F K R VE SANAT ESERLER DÜZENLEMELER NDE ESER KAVRAMI

Transkript

1 F K R VE SANAT ESERLER DÜZENLEMELER NDE ESER KAVRAMI Av. DEN Z MUfiLU Bu çal flman n konusu, 5846 S. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsam nda eser dir. Öncelikle fikri mülkiyet kavram tart fl larak içeri i belirtilecek, hukuki mahiyeti ve özelliklerine de inilecektir. Daha sonra 5846 Say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsam nda bir fikri hak konusu olarak eser say lman n koflullar incelenecektir. Yaflam n her alan nda karfl m za ç kan kitaplar, filmler, heykeller, tablolar, karikatürler, yaz l mlar, otomobiller, ilaçlar, bitki çeflitleri gibi çeflitli ürünler fikri mülkiyet kavram kapsam ndad r. Bu hukuk alan nda kavram karfl lamak üzere çok çeflitli terimlere yer verilmifltir. "Fikri Hak/ Mülkiyet", "Entellektüel Mülkiyet", "Telif hukuku", "S - nai Hak/Mülkiyet" gibi terimlerin kullanm fl oldu u görülmektedir. Fikri mülkiyet Fikri mülkiyet terimi genifl ve dar anlamda olmak üzere iki flekilde tan mlan r. Genifl anlam yla fikri mülkiyet hukuku, patent, endüstriyel tasar m, marka, ticaret unvan, fikir ve sanat eseri, faydal model, co rafi ad, bilgisayar programlar, veri tabanlar, yar iletken topografyalar (çipler), entegre devrelerin yerleflimini ifade etmektedir. Dar anlamda ise fikri mülkiyet kavram bilim ve edebiyat eserlerini, sinema eserlerini, güzel sanat eserlerini, bilgisayar programlar n ve veri tabanlar üzerindeki haklar bir di er deyiflle telif haklar n ifade etmektedir. Fikri mülkiyet bafll, fikir unsurunun ön planda olmas na ya da fikri ürününün sanayiye uygulanabilirli i ve sanayi ile ilgili olmas aç s ndan fikri mülkiyet (telif haklar ) ve s nai mülkiyet olmak üzere iki alt gruba ayr lmaktad r. Kimi yazarlar ve kurumlarca fikri mülkiyet terimi ve s - nai mülkiyet terimi birbirinden farkl olarak yorumlanmaktad r. Bu görüfle göre, fikri mülkiyet terimi yaln zca fikir ve sanat eserlerini kapsamakta; markalar, endüstriyel tasar mlar, patentler ve faydal modeller co rafi ad ve iflaretler s nai mülkiyet kavram kapsam nda say lmaktad r. (1) (1) lhan Öztrak, Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar, Ankara, 1971, s.4 (Ayn görüflte DPT, Sekizinci Befl Y ll k Kalk nma Plan Fikri Haklar Özel htisas Komisyon Raporu, Ankara, 2000, s )

2 96 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 1 Y l Haziran 1994 tarih ve say l Resmi Gazete'de yay mlanan Türk Patent Enstitüsü'nün Kurulufl ve Görevleri Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Türk Patent Enstitüsü, s nai mülkiyet haklar n patentler ve faydal modeller, markalar, endüstriyel tasar mlar, co rafi iflaretler, entegre devrelerin topografyalar olarak saym flt r. Türk Hukuk ö retisinde baz yazarlar ise fikir ürünü olarak fikir ve sanat eserlerini, patentleri, endüstriyel tasar mlar, yar iletimli topografyalar kabul etmekte ve s nai haklar bafll alt nda markalar ve di er ay rt edici iflaretleri (ticaret unvan ve iflletme ad ) ifade etmektedirler. (2) Zira, WIPO (World Intellectual Property Organisation) olarak adland r lan Dünya Fikri Mülkiyet Teflkilat Anlaflmas n n 2. maddesinde fikri mülkiyet kavram n n, edebiyat, sanat ve bilim eserlerini, icrac sanatç lar n, yap mc lar n, ve yay n kurulufllar n n haklar n, insanlar taraf ndan yap lan kefliflerin, bilimsel bulufllar