Konuşma sürecinin sağlıklı işleyebilmesi için en az üç ögenin bulunması gerekir:

Transkript

1 KONUŞMANIN TANIMI VE KAPSAMI Konuşma Nedir? Konuşma, duygu ve düşüncelerimizi, görüp yaşadıklarımızı, dinleyen kişiye sözcükler aracılığıyla iletme işidir. Konuşmanın temelinde ses vardır ve konuşma sesleri, belirli bir uzlaşmaya göre dizilir. Belirli bir anlam ifade ettiği için konuşma, karşımızdakilere anlam aktarmada çok güçlü bir iletişim aracıdır. Konuşma, çok basit bir eylem olarak görülmesine karşın oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. İletişimde konuşma yolunu seçtiğimizde, beynimizdeki düşüncelerimizi konuşma seslerine dönüştürmek için bir dizi kararlar almak ve bunları eyleme dönüştürmek zorundayız. Bu kararlar da fark edilmeyecek kadar kısa süre içinde alınmaktadır. Bilgi birikiminin artması ve nesilden nesile aktarılmasında; bilimin, uygarlığın, sanatın ve kültürün gelişmesinde etkin bir araç olan konuşma, düşünme ile yakından ilişkilidir. Dolayısıyla doğru düşünme, düzgün konuşmanın temelini oluşturacağı gibi, düzgün konuşma da doğru düşünmemize temel olacaktır. Konuşma sürecinin sağlıklı işleyebilmesi için en az üç ögenin bulunması gerekir: Konuşan, dinleyen ve ileti. Konuşan, bildiriyi iletmek isteyen kişi; dinleyen, iletilmek istenen bildiriyi algılamaya hazır olan kişi ya da kişilerdir. İleti ise konuşanın dinleyene anlatmak istediği duygu ve düşüncelerdir. Kişilerin karşılıklı tepkileri, konuşmayı biçimlendirir. Elbette ki konuşma yoluyla düşüncelerimizi, duygularımızı karşımızdakinin zihnine olduğu gibi dökemeyiz. Ancak bir konuşmacı olarak yapabileceğimiz en iyi şey, dinleyenin ya da dinleyenlerin zihninde, istediğimiz anlamlı biçimleri kendi kendilerine oluşturmalarına olanak verecek, doğru simgeleri kullanmaktır. Suat Taşer in oluşturduğu konuşma sürecinin şemasında, konuşmanın gerçekleşme biçimini görebiliriz:

2 Konuşmanın İnsan Yaşamındaki Yeri ve Önemi Konuşma; dinleyenle konuşan arasında bir düşünce alışverişi, yaşantıların başkalarıyla paylaşılması işidir. Konuşma, zihinsel gelişimde olduğu kadar kişilik gelişiminde de çok önemlidir. Konuşma sürecine hâkim kişiler, başka bir deyişle konuşmada yetkin olan kişiler, sıradan bir konuşmada bile karşılarındaki kişilere kendilerini zevkle, dikkatle dinletirler. İnsan için konuşma, toplumsal bir gereksinimdir. İş, çalışma, eğlence, toplantı, gezme gibi toplumsal ilişkilerde birincil iletişim aracımız konuşmadır. Toplumsal yaşamdaki etkinliklerin çoğunu konuşma yoluyla gerçekleştirdiğimiz düşünülürse birey için konuşmanın ne kadar önemli olduğu görülecektir. Konuşmaya ilişkin eksikliklerin belirlenmesi, bu eksikliklerin giderilmesinde yardımcı olabilir. Bu amaçla kendimize şu soruları sorabiliriz: - Söylediklerim kolayca anlaşılıyor mu? - Düşüncelerimi açık ve etkili bir biçimde belirtebiliyor muyum? - Söyleyiş ve dil yanlışları yapıyor muyum? - Sesimi doğru kullanabiliyor muyum? - Konuşmam tekdüze mi? - Konuşurken jest ve mimiklerim abartılı mı? - Konuşurken ayrıntılarla ya da başka konulara geçerek amaçtan ve konudan sapıyor muyum? - Anlattıklarımın önemine, değerine kendim inanıyor muyum?

3 İnsan olarak konuşma gücümüzün farkında olmamız, düşünmeden ve gelişigüzel konuşmalardan kaçınmamız gerekmektedir. Bu nedenle şu atasözümüzü unutmayalım: Bin düşün, bir söyle. Konuşmanın Ögeleri Konuşma eyleminin dört ögesi vardır. Bunlar: 1. Görsel (Bedensel) Davranış 2. Ses 3. Dil 4. Zihinsel Etkinlik (Düşünce) 1. Görsel (Bedensel) Davranış Konuşmacının duruşu, gövdesindeki hareket, el kol hareketleri (jest), yüz anlatımı (mimik) gibi dinleyeni etkileyen davranışların tümüne görsel davranış denir. Konuşan kişi, karşısındakilerle ilk iletişimi, bu görünmeye dayalı davranışlarla kurar. O nedenle konuşma eyleminde görsel davranışın önemli bir yeri vardır. Konuşmacı görsel bir öğedir; toplantıya katılan kişiler anlatılacakları dinlemeye gelmişlerdir. Ancak unutulmamalıdır ki konuşma sırasında kullanılacak slayt, video, multimedya benzeri araçlar nasıl birer görsel araçsa sunucu da tam anlamıyla görsel bir araçtır. İlk gördüğünüz bir kişiyi siz nasıl incelerseniz, toplantı salonuna girdiğiniz andan itibaren siz de aynı şekilde incelenirsiniz. Sunuşun içeriğini bir tarafa bırakırsak dinleyiciler bir sunucuyu üç yönden ciddi olarak incelerler: A. Görünüş - Görünüş - Vücut Hareketleri (Beden Dili) - Konuşma Konuşmacı bakımlı; fakat gösterişten uzak olmalıdır. Sunucunun kıyafeti, dinleyenlerin kıyafetinden çok farklı olmamalıdır. Giysi renklerinin, dinleyicileri etkilediği saptanmıştır. Hem erkek hem kadınlarda, koyu renk kıyafetler tercih edilmelidir. Koyu renk, bilgili kişi izlenimi yaratır. Pastel ve açık renkler, bunun tersi bir izlenim vermektedir. Kadınlarda açık ayakkabı ve yüksek topuk kullanılmasının da bilgiye güven konusunda olumsuz etki, ayakkabı kalitesinin ise ilginç bir şekilde dinleyiciler üzerinde olumlu etki yaptığı anlaşılmıştır. Sunucu, salona girdikten sonra hızla kürsü arkasına geçerek dinleyicilerden saklanmamalıdır. Hiç olmazsa toplantının başında dinleyicileri tarafından baştan aşağı bir kez görülmelidir. Konuşmacının duruş ve oturuşu saygılı, kişi kendinden emin olmalıdır.

