Hükümdar ölünce yerine oğlu geçerdi.

Transkript

1 İLK TÜRK DEVLETLERİ Orta Asya, diğer adıyla Türkistan Türklerin tarih sahnesine çıktıkları anayurtlarıdır. Orta Asya da sert karasal iklim yaşanmaktaydı. En önemli geçim kaynakları hayvancılıktı. Hayvancılığa bağlı olarak göçebe bir yaşam biçimi vardı. Çadırlarda barınırlardı. Boylar (aşiret) halinde yaşarlardı. OĞUZ KAĞAN DESTANI Ey oğullarım ben çok aştım, Çok muharebeler gördüm. Çok mızrak ile çok ok attım. Atla çok yürüdüm. Düşmanlarımı ağlattım, dostlarımı güldürdüm. Gök tanrıya (borcumu) ödedim. Şimdi yurdumu size veriyorum. Türkler savaşçı bir milletti. İyi ata biner iyi ok atarlardı. Yay, kılıç, kargı önemli savaş aletleriydi. Gök tanrı inancına sahiptiler. Devlet hanedan üyelerinin ortak malı sayılırdı. Bu durum kardeşler arasında taht kavgalarına ve devletin bölünmesine yol açardı. Toplum hayatını düzenleyen yazılı olmayan, kurallara «töre» denirdi. Yönetim: Hükümdarlık yetkisinin Gök tanrı tarafından verildiği inancına «kut» denirdi. Hükümdar, Han, Hakan, Kağan, Yabgu gibi ünvanlar alırdı. Hükümdar ölünce yerine oğlu geçerdi. Devlet meseleleri «kurultay» denilen mecliste görüşülürdü. Son sözü söyleme hakkı hükümdara aitti. Türkler çeşitli nedenlerle Orta Asya dan Batıya doğru göç ettiler. Göçlerin sebepleri: * Olumsuz iklim şartları, kuraklık * Salgın hayvan hastalıkları * Kuraklık, otlakların yetersizliği * Hızlı nüfus artışı * Çin baskısı * Boylar arası mücadele Bu göçler sonucunda Türkler başka milletleri etkilemiş kendisi de başka kültüründen etkilenmiştir. 1

2 İLK TÜRK DEVLETLERİ - HUNLAR ASYA HUN DEVLETİ Orta Asya ilk Türk devleti Hunlar tarafından kuruldu. İlk hükümdarı Teoman dır. Mete han döneminde devletin sınırları hızla genişledi. Çin e karşı akınlar düzenlendi. Oğuz Kağan Destanı Hunlara aittir. Çin Devleti Türk akınlarından korunabilmek için Çin Seddi ni yaptı. Türk kağanlarıyla evlenen Çinli prenseslerin casusluk faaliyetleri ve taht kavgalarıyla zayıflayan Hun Devleti parçalandı ve son buldu. Kavimler Göçü: Asya Hun Devleti nin yıkılması üzerine Hunların Karadeniz in kuzeyine gelmeleri bu bölgede bir göç hareketi başlattı. Buradaki kavimlerin Avrupa içlerine göç etmesiyle 375 te Kavimler Göçü başladı. Sonuçları: * İlk Çağın kapandı Orta Çağın başladı * Avrupa ya gelen kavimler bugünkü Avrupa devletlerinin temellerini attılar. * Avrupa Hun Devleti kuruldu. * Roma imparatorluğu doğu batı olarak ikiye ayrıldı. 2