n, s nai tasar mlar n, ticaret ve hizmet markalar n n, ticari unvan ve tasar mlar ile haks z rekabete karfl korumay içerdi i ni hükme ba lanm fl; s nai mülkiyet ayr m olmaks z n say lan fikri çaba sonucu gerçeklefltirilmifl ürünlerin hepsini fikri mülkiyet kavram alt nda toplanm fl ve örgütün görev alan na dahil edilmifltir. Fikri çaba sonucu oluflan ürünlerin fikri hak ya da sinai hak olarak ayr ma tabi tutularak adland r lmalar na uluslararas metinlerde de yer verilmifltir tarihli Paris Sözleflmesi ile patent, marka ve tasar m gibi fikri haklar düzenlenmifl, 1886 tarihli Bern Sözleflmesi ile de fikir ve sanat eserlerine koruma sa lanm flt r. Avrupa Toplulu u-türkiye Ortakl k Konseyinin Gümrük Birli i ne iliflkin 6 Mart 1995 tarihli karar nda fikri, s nai ve ticari mülkiyet deyimi kullan lm flt r. (3) Mülkiyet ve Eser Çeflitli flekillerde s n fland r lmalar na karfl n temelde birer fikir ürünü olan patent, marka, faydal model, endüstriyel tasar m ve eserler her ne kadar tarihsel süreçte ve uygulamadaki farkl l klar nedeni ile fikri ve s nai olarak ayr ma tabi tutulsa da an lan kavram n fikri mülkiyet haklar deyimi ile ifade edilmesi daha do ru olacakt r. (4) Mülkiyet hakk, insanl n varoluflundan beri mevcut olan, bir kimseye bir fley üzerinde en genifl hakimiyeti ve yetkiyi sa layan hakt r. Bu hak esas olarak, bir fleye sahip olmak di er bir ifade ile hakimiyet, aidiyet kavramlar n içeren malik ile fley aras ndaki iliflkiyi ifade etmektedir. (2) Ünal Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, Güncellefltiriflmifl ve Geniflletilmifl Üçüncü Bas, stanbul, Beta, Eylül 2004,s.4 (3) Ünal Tekinalp, (Tekinalp/Tekinalp), Avrupa Birli i Hukuku, Güncellefltirilmifl 2. bas, stanbul, Beta, 2000, s. 682 (4) Ayn yönde Adalet Divan karar EJC Joined cases 55 and 57/70 Musik-Membran GmbH and K-tel International v GEMA (ECR 1981 paras )

3 Eser Kavram Av. Deniz Mufllu 97 Mülkiyet iliflkisinin unsurlar ndan olan fley, zamanla gayri maddi haklar da ifade etmeye bafllam flt r ki buradan fikri mülkiyet ve s nai mülkiyet kavramlar do mufltur. Fikri mülkiyet kavram tafl n r ve tafl nmaz mülkiyeti ile iliflkili ve fakat onlardan ba ms z olarak geliflmifl bir kavramd r. Fikri haklar para ile ölçülebilme aç s ndan malvarl haklar ndan; ayn zamanda baz yönlerden para ile ölçülemez olmalar sebebiyle flah s varl haklar ndan say l rlar. Ayn zamanda fikri ürün, üzerinde vücut buldu u eflyadan ba ms z olarak var olmas nedeniyle, eflya hukukunun koruma kapsam d fl nda kalmaktad r. Yani fikri ürün eflya olmad için klasik anlamda mülkiyet ve dolay s yla da zilyetlik hükümlerine tabi de- ildir. Zira, gayri maddi anlam na gelen yani maddeden oluflmayan, nesnelerle de ilgili olmayan di er bir deyiflle elle tutulmay p; gözle de görülemeyen insan fikri sonucu oluflan ürün, yukar da belirtilen eflya kavram - n n aksine tafl n r ya da tafl nmaz niteli ini haiz olmamas sebebi ile ayni hakk n konusunu oluflturmaz. (5) Söz konusu mülkiyet türünde hakk n hakimiyet alan fikirdir ve dolay s yla MK anlam ndaki mülkiyetten farkl d r. Herkese karfl ileri sürülebilme aç s ndan ise haklar mutlak ve nispi olmak üzere ikiye ayr lmaktad r. Bu ayr m, üzerinde hak iddia edilen ile hak sahibinin bu hakk n ileri sürebilece i çevrenin geniflli ine veya darl na göre yap lmaktad r. Hak sahibinin, di er kiflilere