4 Konuşurken sakin olmalı, rahat bir duruş almalıyız. Gövdemizin, ellerimizin ve kollarımızın hareketleri doğal görünmeli, yumuşak olmalıdır. Aşırı hareket, dikkati dağıtır. Ancak uyuşuk olarak algılanmaya yol açacak kadar hareketsiz de kalmamalıdır. Samimi olmak iyidir, ama saygılı ve ölçülü davranmayı unutmamak gerekir. Görsel davranış niçin önemlidir? Düzgün ve temiz bir giyim, dinleyenler üzerinde iyi bir izlenim yaratır. Fakat aşırı şıklık, parlak giysi ve takılar dinleyicinin ilgisini konuşmaya değil, daha çok aksesuar üzerine çeker. O nedenle bu tür abartılı görüntülerden kaçınmalıyız. Konuşurken dinleyenlerin gözlerinin içine bakmaktan kaçınmamalıdır. Dinleyici kendisine değil de başka yere bakan konuşmacının korkak, ürkek, içtenliksiz olduğunu düşünebilir. Dinleyiciye dönük konuşmanın önemli bir yararı vardır: Yüz ifadelerinden dinleyicinin bizi onaylayıp onaylamadığını, anlattıklarımızı anlayıp anlamadığını da çıkarabiliriz. Gerek gördüğümüz yerde ayrıntılı açıklama yaparak dinleyicinin kafasındaki soru işaretini ya da kuşkuyu ortadan kaldırırız. Daha sonra kaldığımız yerden konuşmamızı sürdürebiliriz. B. Vücut Hareketleri (Beden Dili) I. Jest ve Mimikler Etkili bir sunuşta, dinleyici karşısındaki duruşunuzun da çok önemli yeri vardır. Beden dili, jestlerle ve mimiklerle gerçekleşir. Yüz kaslarının bir anlam yaratmak için kullanımı yüz ifadesini, diğer bir deyişle mimikleri; baş, el, kol, ayak, bacak hareketleri ya da bedenin tümünün kullanımı jestleri oluşturur. Beden dilinin kullanımı, insanlığın var oluşuyla eş zamanlıdır. İletişimde bir jestin, bir mimiğin anlam kazanabilmesi için algılanması gerekir. Yapılan araştırmalarda insan yüzünün değişik ifadeyi anlatabildiği belirtilmektedir. Bazı jest ve mimikler hemen hemen her ulus için aynı anlamı taşırken, bazıları da ulustan ulusa farklı anlamlar içermektedir. Jest ve mimikler konuşmaya yardımcı olurken, konuşma da jest ve mimiklerin algılanmasını sağlar. Jest ve mimikler doğal bir biçimde yapılırsa konuşmamız canlılık kazanır, sözcükler ve cümleler renklenir. Özellikle vurgulanmak istenen önemli noktalara, dinleyicilerin dikkatleri çekilmiş olur. Jest ve mimikler, önceden planlanmaz. Konuşmanın havasına göre kendiliğinden ortaya çıkar. Düşünce ve duyguların vurgulanmasında yapılacak abartılı ve yapay hareketler ise yarardan çok zarar getirir. Dinleyici, söylenenlere değil de söyleyene dikkat etmeye başlar. II. Kürsüde Duruş Konuşan kişinin kürsüde nasıl durduğu da önemlidir. Çoğu konuşmacılar, ne yazık ki, kürsüde kendilerine rahat bir yer seçemezler. Diken üzerinde duruyormuş gibi görünürler, huzursuzdurlar. Ya kürsüde saatin sarkacı gibi bir o yana bir bu yana sallanırlar ya da çivi gibi yerlerinde çakılıp dururlar.

5 Sunucu, konuşmayı yaptığı kürsüye abanmamalıdır; kürsüye doğru hafif eğilebilir. Sürekli tek ayak üzerinde durup aralıklarla ayak değiştirmek de sinirlilik işaretidir. Konuşan kişi, eğer ayakta ise hep aynı yerde durmamalı, alanın müsait olduğu ölçüde hareket etmelidir. Hiç durmadan hareket ederek de dinleyenleri huzursuz etmemelidir. III: Eller Konuşma sırasında yaşanan bir diğer sorun da ellerdir. Konuşma sırasında eller sürekli sorun olur. Ellerini ne yapacağını bilemeyen kişiler bazen ceplerine sokarlar, bazen de elbiselerinin üzerinde var olmayan tozları kovalayıp dururlar. Burun ve kulak kaşımak da çok yaygın alışkanlıklardır. Ellerinizi unutmaya çalışın. Ellerinizle hiçbir şey yapmak zorunda olmadığınızı bilin. Elleriniz serbest olarak bedeninizin yanlarında dursun. Konuşmanın içeriği ile paralel olmak üzere, bazı kişiler izleyenleri etkilediklerini düşünerek ellerini çok kullanırlar. Bazı toplumlarda bu olay, adeta geleneksel özellik gösterir. Buna hiç alışık olmayan insanlar içinse olay, çok komik gözükmektedir. Konuşma sırasında aşırı vücut ve el hareketlerinden kaçınılmalıdır. Bu hareketleri alışkanlık haline getiren kişilerin, toplantı öncesinde videoya kayıt yaparak veya ayna karşısında çalışarak kendilerini izlemeleri önerilmektedir. Beden dilimizle verdiğimiz mesajlar, insanlarla anlaşmamızda en temel araçtır. Hem yakın çevremizde, hem daha geniş sosyal hayatımızda hem de farklı ülke insanları ile ilişkilerimizde öncellikle beden dilimizi kullanırız. Aynı şekilde karşımızdaki kişilerin de beden dilleri ile anlattıklarını çözmeye çalışırız. Bu tür küçük işaretlerden çıkarılan anlamlar, ilişkinin olumlu veya olumsuz yönde gelişmesini belirlemek açısından büyük önem taşır. 2. Ses Konuşma dili ile yazı dili arasında önemli ayrımlar vardır. Bu ayrımların büyük bölümü sese dayanır. Çünkü konuşma eyleminin dayandığı temel öge sestir. Kullandığımız dilin konuşma biçimine dönüşmesi ancak ses ile olur. Başka deyişle konuşma, sözcüklerin seslendirilmesiyle gerçekleşir. Konuşmada sözcüklerin anlamını ne etkiler? Sözcükleri anlamlı kılan şey, sesin tonları, değişimleridir. Sözlüğe baktığınız zaman, pek çok sözcüğün birden çok anlamı olduğunu görürsünüz. İşte konuşmamızda vermek istediğimiz anlamı sesimizin tonlarıyla, değişimiyle belli ederiz. Sesi gerektiğinde yükseltip gerektiğinde alçaltmak, bu değişimi sağladığı gibi bizi tekdüzelikten de kurtarır. Eğer sesimizi iyi kullanabilirsek, sözcüklerin bilinen anlamlarını tersine çevirmemiz bile olanaklıdır. Böylece bir içtenlik, canlılık kazanırız. Ancak çok alçak bir ses, dinleyende konuşanın zayıf insan olduğu gibi kötü bir etki yaratabilir. Ayrıca dinleyici sesimizi duymakta güçlük çekmemelidir. Bunun tersi olarak fazla yüksek ses de pek iyi karşılanmaz. Bağırarak konuşmaya gerek yoktur. Onun için sesimizi böyle olumsuzluklara yol açmayacak uygun bir yükseklikte tutmalıyız. Demek ki konuşmada sözcüklerin anlamı, büyük ölçüde ses ögesiyle belirlenir. İyi bir sesin özellikleri nelerdir?

6 - İşitilebilirlik - Akıcılık - Açıklık - Hoşa giderlik - Anlamlılık - Bükümlülük İşitilebilirlik İyi bir ses, dinleyicilerin rahatlıkla işitebildiği sestir. Ancak bağırmak, konuşmaya güç katmaz. Sesin denetimli, kararlı, güçlü olması yeterlidir. Bu konuda Nevin Selen şunları söylüyor: Kimi insanlar, ancak yüksek sesle konuşulduğunda düşüncenin, isteğin etkili biçimde anlatılabileceği kanısındadırlar. Oysa konuşmada her bir sesi açık seçik, hiçbirini yutmadan, düzgün söylemek; isteğin açık seçik anlaşılmasında, yüksek sesle konuşmaktan daha etkilidir. Bu nedenle sahnede olsun, meclis ya da üniversite kürsüsünde, sınıfta olsun, sohbet ya da konferans niteliğindeki konuşmalarda olsun, bağırmadan, fakat seslerin hakkını vererek açık seçik konuşma daha iyi etkiler, daha iyi anlaşılır. Konuşmaya başlamadan önce, birkaç kez derin soluk almalıyız. Konuşurken de zaman zaman durarak rahat bir biçimde soluk almak gerekir. Konuşmaya başlamak için acele etmemelidir. Beden ve zihin hazır olmadıkça, sakinleşmedikçe sesimizi iyi kullanmamız güçleşir. Sesimizi ayarlarken nelere dikkat etmeliyiz? Sesimizi ayarlarken, seslendiğimiz kişilerin azlığını, çokluğunu, konuştuğumuz yerin açık havada ya da kapalı bir yer oluşunu göz önünde bulundurmalıyız. Dinleyenin yaş durumunu da unutmamalıyız. Eğer gençler çoğunluktaysa, daha enerjik bir sesle konuşmak gerekir. Orta yaşlı ve yaşlılar içinse bu kadar enerjik ses gerekmez. Gençler için yeterince güçlü olmayan ses, düşüncelerin gücünü yitirmesine yol açar. Eğer bir konuşmacı, sesini düşüncelerinin gücüne uydurabiliyorsa, ancak o zaman dinleyicide içtenlikli izlenimini uyandırır. Şu örnek bu bakımdan ilgi çekicidir. Bir Fransız sahne oyuncusunun, sesi iyi kullanma becerisiyle, izleyicilerini yalnızca a, b, c diyerek tonlamayla ağlatıp güldürdüğü bilinir. Akıcılık Akıcılık, sözcüklerin birbirleriyle uyumlu olarak söyleniş durumudur. Duygu ve düşüncelerimizi konuşma yoluyla karşımızdakilere aktarırken sözcüklerin birbirleriyle uyumuna özen göstermeliyiz. Konuşmanın akıcılığında konuşma hızının iyi düzenlenememesi de dinleyicilerin algılama sorunu yaşamalarına neden olabilir. Cümlelerimizi dinleyicilerin algılamasına fırsat verecek bir akıcılıkta söylemeliyiz. Bu nedenle çok hızlı konuşmamalıyız. Çünkü hızlı konuşulduğunda seste güçlü ve anlamlı tonlamalar yapmak güçleşir.

