YENİ TTK YA GÖRE LİMİTED ŞİRKETLERDE ORTAKLARIN BAĞLILIK (SADAKAT) YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Transkript

1 YENİ TTK YA GÖRE LİMİTED ŞİRKETLERDE ORTAKLARIN BAĞLILIK (SADAKAT) YÜKÜMLÜLÜĞÜ Mustafa YAVUZ * Öz 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, limited şirket ortaklarına yeni haklar sağlamaktadır. Bununla birlikte YTTK, sözkonusu ortaklara yeni yükümlülükler de getirmektedir. Bu yükümlülüklerden biri de, limited şirket ortakları için bağlılık (sadakat) yükümlülüğünün öngörülmesidir. Sözkonusu yükümlülüğü ihlal eden şirket ortakları ciddi yaptırımlarla karşı karşıya kalabilecektir. Ülkemizde yaklaşık limited şirketin kurulu olması nedeniyle konu geniş bir kesimi ilgilendirmektedir. Doktrindeki görüşler ve yargı kararları da dikkate alınarak, YTTK da limited şirket ortakları için kabul edilen bağlılık yükümlülüğünün uygulama esasları ile bu yükümlülüğe aykırı hareket eden ortakları bekleyen yaptırımlar detaylı bir şekilde bu çalışmada açıklanmıştır. Anahtar Sözcükler: limited şirket, ortakların bağlılık yükümlülüğü, sır saklama, 1. GİRİŞ 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (T.C. Yasalar, ) (YTTK), limited şirketlerde ortakların hem haklarını hem de yükümlülüklerini yeniden düzenlemiştir. Kanunda ortakların mevcut hakları ve borçlarına ilişkin esaslarda değişiklik yapıldığı gibi yeni haklar ve borçlar da ihdas edilmiştir sayılı Türk Ticaret Kanununda (ETTK) yer almayan, YTTK da ilk defa düzenlenen yükümlülüklerden biri de limited şirket ortakları hakkında öngörülen bağlılık (sadakat) yükümlülüğüdür. Bu yükümlülük limited şirketlerin ortakları açısından yeni bir sorumluluk demektir. Getirilen hüküm limited şirketin kişisel yönüne ilişkin bir düzenleme niteliğindedir. Ortaklar şirket sözleşmesi ile belirlenen şirket amacının temini için gayret sarf etmek ve bu amaca ulaşmayı engelleyen eylemlerden kaçınmak * Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi 193

2 zorundadır. İşte bağlılık yükümlülüğü, bir ilişkinin taraflarının birbirlerinin menfaatlerini desteklemesi, gözetmesi, ortak amacın gerçekleşmesi için gayret sarf etmesi, ortak amaca ulaşmayı engelleyen ve zarar verici davranışlardan kaçınması, şirket amaçlarına ve menfaatlerine aykırı hareket etmemesi (Karasu, 2005, 148) anlamına gelmektedir. Bu çalışmamızda, YTTK da düzenlenen limited şirket ortaklarının bağlılık yükümlülüğünün esasları ile bu yükümlülüğe aykırı davranışın yaptırımları hakkında detaylı bilgi verilecektir. Limited şirket ortaklarının rekabet etmeme borcu, bu çalışmanın kapsamı dışındadır. 2. LİMİTED ŞİRKETLERDE BAĞLILIK YÜKÜMLÜLÜĞÜ ETTK da limited şirket ortakları hakkında bağlılık yükümlülüğü öngörülmemiştir. Ancak, doktrinde ve Yargıtay kararlarında kural olarak limited şirket ortaklarının şirkete ve diğer ortaklara karşı bağlılık yükümlülüğünün bulunduğu kabul edilmektedir. Bazı yazarlar, bu yükümlülüğün dayanağını 818 sayılı Borçlar Kanununun 520. maddesi olarak göstermektedir. Her ne kadar anılan madde adi şirketlere ilişkin ise de, bu şirketler için kabul edilen bağlılık yükümlülüğünün ETTK nın 138. maddesi gereğince ticaret şirketleri hakkında da durumlarına uygun olduğu nispette uygulanabileceği savunulmuştur. Bazı yazarlar ise, bu yükümlülüğün dayanağının Türk Medeni Kanununun 2. maddesinde öngörülen dürüstlük (objektif iyi niyet) kuralı olduğunu savunmuştur. YTTK ise bu tartışmalara son vererek, limited şirket ortaklarının bağlılık yükümlülüğünü doğrudan düzenlemiş ve bu hususu yasal dayanağa kavuşturmuştur. Bağlılık yükümlülüğü ile ilgili olarak bahsi geçen Kanunun 613. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında; Ortaklar, şirket sırlarını korumakla yükümlüdür. Bu yükümlülük şirket sözleşmesi veya genel kurul kararıyla kaldırılamaz. Ortaklar, şirketin çıkarlarını zedeleyebilecek davranışlarda bulunamazlar. Özellikle, kendilerine özel bir menfaat sağlayan ve şirketin amacına zarar veren işlemler yapamazlar. Şirket sözleşmesiyle, ortakların, şirketle rekabet eden işlem ve davranışlardan kaçınmak zorunda oldukları öngörülebilir. denilmiştir. Görüldüğü üzere, Kanunda bağlılık yükümlülüğü tanımlanmamış, bu yükümlülüğün kapsamı içinde 194