3 İLK TÜRK DEVLETLERİ KÖKTÜRKLER Ben tanrının yardımıyla ve talihim yardım ettiği için hakan oldum. Fakir milleti zengin, az milleti çok ettim. Üstte mavi gök, altta yağız yer yaratılınca arasında insanoğlu yaratılmış. Bu insanoğlu üzerinde de dedem ve babam kağan olmuşlar. Onlar bilgili ve kahraman hakanlarmış. Onların beyleri ve milleti de birbirine uygunmuş. Onun için ülkeyi böylece tutmuş, töreyi düzenlemişler. Nihayet vadesi gelerek ölmüş. Yas tutmuşlar. Ondan sonra küçük kardeşler ve yeğenler kağan olmuşlar. Beyleri ve milleti ahenksiz olduğu için Çin milleti aldatıcı olduğu için küçük ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti karşılıklı çekiştirdiği için Türk milleti devletini elinden çıkarmış. Çin milletinin sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış. Yaklaştırıp, konduktan sonra, kötü şeyleri o zaman düşünürmüş. Orhun Yazıtları Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı belgeleridir. Türk adının geçtiği ilk metinlerdir. Bilge Kağan, Kültigin ve vezir Tonyukuk adına dikilmişlerdir. Çinlilerle yapılan savaşlar, Türk milletini bir araya getirmek için yapılan çalışmalar anlatılır. Çinlilerin hilelerine karşı dikkatli olunması konusunda uyarılarda bulunur. ERGENEKON DESTANI İl Han ın Kayı adındaki oğlu ile dokuz Oğuz adındaki yeğeni düşmanın elinden kurtuldular. Her tarafı yemyeşil cennet gibi bir yere geldiler. Yeni bir millet oldular. Öyle çoğaldılar ki bu ülkeye sığamadılar. Kurultayı toplayıp çare aramaya başladılar. Etraflarını çeviren dağdaki demir madeni, yol açmalarını engelliyordu. Sonunda bir demirci dağın demirlerini eritmeyi teklif etti Bir boz kurt önlerine geçip onlara yol gösterdi. Türkler bağımsızlığa çok önem verirler. Türklerde demircilik önemli bir meslektir. 3

4 İLK TÜRK DEVLETLERİ UYGURLAR Uygurlar Çinlilerden etkilenerek Maniheizm (Işık) dinini benimsediler. Bu din hayvansal ürünleri yemeyi yasaklıyordu. Bu dinin etkisiyle Uygurlar hayvancılığı bırakarak tarımla uğraştılar. Ticaret yaptılar. Yerleşik hayata geçen Uygurlar, saraylar, tapınaklar, evler ve dükkanlar inşa ettiler. Zamanla savaşçılık özelliklerini kaybettiler ve Kırgızlar tarafından yıkıldılar. Kültür ve Sanat: Tapınakların duvarlarına minyatürler çizdiler. Çeşitli müzik aletleri kullandılar. Tahta harflerle baskı yapan matbaa kullandılar. 18 Harfli Uygur alfabesini kullandılar. Göç ve Türeyiş destanları vardır. 4

5 TÜRK ORDUSU Ordu Millet Düşman saldırılarına karşı, kadın, erke, çocuk, yaşlı hep birlikte mücadele edilirdi. Hafif silahlar Göçebe yaşam olduğu için ordu atlı ve hafif silahlarla ( ok, yay, kılıç) donatılmış askerlerden oluşurdu. Onlu sistem Mete Han orduyu onlu, yüzlü gruplara ayırdı. Türk Silahlı Kuvvetleri Türk vatanını ve Türkiye Cumhuriyeti ni iç ve dış tehditlere karşı koruyarak yurdumuzun güvenliğini sağlar. 5

6 İPEK YOLU Çin in Şian kentinden başlayıp, Karadeniz in kuzeyinden ve Anadolu dan iki kol halinde Avrupa ya uzanan ticaret yoludur. Bu yollarda kervanları bekleyen en önemli tehlike zorluklar, haydut saldırıları ve kum fırtınalarıydı. İpek Yolu bir kültür köprüsü. Bu yoldan, sanatçılar din adamları bilim insanları da geçmekteydi. İpek kumaş, porselen, cam, halı, deri, süs eşyası, canlı hayvan ticareti yapılıyordu. Kağıt, barut, matbaa gibi Çin buluşları batı tarafından tanınmıştır. İpek Yolu için Türklerle Çinliler arasında sürekli mücadeleler yaşanmıştır. İpek yolu için yapılan mücadelede Köktürklerle Bizans, Sasanilere karşı ittifak kurmuştur. İpek yolu üzerinde tüccarların kervanlarıyla birlikte konaklamaları için bir çok kervansaray yaptırılmıştır. Kervansaraylarda, güvenlik, beslenme, ve dinlenme hizmeti verilmektedir. 6