karfl bu hak ve yetkisini en genifl flekilde kullanabilmesi, ileri sürebilmesi söz konusu ise mutlak hak; herkese karfl olmay p sadece bir veya birkaç kifliye karfl ileri sürülebilmesi söz konusu ise nispi hakk n mevcut oldu u söylenebilir. (6) Mutlak haklar kifliler ve mallar üzerinde olmas bak m ndan ikiye ayr l r S. FSEK anlam nda eser say lan her fikri çaba ürünü mutlak niteliktedir ve herkese karfl ileri sürülebilir. Bu hak sahibine inhisari, tekelci yetkiler verir. Fikri hak bu nedenle de soyuttur ve eflyadan ayr d r. Fikrin Tabi Oldu u Hukuk Fikri ürün üzerindeki mutlak hak sonsuza kadar de il de süreli olarak kullan labilirken eflya üzerindeki mutlak hak irade unsuru devam etti i sürece kullan labilir. Eflya üzerinde mülkiyet hakk na sahip olan bir kimsenin, kendi iradesi söz konusu olmad sürece o eflya üzerindeki her türlü tasarruf hakk kendisine aittir ve süresizdir. Ancak fikri ürün üzerindeki hakk n kullan m belli bir koruma süresince geçerlidir. Örnek olarak bir 5846 S. FSEK te bir eserin koruma süresi 70 y l, 554 S. Endüstriyel Tasar mlar n Korunmas Hakk nda KHK da bu süre 5 y lda bir uzat l- (5) Ünal Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, Güncellefltiriflmifl ve Geniflletilmifl Üçüncü Bas, stanbul, Beta, Eylül 2004,s.7 (6) Necip Bilge, Hukuk Bafllang c, Gözden Geçirilmifl 13. Bask, Ankara, Turhan Kitapevi, 1999, s.179

4 98 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 1 Y l 2007 mak kofluluyla toplamda 25 y ld r. Fikri haklar üzerindeki mülkiyetin belli bir süreye ba l olmas yararlanma, benzetme serbestisinin bir sonucudur. Buradaki amaç her düflünürün, sanatç n n kendinden öncekilerin düflünsel ürünlerinden yararlan lmas n sa layarak fikri çabalar gelifltirmektir. Zira fikri haklar üzerindeki mülkiyet hakk süreli olmaz ise teknik, bilimsel vs. anlamda geliflme yaflanmas söz konusu olamaz. Fikri ürünün temel özelliklerinden bir di eri de soyut olmas d r. Fikri mülkiyet bir eflyan n üzerinde ortaya ç kar ve flekillenir. Örnek olarak fikri mülkiyetin söz konusu oldu u bir romanda korunan sayfalar veya kitab n cildi de ildir. Bir tabloda korunan tuval de il, resim sanat d r. Bir heykel çal flmas nda heykel fikri korunma kapsam ndad r yoksa madde olarak mermer, bronz korunma kapsam nda de ildir. Bu nedenle fikri mülkiyet hukukunda fikrin üzerinde tecessüm etti i eflya de il, soyut de- er korunur. Fikrin tabi oldu u hukuk ile eflyan n tabi oldu u hukuk farkl d r. Soyut fikir somut bir nesneye uygulan r veya somut nesneler vas tas yla hayata geçirilir. Onlarda veya onlar arac l yla vücut bulur. Ancak fikri ürün ile bu ürünün üzerinde varl k buldu u nesnenin hukuku farkl d r. Bu farkl l k flöyle örneklendirilebilinir; Fikri çaba sonucu dünyan n herhangi bir yerinde daha önce kamuya sunulmam fl olan kendine özgü özelliklere sahip olan herhangi bir ürününün örnek olsun bir cep telefonunun çal nmas ceza hukukunca yapt r ma ba lanmas gereken bir husus iken; bu cep telefonunun tasar m n, özgünlü ünü, onu di erlerinden farkl k lan fikrin bir baflkas taraf ndan taklit edilmesi, üretilmesi, reklam n yap lmas, pazarlanmas, sat lmas fikri mülkiyet hukukunca yapt - r ma ba lanmas gereken bir husustur. Fikri hakk n bir di er özelli i ise ülkesel olmas d r. Bir mutlak hak olarak fikri hak ayn zamanda tükenme ilkesine de ba l d r. Yani bir