Kemal Gözler ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) EKĐN BASIM YAYIN DAĞITIM

Transkript

1 Kemal Gözler ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) EKĐN BASIM YAYIN DAĞITIM

2 Ekin Basım Yayın Dağıtım, ISBN: Her hakkı mahfuzdur. Birinci Baskı: Eylül 2010 Dizgi ve Sayfa Düzeni: Kemal Gözler Kapak: Kemal Gözler Düzeltme: Serkan Yolcu ve Çağlar Kıran Eleştirileriniz Đçin: Kitabın Tanıtımı: Baskı: Star Ajans Ltd. Şti. Soğukkuyu Mah. Havaalanı Cad. Güneş Sok. no 2, Osmangazi - Bursa (Tel: ) Sertifika No: Dağıtım: Ekin Basın Yayın Dağıtım, Burç Pasajı no: 27; Altıparmak - BURSA Tel: (0224) ; ; Fax: (0224) Web: ww.ekinyayinevi.com info@ekinyayinevi.com Sertifika No: Kütüphane Tasnif Numaraları Library of Congress: KKX2070.G Dewey: GÖZ 2010 KORSAN YAYINCILARA VE FOTOKOPĐCĐLERE UYARI: 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 72 nci maddesi, bir kitabı herhangi bir şekilde (fotokopi dahil) çoğaltanları, dağıtanları, satanları, ticarî amaçla elinde bulunduranları, 2 (iki) yıldan 4 (dört) yıla kadar hapis cezasıyla veya TL den TL ye kadar ağır para cezasıyla veya zararın ağırlığı dikkate alınarak bunların her ikisiyle birden cezalandırmaktadır. OKUYUCULARA UYARI: Elinizde tuttuğunuz kitap, kağıt ve mürekkepten ibaret değildir. Yazarın alın terinin ürünüdür. Keza bu kitabın ortaya çıkmasında yazarın yanında, mürettip, dizgici, grafiker, matbaacı, yayıncı, dağıtımcı gibi daha pek çok kişinin emeği vardır. Bir kitabın korsan baskısı veya fotokopi yoluyla çoğaltılması, başta yazar olmak üzere, bu kitabın ortaya çıkması için çalışan pek çok kişinin emeğinin çalınması anlamına gelir. Korsan veya fotokopi kitap satın alarak emek hırsızlığına alet olmayınız! Lütfen bu kitabın korsan veya fotokopi nüshalarını satanları yayınevine ( ) veya yazara (kgozler@hotmail.com) bildiriniz. Bandrolsüz nüshalar veya bandrol numarası arka kapakta belirtilen bandrol seri numaralarını tutmayan kitaplar korsandır. Bir kitabın fiyatı ile o kitabın korsanının veya fotokopisinin fiyatını karşılaştırmamak gerekir. Bir kitabın fiyatı, kağıt ve baskı giderinin yanında, telif hakkı, dizgi ve grafiker ücreti, yayıncı ve dağıtımcı payı ve vergilerden oluşmaktadır. Korsan yayıncının veya fotokopicinin ise kağıt ve mürekkepten başka bir gideri yoktur. Bir kitabın kağıt değeri ile o kitabın emek değeri arasında nasıl bir fark oluğunu anlamanız için size şunu yapmanızı tavsiye ederiz: Bu kitabın sonunda yer alan dizini yapmaya çalışınız. Bunun için kitabı baştan sona ciddi bir şekilde okumanız, dizin girdisi olabilecek ortalama 1000 adet kavramı tespit etmeniz, bunların kitapta kaçıncı sayfalarda geçtiğini yanlarına yazmanız, sonra da bunları alfabetik olarak sıralamanız gerekmektedir. Böylece bu kitabın on sayfadan oluşan dizini siz yapmış olacaksınız. Bu iş için en az on gün çalışmanız gerekir. Ancak sizin harcadığınız bu on günlük emeği, bu kitabın on sayfalık dizin bölümünü on saniyede fotokopi ederek bir başkası gasp edebilmektedir. Bir kitaptan yazar telif hakkı alamıyor, yayıncı kitaba yatırdığı parayı çıkaramıyorsa, o kitabın yeni baskı yapma ihtimali yoktur. Keza yazdığı kitaptan telif ücreti alamayan bir yazardan kitabın güncelleştirilmiş yeni baskısını hazırlamasını beklemek gerçekçi bir beklenti değildir. Eğer üniversite ders kitabı yazarları, bir gün, kitap yazmaktan vazgeçerlerse, bundan en büyük zararı üniversite öğrencileri görür. Korsan veya fotokopi kitap alan öğrencilerin şunu çok iyi bilmesi gerekir: Bütün öğrencilerin korsan veya fotokopi kitap aldığı gün Türkiye de yeni bir ders kitabı yayınlanmayacaktır ve o zaman bu öğrenciler fotokopi ettirecek kitap da bulmayacaklardır. Korsan baskı ve fotokopi, kitabı öldürmek üzere. Haberiniz olsun!

