ORTAÇAĞ-YENİÇAĞ AVRUPA TARİHİ

Transkript

1 ORTAÇAĞ-YENİÇAĞ AVRUPA TARİHİ TAR207U KISA ÖZET

2 DİKKAT Burada ilk 4 sahife gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz 1

3 1. ÜNİTE Erken Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi ( ) ROMA İMPARATORLUĞU VE CERMEN KAVİMLERİ Roma İmparatorluğu nun bölünmeden önceki son imparatoru I. Teodosios un ( ) ölümünün ardından 395 yılında imparatorluk, oğulları Arkadius ve Honorius arasında ikiye bölünür. Babaları öldüğünde Arkadius 17, Honorius ise 11 yaşındaydı. Batı Roma nın tarih sahnesinden silinmesinde en etkili rolü oynayan unsurlardan birisi Cermen halklarının Batı Roma topraklarına karşı giriştikleri saldırılardır. Cermenler Hint - Ari dil grubuna mensupturlar ve yoğun olarak İskandinavya dan aşağı Tuna bölgesine kadar olan Avrupa topraklarında yaşamışlardır. Cermen halkları arasında; Gotları, Vandalları, Lombardları, Frankları, Almanları, Anglo-Saksonları, Şamanlar ve Norveç, Danimarka, İsveç gibi İskandinavları sayabiliriz. Roma İmparatorluğu nun Bölünmesi ve Batı Roma İmparatorluğu nun Yıkılışı 395 yılından başlayarak Batı Roma İmparatorluğu nda devletin yönetimini gerçekte ellerinde tutanlar imparatorlar değil, Şavius Stilicho ( ), Şavius Iulius Constantius ( ), Şavius Aetius ( ) ve Şavius Ricimer ( ) gibi ordu başkomutanları (Magister Militum lar) dır. I. Teodosios un ( ) ölümü, onun antlaşma yaparak imparatorluk arazilerine yerleştirdiği Cermen kökenli Vizigotların yeniden sorun çıkartmalarına sebep olur. Balkanlarda kuvvetle yerleşen Alarik 401 yazında ordusuyla İtalya yı istilaya girişir. 410 yılında Roma nın Vizigotlar tarafından yağmalanması Batı Roma İmparatorluğu açısından sonun başlangıcıdır. 476 yılı Eylül ayında son imparator Romulus Agustulus un ( ) Cermen asıllı komutan Odoaker tarafından tahttan indirilmesi ile Batı Roma İmparatorluğu tarihe karışır. Böylece ilkçağ sona erer ve ortaçağ başlar Vizigotlar (Batı Gotları) Vizigotlar, Cermen kavmi olan Gotların iki ana kolundan birisini teşkil etmektedir. Tarihî kaynaklarda Gotlardan, Roma İmparatoru II. Claudius (M.S ) ve Diokletianus ( ) ile birlikte müşterek imparator olarak görev yapan Maximianus ( ) döneminde imparatorluğun barbar mütteşkleri sıfatıyla bahsedilmektedir. II. yüzyılın ortalarında Gotlar, Don ve Tuna nehirleri arasındaki bölgelerden Vistül Nehri kıyılarına kadar olan sahaya yerleşir. I. Teodosios tahta oturduğunda ilk çözmesi gereken mesele Gotlardır. Zira Edirne Savaşı nda Roma ordusunu neredeyse tamamen yok eden Gotlar geri çekilmek niyetinde değillerdir. Vizigot kabilelerinin tümünü idaresi altında birleştirmeyi başaran efsanevî kralları I. Alarik 408 yılından itibaren üç sefer düzenlediği Roma yı nihayet 410 yılında ele geçirir. 600 den 700 e kadar olan yüzyıllık dönem Vizigotların gerileme ve çöküş dönemini simgeler. Ostrogotlar (Doğu Gotları) Ostrogotlar da Vizigotlar gibi Gotların iki ana kolundan birisini oluştururlar. Vizigotlar, 454 yılında Gepidlerle birlikte Hunlara karşı kazandıkları Nedao Savaşı ndan sonra Avrupa Hun İmparatorluğu nun parçalanmasının ardından bağımsızlıklarını kazanırlar. 476 yılında Romulus Agustulus u tahttan indirerek Batı Roma İmparatorluğu na son veren Odoaker çok geçmeden Doğu Roma imparatoru Zenon ( / ) açısından tehlikeli bir rakip haline gelir. 2