7 Olağan konuşmalarda konuşma hızı (tempo) dakikada sözcük arasında değişir. Dinleyenlere anlama fırsatı vermeme, sözcükleri tam öbeklendirememe, yanlış soluk alma, vurgulamayı yerinde yapmama akıcılığı engelleyen diğer etmenlerdir. Açıklık Kimi durumlarda, konuşanın sesini işitiriz; ancak konuşmayı anlamayız. Bu durum, sözcüklerin anlaşılır biçimde söylenmeyişinden, konuşan kişinin sesleri ve heceleri tam söyleyemeyişinden kaynaklanır. Konuşurken kimi seslerin yutulması ya da belirgin bir biçimde söylenilmemesi, konuşmanın anlaşılırlığını bozar. Tını / Hoşa giderlik İyi bir konuşma sesinin, hoşa gider bir nitelik taşıması da gerekir. Bir sesin hoşa giderliği, o sesin tınısı ile ilgilidir. Tını, sese hoşluk ve kuvvet verir. Kısık, pürüzlü, madensel (katı), burunsal, tiz, hırıltılı, buğulu, hışırtılı sesler hoşa gitmeyen seslerdir. Genellikle doğuştan gelen bu özellikler, düzenli çalışma ile belli oranlarda düzeltilebilir. Bir konuşma, rahatlıkla işitilebiliyor, kolaylıkla izlenebiliyorsa hoşa giden bir sesin özelliğini taşıyordur. Tınıda meydana gelen değişiklikler, aynı zamanda sesle iletilen anlamda da değişikliklere neden olur. Kişilik özelliklerini, mizacı, coşkusal durumları yansıtan ses nitelikleri, çoğunlukla tonların tınlama biçimleriyle biçimlenir. Anlamlılık Ses, dinleyiciye sözcüklerin bilinen anlamlarından çok daha fazlasını iletir. Sözcüklerdeki anlamın daha fazlasını ya da tam zıddını yansıtabilir. Bu nedenle sesin niteliği ve onu kullanış biçimimiz çok önemlidir. Sesimiz dinleyene amacımızı, ilgimizi, anlattığımız konuya karşı inancımızı ve güvencimizi yansıtmalıdır. Sesimiz ne kadar dengeli, kararlı ve güven verici ise dinleyiciye iletmek istediğimiz ileti, o kadar anlamlı olur. Bunların yanı sıra sesimizde açıklık, sadelik, kişilik de bulunmalıdır. Dinleyicide zihin karışıklığına yol açan, yanlış tepkiye neden olan bir konuşma, anlamdan yoksun demektir. Bükümlülük (Esneklik) Bükümlülük/Esneklik, ses hacminin değişikliğe bağlı olan ses tonunu ya da perde değişikliğini kapsar. Ses, yükseltildiği zaman hacimce büyür; alçaltıldığı zaman ise küçülür. Ton değişiklikleri, hız değişiklikleri olan ses bükümlüdür. Bir konuşmanın aynı ses tonuyla başlayıp bitmesi, dinleyenin ilgisinin dağılmasına neden olur. Tekdüzelik diye de adlandırdığımız bu durum konuşmacıyı etkili olmaktan alıkoyan en büyük engeldir. Bükümlü ses, tekdüzelikten uzaktır. Konuşmamızın etkili olması için konuşurken tekdüzelikten kaçınmalı ve sesimize esneklik kazındırmalıyız. Konuşmaların tekdüzelikten kurtulması için de, ses hacminin ve perdelerinin karışık olarak kullanılması gerekir. Bir konuşma, duygu ve düşüncelerin değişimine göre sesin de değişimini zorunlu kılar. Dinleyici, yükselip alçalarak dalgalanan bir sesle yapılan konuşmayı daha rahat dinler.

8 Konuşmada her kalıba dökülebilen akıcı ve değişken bir sesin, konuşmanın niteliğini etkileyeceği gerçeği de her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Sesteki esneklikte ise şu anlamlar vardır: Kuvvetli ve yüksek ton: Öfke, hoşnutsuzluk Tatlı ve biraz yükselen ton: Sevgi, şefkât Hafif sesle orta ton: Düşünce ve sükûnet Bir öncekinden daha üst ton: Ateşlilik ve ciddiyet Kuvvetli bir sesle alçak ton: Duygu ve düşüncede dayanıklılık Tatlı bir ses ve alçak ton: Ağırlık/Yavaşlık Fısıltı hâlinde ton: Sinsi ve aldatıcı bir durum Sesin ton değişiklikleri, önemli yerleri vurgulamayı ve tekdüzeliği önlemeyi sağlar. Genel olarak konuşmaya orta bir tonla başlanır; daha sonra ses, yavaş yavaş yükseltilebilir. 3. Dil Hecelerin birleşmesiyle sözcük, sözcüklerin anlamlı bir biçimde bir araya gelmesiyle cümle oluşur. İşte dil, cümlelerin uyumlu olarak art arda sıralanmasıyla ortaya çıkar. Bu konunun en önemli yanı kullanılan dilin konuşma dili olduğudur. Konuşma dilinde cümleler uzun tutulmaz. Çünkü uzun cümleler, anlamayı güçleştirir. Dinleyicinin, yazıda olduğu gibi, geriye dönmesi söz konusu değildir. Bu yüzden konuşma dilinde cümleler olabildiğince kısa tutulmalıdır. Doğru kullanılacak sesin de yardımıyla konuşmada kolay anlaşılır bir dil kullanılmalıdır. Konuşma dilinin önemli özellikleri nelerdir? Konuşma esnasında argo sözcüklerden, başkalarını kıracak sözlerden kaçınmalıdır. İyi seçilmemiş bir sözcük, karşımızdaki insanları kırabilir. Doğru sözcük seçmeye, sözcükleri yerinde kullanmaya büyük özen göstermeliyiz. 4. Zihinsel Etkinlik (Düşünce) Konuşmada, sözünü ettiğimiz görsel ve işitsel ögelerin yanında önemli bir öge daha yer alır: zihinsel etkinlik. Bu etkinlik gerçekte konuşmanın tüm ögelerinin temelindedir. Konuşma ile ilgili ögeler, zihinsel bir süreçte oluşur. Önce ne konuşacağımızı, bunu kime ya da kimlere söyleyeceğimizi ve amacımızı belirleriz. Sonra söyleyeceklerimizi, dil kalıplarına dönüştürürüz. Daha sonra da bunları seslendirir; davranış ve jestlerle, mimiklerle birlikte dinleyiciye aktarırız. Konuşmada zihinsel etkinlik niçin önemlidir? Dinleyici için konuşma önce görsel, sonra işitsel (ses, dil), en sonra da zihinsel etkinlik olarak algılanır. Görüldüğü gibi konuşmanın ögeleri, dinleyici ile konuşmacı açısından doğal olarak birbirinin tersi bir sıra izlemektedir.

