloji Ünitesinde görülen lösemilerin da l m da Tablo 7 de verilmifltir. Tablo 7. Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Pediatrik Hematoloji Ünitesinde görülen lösemilerin da l m ( ) Tipi Say Yüzde Cins (E/K) Ortalama±SS* Ortanca** Da l m* ALL 548 % / ± AML 135 % / ± KML 13 % / ± MDS 43 % / ± Total 739 % / ± ** ay Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri 2002 y l ndan itibaren her üç hastanesine yönelik hastane tabanl olmak üzere, Hacettepe Hastaneleri Kanser Kay t Sistemini kurmufltur y l nda Sa l k Bakanl na bildirilen eriflkin ve çocuk toplam kanserli vaka say s 210 iken, bu say 2006 y - l nda 4200 e ç km flt r. Tablo 8 de 2004 y l nda Hacettepe Hastanelerinde görülen çocukluk ça kanserlerinin da l - m görülmektedir. Tabloda da görüldü ü gibi santral sinir sistemi tümörleri en s k görülen tümör olmufltur. Bu durum bu merkeze refere edilen vaka say s ile ilgilidir.

4 08 ÇOCUKLUK ÇA I KANSERLER N N EP DEM YOLOJ S Tablo 8. Hacettepe Üniversitesi Hastanelerinde 2004 y l nda görülen çocukluk ça tümörleri (Hacettepe Hastaneleri Kanser Kay t sistemi, 2004) Erkek Kad n Toplam Tümör tipleri # % # % # % Lösemi Lenfoma/RES SSS/intrakranial/intraspinal Sempatik tümörler Retinoblastoma Renal tümörler Karaci er tümörleri Malign kemik tümörleri Yumuflak doku sarkomlar Germ hücreli/trofoblastik/gonadal Karsinoma/di er epitelyal Di er spesifiye edilmemifl Bilinmeyen Total zmir Kanser Kay t Merkezinin kanser kay tlar gerek eriflkinlerde gerek çocuklarda ülkemize yönelik önemli bir kaynak olmufltur. Tablo 9 ve 10 da bu veriler özetlenmifltir. Tablo 9. Çocukluk ça kanserleri (0-14 yafl), zmir Kanser cinsi Vaka say lar Rölatif Y ll k insidans h z S kl k (%) Standardize (Milyonda) Toplam Erkek/K z n) n (%)/n (%) Lösemi (62)/23 (38) Akut lenfositik (62)/18 (38) Lenfoma (73)/7 (27) Hodgkin hastal 12 8 (67)/4 (33) Burkitt lenfoma 3 3 (100)/0 (0) Di er HDL 11 8 (73)/3 (27) Beyin+spinal tümörler 28 1 (39)/17 (61) Astrositoma 11 5 (45)/6 (55) PNET 10 4 (40)/6 (60) Nöroblastoma 13 6 (46)/7 (54) Wilm's tümörü 9 3 (33)/6 (67) Retinoblastoma 4 2 (50)/2 (50) Hepatik tümörler 2 1 (50)/1 (50) Kemik tümörleri 4 2 (50)/2 (50) Yumuflak doku sarkomu 12 5 (42)/7 (58) Germ h./gonadal tümörler 7 3 (43)/4 (57) Karsinoma 7 5 (71)/2 (29) Toplam (55)/78 (45) HDL: Hodgkin d fl lenfoma; PNET: Primitif nöroektodermal tümör