3 bulunan sır saklama ve çıkarları zedeleyecek davranışlarda bulunmama yükümlülükleri özel olarak ifade edilmiştir. Sözkonusu yükümlülükler aşağıda açıklanmıştır. Açıklamalara geçmeden önce belirtelim ki, limited şirket müdürlerinin yükümlülüklerinin düzenlendiği 626. maddede, özen yükümü ve rekabet yasağı açıklanmış, ancak bağlılık yükümü konusunda müdürlerin, ortaklar için öngörülmüş bulunan bağlılık borcuna tabi olduğu ifade edilmiştir. Dolayısıyla ortakların bağlılık yükümlülüğüne ilişkin bu çalışmada yer alan tespit, değerlendirme ve açıklamalar şirket ortağı olsun veya olmasın bütün müdürler hakkında da geçerlidir Sır Saklama Yükümlülüğü YTTK nın 613. maddesinde öncelikle bağlılık yükümlülüğünün somut bir niteliğini oluşturan sır saklama borcu düzenlenmiştir. Buna göre şirkete ait sırları ve gizli bilgileri herhangi bir şekilde öğrenen ortağın bunları şirketin zararına olacak şekilde kullanması, kullandırtması, yayması ya da üçüncü kişilere açıklaması yasaktır. Kanunda limited şirketlerin yapısına uygun olarak sır saklama, bir bağlılık yükümü olarak öngörülmüş ve şirketin sırlarının saklanması emredici bir biçimde düzenlenmiştir. Bunun yanında, anılan yükümlülüğün şirket sözleşmesi veya genel kurul kararıyla kaldırılması yasaklanmıştır. Öte yandan, kanun koyucu sürekli değişken olduğu gerekçesiyle şirket sırrı kavramını tanımlamamıştır. Madde gerekçesinde de sözkonusu yükümlülükte sınırlamanın geçerli olup olmadığı ile sınırının ve şirket sırrı kavramının öğreti ve mahkeme kararlarınca belirleneceği ifade edilmiştir. Bununla beraber şirket sırrında, rakip bir şirketin bilmediği, öğrenmemesi gereken, şirketin zararına kullanabileceği, elde etmek için çalıştığı, peşinde olabileceği bilgi ölçüsü kabul edilebilir. Ancak rakiplerin ulaşabileceği, çeşitli kaynaklar aracılığı ile elde edebileceği verileri ve bilgileri kullanarak yorumlama/değerleme ile çıkarabileceği bilgiler sır olarak kabul edilemez. Bu kapsamda, şirketlere göre değişiklik arz etmekle birlikte, müşteri ve tedarikçi firmaları listesi, maliyetler, fiyat oluşumları, patentler ve diğer fikri mülkiyet hakları ile ilgili bilgiler şirket sırlarının başında yer alır. 195