9 Konuşacağımız konuda iyi hazırlık yaparsak, son anda ortaya çıkan güçlüklerin üstesinden rahatlıkla gelebiliriz. İYİ BİR KONUŞMANIN ÖZELLİKLERİ Güzel ve etkili konuşmanın ilkeleri 10 temel başlık altında toplanmaktadır. 1. İyi bir konuşma yıkıcı değil, yapıcı olmalıdır. İster topluluk önünde konuşalım, ister arkadaş çevrelerinde konuşalım, bizi dinleyenlerin inançlarını, değer yargılarını göz önünde bulundurmalıyız. Elbette ki, her konuşmanın bir mesajı vardır. Dinleyiciler belli bir görüşe eriştirilmek istenir. Bunun için de onların duygularını sömürmekten özellikle kaçınmalıyız. Yapıcı konuşma, dinleyicilerin inançlarını, değer yargılarını, düşüncelerini olumlu bir yönde değiştirmeyi amaçlar. 2. İyi bir konuşma, ilginç ve değerli konuları kapsar. Seçeceğimiz konunun hem kendimiz için, hem de dinleyiciler için ilginç olması gerekir. Açık bir gerçektir ki, ilgi duymadığımız bir konuda rahatça konuşamayız. Üzerinde konuşabileceğimiz konular sayısızdır. Ayrıca, konuşmanın düzeyini belirlemede de seçilen konunun büyük bir payı vardır. 3. İyi bir konuşma, konuşmacının kişiliği ile bütünleşir. Konuşmacının kişisel nitelikleri ile konuşma arasında sıkı bir etkileşim vardır. Sözgelimi, yalancılığı, ikiyüzlülüğü herkesçe bilinen birinin yalancılığın kötülükleri üzerinde yapacağı bir konuşma, kimseyi inandırmaz. Bunun gibi, konuşmacının kişisel görünüşüyle sözleri arasında da bir bağlantı kurmak ister dinleyici. Bu yüzden, konuşmanın inandırıcılığında konuşmacının kişiliği önemli etkenlerden biridir. 4. İyi bir konuşma, belli bir amaca yönelir. Amaç, dinleyiciler üzerinde konuşmacının bırakmak istediği etkidir. Dinleyicilerimize neyi vermek istiyoruz; onları neye, hangi gerçeğe yönelteceğiz? Konuşmamız süresince bu soruları göz önünde tutmak zorundayız. Bu amaca, yönelmeden yapacağımız konuşma, dağınık, etkisiz kalacak, dinleyicilerimizde bir karşılık uyandırmayacaktır. 5. İyi bir konuşma, konuşmayı etkileyen etkenleri çözümleyerek oluşur. Konuşmayı etkileyen etkenler şunlardır: Konu, dinleyici, ortam ve konuşmacı. İyi bir konuşma yapabilmek için bu öğeleri ayrı ayrı, bir bütün olarak değerlendirmeli, çözümlemeliyiz. Üzerinde konuşacağımız konunun boyutları nelerdir? Dinleyicilerimiz yönünden önemi nedir? Kimler için konuşacağız? Konuşacağımız kişilerin toplumsal, kültürel, ekonomik durumları, yaş, cinsiyet özellikleri nedir? Nerede, ne kadar süreyle konuşacağız? Konuşmacı olarak kendi durumumuz nedir? Bu soruların üzerinde durup bir bütün olarak bunları değerlendirmemiz gerekir. Konuşmamızı hazırlama ve düzenleme aşamasında bu soruları göz önünde tutmazsak başarılı konuşma yapamayız. 6. İyi bir konuşma, sağlam bir konuşma yöntemi üzerine kurulur.

10 Yöntemimizi, amacımıza ve konuşma öğelerini değerlendirmemize göre seçmemiz gerekir. Genellikle konuşmalarda 4 ana amaç ve bu amaçlara yönelik 4 ana yöntem vardır: Tartışma, savunma, öğretme ve duygulandırma. Amaçla yöntem arasındaki bağlantıyı kurmak, başarılı bir konuşmanın ön koşullarından biridir. 7. İyi bir konuşma dinleyicilerin ilgi ve dikkatini toplar. Hangi konuda olursa olsun, ilgi ve dikkat dağıldı mı iletişim durur. İlgi ve dikkatin diri ve canlı kalması da, dinleyicilerimizi güdülendirmeye ve onların meraklarını ayakta tutmamıza bağlıdır. Bu da öncelikle dinleyicilerimizi iyi tanımakla, söylediklerimizle onların ilgileri arasındaki bağlantıyı kurmakla sağlanır. 8. İyi bir konuşma sağlam bilgilere dayanır. Hangi konuyu seçersek seçelim, o konu üzerinde rahatça, doğal bir biçimde konuşabilmemiz, konunun gerektirdiği bilgileri, araç ve gereçleri edinmemize bağlıdır. 9. İyi bir konuşma, etkili bir ses tonu, el ve yüz hareketleri gerektirir. Etkili bir ses tonuna dayanmayan, el ve yüz hareketleriyle beslenip renklenmeyen bir konuşma, ölü bir konuşmadır. Sözcüklerin anlam ve duygu yükü, ses tonumuzla, el ve yüz hareketlerimizle zenginleşir. 10. İyi bir konuşma, canlı bir dil, hareketli bir üslup gerektirir. Canlı, diri, amacımıza uygun sözcükleri seçme, bunları cümle içinde yerli yerine yerleştirme, her birinin ses ve anlam hakkını verecek doğru söyleme, konuşmamızın, etkisini, güzelliğini arttırır. Cümlelerimiz için de bu böyledir. Kısa, yoğun, hareketli cümleler kurma, bunlar arasındaki geçişleri doğal bir biçimde sağlama anlatışımızı canlılaştırır. İYİ BİR KONUŞMACININ ÖZELLİKLERİ İyi bir konuşmacıda bulunması gereken özellikleri ise şöyle sıralayabiliriz: 1. İyi Bir Konuşmacı, Konusuna Hâkimdir. İster kalabalık bir gruba konferans veriyor, isterse arkadaş sohbetinde anısını anlatıyor olsun, ne söyleyeceğini bilir; kendine, bilgisine ve birikimine olan güvenini karşıya aktarır. Bunu sağlayabilmek için de çok yönlü bir ön hazırlık yapar. Kendisine yöneltilebilecek soruları yanıtlayabilecek ya da en azından doğru yönlendirebilecek kapasitededir. Bilgi dağarcığının zenginliği, düşünsel yetkinliğini de artıracak, neyi ne kadar söylemesinin daha uygun olacağına, dinleyicisini gözeterek kolayca ve doğru olarak karar verebilecektir. Çünkü konusuyla ilgili tüm ayrıntılar dinleyenleri ilgilendirmeyebilir. Bu durumda kişinin bir seçme yapması gerekecektir. Konuşmacının, konusunun bütününe olan hâkimiyeti; gerekliyi gereksizden ayırt edebilmesini, seçenek sunabilmesini ve anında değişim yapabilme esnekliğine sahip olabilmesini getirecektir. 2. İyi Bir Konuşmacı, Titiz Bir Planlamacıdır.

11 Anlattıklarının dinleyiciyi yormadan kolayca kavranmasını isteyen konuşmacı, aktaracaklarının ilgi ve önemine göre bir sıralama yapar. Ancak bu sıralamayı yaparken, kişinin dikkati, konu-dinleyici ilişkisinin doğru olarak saptanması üzerinde yoğunlaşır. Diğer bir değişle konuşmacı, aynı konuyu farklı gruplara, farklı bir sıralamayla anlatır. Çünkü planlamayı belirleyen, dinleyenlerin nitelikleridir. Bu nedenle, bazen ana düşüncelerin, bazen de destekleyicilerin sıralamadaki yerleri değişebilir. 3. İyi Bir Konuşmacı, İyi Bir Gözlemcidir. Çevresinden algıladıklarını, duyguları ve birikimiyle harmanlayıp eyleme dönüştürebilir. Kendini çevreleyen dünyaya, çevresindeki insanlara, olaylara ve durumlara karşı uyanıktır. Bunlarla ilgili gözlem ve bilgileri, konuşmalarını zenginleştirmek, somutlaştırmak ve etkileyiciliğini artırmak için kullanır. Gözlem yeteneğini geliştirmek, konuşma eylemi sürerken dinleyicinin tepkilerini izlemesine ve bu tepkiler doğrultusunda gerekli değişimleri yapabilmesine olanak sağlar. 4. İyi Bir Konuşmacı, Dinleyicisini Tanımaya Çalışır. Karşılıklı konuşacağı ya da karşılarında konuşacağı kişilerin niteliklerini, alışkanlıklarını, tercihlerini ve eğilimlerini önceden bilmek, konuşmacının hazırlık aşamasında çok işine yarar. Bu bilgiler sayesinde konuşmasının öz-biçim dengesini kurarak dinleyiciyle duygusal ve düşünsel birlikteliği sağlamaya çalışır. Çünkü konuşulan kişilerin kültürel yapıları, eğitim durumları, sosyal konumları, siyasi eğilimleri, etik değerleri, milliyetleri, yaşları, hatta cinsiyetleri, hazırlık aşamasında olduğu kadar, konuşma sırasında da belirleyici olur; konuşmacı bu değerleri gözeterek eylemini sürdürür. 5. İyi Bir Konuşmacı, Sesini İyi Kullanır. Ses kasının kapasitesini bilir ve konusunun gereklerine göre tonunu değiştirebildiği gibi, ses yüksekliğini de bulunulan yerin büyüklüğüne, grubun kalabalık olmasına ve niteliğine göre ayarlar. Sesinin tınısındaki özellikleri, akışın tekdüzeliğini kırmak için bilinçli bir biçimde kullanılabilir. Yeri geldikçe sesini inceltmesi, kalınlaştırması ya da ses tonunu yükseltip, düşürmesi dinleyenler üzerinde olumlu etkiler yapar. Konuşmacı bir anlamda bir konuşma ezgisi oluşturur. 6. İyi Bir Konuşmacı, Heyecanını Denetler. Konuşma sırasında soluk alıp verme dengesini iyi ayarlayarak, heyecanını denetim altında tutabilir. Denetimsiz heyecanın yol açtığı kesiklikleri, titremeleri, ses yetersizliklerini, düşünce boşluklarını, sözcük kayıplarını ve davranış bozukluklarını engelleyebilir. Hatta heyecanını, konuşmasının iç dinamiği biçimine dönüştürerek, etkileyici bir canlılık kazanır. 7. İyi Bir Konuşmacı, Dilin Kurallarını Doğru Uygular. Düşüncesini en iyi ifade edecek sözcükleri seçer, cümlelerin kuruluşuna özen gösterir, bunları diksiyon kurallarının gerektirdiği biçimde seslendirir. Harfleri boğumlandırırken, sözcüklerin doğru ve kolay anlaşılır olmasına çalışır. Dilin yapısal özelliklerini ve seslendiriliş biçimlerini etkileyici bir doğallıkla kullanır.