7 İSLAMİYETİN DOĞUŞU İslamiyet öncesinde Arap yarımadasında; * Kabileler arasında kan davaları vardı. * Kölelik yaygındı * Falcılık yaygındı * İnsanlar putlara tapıyorlardı * Kız çocuklarına değer verilmiyordu Hz. Muhammed'e bu dönemde güvenilirliği nedeniyle «El- emin» ünvanı verilmiştir. Hz. Muhammed 610 yılında ilk vahyi almıştır. Savaşlar Hicret Bedir Uhut Hendek Mekkeli müşriklerin, müslümanlara baskısının artması üzerine Hz. Muhammed ve bazı Müslümanlar Medine ye hicret etmiştir.(622) Moral kazandılar Ders çıkardılar Güçlerini pekiştirdiler Hudeybiye barışı ile Mekkeliler Müslümanları hukuken tanımış oldular. Mekkelilerin barışı bozmaları üzerine Hz. Muhammed Müslümanlarla birlikte Mekke yi fethetti. (630) Dört Halife Dönemi Hz. Ebubekir Hz. Ömer Hz. Osman Hz. Ali Kuran-ı Kerim kitap haline getirildi. Arap yarımadası dışında ilk fetihler yapıldı Adaleti ile bilinir. İran ve Irak fethedildi. İslam Devleti nin yönetiminde ilk teşkilatlar kuruldu Kuran-ı kerim çoğaltılarak önemli şehirlere gönderildi. Kıbrıs alındı. Bir kısmı Türk olan Horasan bölgesine fetihler başladı. Müslümanlar arasında ayrılıklar başladı. Fetihler durdu. EMEVİLER ABBASİLER Halifelik babadan oğula geçmeye başladı. İspanya fethedilerek Endülüs Devleti kuruldu. Arapları diğer milletlerden üstün görmeleri ülke içinde ayaklanmalara sebep oldu. Abbasilerin tüm Müslümanlara eşit davrandılar. Türkler ve bir çok millet İslamiyet i kabul etti. Bilim ve sanata önem verdiler. 7

8 TÜRKLER İN İSLAMİYETİ KABULÜ Abbasiler döneminde Müslüman olan Türklerden alınan vergiler kaldırıldı. Türkler Talas Savaşı ndan sonra gruplar halinde Müslüman olmaya başladılar. Türkler Abbasi ordusunda asker olarak görev almaya başladılar. Türkler devletin sınırlarını Bizans a karşı korumak amacıyla oluşturulan «Avasım» denilen şehirlere yerleştirildiler. Bu şehirlerin en büyüğü «Samarra» idi. Zamanla Türkler valilik gibi görevler alarak yönetimde de söz sahibi oldular. Türklerin İslamiyet i kabul etmesinde önceki inançlarıyla İslamiyet arasında benzerlikler ve ortak yönlerin çok olması etkili olmuştur. Gök tanrı Tamu ve uçmağ Gaza anlayışı Kurban kesilmesi Allah'ın bir olması Cennet ve cehennem Cihat anlayışı Kurban kesilmesi Türkler İslamiyet'in yayılması için bir çok savaşlar yaptılar. Haçlı seferlerine karşı İslam topraklarını korudular. Bir çok cami ve medrese yaptılar. Türk bilim insanları ve düşünürler bir çok eser verdiler. 8

