BAKANLIKLAR ÜZERİNDEN TMMOB VE BAĞLI ODALARIN İDARİ VE MALİ DENETLENMESİNE YÖNELİK BİLGİLENDİRME

Transkript

1 BAKANLIKLAR ÜZERİNDEN TMMOB VE BAĞLI ODALARIN İDARİ VE MALİ DENETLENMESİNE YÖNELİK BİLGİLENDİRME Bilindiği üzere Bakanlar Kurulunca; 1.) Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliğine bağlı Orman Mühendisleri Odası na Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından idari ve mali denetiminin yapılacağına ilişkin 7 Kasım 2013 tarihli sayılı Resmi Gazete de, 2.) 17 Aralık 2013 tarihli sayılı Resmi Gazete de ve 22 Mayıs 2014 tarihli sayılı Resmi Gazete de yayımlanan kararlar uyarınca hangi Odanın hangi Bakanlık tarafından idari ve mali denetime tabi tutulacağına ilişkin liste aşağıdadır. ODA BİLGİSAYAR M.O. FİZİK M.O. GEMİ M.O. GEMİ MAK. İŞL. M.O. GIDA M.O. KİMYA M.O MADEN M.O METALURJİ M.O. METEOROLOJİ M.O. PETROL M.O. TEKSTİL M.O ZİRAAT M.O. BAKANLIK Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 1 / 7

2 SÜREÇ ÖZETİ 2007 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu (DDK), kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerine bir rapor hazırlamaya başlamıştır tarihli, 799 sayfa ve sayfa eki bulunan rapor, Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları nın Teşkilat ve Mali Yapıları, Denetimleri, Organlarının Seçimlerine Dair Esasların Değerlendirilmesi ile Bunların Etkin ve Verimli Şekilde Hizmet Yürütmelerinin ve Geliştirilmelerinin Sağlanması Amacıyla Alınması Gereken Tedbirler konulu Meslek Kuruluşları Üzerine Araştırma ve İnceleme Raporu adını taşımaktadır. Bu raporu takiben 2011 yılından itibaren çeşitli kanun değişiklikleri ile, Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev ve Yetkileri ile Kamu Görevlilerine ilişkin düzenlemelere başlanmıştır. TARİH KANUN / KHK NO RESMİ GAZETE YAYIM TARİHİ BAŞLIK 6 Nisan /27923 Kamu Hizmetlerinin Düzenli, Etkin ve Verimli Bir Şekilde Yürütülmesini Sağlamak Üzere Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev ve Yetkileri ile Kamu Görevlilerine İlişkin Konularda Yetki Kanunu 8 Haziran /27958 Çevre, Orman ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK 4 Temmuz Ağustos /27984 Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK (ve 645 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK) /28028 Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK ile Bazı Kanun ve KHK lerde Değişiklik Yapılmasına Dair KHK 3 Nisan /28253 Bürokrasinin Azaltılması ve İşlemlerin Basitleştirilmesine Yönelik Başbakanlık, Bakanlıklar, Bazı Bağlı ve İlgili Kuruluşlar ve Üniversitelere Ait 84 Adet Yönetmelik 2 / 7

3 14 Nisan /28264) Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 25 Nisan Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Hakkında Çevre ve Şehircilik Bakanı imzasıyla Valiliklere ve Büyükşehir Belediye Başkanlıklarına Gönderilen Tebliğ 12 Temmuz ve / sayılı, Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 3194 sayılı İmar Yasası nın 8. maddesine eklenen (ı), (i), (j) bendleri değiştirilmiştir 7 Kasım /28814 Orman Mühendisleri Odasının İdari ve Mali Denetiminin Orman ve Su İşleri Bakanlığınca Yapılması Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı 17 Aralık /28854 Çevre, Elektrik, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odaları, İç Mimarlar Odası, İnşaat, Jeofizik, Jeoloji, Makina Mühendisleri Odaları, Mimarlar, Peyzaj Mimarları, Şehir Plancıları Odalarının (on bir Oda) idari ve mali denetimlerinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılacağına dair Bakanlar Kurulu nun tarihli kararı yayımlanmıştır 22 Mayıs Bilgisayar, Fizik, Kimya ve Tekstil Mühendisleri Odalarının Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; Gemi Mühendisleri ve Gemi Makina İşletme Mühendisleri Odalarının Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı; Gıda ve Ziraat Mühendisleri Odalarının Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı; Maden, Metalurji ve Petrol Mühendisleri Odalarının Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı; Meteoroloji Mühendisleri Odası nın Orman ve Su İşleri 3 / 7