5 KL N K GEL fi M 09 Tablo 10. Çocukluk ça kanserleri ( zmir Kanser Kay t Merkezi), ICCC* Grubu Yafl standardize nsidans (milyonda)** 0-14 yafl 0-19 yafl Tüm tümörler I Lösemi Ia Lenfoid Ib Akut myeloid II Lenfoma IIa Hodkgkin # Hodgkin-d fl III SSS tümörleri IVa Nöroblastoma V Retinoblastoma VIa Wilm s tümörü VIII Kemik tümörleri VIIIa Osteosarkom VIIIc Ewing tümörü IX Yumuflak doku sarkomlar IXa Rabdomyosarkom X Germ hücreli tümörler ## Karsinom ve epitelyal tümörler XIb Tiroid XId Melanoma * ICCC: International classification of childhood cancer (Uluslar aras çocuk kanserleri s n flamas ) ** 10 vakadan daha küçük vaka say s ile hesaplanan h zlar italik olarak gösterilmifltir; 0-19 yafl toplam nüfus; # IIb: Hodgkin d fl ; IIc: Burkitt; IId: Di er ## Renal (VIb), hepatik (VIIb) ve di er (XI) Ülkemizde önceki y llarda büyük merkezlerin rakamlar n n birlefltirilmesi yoluyla ve Sa l k Bakanl kanser kay tlar yoluyla çocukluk kanserlerinin da l m hakk nda fikir edinilmekte iken, 2002 y l ndan itibaren Türk Pediatrik Onkoloji grubunun bafllatm fl oldu u, Pediatrik Tümör kay tlar önemli bir aflama olmufltur y l ndan itibaren Türk Pediatrik Onkoloji Grubu ve Türk Pediatrik Hematoloji Derne i, çocukluk ça kanser kay tlar n birlikte tutmaya bafllam flt r. Önümüzdeki y llarda bu kay t sistemi, çocukluk kanserlerinin da l m ve yaflam h zlar konusunda ülkemiz için önemli bir veri taban oluflturacakt r. Türk Pediatrik Onkoloji Grubunun 33 merkezden toplad 2002 y l verilerine göre 1073 vakan n kayd yap lm flt r; pediatrik tümörlerin da l m Tablo 11 de verilmifltir. Bu kay tlar n önemli sonuçlar ndan birisi lenfomalar n santral sinir sistemi tümörlerinden daha s k görülmesidir. Ancak bu veri dikkatle yorumlanmal d r. Santral sinir sistemi tümörlerinin pediatrik onkologlara daha az gönderiliyor olmas faktörü araflt r lmal d r. Tüm vakalar için ortanca yafl 6.4 olup, erkek k z oran 1.39 olarak bulunmufltur. Karsinom ve di er olarak adland r lan grupta en s k görülen tümörler karaci er tümörleri ve nazofarinks karsinomudur. 33 merkezden bildirilen 1073 vakan n 1 y ll k yaflam h z %77 olarak bulunmufltur (fiekil 3). Geliflmifl ülkelerde uzun süreli yaflam h zlar n n %75-80 lere ulaflt düflünülürse, her y l 2,500-3,000 civar nda çocukluk ça kanserinin beklendi i ülkemizde kanserli çocuklar n yaflam h zlar n n iyilefltirilmesi için disiplinler aras iflbirli inin yan s ra, devlete ve di- er örgütlere önemli görevler düflmektedir. Türk Pediatrik Onkoloji Grubu ile Türk Pediatrik Hematoloji Derne inin birlikte yürüttü ü, Pediatrik Tümör kay tlar bu aç dan ülkemize yönelik önemli bir kaynak olacakt r.

6 010 ÇOCUKLUK ÇA I KANSERLER N N EP DEM YOLOJ S Tablo lenfoma ve solid tümörlü çocukta tümör tipleri (T. Kutluk, Türk Pediatrik Onkoloji Grubu Pediatrik Tümör Kay tlar, 2002) Tümör tipi Erkek/k z Say % Lenfoma 195/ NHL 124/ Hodgkin 71/ M. histiositozis 1/ SSS tümörleri 134/ Sempatik sinir sistemi tümörleri 49/ Yumuflak doku tümörleri 46/ Böbrek tümörleri 35/ Osteosarkom 37/ Ewing tümörü 27/ Kondrosarkom 1/ Retinoblastom 18/ Germ hücreli tümörler 34/ Karaci er 18/ Karsinoma/Di er 29/ Toplam 624/ Çocukluk ça kanserlerinde yaflam h zlar 1970 lerden itibaren önemli düzeyde iyileflmeye bafllam fl ve %80 lere ulaflm flt r (fiekil 4). Bununla birlikte geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerdeki çocuk kanserlerinin yaflam h zlar nda belirgin farkl l klar bildirilmektedir. Bu nedenle geliflmekte olan ülkeler için, bilgi ve kaynaklar n paylafl m, teknoloji transferi, tam kapsaml onkoloji hizmetleri yaflam h zlar n n iyilefltirilmesinde, yaflam kalitesinin art r lmas nda stratejik önemi olan konulard r. Onkolojinin farkl disiplinleri aras ndaki iflbirli i bu amaçlara ulaflmada büyük katk lar sa layacakt r. Bat Do u Sa kal m Riskli Vakalar Tan dan sonraki y llar fiekil 3. Türkiye deki kanserli çocuklar n yaflam süreleri (T. Kutluk, Türk Pediatrik Onkoloji Grubu Pediatrik Tümör Kay tlar, 2002) fiekil 4. Avrupa da çocuk ve adolesanlarda farkl zaman dilimlerinde yaflam h zlar ndaki de iflim (ACCIS çal flmas )