fikri mülkiyet hakk konusu ürün sahibinin izni ile ticaret hayat na girdi i takdirde, onun yeniden sat ma konu olmas engellenemez. (7) Uluslararas Sözleflmelerde eser kavram n n ayr nt l bir tan m na yer verilmedi i gözlenmektedir. Bern Sözleflmesi nde eser kavram n n tan m yap lmamakla birlikte, 2. madde de eser türleri say lm flt r. Bu metinde eserlerle ilgili olarak iki önemli nitelikten bahsedilmifltir. Bu niteliklerden ilki, eserlerin özgün (orijinal) olmas d r (Brüksel 2/2, Paris 2/3). Eserler için öngörülen ikinci nitelik ise eserlerin yarat c düflünce ürünü olmas d r (Brüksel 2/3, Paris 2/5) tarihli nsan Haklar Evrensel Beyannamesi nin 27. maddesinde herkesin toplumun kültür hayat na kat lmak, güzel sanatlardan etkilenmek, bilim alan ndaki geliflimi ve bunun yararlar n paylaflmak hakk - (7) Ünal Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, s.12

5 Eser Kavram Av. Deniz Mufllu 99 na sahip oldu unu ve herkesin, yaratt her türlü bilim, edebiyat ve sanat eserleri ile ilgili olarak do acak manevi ve maddi yararlar n n korunmas na hakk oldu unu öngörmekte ve eserlerin insanlar n düflünce ürünlerinden, insan akl n n eme inden (the work of the human mind) söz edilmektedir. Yasalarda Eser Tan m Ülkemizde baz kanunlarda eser tan m na flöyle yer verilmifltir: 3257 Say l Sinema, Video ve Müzik Eserleri Kanunu na göre eser, film, video ses tafl y c lar ve benzerleri üzerine kaydedilmifl hareketli veya sesli fikir ve sanat mahsulleri olarak tan mlanm flt r say l Bas n Kanunu nda bas lm fl eser kavram yer almakta ve neflredilmek üzere tab aletleriyle bas lan ve sair her türlü vas talarla ço- alt lan yaz ve resimler gibi eserlerdir fleklinde tan mlanm flt r. Türk Borçlar Hukuku sisteminde eser tan m do rudan yap lmamakla birlikte BK n n 355. maddesinde istisna (eser) sözleflmesi istisna, bir akittir ki onunla bir taraf (müteahhit), di er taraf n (ifldahibi) vermeyi taahhüt eyledi i semen mukabilinde bir fley imalini iltizam eder olarak ifade edilmifltir. Burada sözleflme konusu imal olunan fley eser olarak tan mlanm fl ve fakat bu imal edilmenin ne flekilde olaca belirtilmemifltir. Ülkemizde FSEK ilk olarak Ord.. Prof. Dr. Ernst E. Hirsch taraf ndan haz rlanarak TBMM ye sunulmufl ve 5 Aral k 1951 tarihinde kabul edilerek, Fikir ve Sanat Eserler Kanunu ad yla 1 Ocak 1952 tarihinde yürürlü e girmifltir. FSEK te ilk de ifliklik tarih ve 2936 Say l Kanunla, ikinci de ifliklik tarih ve 4110 say l Kanunla gerçeklefltirilmifltir. Son olarak FSEK te 4630 Say l Kanun ile tarihinde de ifliklik yap lm flt r say l FSEK 1-B maddesinin a bendinde Eser: sahibinin hususiyetini tafl yan ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak say lan ve her nevi fikir ve sanat mahsullerini ifade eder hükmüne yer verilmifltir. FSEK anlam nda eser say lman n baz koflullar vard r. Ancak bu koflullar belirtilmeden önce doktrinde bu koflullar n nas l s n fland r ld n incelemek gerekmektedir. Ö retide (8) a rl kl olarak eser say lma flartlar Objektif Unsur (fiekle liflkin flart) ve Subjektif Unsur (Esasa iliflkin flart) olmak üzere iki ana kategoriye ayr lmaktad r. Bir k s m yazarlar ise eser say lma koflullar n objektif ve subjektif ayr m na tabi tutmaks z n baz flart- (8) Hirsch, E., Fikri Say II, Ankara, 1948, s. 130,131; Arslanl, H, Fikri Hukuk Dersleri II, Fikir ve Sanat Eserleri, stanbul, ,5; Darda an, Esra, Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklardan Do- an Kanunlar htilaf, Ankara 2001, s.9; Erel; fi. Türk Fikir ve Sanat Hukuku, Ankara, 1998, s.32 vd. ; Atefl, s , Yarsuvat, Duygun, Fikir ve San at Eserleri, s , Dr. Gürsel Üstün, Fikri Hukukla lgili Bilirkifli Raporlar I, stanbul, Besam Yay nlar, 2001