12 Dile hâkimiyetinin sağladığı inandırıcılık, güven ve saygınlığın, karşıya aktarmayı amaçladığı düşüncesini ifade etmekle zorlanmaz, konuşması sözcük aramakla bölünmez, düşünme payı sözcüklerini kullanma gereksinimi duymaz. 8. İyi Bir Konuşmacı, Beden Dilini İyi Kullanır. İçinde bulunduğu ortama göre sözlerini destekleyecek mimikleri, el-kol hareketlerini, beden açılarını, duruş ve oturuş biçimlerini karşısındakileri gözeterek ayarlar. Gerekli durumlarda bilinçli seçimler yapar. Göz temasını, dikkati besleyecek bir unsur olarak çekinmeden, ustaca kullanır. Vurgulamalarına jestlerle canlılık ve boyut katar, dinlemeyi ve anlamayı kolaylaştırır. İçeriğindeki önemli bölümleri beden diliyle destekleyerek, aklıda kalıcılığını arttırmaya çalışır. Yaptığı tüm mimik, jest ve davranışlar, kişiliğiyle uyumlu ve doğal olduğundan dinleyiciyi irkiltmez, özden koparmaz. 9. İyi Bir Konuşmacı, Özeleştiri Yapmaktan Çekinmez. Konuşmaları sırasında aldığı tepkileri değerlendirerek olumlu/olumsuz alışkanlıklarının ayırtına varmaya çalışır. Konuşma tekniğini geliştirmesine olanak sağlayacak fırsatları kaçırmamaya özen gösterir. Olumsuz alışkanlıklarını gidermek için sabırla mücadele eder. Uyanıklığının sürekli olmaması durumunda becerilerinin zamanla körelebileceğini ya da olumsuz alışkanlıklara dönüşebileceğini çok iyi bilir. Dışarıdan gelecek uyarılara açıktır. Hem kendi yaptığı, hem de karşısındaki kişilerden aldığı saptamalar ve uyarılarla kendini bu konuda da eğitmeyi sürdürür. Güzel, Etkili ve Doğru Konuşmanın İlkeleri Konuşmanın yaşamımızda önemli bir yeri vardır. Konuşma; günlük yaşamdaki arkadaş söyleşilerinden, iş konuşmalarına, topluluk önündeki söylev ve konferanslardan, açık oturum ve panellere kadar geniş bir alanı kapsamaktadır. Konuşma, türü ne olursa olsun, konuşmacının sahip olması gereken en önemli özellik doğru düşünebilmesi, sağlıklı ve verimli bir düşünce üretimine sahip olmasıdır. Güzel bir konuşma, aynı zamanda işlek bir zekânın ürünüdür. Konuşma, sözcük zenginliğiyle ve konuşulan dilin kurallarına hâkim olmayla doğrudan bağlantılı olan bir eylemdir. Bu niteliğinden dolayı da eğitimle kazanabilecek bir beceridir. Bu alanla ilgili araştırmalar dili; doğru, kurallı, duru, tekrarsız, akıcı bir biçimde kullananların okuma alışkanlığı olan kişiler olduğunu göstermiştir. Bu niteliğinden dolayı konuşma, eğitimle kazanılabilecek bir beceridir. Eğitim yoluyla, Türkçenin seslerini sağlıklı çıkarma, sözcükleri ve cümleleri anlamlı seslendirme, yeterli sözcük dağarcığını kazanma olanağı vardır. Konuşmanın başarılı olabilmesi için, dinleme alışkanlığının da doğru kazanılmış olması gereklidir. Konuşmada iletişimin sağlıklı kurulmasında, konuşmacı kadar dinleyenin de rolü büyüktür. Bir ses uyaranı bir tek kişi tarafından alınabileceği gibi onlarca, binlerce hatta kitle iletişim araçları aracılığıyla milyonlarca kişi tarafından da alınabilmektedir. Konuşmanın konusu, anlamı iki taraf için de ortak bir temele oturtulamazsa anlaşma sağlanamaz.

13 Bir konuşmada hem konuşmacı hem de dinleyici, kendi benliklerinin üzerine çıkmalıdır. Dinlemede konuşmacıdan gelen işitsel, görsel, düşünsel davranışlar değerlendirilir. Dinleyicinin davranışı kimi zaman konuşanla aynı görüşü paylaşmak yönünde olurken kimi zaman da karşı çıkmak, eksik tamamlamak, soru sormak, bilgi almak gibi türlü yönlerde olabilir. Bilgi ve deneyimler, iyi bir konuşma gibi iyi bir dinlemenin de öğretilebilir davranışlar olduğunu göstermektedir. Bir anlatım ve anlaşma aracı olan konuşmanın da diğer anlatım biçimlerinde olduğu gibi kendine özgü kural ve ilkeleri vardır. Güzel, etkili ve doğru konuşabilmek için şu ilkelere uyulmalıdır: 1. Konuşmanın ciddi bir iş olduğu ve insanlar arasındaki iletişimdeki etkisi kavranmalıdır. 2. Ağızdan çıkan her söz, söyleyeni bağlar ve bu nedenle bunların sorumluluğunun üstlenilmesi gerektiğinin bilincinde olunmalıdır. 3. Okuma alışkanlığı kazanılmalıdır. 4. Konuşulan dilin ses ve söyleyiş özellikleri kazanılmalıdır. 5. Konuşma eyleminin en önemli aracı olan ses, sağlıklı olmalıdır. 6. Bölgesel konuşma farklılıkları, konuşmaya yansıtılmamalıdır. 7. Konuşmayı etkileyen yüz ve beden hareketleri doğru kullanılmalıdır. 8. Konuşmayı etkileyen vurgu, ton, durak gibi etmenler doğru kullanılmalıdır. 9. Konuşulan dilin söz varlığı kazanılmış olmalıdır. 10. Konuşma konusu, seslendiğimiz kişilere yaş ve düzey olarak uygun olmalıdır. 11. Konuşma, inandırıcı olmalıdır. 12. Konuşma, çelişkili düşünceler içermemelidir. 13. Konuşmada bilgi yanlışlığı yapılmamalıdır. 14. Konuşmada bilgi, duygu ve düşüncelerin sürükleyici bir biçimde aktarılmasına dikkat edilmelidir. 15. Tanımadığımız kişilere 1. tekil kişi sen yerine, 2. çoğul kişi siz diye seslenilmelidir. 16. Bir şey yapılması istenirken söze lütfen sözcüğü ile başlanmalıdır. 17. İstenilen bir şey yerine getirildiğinde mutlaka teşekkür edilmelidir. 18. Ağızda bir şey varken konuşulmamalıdır. 19. Küfürlü konuşulmamalıdır. 20. Argo sözler kullanılmamalıdır. 21. Konuşurken tükürük saçılmamalıdır. KONUŞMAYI BOZAN UNSURLAR Ana dili iyi kullanamamak, Yerel ağızla konuşmak, Ses tonunu ayarlayamamak, kontrol edememek, Sözcükleri doğru telaffuz edememek, Konuşmayı gereksiz yere uzatmak, Kendini övmek, yapmacık davranışlarda bulunmak, Eleştiriye kapalı olmak, Beden dilini, mimikleri doğru kullanamamak, Argo ve kaba sözler kullanmak, Heyecanını yenememek,