4 Theodorik in 526 yılındaki ölümünün ardından Ostrogotlar eski güçlerini yitirirler. Kısa aralıklarla iktidara geçen ardılları döneminde Ostrogotların İtalya daki hâkimiyeti zayışar. Vandallar Doğu Cermen kavimlerinden olan Vandallar M.S. II. yüzyılın sonlarında Silingi ve Hastingi olarak iki boya ayrılırlar. Her iki boy da IV. yüzyılın başlarından itibaren sık sık Roma İmparatorluğu ile askerî temaslarda bulunur. Vandallar yaklaşık bir asır boyunca imparatorluk için tehlike oluşturmazlar. 401 yılında orta ve doğu Alpleri içeren Raetia eyaletini yağmalayan Vandallar, Roma İmparaoru I. Teodosios un yeğeni ile evli olan ve yarı Vandal asıllı olan general Stilicho tarafından geri püskürtülür. 406 yılının sonlarında mütteşkleri Alan ve Cermen kökenli Süev toplulukları ile donmuş Ren Nehri ni geçen Vandallar Galya ya girerler. 409 yılında Pireneleri aşarak günümüzde Portekiz ve İspanya nın yer aldığı İber Yarımadası na giren Vandallar ve mütteşkleri farklı bölgelere dağılırlar. Hastingi, Gallaecia da (Kuzeybatı İberya da); Silingi, Baetica da (Güney İberya da); Alanlar, Lusitania (Batı İberya da) ile Carthaginiensis te; Süevler, Gallaecia da geniş topraklara sahip olurlar. Doğu Roma imparatoru I. Iustinianos, 533 yılında Kuzey Afrika nın yeniden denetim altına alınması için muzaffer komutanı Belisarios u bölgeye gönderir. Kartaca şehrinin 16 km güneyindeki Akdeniz kıyılarındaki Ad Decimum Savaşı nda Vandalları mağlup eden Belisarios Kartaca yı ele geçirir. Aynı yılın sonlarında Kartaca yakınlarındaki Tricamarum Savaşı nda bir kez daha Belisarus a mağlup olan Vandal kralı Gelimer in ( ) 534 yılı başında teslim olmasıyla Kuzey Afrika daki Vandal hâkimiyeti son bulur. Lombardlar VII. ve VIII. yüzyıl kaynaklarının verdiği bilgilere göre İskandinav kökenli bir kavim olan Lombardlar (Langobardlar) IV. yüzyılın ikinci yarısında anavatanlarından ayrılarak günümüzde Çek Cumhuriyeti ile Almanya dan geçerek Kuzey Denizi ne dökülen Elbe Nehri nin doğu kıyılarına yerleşirler. İlk kralları Agilmund zamanında Polonya dan geçerek Baltık Denizi ne dökülen Yukarı Oder nehri taraşarına gelen Lombardlar buradan da Avusturya nın güneyine inerler (Jarnut 2003, s.411vd.). Lombard kralı Audoin ( ) döneminde Pannonia bölgesine gelerek imparator I. Iustinianos ile antlaşma imzalayan Lombardlar, imparatorluğun müttefiki olarak İtalya da Ostrogotlarla mücadele eden Narsis komutasındaki Bizans ordusuna yardımcı kuvvetler göndermişlerdir. Audion un ardından başa geçen oğlu Alboin ( ) döneminde Lombardların göçü son bulur ve artık kalıcı olarak İtalya ya yerleşirler ERKEN ORTAÇAĞ AVRUPASI NDA ORTA ASYALI KAVİMLER Avrupa Hunları Avrupa Hunları ile Çin kaynaklarında Hiung-nu diye anılan Asya Hunlarının aynı kavme mensup oldukları bilinen bir gerçektir (Kurat 1992, s.13). Orta Asya dan ayrılarak batıya gelen ilk Türk kavmi olarak kabul edilen Hunlar, Avrupa nın demograşk yapısının büyük ölçüde değişmesine sebep olmuşlardır. M.S. 350 yılı civarında Orta Asya dan batıya doğru harekete geçen Hunlar, ilk olarak Aral Gölü ve Don Nehri arasındaki sahalarda yaşayan Alanları mağlup ederler. Hunların önünden kaçarak Roma İmparatorluğu nun Trakya daki arazilerine yerleşen Gotların sebep olduğu karışıklık yüzünden imparator Valens in çıktığı sefer hezimetle son bulur. 378 yılı yazında Edirne yakınlarındaki savaşta imparator hayatını kaybeder. Uldin döneminde Hunlar, Karpatları aşarak bugünkü Macaristan sahasını zapt ederler. Attila ( ) döneminde, çeşitli boylar halinde kendi liderlerinin idaresinde faaliyette bulunan bütün boylar birleştirilerek, sınırları Danimarka dan İran a kadar uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda getirilir. 3