6 100 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 1 Y l 2007 lar n ek flartlar nda var oldu u bir baflka s n fland rmaya tabi tutmaktad r. (9) Kimi yazarlarca flekle iliflkin unsur olarak da adland r lan eser say lman n objektif unsuru, FSEK te belirtilen eser türlerinden birine dahil olma gere ini ifade eder. Yani bu unsur FSEK madde 1/B de say lan eser türlerinden birine dahil olan fikri ürünlerin eser olarak korunaca n ifade etmektedir. Kanundaki s n rl say prensibine göre ilim ve edebiyat eserleri, güzel sanat eserleri, musiki eserleri ve sinema eserleri formatlar ndan birine giren fikri ürün hukuk düzeni taraf ndan korunur. Eser say lman n subjektif unsuru yani esasa iliflkin koflul ise eserin sahibinin hususiyetini tafl mas d r. Hususiyet kavram doktrinde birçok yazar de iflik flekillerde yorumlanm fl, ancak günümüzde bu kavram genel olarak bir çerçeve çizilerek genel bir tan ma ulaflm flt r. (10) Bu aflamada hususiyet kavram na iliflkin yorumlar ve tart flmalara yer verilmeden, genifl anlam yla özgünlük dar anlam yla sahibinden bir fleyler, sahibinin özelliklerini tafl mak anlam na geldi i belirtilmekle yetinilecektir. Eser Say lman n Koflullar Bir fikir ve sanat eserinin FSEK anlam nda korunabilmesi için baz flartlar n bir arada varl gerekmektedir. Bu flartlar özel veyahut genel olarak ayr ma tabi tutulmaks z n afla da belirtilmektedir: Fikri bir çaban n ürünü olmas Sahibinin hususiyetini (özelli ini) tafl mas Sahibinin hususiyetini yans tacak düzeyde flekillenmifl olmas FSEK te öngörülen eser türlerinden birine dahil olmas (numerus clausus ilkesi) (11) Bu dört flart n varl n mahkeme resen araflt r r. (12) Öncelikle eser bir fikri çaban n ürünü olmal d r. Yani eserler mutlaka insan faaliyeti sonucu ortaya ç kmal d rlar. (13) Bu nedenle baflka canl - lar taraf ndan, tesadüfi olarak meydana getirilen flekiller veya çeflitli do- al olaylar n oluflturduklar flekiller eser say lmazlar. (14) nsanlar taraf ndan ve fikri bir çaba sonucu oluflmam fl olan örnek olsun, Pamukkale Travertenleri, Peri Bacalar eser say lmamaktad rlar. (9) Ünal Tekinalp, s.97, Ramazan Uslu, Türk Fikir ve Sanat Hukukunda Eser Kavram, Ankara, Seçkin, 2003, s. 63 (10) Ramazan Uslu, s. 35 (11) Ünal Tekinalp, s. 97 (12) Senai Olgaç, Fikir Haklar Ve Yay n Sözleflmeleri, Ankara 1979, s. 99, Ayn görüflte; Dr. Gürsel Üstün, s.4 (13) Bkz. 4.HD , 1976/5913 E., 1977/7617 K. (14) Ünal Tekinalp, s. 106

7 Eser Kavram Av. Deniz Mufllu 101 Ayn flekilde hayvanlar n yapm fl olduklar fleyler her ne kadar estetik görünüme bürünmüfl olsalar da eser kapsam nda say lmazlar. Eserin insano lu taraf ndan belli bir düzeyde emek, çaba ve yetenek ile oluflturulmas gerekmektedir. (15) Buradan anlafl lmas gereken fludur ki; eser insano luna ait bir meziyet ile vücuda getirilmelidir. Eserin fikri bir çaba sonucu meydana getirilmesi koflulu, bilgisayar arac l ile yap lan çizimlerin, çevirilerin, grafiklerin veya müziklerin eser olup olmad tart flmas - n n