9 İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ Karahanlılar Gazneliler İlk Müslüman Türk Devleti: KARAHANLILAR Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu. Karluk, yağma ve Çiğil boylarından oluşmaktaydı. Satuk Buğra Han döneminde İslamiyet e geçtiler. Divanı Lügatit Türk İlk Türkçe sözlük. Kutadgu Bilig (Mutluluk veren bilgi) Kaşgarlı Mahmut tarafından Türk kültürünü Araplara tanıtmak amacıyla yazıldı. Yusuf has Hacip eserinde hükümdara devlet idaresi konusunda tavsiyelerde bulunmaktadır. GAZNELİLER Gazneli ordusu savaşlarda fillerden yararlanmıştır. Gazneli Mahmud Hindistan a 17 sefer düzenledi. İslamiyet geniş alanlara yayıldı. Gazneli Mahmud a Abbasi halifesi tarafından «sultan» ünvanı verildi. Gazneli Mahmut şehirlere kadılar atayıp adalet işlerini düzene koydu. Eğitime önem vererek medreseler açtı. Bilim, edebiyat ve sanatın gelişmesi için sarayında bilgin, şair ve sanatçıları topladı. Ünlü şair Firdevsi ve Bilim insanı Biruni bunlardan bazılarıdır. Biruni için «sarayımın en değerli» hazinesi demiştir. Biruni 9

10 İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ Selçuklular Tuğrul Bey Gazneliler'e karşı Dandanakan savaşının kazanılmasıyla devlet kuruldu. Anadolu ya ilk akınlar yapıldı. Abbasi halifesini komşu devletlerin saldırılarına karşı korudu. Alparslan Bizans a karşı kazanılan Malazgirt zaferiyle Türkler Anadolu ya yerleşmeye başladı. Melikşah Bir çok, kale, köprü, su yolları gibi eserler yapıldı. Bağdat ta rasathane (gözlemevi) kuruldu. Ömer Hayyam güneş yılını esas alan Celali Takvimini hazırladı Nizamülmülk Alparslana ve Melikşah a vezirlik yaptı. Önemli kentlerde Nizamiye Medreseleri ni kurdurdu. Devlet yönetimi konusunda öğütler içeren Siyasetname yi yazdı. 10

11 KUTLAMA VE TÖRENLER İlk Türk devletlerinde Toy adı verilen şölenler düzenlenir ve bu şölenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları yapılır ve günümüzdeki saza benzeyen kopuz adı verilen müzik aleti eşliğinde eğlenilirdi. Ölen kişiler ise Yuğ adı verilen bir törenle gömülürdü. Yuğ törenlerinde yuğcular ağlar, yas tutardı. Geçmişte düğünlerde gelin atla alınırdı. Genellikle bahçede yapılan düğünlerde konuklara yemek verilirdi. Buğday, arpa gibi nesnelerin çiftin üzerine atılmasına saçı denirdi. Nevruz 21 Mart Türklerin Ergenekon dan çıkışı ve baharın gelişi kutlanır. Geçmişte kağan ve beyler önderliğinde örs üzerinde demir dövülür, boğa güreşleri yaptırılırdı. Hıdırellez 6 Mayıs Hızır ve İlyas peygamberin buluştuğu gün olması sebebiyle kutlanmaktadır. Yiyecek ve içecekler hazırlanır, ev temizliği yapılır. 11

12 TÜRKLERDE KÜLTÜR VE SANAT Pazırık kurganında (oda şeklinde mezar) bulunan pazırık halısı koyun yününden dokunmuştur. Kurt, kaplan, geyik ve yırtıcı kuşlar sanat eserlerinde en çok rastlanan motiflerdir. Türkler göçebe yaşadıkları için sanat ürünleri de taşınabilir ürünlerdi. Uygurlar saray ve tapınaklarının duvarlarına dini törenlerini yansıtan resimler çizmişlerdir. İlk Türk devletlerinden günümüze cami, medrese, kervansaray, türbe gibi bir çok mimari yapı ulaşmıştır. Arapça harflerle güzel yazı yazma sanatı olan Hat sanatının en güzel örneklerini Bursa Ulucami de görebiliriz. Mimari eserlerin iç kısımlarının süslenmesi için kullanılan çinicilik sanatı günümüzde Kütahya ve İznik'te devam ettirilmektedir. Gazneli ve Büyük Selçuklularla gelişen minyatür sanatında av, oyun, çalgı sahneleriyle hükümdar ve saray ileri gelenleri resmedilmiştir. 12