14 Sözcükleri tekrarlamak, Eee, ııı, aaa gibi sesler çıkarmak. DİKSİYON NEDİR? Diksiyon Latincede dictio ve distus sözcüklerinden Fransızcaya diction olarak geçmiş, Fransızcadan da dilimize söylendiği gibi alınmıştır. Latince anlamı Söz söylerken sözcüklerin seçilmesi, düzeni, aynı zamanda düşünceyi kolaylıkla anlatma tarzı dır. Diksiyon sözcüğü Türk Dil Kurumu tarafından şu şekillerde tanımlanır: isim Fransızca diction 1. isim Seslerin, sözlerin, vurguların, anlam ve heyecan duraklarını kurallarına uygun olarak söyleme biçimi. "Müfredat programlarında kıraat yani diksiyon dersi yok." 2. Konuşulan dilin incelenmesi ve kullanılması. 1. tiyatro Duru, açık vurgulama ve çıkaklara tam uyarak konuşma. diksiyon Osm. belâgat TDK Güncel Türkçe Sözlük Konuşmada ve okumada seslerin, kelimelerin, vurguların, anlam ve heyecan duraklarının açık ve anlaşılır olmasına dikkat eden konuşma biçimi; düzgün söz söyleme sanatı: Özel televizyon kanallarında diksiyonu bozuk konuşmacılar hiç eksik değil Diksiyon bozukluğu bağışlanır bir kusur değildir vb. BSTS / Gramer Terimleri Sözlüğü 2003 diksiyon Osm. belâgat Konuşmada ve okumada seslerin, kelimelerin, vurguların, anlam ve heyecan duraklarının açık ve anlaşılır olmasına dikkat eden konuşma biçimi; düzgün söz söyleme sanatı: Özel televizyon kanallarında diksiyonu bozuk konuşmacılar hiç eksik değil Diksiyon bozukluğu bağışlanır bir kusur değildir vb. diksiyon İng. diction BSTS / Gramer Terimleri Sözlüğü 2003 sanatı. Tiyatroda duru, seçik, saydam vurgulama ve çıkaklara tam uyarak konuşma, güzel konuşma BSTS / Tiyatro Terimleri Sözlüğü 1966 DİKSİYON EĞİTİMİNİN AMACI

15 Konuşma/diksiyon eğitimi; konuşmada kişisel yeteneğimizi geliştirmeyi, her türlü söyleyiş kusurunun giderilmesini, anlamlı ve zengin ifadenin kulağa hoş gelen bir sesle temiz ve duru bir şekilde seslendirilmesini amaçlar. Etkili, doğru ve güzel konuşma, genellikle mesleği konuşmanın önem kazandığı kişiler için gerekliymiş gibi görülmektedir. Oysa günümüzde büyük önem taşıyan başarılı ve etkin iletişim, tüm teknolojik olanaklara rağmen konuşma, anlatım ve ikna gücüne bağlı olarak gerçekleşmektedir. Bireyler arasındaki iletişim, mutlaka konuşarak sürdürülebildiği için bu eğitim herkes için önemlidir. Diksiyon eğitimi kapsamında kişiye kazandırılması amaçlanan özellikler şöyle sıralanabilir: + Ses ve soluğun denetim altına alınması, sesin estetik, kulağa hoş gelen, rahat işitilir ve anlamlı kılınması, + Türkçenin fonetiğe (ses bilgisine) uygun, doğru seslenmesi, kelime ve hecelerin tam, eksiksiz, doğru anlaşılır ve yerinde olması, + Duygu, düşünce ve hayallerin etkili ve anlaşılır biçimde ifade edilebilmesi, + Metinlerin diksiyon ölçütlerine göre seslendirilebilmesi, + Türk dilinin kurallarının farkına varılarak Türkçenin doğru, güzel ve etkili kullanılmasına özen gösterilmesi, + Vurgu ve tonlamanın mükemmelleştirilmesi, + İfadenin zenginleştirilmesi, + Konuşma kadar dinleme becerisinin de geliştirilmesi özellikleri kazandırılır. Diksiyon Sanatının Önemi Güzel ve etkili konuşmada, diksiyon yani seslerin doğru çıkarılması son derece önemlidir. Kişilerin, kendilerini her ortamda doğru ve etkili bir şekilde ifade etmek istemelerinin yanı sıra, estetik kaygılarının davranışlarını şekillendirmesi, diksiyon sanatının önemini ortaya koymaktadır. Toplumdaki statüsü ne olursa olsun herkes, uğraşısının gerektirdiği konuşmaları etkili ve güzel bir şekilde yaparak amacına ulaşmaya çalışır. Kişinin amacına ulaşabilmek için yapacağı etkili ve güzel bir konuşma ise bir yetenek işidir. Söz söyleme sanatının güzel bir Türkçe ile, anlaşılır biçimde dile getirilmesi yeteneği, küçük yaşlarda başlayan bir eğitimle geliştirilmelidir. Eğitilmiş bir sesin güzel konuşmaya etkisi büyüktür. Eğitilmiş ses yardımıyla sözcükler daha doğru, etkili ve yerinde kullanılır. Konuşma yeteneği doğuştan vardır. Bu yetenek diksiyon ile geliştirilerek daha iyi duruma getirilebilir. Bütün bu düşünceler ışığında kişilerin duygularını, düşüncelerini, ihtiyaçlarını, beklentilerini doğru, güzel, etkili bir şekilde ve topluluk karşısında beden ile mekân gibi faktörleri de en uygun biçimde kullanarak sunabilme becerisi kazanması, artık bir zorunluluk olmuştur.

16 Diksiyon eğitimi ile kendisi ve çevresiyle barışık, insanlarla doğru iletişim kurabilen; duygu ve düşüncelerini etkili bir şekilde aktarabilen; sesini, bedenini uyum içinde kullanabilen ve hedeflerine ulaşmada bunu etkili bir yöntem olarak benimseyen bireylerin yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca günümüz dünyasında kişilerin, dili doğru, güzel ve etkili kullanmanın inceliklerini fark ederek Türkçeyi özenle kullanabilen, konuşmayı sanata dönüştürmenin yollarını bilen, doğru - yanlış kullanım örneklerini irdeleyen ve güzel konuşmanın önemini kavrayan, ne söyleyeceğini bilmenin yanı sıra nasıl söyleyeceğini de bilen bireyler olarak yetişmeleri önem taşımaktadır. DİKSİYONUN KURALLARI Hece ve sözcük vurgusuna dikkat etmek, Sesleri doğru boğumlamak, Jest, mimiklere dikkat etmek, Yerinde ve doğru tonlama yapmak, Sözcüklerin anlam değerlerine göre sesi kullanmak, Uzun ve kısa heceleri doğru söylemek, İşitilebilir bir sesle konuşmak. KONUŞMA DİLİ ve YAZI DİLİ Bir dilin iki cephesi vardır. Bunlardan ilki, insanların konuşurken kullandıkları konuşma dili; diğeri yazıda kullanılan yazı dilidir. KONUŞMA DİLİ İnsanların konuşurken kullandıkları ve çeşitli söyleyiş özellikleri olan dile konuşma dili denir. Tabii bir dil olan konuşma dili, sosyal çevreye bağlı olarak değişiklikler gösterir. Bu farklar kelimelerdeki söyleyiş ile bazı ses ve şekil ayrılıklarıdır. Bir dilin söyleyiş farklılıkları, o dilin alt kolları olan lehçe, şive ve ağız kavramlarını ortaya çıkarmıştır. Lehçe: Bir dilin bilinen ve takip edilen dönemlerinden önce kendisinden ayrılmış olan, çok büyük ses ve şekil ayrılıkları gösteren kollarıdır. Yakut Türkçesi, Çuvaş Türkçesi ve Halaç Türkçesi Türkçenin lehçeleridir. Şive: Söyleyiş özelliği olarak tanımlanan şive ve ağız kavramları birçok yerde birbirinin yerine kullanılır. Bir dilin bilinen ve takip edilen dönemlerinde kendisinden ayrılıp bazı ses ve şekil ayrılıkları gösteren kollarıdır: Kırgız Türkçesi, Özbek Türkçesi, Kazak Türkçesi, Azeri Türkçesi gibi. Ağız: Bir dil içinde bulunan ve bölgeden bölgeye veya şehirden şehire söyleyiş farklarına dayanan dilin küçük kollarıdır:

17 Konya şivesi, Erzurum lehçesi, Urfa şivesi gibi adlandırmalar yanlıştır. Doğrusu; Konya ağzı, Erzurum ağzı, Urfa ağzı şeklindedir. YAZI DİLİ Bir lehçe veya ağız üzerine kurularak oluşan ortak dilin yazıda kullanılması, yazı dilidir. Eserlerde, resmî yazışmalarda, kısaca, yazıda kullanılan dildir. Yazı dili bir kavmin kültür dili, edebiyat dili olduğu için ona edebi dil de denir. Her ülkenin birçok konuşma dili olduğu halde yazı dili tektir. Bu bakımdan yazı dilinin sınırları konuşma dilinin sınırlarından çok geniş olup ayrı konuşma bölgeleri bulunan bütün bir ülkeyi içine alır. Kelimenin bölgelere göre değişik söyleniş şekilleri olabilir. Ancak yazıda tek bir şekil kullanılır. Meselâ farklı ağız bölgelerinde farklı söyleyişlerle ifade edilen "yazıyorum" kelimesi, yazıya geçirilince tek bir şekilde yazılır. Konuşma diline göre yazı dili daha sabittir. Konuşma dilindeki değişme ve gelişmeler her zaman yazı diline yansımaz. Yazı dili, bir ülkenin değişik konuşma dillerinden birinden gelişmiştir. Türkiye Türkçesinin yazı dili İstanbul Türkçesidir. Yazı dilinde dilin ifade vasıtası sadece yazıdır. Anlatılmak istenenlerin tam olarak anlaşılması için yazı dili, hususi bir dikkat gerektirir. Yazı dilinde dilin bütün gereklerini göz önünde bulundurmak, dil kaidelerine bağlı kalmak, kelimeleri anlam karışıklığına meydan vermeyecek şekilde yerli yerinde kullanmak gerekir. KONUŞMA DİLİ İLE YAZI DİLİ ARASINDAKİ FARKLAR Konuşma dili ile yazı dili ortak malzeme kullansa da aralarında ayrılıklar vardır. Aralarındaki bu ayrılık, zaman zaman çok az olsa da bazen bu iki dil birbirinden çok farklı özellikler göstermektedir. Konuşma dili ile yazı dili arasında bir karşılaştırma yapacak olursak şu özellikler görülecektir: 1.Konuşma dilinin ifade aracı ses; yazı dilinin, harftir. 2.Konuşma dili, samimi; yazı dili, resmîdir. 3. Konuşma dili, günlük hayatta kullanılan dil; yazı dili kitap dili, edebî dildir. 4. Konuşma dilinde, çoğunlukla, özel dil; yazı dilinde, resmî dil kullanılır. 5. Konuşulanda, öznellik; yazılanda, nesnellik ağır basar. 6. Bir dil sahası içinde birden çok konuşma dili olduğu halde, bir tek yazı dili bulunur. 7. Konuşulan, düşünülmeden, planlanmadan; yazılan, düşünülerek, planlanarak ortaya çıkar. 8. Konuşulana anında cevap verilebilirken yazılana verilemez. 9. Konuşulanı düzeltmek anında yapılabilirken yazılanı düzeltmek sonra da yapılabilir. 10. Konuşulanda değişim hızlı; yazılanda ise değişim yavaştır, hatta değişime kuvvetli bir direnç vardır.

18 11. Konuşulanın gelişigüzelliği söz konusudur, kurallı olması çok önemli değildir; yazılan ise kurallıdır, yazıda kuralsızlığa yer yoktur. 12. Konuşmada söz dizimi gelişigüzel, yazmada ise kurallıdır. 13. Konuşma, değişime açık; yazı, muhafazakârdır. 14. Konuşma, canlı; yazı, cansız. 15. Konuşma dili tabii; yazı dili sunidir. 16. Konuşma, sınırlı sayıda; yazı, sınırsız sayıda insana ulaşır. 17. Konuşmanın yayılım alanı dar; yazının yayılım alanı geniştir. 18. Konuşma dili karşılıklı (yüz yüze), yazı dili tek taraflıdır. 19. Konuşma dili karşılıklı olduğu için, söylenmek istenen anlaşılmadığı takdirde ona dönmek, onu açıklamak daima mümkündür. Yazı dilinde bu mümkün değildir. 20. Konuşma, dışa dönük; yazma içe dönüktür. 21. Yazı dili yazılı olduğu için dilin tarihî gelişimi yazı dilinden takip edilebilmektedir. Konuşma dilinin gelişimi ise fertlere, nesillere bağlıdır. Konuşma dili nesillerle beraber ortadan kalkabilir. 22. Konuşulan, erken; yazılan geç unutulur. Çokça söylendiği gibi, Söz, uçar; yazı, kalır. 23. Yazı dilindeki alfabe sistemi bütün sesleri göstermeye yetmez. Bu yüzden konuşma dilinde bazı seslerin farklı seslendirildiği görülür. 24. Yazı dilinde anlamı kolayca ifade etmeye yarayan noktalama ve imla kurallarının yerini konuşma dilinde vurgu, tonlama, duraklama gibi özellikler alır. Bu özellikleri kazandıran, diksiyon sanatıdır. Konuşma Dili ve Yazı Dili Bakımından Türkçe Dünyada, tam anlamıyla hiçbir dil, konuşulduğu gibi yazılmaz ya da yazıldığı gibi konuşulmaz. Dünya dilleri arasında, diğer dillere nispetle büyük oranda, konuşulduğu gibi yazılma ya da yazıldığı gibi konuşulma özelliğine sahip dillerin en önemlilerinden biri Türkçedir. Bu özelliği, Türkçeyi diğer dillerden ayıran en belirgin vasıflardandır. Konuşma dili ile yazı dili arasında yakınlığın çok büyük oranda olduğu diğer diller de, Türkçenin mensup olduğu Ural- Altay Dilleri dir. Bu ailenin en sistemli dili durumunda olan Türkçenin, büyük oranda konuşulduğu gibi yazılma özelliğine sahip olan bu dillerin en başında gelmesi de doğaldır. Türkiye Türkçesinin Konuşma Dili ve Yazı Dili Türkçenin en gelişmiş ve en çok konuşulan şivesi durumundaki Türkiye Türkçesinde, son yıllarda, konuşma dili ile yazı dili arasında ayrılıklar çoğalma eğilimi göstermeye başlamıştır.

19 Özellikle televizyon, gazete ve internet başta olmak üzere çeşitli kitle iletişim araçları bu eğilimi hızlandırmıştır. Birçok insanın konuşmasını ya da yazmasını artık bu araçlar belirler olmuştur. Yine de, Türkiye Türkçesi, konuşulduğu gibi yazılma özelliğini diğer dünya dillerine göre daha fazla korumaktadır. Yine de, Türkiye Türkçesi, konuşulduğu gibi yazılma özelliğini diğer dünya dillerine göre daha fazla korusa da tam olarak yazıldığı gibi okunan bir dil değildir. Tüm dünya dillerinde olduğu gibi, Türkçede de standart konuşma dili kuralları bulunmaktadır. Türkiye Türkçesinde konuşma dili ile yazı dilinin ayrıldığı noktaları şu şekillerde verebiliriz: 1. Birden çok heceli ve a, e ünlüleri ile biten fiiller, ünlüyle başlayan ek aldıklarında bu fiillerdeki a, e ünlülerinde söyleyişte yaygın bir daralma (ı ve i'ye dönme) eğilimi görülür. Ancak, söyleyişteki ı, i ünlüleri yazıya geçirilmez: Sözcüğün Yazılışı başlayan saklayalı atmayalım gelmeyen gitmeyerek Sözcüğün Okunuşu başlıyan saklıyalı atmıyalım gelmiyen gitmiyerek 2. "-ebilmek", "edurmak" ile kurularak bitişik yazılan yeterlik ile sürerlik fiillerinin gövdelerine gelen "y" kaynaştırma harfi de kendinden önce gelen geniş ünlüleri konuşmada darlaştırır: Sözcüğün Yazılışı anlayabilme bekleyedur Sözcüğün Okunuşu anlıyabilme bekliyedur 3. Gelecek zaman eki [AcAk], konuşma dilinde c den önceki ünlüyü daraltır. Sözcüğün Yazılışı yapacak gelecek olacak dönecek duracak gülecek Sözcüğün Okunuşu yapıcak gelicek olucak dönücek durucak gülücek