yap lmas n gerektirmifltir. Bir bilgisayar n yapt çevirinin eser olamayaca hususunda tart flma söz konusu de ilken, bilgisayar arac l yla yap lan ve bu araçlar kullanarak herkesin ayn fleyi meydana getirebilmesinin mümkün oldu u çizim ve grafiklerin eser say lamayaca belirtilmektedir. (16) Ayn flekilde s radan hiçbir özellik tafl mayan foto raflar n, s radan krokilerin eser say lmamas gerekmektedir. Hususiyet kelimesi Arapça kökenli olup özellik anlam na gelmektedir S. Kanunda bir fikri ürünün eser olarak kabul edilebilmesi için sahibinin hususiyetini tafl mas gerekti i aç kça belirtilmifltir. Hususiyet kavram doktrinde ve baz ulusal yasalarda çeflitli flekillerde ifade edilmifltir. Öncelikle baz ulusal metinlerde hususiyet konusuna flöyle yer verilmifltir. Örne in Alman hukukunda, kiflisel fikri yarat mlar ; Hollanda hukukunda, yarat c çal flma sonucunda farkl l ay rt edici olan ya da kiflisel özellikleri olan eserlerin korunmas ndan bahsedilirken, Frans z ve talyan Hukuklar nda yazar n kiflili inin izlerini tafl mak ifadesi kullan lm flt r. K ta Avrupa s özgünlü ü bu flekilde tan mlarken ngiliz Hukuku taklit edilmemifl olmay orijinallik olarak yorumlamaktad r. (17) Hirsch e göre, yarat c bir muhayyale mahsulünü di erlerinden ay - ran vas f, mübdiinin flahsiyetinden ald hususiyettir. (18) Buradan anlafl lmaktad r ki herkes taraf ndan meydana getirilemeyen yani özgünlü ü, orijinalli i içinde bar nd ran bir ürün ancak eser vasf n haizdir. Arslanl ise Hirsh in aksine muhayyile mahsulü eserlere hayatta nadiren tesadüf edilebilece ine de inmifl ve pek çok eserin bu nedenle koruma kapsam d fl nda kalaca n ileri sürmüfltür. Ayr ca Arslanl ya göre hususiyet, eser sahibine nispet edilebilecek fikri çal flman n nispi ba ms zl nda aranmal d r. Buna göre; yeni meydana getirilmifl eser daha önce var olan bir di er eserden tamamen farkl l k tafl mak zorunlulu unda de ildir, önceki eserden yararlanman n kopya edilmek fleklinde olmamas ya da fark edilebilir düzeyde taklit niteli i tafl mamas gerekmektedir. Yarsuvat ise hususiyeti bir eserin fikir ürünü olmas n n en önemli flart onu yaratan kimsenin orijinalli ine sahip olmas gerekir (19) ifadesine yer vererek eseri (15) U ur Çolak, FMR Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, C.4, S.2004/3, s.25 (16) Ünal Tekinalp, s. 106 (17) Ayfle Saadet Ar kan, MÜAT, Avrupa Araflt rmalar Dergisi, C.4, Say /No 1-2, GB Çerçevesinde Türkiye de Fikri ve S nai Haklar n Korumas Özel Say s. 75, 76 (18) Hirsch E., Fikri Say II, Ankara, 1948, s. 12 (19) Yarsuvat, Duygun, Fikir ve San at Eserleri, s

8 102 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 1 Y l 2007 meydana getiren ile eser aras ndaki temel ba n hususiyet oldu unu ileri sürmüfltür. Befliro lu, düflüncenin farkl bir biçimde anlat lmas n n hususiyet oldu unu belirtmifl ve bir eserin özgün say lmas için biçim, düzen ve anlat m yönünden özellik tafl mas n yeterli görmüfltür. (20) sviçre Federal Mahkemesinin Tarihli bir kararda ayn görüfle yer vermifltir: E er, eserlerdeki düflünceler korunmufl olsayd, düflünce yaflam nda herhangi bir geliflmeye tan k olunmazd. Yasa bir eserin baflkalar taraf ndan ço alt lmas n engellemektedir. Eserlerdeki düflüncelerden yararlanarak bir baflka eser oluflturulmas n de il Tekinalp, hususiyeti, genifl olarak yorumlamakta ve üslup ta ortaya