4 2.2. Şirketin Çıkarlarını Zedeleyebilecek Davranışlarda Bulunmama Yükümlülüğü YTTK da hangi hallerin bağlılık yükümlülüğünün ihlali sonucunu doğuracağı açıklanmamıştır. Bununla birlikte Kanunun 613/II. maddesinde, bağlılık yükümlülüğü kapsamında ortakların, şirketin çıkarlarını zedeleyebilecek davranışlarda bulunması kesin bir şekilde yasaklanmıştır. Hükümde geçen şirketin çıkarlarını zedeleyecek davranışlar ibaresi geniş bir anlama sahiptir. Sözkonusu maddede ayrıca, şirket çıkarlarını zedeleyebilecek davranışların neler olduğu somutlaştırılmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede, ortakların özellikle kendilerine özel bir menfaat sağlayan ve şirketin amacına zarar veren işlemleri yapamayacağı ifade edilmiştir. Diğer taraftan, madde gerekçesinde çıkarları zedeleyebilecek davranışlar ibaresinin şirkete karşı, onu engelleyecek, kötüleyecek, güç duruma düşürecek, gelişmesini köstekleyecek, yatırımlarına etki yapacak her çeşit davranışı kapsadığı belirtilmiştir. Bu bağlamda, şirketin korunmaya değer menfaatlerinin (projeleri, yatırımları, kurduğu, kurmakta olduğu ticari, sınai, finansal vs. ilişkiler gibi) ihlali ile şirket işletmesinin, bağlı şirketlerinin, müşteriler çevresinin, dağıtım kanallarının ve ilişkilerinin vs. nin kayba uğraması halinde bağlılık yükümlülüğüne aykırı davranılmış olacaktır. Sözkonusu yükümlülüğün ihlali için doğrudan zarar oluşmasa bile olası zararın varlığı yeterlidir. Bu yükümlülüğe aykırı davranıldığını ise iddia eden ispatlayacaktır. Bağlılık yükümünün sınırı ise rekabet yasağıdır. Ancak ifade edelim ki, YTTK da limited şirket ortakları için doğrudan geçerli olan bir rekabet yasağı öngörülmemiştir. Bu yasağın uygulanabilmesi için şirket sözleşmesinde ortakların, şirketle rekabet eden işlem ve davranışlardan kaçınmak zorunda olduklarına ilişkin bir hüküm bulunmalıdır. Sözleşmede rekabet yasağına ilişkin açık bir hüküm yer almadıkça ortak hakkında bu yasak uygulanamayacaktır Bağlılık Yükümlülüğünün Kaldırılması veya Sınırlandırılması YTTK da limited şirket ortakları hakkında bağlılık yükümlülüğü getirilmekle birlikte, bu yükümlülüğün kaldırılmasına ya da sınırlandırıl- 196

5 masına da imkan sağlanmıştır. Nitekim anılan Kanunun 613/IV. maddesinde; Geri kalan ortakların tümü yazılı olarak onay verdikleri takdirde ortakların, bağlılık yükümüne aykırı düşen faaliyetlerde bulunabileceği, esas sözleşmenin sözkonusu onay yerine ortaklar genel kurulunun onay kararını öngörebileceği hükme bağlanmıştır. Ortakların onayı veya genel kurul kararı ile bağlılık yükümü kısmen (belli bir olaya özgü) kaldırılabileceği gibi tamamen de (genel nitelikte bir izin ile) kaldırılabilir. Bunun yanında alınan karar, karar tarihinden önce işlenmiş olan bir yükümün ihlaline muvafakat verme şeklinde de olabilecektir. Fakat belirtmek gerekir ki, bağlılık yükümünün genel olarak kaldırılması ya da sınırlandırılması mümkün olmakla birlikte, bir önceki bölümde de belirtildiği üzere, bu yükümün özel bir hali olan sır saklama yükümünün şirket sözleşmesi ya da genel kurul kararıyla dahi kaldırılması mümkün değildir. Ortakların bağlılık yükümüne aykırı faaliyette bulunabilmeleri için şirket iki şekilde karar alabilecektir. Birincisi, ilgili ortak/ortaklar dışında kalan ortakların tümünün (oybirliği ile) bu konuda yazılı olarak onay vermesidir. Hükümde geçen geri kalan ortakların tümü ibaresinin de işaret ettiği gibi bu hususta yazılı onay alınırken hakkında karar alınan ortak oy kullanmayacaktır. Bu husus, Kanunun 619/III. maddesinde de ayrıca belirtilmiştir. İkinci karar alma yöntemi ise şirket sözleşmesinde yazılı onay yerine genel kurulun onayının yeterli görülmesidir. Bu durumda kararı, genel kurul verecektir. Genel kurul kararı, toplantıda temsil edilen oyların en az üçte ikisinin ve oy hakkı bulunan esas sermayenin tamamının salt çoğunluğunun aynı yöndeki oyuyla alınacaktır (YTTK md. 621/I-g). Şirket sözleşmesinin müdür ve/veya ortakların bağlılık yükümüne aykırı faaliyette bulunabilmeleri konusunda genel kurula yetki vermesi durumunda, artık bu yetki sadece genel kurul tarafından kullanılacak ve başka bir organa ya da bir komiteye devredilemeyecektir (YTTK md. 616/II-e) Bağlılık Yükümünün Ortaklık Haklarının Kullanımına Etkisi Bilgi alma ve kar payı almak hakkı gibi ortağın şahsi menfaatlerini doğrudan ilgilendiren haklar, Kanun veya şirket sözleşmesi tarafından ortağa şirket menfaatlerinin korunması için değil, kendi menfaatinin korunması için verilmiştir. Bu hakların kullanımında şirket menfaatinin önceliği 197