5 Avarlar VI. yüzyıldan IX. yüzyıla kadar Doğu Avrupa tarihinde önemli rol oynayan Avarların etnik kökeni meselesi bugün dahi bilim çevrelerince tartışılan bir konudur. Çin kaynaklarında Juan- Juan, Rouran veya Cücen diye geçen kavim ile bağlantıları ispatlanamadığı gibi, Türk kavmi oldukları yönünde ileri sürülen Şkirler de kesin olarak kabul görmüş değildir yılları arasında Avrupa tarihinde önemli yeri olan Avarların menşei uzun süre tartışmalara neden olmuştur. Hala bir Türk kavmi olup olmadığı tartışılan bir konu olmasına rağmen son dönemde yapılan araştırmalar bunların Türk kökenli oldukları konusunu kuvvetlendirmektedir. Bizans tarihçisi TeoŞlaktos Simokates Hakiki Avarlar ve Sahte Avarlar diye iki Avar topluluğundan bahsetmektedir. Sahte Avar Türk kökenli olup Avrupa Avarları olarak adlandırılmaktadır. Bizans kaynaklarında Hakiki Avar olarak geçenler ise köken itibarıyla Moğol asıllı Juan- Juanlara dayanmakta ve Asya Avarları olarak Bilinmektedir. MERKEZİ AVRUPA Merovenjler Ren Nehri nin bugünkü Almanya dan geçtiği hattın kuzeyinden, Baltık Denizi kıyılarına kadarki bölgede yaşayan bir Cermen kavmi olan Franklar, M.S. III. Yüzyılda Asıl Franklar ve Elbe Nehri nin bir kolu olan Saale ye atfen Salian Frankları (Francs Saliens) olarak iki ana kola ayrılmış durumdaydılar. Galya yı ele geçirerek Frank Krallığı nı kuran Merovenj kralları Salian Franklarının soyundandır. Hanedana ismini veren Merovech (Meroveé), yarı efsanevî bir kişiliktir. Hayatı ve faaliyetleri hakkında pek fazla bilgi bulunmayan Merovech asıl Frank Krallığı nın kurucusu I. Clovis in ( ) dedesidir. İspanya da Müslüman Hâkimiyeti Müslümanların İspanya yı fethi 711 yılında Emevi komutanı Tarık bin Ziyad komutasındaki İslâm ordusunun kendi adıyla anılan Cebel-i Tarık boğazını geçerek İber Yarımadası na çıkmasıyla başlar. Emevilerin günümüzdeki Kuzey Afraka sahillerini içine alan İfrikıyye nin Valisi Musa bin Nusayr ın Tanca valiliğine tayin ettiği Tarık bin Ziyad, Vizigot Krallığı nın Sebte valisi Julianus un teşviki ile İspanya ya sefer düzenlemeye karar verir. 714 yılında Emevi Halifesi I. Velîd bin Abdülmelik ( ), Musa bin Nusayr ı Şam a geri çağırır. Musa bin Nusayr, İspanya dan ayrılırken bölgenin idaresini oğlu Abdulaziz e bırakır. Bu tarihten sonra Endülüs Emevi Devleti kurulana kadar yönetim Şam daki Emevi hilafetine bağlı valilerin elindedir. 750 yılında Şam daki Emevi hilâfetinin son bulmasının ardından, onuncu Emevi halifesi Hişam ın ( ) torunu Abdurrahman bin Muaviye, sülalesinin neredeyse tamamını kılıçtan geçiren Abbasilerin elinden güçlükle kurtularak önce Tunus ta bulunan Kayrevan a, oradan da Endülüs e kaçar. KUZEY, BATI VE DOĞU AVRUPA Anglo-Sakson İngiltere Anglo-Sakson tabiri V. yüzyılın ilk yarsından itibaren Britanya nın doğu ve güney kesimlerini istila eden Cermen kavimlerini ifade etmek için kullanılan bir terimdir. M.S. 500 den 1066 yılındaki Norman istilasına kadar olan devir Anglo-Sakson dönemi olarak adlandırılır. Vikingler Açık denizlerde ve sığ nehirlerde kullanabilecekleri teknelerin dışında uzun süreler erzak temini yapmadan denizlerde seyahat edebilecekleri büyük gemilere de sahip olan Vikingler, henüz kesin olarak bilinmeyen bir sebeple VIII. yüzyıldan itibaren anavatanlarından ayrılarak iki yüzyıl boyunca Avrupa dan Asya ya kadar çok geniş bir sahada faaliyetlerde bulunmuşlardır. İrlanda, İskoçya, İngiltere ve Fransa daki manastırlarda yaşayan rahiplerin yazdıkları eserlerde 750 yılından 1100 yılına kadar buraları acımasızca yağmalayan vahşi Vikingler hakkında bilgiler bulmak mümkündür. 4