ç karak her eser sahibi taraf ndan farkl ifade edilifl tarz oldu unu belirtmektedir. Bu nedenle her eserin sahibinin yarat c l n içerdi ini dolay s yla da bireysel ve öznel oldu unu ifade etmektedir. Ayr ca s radan olan hiçbir yaz n n, foto raf n, binalar n, danslar n eser olmad n ve belirli bir düzeye sahip fikri çaban n her sonucunu FSEK anlam nda eser oldu- unu belirtmektedir. Öztrak a göre, Hayatta tam anlam yla yarat c bir fikri çal flma veya imgelem mahsulü olan fikir ve sanat ürünleriyle çok nadir olarak karfl lafl - r z ve genellikle her fikir ve sanat ürünü kendisinden önce meydana gelenlerden az veya çok yararlan r. (21) Fikrimce, bir kimsenin kiflili inin, dilinin, ifade tarz n n somutlaflt - r lmas olarak tan mlayabilece imiz üslup ile hususiyet kavram ifade edilmelidir. Zira günlük hayat n ola an ak fl içerisinde herkes taraf ndan yap labilecek ve o eserin bir sahibinin oldu unu hissettirmeyecek sonuçlar eser olarak saymamak gerekir. Elbetteki, bir eser meydana getirilirken daha öncekilerden yararlan lmas, intihal yap lmamas flart yla mümkündür. Ancak bu faydalanma, eseri meydana getirenin yarat c çabas n ortadan kald rmamal ; ona yol göstermelidir. Tamamen flaheser olarak dünyada eflinin benzerinin bulunmad eserler vücuda getirmek günümüz koflullar nda elbetteki oldukça güçtür. Ancak, hangi çeflit eser çal flmas olursa olsun, ister fikir eseri ister sanat eseri, konu bafll na ve bu yaz n n da ana kayna n oluflturan Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun ruhuna uygun olarak; eserin, hususiyet koflulu çerçevesinde özgünlü ü olan ve kendine has olmas zorunlulu u mevcuttur. Yani eseri meydana getirenin de varl eser seyredilirken, okunurken, incelenirken, duyuldu unda vb. hissedilmelidir. Üslup bir fleyi di erlerinden ay ran, farkl laflt ran anlat m flekli ise ayn olay farkl bak fl aç lar ile ifade eden eser sahiplerinin varl eser türü fark edilmeksizin ortaya ç kmal d r. (20) Ak n BEfi RO LU, Düflünce Ürünleri Üzerinde Haklar, 1999, Ankara, s.51 (21) lhan Öztrak, Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar, Ankara, 1971, s.16

9 Eser Kavram Av. Deniz Mufllu 103 Eserin Korunmas Fikri bir çaban n eser olarak korunabilmesi için bir biçimde ifade edilmesi gerekir. Kanun salt düflüncenin eser olarak korunmas na olanak tan nmamaktad r. Gerçekten de insan zihninde kalan ve aç a ç kmam fl olan düflüncelerin di er insanlar taraf ndan anlafl lmas mümkün de ildir. Bu düflüncelerin korunabilmesi için bir forma girmifl olmas yani bir biçim kazanm fl olmas gerekmektedir. Yani insan zihninde yer alan düflüncelerin bir flekilde yaz yla, sözle, flekille, dans ile flekillenmifl olmas gerekmektedir. (22) Ancak bu husus flekillenmifl olan düflüncenin göze estetik aç dan da hitap etmesi koflulunu ya da anlafl l r olmas koflulunu getirmemektedir. Buna göre müsveddeler, krokiler, bafllan lm fl taslak halinde olan bir resim, bir beste, sahibinin hususiyetini tafl d sürece eser olarak korunmal d r. Zira henüz tamamlanmam fl olsalar dahi fikir flekillenmifltir ve korunmas gerekmektedir. Ayn zamanda FSEK kapsam nda bir eserin korunmas için yay mlanm fl olmas, sergilenmesi, toplumca bilinmesi yani herhangi bir flekilde kamuya sunulmas bir flart olarak aranmamaktad r. Bu husus da dar anlamda fikri mülkiyet haklar n n bir di er deyiflle telif haklar