4 Bakanlığı nın idari ve mali denetimine tabi olacağına ilişkin Bakanlar Kurulu yayımlanmıştır Aralık Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği ve İlgili Odalar Üzerinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca İdari ve Mali Denetim Yapılmasına Dair Tebliğ i yayımlandı yılı sonu-2015 yılı başında İmar Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı nın içinde TMMOB Yasası ve meslek alanlarımızla ilgili birçok yasa değişikliğinin yer alması üzerine 14 Şubat 2015 tarihinde TMMOB Olağanüstü Genel Kurulu toplanmış ve direnme kararı almıştır. Söz konusu torba yasa tasarısı TMMOB nin yürüttüğü mücadelenin etkisi ve 7 Haziran milletvekili genel seçimleri dolayısıyla Meclis gündemine giremeyerek sürüncemede kalmıştı. Türkiye de Kamu Yönetimi ve Meslek Odalarının Konumu Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşları, Anayasa nın 135. maddesinde düzenlenmiştir. Anılan Anayasa maddesinin birinci fıkrasında; Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlâkını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir TMMOB de, Anayasa nın 135. maddesinde tanımlı kamu kurumu niteliğindeki bir meslek kuruluşu olarak, 6235 sayılı TMMOB Yasası ile kurulmuş, görev, yetki ve sorumlulukları bu 4 / 7

5 Yasada düzenlenmiş bir kamu tüzel kişisidir. TMMOB ye bağlı meslek odaları da 6235 sayılı Yasa nın açıkça verdiği yetkiye dayalı olarak kurulmuşlardır. DEĞİŞTİRİLMEK İSTENEN NEDİR? Anayasa nın 123. maddesinde yer alan idarenin kuruluş ve görevleri ne ilişkin esaslar çerçevesinde, Bakanlıklar merkezden yönetim, meslek kuruluşları ise yerinden yönetim esasına dayalı idari kuruluşlar olarak nitelenmektedir. Değiştirilmek istenen işte bu Anayasal yerinden yönetimdir, Anayasal özerkliktir. Hiyerarşik Denetim ile Vesayet Denetimi Arasındaki Anayasal Ayrım İdare hukukunda denetim hiyerarşik denetim ve vesayet denetimi olarak iki türlüdür. Merkezi idare ile yerinden yönetim kuruluşları arasında denetimsel olarak ne tür bir ilişki olduğu yine Anayasa da belirlenmiştir. İdari yapı içerisindeki kuruluşların kendi iç idari işleyiş ve denetimleri astlık-üstlük ilişkisini içeren hiyerarşiye dayanırken, merkezi yönetim ile yerinden yönetim esaslı özerk kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları arasındaki uyum ve bütünlüğün sağlanmasına yönelik kurallar ise vesayet denetimi çerçevesinde gerçekleşmektedir. VESAYET VE İDARİ DENETİM ARASINDAKİ FARK NEDİR? Vesayet Denetimi; Üniter devleti korumak ve kamu hizmetlerinin tüm ülkede en iyi şekilde, dengeli biçimde yerine getirilmesi için merkezi yönetim organlarının, kanunların verdiği yetki dahilinde, yerel yönetimler ve hizmet yerinden yönetim kuruluşlarının organları ve işlemleri üzerindeki, denetim yetkisidir. Kaynak: Şener GÖNÜLAÇAR (MEB İç Denetim Birimi Başkanı), Şubat 2009 Tarihleri Arasında Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığınca Planlanan Merkezi ve Mahalli Görevde Yükselme Eğitimi Devlet Teşkilatı ile İlgili Mevzuat Ders Notları, Ankara, Hiyerarşik Denetim; Kamu kurumları yetki ve görevler bakımından ast üst diğer bir deyimle memur amir biçiminde teşkilatlanmışlardır. Bu biçimde örgütlenme hiyerarşik bir yapılanmayı ortaya çıkarır. Bu yapı içerisinde bulunan üstlerin astları denetlemesine hiyerarşik denetim denir. Hiyerarşik üstler, astları üzerinde hukuka uygunluk, yerindelik, verimlilik, ekonomiklik, etkililik, hükümet politikaları, kalkınma planlarındaki hedef ve ilkeler yönünden denetim yetkisine sahiptirler. Üstlerin astlar üzerinde atama, sicil verme, yükseltme, disiplin cezası uygulama ve hizmet yerini değiştirme gibi hiyerarşik yetkileri bulunmaktadır. Kaynak: Şener GÖNÜLAÇAR (MEB İç Denetim Birimi Başkanı), Şubat 2009 Tarihleri Arasında Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığınca Planlanan Merkezi ve Mahalli Görevde Yükselme Eğitimi Devlet Teşkilatı ile İlgili Mevzuat Ders Notları, Ankara, / 7