6 yoktur. Ancak ortak, bu haklarını kullanırken, şirketin ve diğer ortakların menfaatlerini dikkate almak zorundadır. Bağlılık yükümü, bu hakların kullanımında da ortağın davranışlarını sınırlayıcı bir rol oynar. Sözkonusu hakların kullanımı, amacına uygun olmalı, şirket ve diğer ortakların menfaatlerine ölçüsüz bir biçimde zarar vermemelidir. (Karasu, 2005) Ortaklara tanınan bu hak, şirketin ve ortakların menfaatine aykırı, hakların sakınılarak kullanılması ilkesi ile bağdaşmayacak şekilde kullanılmamalıdır. Aksine bir davranış bağlılık yükümlülüğüne aykırılık oluşturur. 3. BAĞLILIK YÜKÜMLÜLÜĞÜNE AYKIRI HAREKET ETMENİN SONUÇLARI Ortakların bağlılık yükümlülüğüne aykırı davranmalarına ilişkin YTTK da doğrudan bir düzenleme bulunmamakla birlikte, Kanun bir bütün olarak değerlendirildiğinde, bu yükümlülüğü ihlal eden ortaklar hakkında aşağıda açıklanan yaptırımlardan birinin ya da birkaçının uygulanması mümkündür Ortaklıktan Çıkarma YTTK nın 640/I. maddesi gereğince, şirket sözleşmesinde bir ortağın genel kurul kararı ile şirketten çıkarılabileceği sebepler öngörülebilecektir. Dolayısıyla şirket sözleşmesinde ortakların bağlılık yükümlülüğüne aykırı davranışı şirketten çıkarma sebepleri arasında gösterilebilir. Bu kapsamda sözkonusu yükümlülüğü ihlal eden ortaklar, şirket sözleşmesinde yer alan hükme istinaden şirketten çıkartılabilecektir. Bununla beraber aynı maddenin üçüncü fıkrasında, şirketin istemi üzerine ortağın mahkeme kararıyla haklı sebebe dayanılarak şirketten çıkarılabilmesine de imkan tanınmıştır. Böyle bir durumda, bağlılık yükümlülüğünün ihlali, ortağın şirketten ihracı açısından haklı sebep teşkil edebilecektir. Eğer ki, bir ortak bağlılık yükümlülüğünü ihlal ederse, şirket bu durumu haklı sebep olarak göstererek ilgili ortağın şirketten çıkarılması için dava açabilecektir Ortağın Çıkma Davası Açması Şirket sözleşmesi, ortaklara şirketten çıkma hakkını tanıyabilecek, bu hakkın kullanılmasını belirli şartlara bağlayabilecektir. Bununla birlikte, 198

7 kanun koyucu her ortağa, haklı sebeplerin varlığında şirketten çıkmasına karar verilmesi için dava açma hakkı tanımıştır (YTTK md. 638). Bu halde, bir ortak bağlılık yükümünü ihlal ederse, bir ya da birden fazla ortak bu durumu haklı sebep olarak göstererek şirketten çıkmasına karar verilmesi için mahkemeye başvurabilecektir. Diğer taraftan, Kanun diğer ortaklar açısından çıkmaya katılma müessesesini düzenlemiştir. Buna göre, ortaklardan biri şirket sözleşmesindeki hükme dayanarak çıkmak istediği veya haklı sebeplerden dolayı çıkma davası açtığı takdirde, müdür/müdürler gecikmeksizin diğer ortakları bundan haberdar edeceklerdir. Diğer ortaklardan her biri, haberin kendisine ulaştığı tarihten itibaren bir ay içinde; şirket sözleşmesinde öngörülen haklı sebep kendisi yönünden de geçerliyse, kendisinin de çıkmaya katılacağını müdürlere bildirmek veya açacağı bir dava ile haklı sebepler dolayısıyla çıkma davasına katılmak hakkına sahiptir. Bu halde bağlılık yükümlülüğüne ihlal nedeniyle bir ortak şirketten çıkma davası açtığında diğer ortaklar da bu davaya katılabilecektir Müdürlerin Görevden Alınması, Yönetim ve Temsil Yetkisinin Kaldırılması ve Sınırlandırılması Genel kurul, müdürü veya müdürleri görevden almaya, yönetim hakkını ve temsil yetkisini sınırlamaya yetkilidir (YTTK md. 630). Kanun koyucu, genel kurulun yöneticiyi görevden almadığı veya yönetim hakkını ve temsil yetkisini sınırlamadığı hallere ilişkin özel bir düzenleme yapmıştır. Buna göre her limited şirket ortağı, haklı sebeplerin varlığında, yöneticilerin yönetim hakkının ve temsil yetkilerinin kaldırılmasını veya sınırlandırılmasını mahkemeden isteyebilecektir. Kanunda haklı sebep olarak nelerin kabul edileceği sayılmış olup, bu sebeplerden biri de yöneticinin bağlılık yükümünü ağır bir şekilde ihlal etmesidir. Dolayısıyla, bağlılık yükümüne aykırı davranıldığı gerekçesiyle her bir ortak, şirket müdürünün/müdürlerinin yönetim hakkının ve temsil yetkisinin kaldırılması veya sınırlandırılması için dava açabilecektir Mahkemeden Şirketin Feshinin Talep Edilmesi Haklı sebeplerin varlığında, her ortak mahkemeden şirketin feshini is- 199