6 Slavlar Hint-Avrupa ailesine mensup olan Slavların tespit edilen ilk vatanları Vistül Vadisi ve Karpatların kuzey yamaçlarındaki bölgelerdir. Dinyeper Nehri boyunca Karadeniz ve Tuna ya doğru yayılan Slavlar daha sonra Tuna yı da aşarlar. Avar istilası sırasında Dinyeper in doğusuna geçen kabileler ise izleyen yıllarda Rus İmparatorluğu nu vücuda getirmişlerdir. Bugün Avrupa daki en kalabalık etnik grubu oluşturan Slavların, Avrupa tarihinde etkin rol oynamaları çok daha geç tarihlerde olur. Zaman içerisinde Ortodoksluğu, Katolikliği, Protestanlığı ve Müslümanlığı kabul eden Slav halkları genel olarak Doğu Slavları (Ruslar, Ukraynalılar, Belaruslar), Batı Slavları (Polonyalılar, Çekler, Slovaklar) ve Güney Slavları (Sırplar, Hırvatlar, Slovenler vd.) olarak üç gruba ayrılır. Rusya Rus tarihi bir ulus-devlet tarihi değildir. Farklı etnik unsurların birleşmesi ile ortaya çıkmış ve daha sonra büyük bir imparatorluk halini almıştır (Riasanovsky, s.9). Bununla birlikte değişik dönemlerde Moğol, Türk, Şn ve İskandinav kavimleri ile karışmış olsalar da Rus Devleti ni meydana getiren temel halk, Doğu Slavlarıdır. 750 yılında Güney Rusya ya inen İsveçliler, burada daha sonra devlete ve halka adını verecek olan Ruslarla karşılaşırlar. Rus tarihinin başlangıcı İskandinav kökenli Vareglerin Başbuğu Rurik in 856 yılında Kuzey Rusya daki İskandinav kolonilerinde düzeni sağlamak için önce Ladoga Gölü civarına sonra da Velikiy Novgorod a yerleşmesi olarak kabul edilmektedir. Polonya Ortaçağ Avrupası nda Slavlar tarafından kurulan bir diğer siyasî organizasyon, Slavların anayurtları olarak kabul edilen sahada (Vistül ve Oder nehirleri arasındaki bölge) Batı Slavları tarafından kurulan Polonya Krallığı dır. Polonya tarihinin resmi olarak başlangıcı Piast hanedanının kurucusu Mieszko nun ( ) 966 yılında Hıristiyanlığı benimsemesi olarak kabul edilmektedir. Bu davranışı ile o, sınırlarını doğu yönünde genişletmek niyetinde olan Kutsal Roma- Cermen imparatoru I. Otto nun ( ) kendi hâkimiyet bölgelerine bir saldırı düzenlemesini engellemeyi düşünür. Roma kilisesi ile yakın ilişki içinde olan Mieszko, 968 senesinde Poznan da piskoposluk kurar ÜNİTE Orta Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi ( Yüzyıllar) ORTA DÖNEM ORTACAĞ AVRUPASINDA FRANSA, ALMANYA VE İNGİLTERE ( YÜZYIL) Fransa ve Capet Hanedanı Şarlman ın 28 Ocak 814 de ölmesinin ardından oğullarından Louis, İmparatorluk tahtına oturdu. Ancak Şarlman ın ardılları onun mirasına gerektiği gibi sahip çıkamadılar. Nitekim I. Louis in 840 yılındaki ölümünden sonra en büyük oğlu Lothair, İmparatorluk tacını giymekle birlikte kardeşlerinin muhalefeti ile karşılaştı. Kardeşler arasındaki mücadele 843 yılında imzalanan Verdun Antlaşması ile sonuçlandı ve imparatorluk Şarlman ın torunları arasında üç kısma bölündü. Batı Franklarının son Karolenj İmparatoru V. Louis, 987 yılında ölünce Frank soylularından Hugh Capet ( ) kral seçildi. Capet Hanedanı nın Fransa da güç kazanması VI. Louis ( ) dönemiyle başlamıştır. Paris ve çevresinde güçlü bir kontrol sağlayan VI. Louis iktidarının büyük kısmı boyunca krallık otoritesini tanımayan baronlarla mücadele etti ve pek çoğunu itaat altına almayı başardı. VII. Louis in oğlu II. Philip ( ) döneminin en önemli gelişmesi III. Haçlı Seferidir. Kutsal Roma İmparatorluğu ve Almanya