7 KL N K GEL fi M 011 Tablo 12. Türk Pediatrik Onkoloji Grubu (TPOG)/Türk Pediatrik Hematoloji Derne i (TPHD) Pediatrik Kanser Kay tlar, 2005 (T. Kutluk ve A. Yesilipek, TPOG/TPHD ad na) Tümör tipleri # % I Lösemi II Lenfoma/RES III SSS/Intrakranial/Intraspinal IV Sempatik sistem V Retinoblastom VI Renal tümörler VII Hepatik tümörler VIII Malign kemik tümörleri IX Yumuflak doku sarkomlar X Germ hücreli/trofoblastik/di er gonadal XI Karsinoma/di er malign epitelyal XII Di er/non-spesifiye malign 29 2 LCH Toplam Son olarak da Ortado u Kanser Konsorsiyumunun pediatrik kanser verileri Tablo13 de verilmifltir. Türk Pediatrik Onkoloji Grubu ve Türk Pediatrik Hematoloji Derne i Pediatrik Tümör kay tlar çal flmas n n 2005 y l n n ilk verileri Tablo 12 de özetlenmifltir (Bu verilerde baz eksiklikler hala mevcut olup analizi sürmektedir). Tablo 13. Ortado u Kanser Konsorsiyumunun 15 yafl alt çocuklardaki kanser verileri* ( ) K br s srail (Yahudi) srail (Arap) M s r Ürdün US SEER ICCC bölgesi T E K T E K T E K T E K T E K T E K Tüm kanserler Lösemi Lenfoma/RES SSS/intrakranial/ intraspinal Sempatik tümörler Retinoblastoma Renal tümörler Hepatik tümörler Malign kemik tümörleri Yumuflak doku sarkomlar Germ h./trofoblastik/ gonadal Karsinoma/di er epitelyal Di er/spesifiye edilmemifl S n flanmam fl *Dünya Standart Nüfusu kullan larak yafla göre standardize edilmifl h zlar 1,000,000 da olarak ifade edilmifltir US SEER: US Surveillance, Epidemiology and End Results Program ICCC: International classification of childhood cancer (Uluslar aras çocuk kanserleri s n flamas ) T: Toplam; E: Erkek; K: Kad n

8 012 ÇOCUKLUK ÇA I KANSERLER N N EP DEM YOLOJ S KAYNAKLAR 1. Stiller C.A. Epidemiology and genetics of childhood cancer. Oncogene 2004;3: US Mortality Public Use Data, 2003, National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control and Prevention, ACCIS-Childhood cancer incidence and survival. www-dep.iarc.fr/accis.htm 4. Parkin DM, Kramárová E, Draper GJ, Masuyer E, Michaelis J, Neglia J, Qureshi S and Stiller CA (eds). International Incidence of Childhood Cancer, IARC Scientific Publications No. 144, International Agency for Research on Cancer, Lyon, Kramárová E, Stiller CA, Ferlay J, et al. The International Classification of Childhood Cancer. IARC Technical Report No.29. Lyon, France, 1997, IARC. 7. Parkin DM, Stiller CA, Draper GJ, Bieber CA, Terracini B and Young JL (eds). International incidence of childhood cancer, IARC Scientific Publications No. 87, International Agency for Research on Cancer, Lyon, Parkin DM, Stiller CA, E Draper G.J and Bieber C.A. The international incidence of childhood cancer. Int. J. Cancer 1998;42: Kutluk MT, fiahiner UM, Akyüz C, Yalç n B, Varan A, Büyükpamukçu M. A Hospital based cancer registry for childhood cancer in Turkey. Porto, Portugal, September Med Ped Oncol 39:317, Kutluk T. First national pediatric cancer registry in Turkey: A Turkish pediatric oncology group study. Ped Blood & Cancer. (Abstract) 2004,43: Fidaner C, Eser SY, Parkin DM. Incidence in Izmir in : First results from Izmir cancer registry. Eur J Cancer 2001;37: Steliorova-Foucher E, Stiller C, Lacour B, Kaatsch P. International Classification of Childhood Cancer, Third Edition. Cancer 2005;103: Ünal fi, Hiçsönmez G, Yetgin G, Gurgey A, Gümrük F, Çetin M, Tuncer M. Blood 106(11): Abstract 4542, Childhood Cancer: Rising to the challenge. UICC report, Geneva, Cavdar A, Kutluk T. Childhood cancer. In: Freedman SL, Edwards BK, Ries LAG, Young JL (eds), Cancer Incidence in Four Member Countries (Cyprus, Egypt, Israel and Jordan) of the Middle East Cancer Consortium (MECC) compared with US SEER. National Cancer Institute (US Department of Health and Human Services, NIH Pub. No Bethesda, MD , pp Kanserle Savafl Politikas ve Kanser Verileri. T.C. Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Dairesi Baflkanl Ankara, Gurney JG, et al. Cancer 1995;75: Ölüm statistikleri, l ve lçe Merkezlerinde, T.C. Baflbakanl k Devlet statistik Enstitüsü, Ankara. 19. Kutluk T. Kanser Yükü Onkoloji Hacettepe Universitesi Onkoloji Enstitüsü Y ll k Sempozyumu Kas m 2006 Ankara 20. Hayran M, Erman M, fiengelen M, fienan S, Yürükel M, Yalç n fi, Çelik, Kutluk T. Increasing performance of a hospital-based cancer registry system The Hacettepe University Hospital Experience. 31st ESMO Congress, 29 September-3 October 2006, stanbul, Turkey. Annals of Oncology 17(supp.9): ix194, 2006