20 4. Kaynaşma ünsüzü <y> ile gelecek zaman eki [AcAk] birlikte kullanıldığında, konuşma dilinde <y>den önceki ünlü daralır, y ile c arasındaki ünlü düşer. Sözcüğün Yazılışı arayacak gelmeyecek olmayacak görmeyecek duymayacak Sözcüğün Okunuşu arıycak gelmiycek olmıycak görmiycek duymıycak 5. Sonunda p, -ç, -t, -k sert ünsüzleri bulunan sözcüklerden sonra etmek, eylemek, olmak yardımcı eylemleri gelirse söyleyişte sert ünsüzler yumuşama biçiminde ses değişmesine uğrar: Sözcüğün Yazılışı azat etmek ahbap olmak hamt etmek hamt olsun iktisap etmek Sözcüğün Okunuşu a:za:detmek ahba:bolmak hamdetmek hamdolsun iktisa:betmek 6. Türkçede bazı sözcüklerde söyleyişte ses düşmesi görülebilir. Bunlardan bazıları şunlardır: Burada - burda, şurada - şurda, orada - orda, nerede - nerde, içeride - içerde, dışarıda dışarda. Haber metinlerinde, resmî ya da bilimsel nitelik taşıyan metinlerin aktarımında bu kural uygulanmaz. 7. Bir sözcük ünsüzle bitiyorsa, onu izleyen sözcük ünlüyle başlıyorsa, durak yoksa ya da ulamanın etkisiyle anlam farklılığı olmuyorsa, ünsüzle ünlüyle birleştirilerek sesletilir. Sözcüğün Yazılışı kalem almak Sözcüğün Okunuşu ka-le-mal-mak

21 top oynamak to-poy-na-mak çay içmek dün akşam sonuç olarak ça-yiç-mek dü-nak-şam so-nu-ço-la-rak Diksiyon ve Ses İnsanı diğer birçok canlıdan ayıran en önemli özellik, çıkardığı ses ve bu sesle yaptığı iletişimdir. Sesimizle hem mesajımızı gönderir hem de ona duygularımızı, sevgimizi, kızgınlığımızı ve kaygılarımızı ekleriz. Bir de bu sesi şekillendirerek kulağa daha hoş hale getirebiliriz ki bu da insanın kendi sesli sanatını, müziğini oluşturur. Diksiyon ve ses ayrılmaz bir bütündür; sesin anlam kazanabilmesi için düzgün bir diksiyona, diksiyonun ortaya çıkabilmesi için de sese ihtiyaç vardır. Diksiyon, bir dilin ses yapısıyla yakından ilgilidir. Bu bakımdan bir dilin ses bilgisi (fonetiği), o dilin doğru ve güzel kullanılması açısından son derece önemlidir. SES BİLGİSİ SES BİLİMİ VE SES BİLGİSİ Ses Bilimi (Fonoloji): İnsan dilindeki sesleri bir bütün olarak inceleyen, bu seslerin nasıl meydana getirildiğini, ne gibi nitelikler taşıdığını, dinleyenin bu sesleri alışını, kısaca dilin ses sistemini ele alan ve insan dilinin seslerini dil sistemi içindeki görevleri açısından değerlendiren dil bilimi dalıdır. Ses Bilgisi (Fonetik): Bir dilin seslerini; oluşmaları, boğumlanma özellikleri, yüklendikleri görevler ve uğradıkları türlü değişmeler açısından inceleyen dil bilgisi dalıdır. Ses Aygıtı Bir sesin oluşması sürecine herhangi bir şekilde katılan organlara ses aygıtı denir. Bunlar akciğerler, diyafram, nefes borusu, ses telleri, küçük dil, burun, damak, dil, diş, dudak vb.dir. Ses: Konuşma dilinin söylenip işitilebilen en küçük parçasına ses denir. En büyük gramer birliği olan cümleye kadar dili oluşturan bütün şekillerin yapısında bulunur. Anlamlı ve görevli gramer birlikleri yapmaya yarayan sesler, dilin parçalanmaz en küçük gramer birimidir. Seslerin Çıkarılması Seslerin çıkarılması tesadüfî değildir. İnsanoğlunun her organı nasıl bir intizam ve kaide üzerine çalışıyorsa ses çıkarmasının da bir nizamı vardır. Ses oluşumu için akciğerlerden gelen hava akımı kullanılır. Akciğerlerden yükselen hava, gırtlaktaki ses tellerinin arasından geçerek ses oluşturur. Bu ses ağız boşluğu, dil, dişler, burun boşluğu ve sinüsler aracılığı ile konuşma halini alır.

22 Ses konusunda Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük te şöyle denilir: Akciğerlerden gelen havanın ses yolunda meydana getirdiği titreşime ses denir. Ses, dili oluşturan en küçük birimdir. Harf: Sesin yazıdaki karşılığıdır. Alfabe: Bir dildeki harflerin belirli bir sıraya dizilmiş bütününe alfabe denir. Türk dilinin yazımı için geniş ölçüde kullanılmış olan 5 alfabe vardır: Göktürk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabeleri. Bugünkü alfabemiz ise Latin alfabesi olup Latin harfleri esas alınarak 1 Kasım 1928 tarih ve 1353 sayılı Kanun la kabul edilmiştir. Bu Kanun a göre, Türk alfabesinde sekizi ünlü, yirmi biri ünsüz harf olmak üzere toplam 29 harf bulunmaktadır. Alfabemiz şu harflerden meydana gelir: a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z. Alfabemizdeki bu harfler de ünlüler (sesli) ve ünsüzler (sessiz) olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. ÜNLÜLER Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan ses tellerinin titreşmesiyle oluşan seslere ünlü denir. Oluşumlarında bilhassa dilin rolünün büyük olduğu ünlüler, tek başlarına söylenebilir; hece, kelime ve ek olabilir: o, a-lın, e-kin, ö-mür, ı-lık vb. Türkçemizde şu 8 ünlü bulunur: a, e, ı, i, o, ö, u, ü. Alfabede harf ile temsil edilen sekiz ünlü bulunmaktadır. Konuşma dilinde olup da alfabemizde gösterilmeyen seslerle birlikte ünlü çeşitleri on ikiye kadar yükselmektedir: a (kalın), â (ince), e (açık), é (kapalı), ı, i, o (kalın), ô (ince), ö,u (kalın), û (ince), ü Bu ünlü çeşitleri birbirinden tını farkıyla ayrılmaktadırlar. Türkçede ünlüler ağız açıklığına, dilin ve dudakların durumuna göre söyleyiş özelliğine sahiptirler. Dilin Durumuna Göre Ünlüler

23 Kalın Ünlüler: Dil ve damağın arkasında oluşanlar ünlülerdir. Art ünlüler de dediğimiz bu sesler a, ı, o, u sesleridir. İnce Ünlüler: Dil ve damağın önünde oluşan ve ön ünlüler adını da alan bu ünlüler, e, i, ö, ü sesleridir. Dudakların Durumuna Göre Ünlüler Düz Ünlüler: Dudakların durumunun düz olması ile oluşan ünlüler düz ünlülerdir: a, e, ı, i. Yuvarlak Ünlüler: Dudakların durumunun yuvarlak olmasıyla oluşan ünlüler yuvarlak ünlülerdir: o, ö, u, ü. Ağzın Açıklığına Göre Ünlüler Geniş Ünlüler: Ağız boşluğundaki açıklığın çok olmasıyla oluşan ünlülerdir: a, e, o, ö. Dar Ünlüler: Ağız boşluğundaki açıklığın az olmasıyla oluşan ünlülerdir: ı, i, u, ü. Ünlülerin nitelikleri aşağıdaki çizelgede toplu olarak gösterilmiştir: Düz Yuvarlak Geniş Dar Geniş Dar Kalın a ı o u İnce e i ö ü A Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki a vardır. Bunlardan biri kalın a diğeri de ince a dır. Her iki a bazen uzun, bazen kısa okunabilir. Kalın A Şu şekilde söylenir: Dil, doğal duruşunu değiştirerek ortaya doğru biraz yükselir, dudaklar hareketsiz, yanaklar gevşek ve çeneler açık. Akrabanın akrabaya akrep etmez ettiğini. Ağlarsa anam ağlar, kalanı yalan ağlar. İnce A Kalın a ya oranla daha ileriden söylenen bir ünlüdür. Dilimize geçen yabancı kelimelerden gelmiştir. Bu kelimelerin başında, ortasında ve sonunda bulunur.