7 962 den 1806 yılına kadar varlığını devam ettiren ve Merkezî Avrupa nın büyük kısmı ile İtalya yı kapsayan Kutsal Roma İmparatorluğu Avrupa nın en büyük monarşisidir. 800 yılında Papa tarafından ilk Kutsal Roma İmparatoru ilan edilen Şarlman ın ölümünden kısa bir süre sonra Frank Krallığı, onun torunları arasında bölüşüldü. 936 yılında Aachen de Alman Kralı ilan edilen I. Otto ( ) nun, 2 Şubat 962 de Papa XII. John tarafından taç giydirilerek imparator ilan edilmesi, Kutsal Roma İmparatorluğu nun kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir yılları arasında Kutsal Roma İmparatorluğu iki hanedan tarafından idare edildi. Bunlar yılları arasında hüküm süren Sakson Hanedanı ve yılları arasında hüküm süren Hohenstaufen Hanedanı dır yılında son Hohenstaufen Hanedanı İmparatoru IV. Konrad ( ) ın ölümünden 1438 yılında Habsburg Hanedanı nın iktidarı ele geçirmesine kadar olan devrede merkezî otorite oldukça zayıfladı. I. William ın Ardılları I. William 1087 yılında ölünce oğullarından II. William ( ) İngiltere tahtına otururken en büyük oğlu Robert, Normandiya dükü oldu. William ın krallığının oğulları arasında bölünmesi, kardeşler arasında mücadele yaşanmasına sebep oldu. Aslında bu mücadeleyi ateşleyenler krallığın kanalın iki yakasındaki topraklarının birleştirilmesi düşüncesinde olan soylulardı yılında Robert tahtı ele geçirmek için kardeşine karşı isyan başlattı, ancak başarılı olamadı. II. William ın 1100 yılında bir av sırasında şüpheli bir şekilde okla göğsünden vurularak ölmesinin ardından İngiltere tahtına kardeşi I. Henry ( ) oturdu. I. Henry nin ilk olarak halletmesi gereken mesele II. William ın ölümünden sonra Normandiya nın idaresini tekrar ele geçiren ağabeyi Robert idi. I. Richard (Aslan Yürekli) ( ) 3 Eylül 1189 da Webminister manastırında düzenlenen törenle resmî olarak İngiltere krallık tacını giyen Richard, Yahudilerin bu törene katılmasını yasakladı. Daha sonra Yahudi önde gelenleri yeni krala armağanlarını vermek amacıyla saraya geldiklerinde kralın emri ile tartaklanarak saraydan atılmışlardır. Bu olayların ardından Londra da Richard ın bütün Yahudilerin öldürülmesi emri verdiği yönünde söylentiler çıkınca şehirde Yahudi avı başlamış ve evleri yakılan, malları yağmalanan Yahudiler acımasızca katledilmişlerdir. Eyyubî hükümdarı Selahaddin in 1187 yılında Kudüs ü Haçlılardan geri alması üzerine Papanın çağrısı ile düzenlenen Üçüncü Haçlı Seferine katılmaya karar veren I. Richard, 1190 da ordusuyla İngiltere den ayrıldı. Kudüs e deniz yoluyla giden I. Richard, önce Sicilya ardından Kıbrıs ı zapt ettikten sonra Akka önlerinde karaya çıktı. John (Yurtsuz John) ( ) ve Magna Carta (1215) II. Henry nin en küçük oğlu olan John ( ), başlangıçta çok ön planda olmasa da, ağabeylerinin babalarına karşı isyan etmelerinin ardından diğer oğullarından nefret eden kral tarafından 1177 de İrlanda Lordu olarak atandı. I. Richard, Üçüncü Haçlı Seferi ne katılmak için ülkesinden ayrılırken kardeşi John dan İngiltere ye girmeyeceği ve yönetime müdahale etmeyeceğine dair söz almıştı.1199 yılında I. Richard ölünce John, kral ilan edildi. Ancak Normandiya ve Anjou dükleri, onun krallığını tanımadılar ve tahtın gerçek sahibinin Fransa da hapis tutulan Arthur olduğunu ilan ettiler. Latince Büyük Sözleşme, Büyük Ferman anlamlarına gelen Magna Carta, Ortaçağ İngilteresi nin en önemli belgelerinden bir tanesidir. Magna Carta, sonradan farklı şekillerde yorumlanmışsa da aslında feodallerin kral karşısında haklarını garanti altına alan bir belgedir. III. Henry ( ) ve I. Edward ( ) 6