6 Hiyerarşik denetimle vesayet denetimi arasındaki önemli farklılıklardan biri de, hiyerarşik üstün, astına emir ve direktif vermek suretiyle mevzuatın nasıl uygulanacağını gösterme olanağına sahip olmasına karşın vesayet makamının böyle bir yetkisi bulunmamaktadır (Prof. Dr. A. Şeref Gözübüyük, Prof. Dr. Turgut Tan, İdare Hukuku Cilt 1, s. 134) KHK NEDEN ANAYASA İLE UYUMSUZ? Merkezi idare ile özerk yerinden yönetim kuruluşu olan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları arasındaki vesayet denetiminin çerçevesi de yine Anayasa nın 135. maddesinde belirlenmiştir. Anılan Anayasa hükmünün 5. fıkrasında; Bu meslek kuruluşları üzerinde Devletin idari ve mali denetimine ilişkin kurallar kanunla düzenlenir denilerek, birer yerinden yönetim kuruluşu olan meslek odaları ile merkezi idare arasındaki bütünlüğün, yasayla belirlenmiş esaslar çerçevesinde sağlanması hedeflenmiştir. 644 sayılı KHK ile kurulan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na meslek odalarıyla ilgili verilen görevler ise, Anayasa nın 135. maddesinde yer alan kanunla kurulma ve Devletin idari ve mali denetimine ilişkin kuralların kanunla düzenleneceği esası ile vesayet denetimine ilişkin Anayasa ve İdare Hukuku ilkelerine açıkça aykırılık taşımakta, yerinden yönetim kuruluşu olmanın kamu tüzelkişiliği ve özerklik şeklindeki asli unsurlarını zedelemektedir. Bakanlığın görev alanlarıyla ilgili olma kaydıyla olsa dahi, ayrı bir tüzel kişiliğe sahip olan, bütçesi kendi üyeleri tarafından oluşturulan ve merkezi idareye tabi bulunmayan, organları kendi üyeleri tarafından seçilen ve dolayısıyla merkezi idare karşısında özerkliği bulunan meslek odalarının mevzuatının hazırlanması görevinin merkezi idareye tanınması hukuka aykırıdır. Böyle bir durum, bir meslek grubunun kendi mesleki faaliyetleriyle ilgili söz ve karar yetkilerinin elinden alınması sonucunu beraberinde getirecektir. Meslek odalarının kuruluşundaki en önemli faktörlerden biri olan, merkezi idareye karşı kendi meslek gruplarının hak ve çıkarlarını örgütlü bir şekilde savunmaları ve gelişmesini sağlamaları, mevcut ekonomik ve sosyal yapı içerisinde en az diğer meslek grupları kadar fayda elde etmek için kurumsal bir faaliyet gösterebilmeleri, kendi mevzuatını hukuka uygun bir şekilde hazırlayabilmeleri ve uygulayabilmeleriyle olanaklıdır. Meslek odalarının yürürlüğe koydukları mevzuat ile tüm karar ve işlemlerinin hukuka uygunluğunun denetimi ise Anayasa nın 125. maddesi gereği yargı organları tarafından yapılmaktadır. Sonuç itibarıyla; Anayasal düzenlemeler ve İdare Hukukunun genel ilkeleri karşısında, 644 sayılı KHK ile yapılan düzenleme, Bakanlığa, meslek odalarının yerine geçerek mevzuatını hazırlama yetkisi tanınması bakımından yoruma yer bırakmayacak şekilde ve açıkça Anayasa ya aykırıdır. 6 / 7

7 DİĞER ODALARIN TECRÜBELERİ 7 Kasım 2013 te 5484 sayılı Orman Mühendisleri Odasının İdari ve Mali Denetiminin Orman ve Su İşleri Bakanlığınca Yapılması Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı (Resmi Gazete: /28814) yayımlanmasının ardından bakanlık müfettişleri Orman Mühendisleri Odası İstanbul şubesine denetim yapmak üzere gitmişlerdir. Denetim için müfettişlere kapılarını açan Oda yetkilileri müfettişlerin ellerinde yapılacak denetim ile ilgili takip edecekleri ve Oda yapılanmasına uyan bir mevzuat olmaması nedeni ile zorluklar yaşandığını belirmişlerdir. Dolayısı ile tabi olmadıkları ve aslında Orman Bakanlığına bağlı ilçe teşkilatlarının denetlenmeleri için hazırlanmış tüzüğe göre yapılmaya çalışılan denetlemede yaşanan sorunlar nedeni ile Orman Mühendisleri Odası hukuk sürecini başlatmıştır ve halen devam etmektedir yılı Şubat ayında da, Bakanlar Kurulu kararları ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tebliğinin üzerinden yaklaşık iki yıl geçtikten sonra, Kimya Mühendisleri Odası nı idari ve mali yönden inceleme kararı almış; Odamız, gelen teftiş heyetine, yakında Genel Kurullarının olduğunu, Genel Kurul sonrası görüşülebileceğini belirtmiş; 16 Nisan 2016 tarihinde yapılan Kimya Mühendisleri Odası Genel Kurulu nda Bakanlığın kararı tartışılmış ve Genel Kurul, ilgili Bakanlığa hukuka aykırı bir inceleme yaptırılmaması kararı almıştır. Gelinen aşamada Kimya Mühendisleri Odası, Bakanlık müfettişlerine istedikleri belgeleri vermemiş, belgelerin web sitesinde olduğunu bildirmiştir. En son ise, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın, Bakanlar Kurulu kararına dayanarak, Bakanlığa idari ve mali denetim yetkisi verilen on bir Odamızı denetleyeceği yönünde duyum alınması üzerine, TMMOB Yönetim Kurulu ve Oda Başkanları toplantıları, Odaların Yönetim Kurulları, hukukçularımızın toplantıları ve diğer danışsal toplantılar sonunda Kimya Mühendisleri Odası nın kararına benzer bir eğilim çıkmış ve tüm Odalarımızın ortak tutum izlemesi gerekliliği vurgulanmıştır. 7 / 7