8 teyebilmeye yetkilidir. (YTTK md. 636/III). Bu çerçevede, bir ya da daha fazla ortağın bağlılık yükümlülüğünü ihlal etmesi durumunda, diğer ortaklardan her biri bu hususu haklı sebep olarak göstererek şirketin feshini mahkemeden isteyebilecektir. Ancak bahsi geçen yükümlülüğün ihlalinin haklı sebep olarak gösterilebilmesi için bu durumun şirketin amacının gerçekleşmesini engellemesi veya ortaklar arasındaki ilişkileri ciddi bir şekilde etkilemesi gerekir Tazminat Davası Açılması Bir limited şirket ortağı, bağlılık yükümüne herhangi bir şekilde aykırı davrandığı takdirde, şirketin veya ortakların uğramış olduğu zarardan sorumludur. Uğranılan zararın tazmini için genel hükümlere göre ilgili ortak hakkında şirket ya da diğer ortaklar tazminat davası açılabilecektir. 4. SONUÇ 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda limited şirket ortakları için ilk defa bağlılık (sadakat) yükümlülüğü öngörülmüştür. Bu yükümlülük hem şirket ortakları hem de şirket müdürleri hakkında geçerlidir. Bağlılık yükümlülüğü kapsamında ortakların/müdürlerin, şirketin çıkarlarını zedeleyebilecek davranışlarda bulunmaları yasaktır. YTTK da bağlılık yükümlülüğü tanımlanmamakla birlikte ortakların özellikle kendilerine özel bir menfaat sağlaması veya şirketin amacına zarar veren işlemlerde bulunması ya da sır saklama yükümlülüğüne aykırı davranması hallerinde bu yükümlülüğün ihlal olunduğu kabul edilmektedir. Bununla beraber, bağlılık yükümlülüğü mutlak nitelikte değildir. Bahsi geçen yükümün ortaklar/müdürler açısından kaldırılması veya sınırlandırılması mümkündür. Öyle ki, geri kalan ortakların tümü yazılı onay verdikleri takdirde, bağlılık yükümüne aykırı faaliyetlerde bulunulabilecektir. Bu hususta şirket sözleşmesinde, sözkonusu yazılı onay yerine genel kurulunun karar almaya yetkili olduğu da belirtilebilecektir. Sözleşmede böyle bir hüküm olması halinde oybirliği ile değil Kanunda öngörülen nitelikli nisaba göre karar alınacaktır. Ancak sır saklama yükümlülüğünün şirket sözleşmesi veya genel kurul kararıyla dahi kaldırılmasını YTTK yasaklamıştır. 200

9 Bağlılık yükümlülüğünün ihlali, ticaret hukukuna göre haklı sebep olarak kabul edilmektedir. Bu halde, sözkonusu yükümlülüğe aykırı davranan ortaklar, haklı sebebe istinaden şirketten çıkartılabileceği gibi diğer ortaklar yine haklı sebebe dayanarak şirketten çıkmayı isteyebilecektir. Ayrıca, haklı sebebin varlığını gerekçe göstererek her bir ortağın şirketin feshini mahkemeden istemesi de mümkündür. Bunun yanında, ihlali yapanın şirket müdürü olması durumda ortaklar, müdürün yönetim hakkının ve temsil yetkilerinin kaldırılmasını veya sınırlandırılmasını mahkemeden talep edebilecektir. Bunlardan ayrı olarak şirket veya her bir ortak, bağlılık yükümüne aykırı davranılması nedeniyle uğranılan zararın tazmini için dava açmaya yetkilidir. KAYNAKÇA Karasu, Rauf (2005). Limited Şirketlerde Ortakların Sadakat Yükümlülüğü Yaklaşım 148, (2005). T.C. Yasalar ( ) sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (9353 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (27846 sayılı) 201

10 202