n n, s nai mülkiyet haklar nda oldu u gibi kamuya sunum, eskiye dayal kullan m vb. gibi koflullar olmaks z n müsvedde, taslak, plan olsun ya da tamamlanm fl olsun, sahibinin hususiyetini tafl yan fikri ürünün, kanunda say lan gruplardan birine dahil edilebilmesi durumunda korunma kapsam nda oldu unu göstermektedir. Bu ilkeye gere i, fikri bir çaba sonucu ortaya ç kan bir ürünün eser say labilmesi için FSEK te öngörülen dört gruptan birine dahil olmas gerekmektedir. Yani bir fikir ve sanat eserinin FSEK kapsam nda eser olarak nitelendirilebilmesi ve bu kanunun korumas ndan yararlanabilmesi için kanunda say lan formatlardan birine dahil olmas gerekmektedir. Eser olarak nitelendirilecek insan zekas ürün, tür ve say bak m ndan çok çeflitli olabilir. Fikri ürünlerin tür ya da say çeflitlili inin sa lanmas içinde yaflan lan ça n sosyo-ekonomik ve kültürel geliflimine ba l - d r. Buna ba l olarak da kanun koyucunun eser say lacak fikir ürünlerini münferiden saymas olas ve ayn zamanda mant ki de de ildir. (23). Dolay s yla 5846 say l yasa da ilk olarak ana gruplar eserin niteli ini, amaç ve ifllevini, eserden yararlanma flekillerini göz önünde bulundurarak belirlemifltir. Eser türlerinden birine girme konusunda FSEK eser olarak kabul edilecek fikri ürünün kanunda belirtilen eser türlerinden birine dahil olmas zorunlulu unu (numerus clausus) aram fl ve fakat bir türe giren eserlerde bu ilkeyi geçerli saymam flt r. Dolay s yla, kanunca belirlenmifl türlere girmesine ek olarak bir türe giren eserlerde s n rlay c bir yöntem (22) Ak n Befliro lu, s (23) Atefl, s.61

10 104 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 1 Y l 2007 izlememifltir. Zira FSEK 2-5 maddelerinde Maket ve benzerleri, Her türlü tiplemeler, her çeflit mimarl k ve flehircilik tasar m ve projeleri, mimarl k eserleri gibi içeri i çok çeflitli olabilecek s n rlar belirlenmemifl ifadeler kullan lm flt r. Örnek olarak günümüzde televizyon program formatlar n n kanunda belirtilen alt gruplardan birine dahil edilip edilemeyece i konusu tart flmal d r. Fikrimce, belirtilen di er koflullar eksiksiz tafl mas zorunlulu u ile birlikte, öncelikle televizyon program formatlar insan zihni taraf ndan, bir çaba sonucu, onu meydana getirenin hususiyetini tafl mas flart (ancak hususiyet kavram n n genifl yorumlanmas flart yla ) ile s n rl olarak say lan gruplardan birine dahil olabilir. (24) Kanunla de ifliklik yap lmadan bu dört ana grup d fl nda kalan yeni bir grup oluflturularak o gruba dahil edilen eserlerin FSEK kapsam nda korunmalar mümkün de ildir. Ancak bu eserlerin alt gruplar yukar da da belirtildi i üzere k s tlanmam flt r. Doktrinde kanunun bu ilkeyi benimsemedi i yönünde bir görüfl bulunmamaktad r. Son söz olarak, yukar da ayr nt lar ile belirtilen özelliklerin bir arada bulunmas ile "eser" niteli ini kazanm fl fikri ürünler, 5846 Say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsam nda koruma alt na al nm flt r. Ulusal ve uluslararas mevzuat, fikri çaba ürünü olan kiflisel yarat m merkez kavram olarak ele alm fl, bilginin ve fikri çaban n da bir sermaye çeflidi olarak korunmas sa lanm flt r. (24) Ayn görüflte Yarg tay 11. HD. E. 2004/6612, K.2005/3278, Y. 11. HD. K.2000/8439 Aksi görüfl için bkz. U ur Çolak, FMR Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, C.4, S.2004/3, s.32,33