3 Prof. Dr. Kemal GÖZLER Uludağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) EKĐN BASIM YAYIN DAĞITIM BURSA - Eylül 2010

4 ÖNSÖZ Anayasa Hukukunun Genel Esasları (Ders Kitabı) isimli bu kitap, üniversite birinci sınıf öğrencilerine yönelik olarak hazırlanmış bir ders kitabı dır. Elinizde tuttuğunuz 494 sayfalık bu kitap, birkaç ay içinde aynı yayınevinden yayınlanacak olan Anayasa Hukukunun Genel Teorisi başlıklı 1400 sayfalık inceleme kitabı mızın özetlenmiş halidir. Dolayısıyla bu kitabın incelediği konularda daha fazla bilgi için söz konusu inceleme kitabına bakılabilir. Ayrıca belirtelim ki, aynı yayınevinden çıkmış bulunan 254 sayfalık Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş başlıklı kitabımız, elinizde tuttuğunuz bu ders kitabının kısaltılmış hali niteliğindedir. Böylece anayasa hukukunun genel esasları alanında üç ayrı kitabımız olacaktır: Birincisi, bu alanın uzmanlarına, yüksek lisans ve doktora öğrencilerine yönelik Anayasa Hukukunun Genel Teorisi başlıklı 1400 sayfalık inceleme kitabı mız; iki n ci si, lisans öğrencilerine yönelik Anayasa Hukukunun Genel Esasları başlıklı 494 sayfalık ders kitabı mız; üçüncüsü de daha kısa bir ders kitabı arzu eden öğrenciler ve keza genel okuyucuya yönelik olarak hazırlanmış Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş başlıklı 254 sayfalık giriş kitabı mız. Elinizde tuttuğunuz bu kitapta konuların üniversite birinci sınıf öğrencilerinin anlayabileceği bir açıklıkta anlatılabilmesi için özel çaba sarf edilmiştir. Bu kitapta bazı yeni yöntemler kullanılmıştır. Her bölümde o konuyla ilgili ayrıntı sayılabilecek bazı bilgiler, metin içinde verilmek yerine, metinden ayrı kutular içinde verilmiştir. Kitapta toplam 129 adet kutu vardır. Keza metin içinde verilen bilgiler, bazı yerlerde ayrıca tablolar hâlinde özetlenmiştir. Toplam 10 adet tablo vardır. Aynı şekilde, metin içinde yapılan bazı sınıflandırmalar, şema olarak da gösterilmiştir. Toplam 21 adet şema vardır. Kitabımızda Türk üniversite ders kitaplarında pek rastlanmayan bir yenilik daha vardır: Birçok bölüme o bölümle ilgili resimler konulmuştur. Kemal Gözler

5 ĐÇĐNDEKĐLER Bölüm 1 ANAYASA HUKUKUNUN BĐLGĐ KAYNAKLARI I. Anayasalar... 1 A. Türk Anayasaları... 1 B. Yabancı Anayasalar... 2 II. Anayasa Mahkemeleri Kararları... 3 III. Bilimsel Eserler... 6 A. Genel Eserler Türkiye de..6; 2. Fransa da. 7; 3. A.B.D. de.. 9; 4. Đngiltere de, Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku.10; 6. Karşılaştırmalı Politika ve Devlet Sistemleri...11 B. Monografiler C. Makaleler: Dergiler (Süreli Yayınlar) Türkçe...12; 2. Fransızca...13; 3. Đngilizce...14 III. Đnternet Kaynakları Türkçe..14; 2. Yabancı Dilde...15 IV. Kaynak Arama ve Temin Etme Bölüm 2 ANAYASA HUKUKU (Tanımı, Konusu, Kısımları, Yaklaşım Biçimleri, Diğer Dallar ile Đlişkisi, Tarihsel Gelişimi, vs.) I. Terminoloji A. Anayasa Terimi B. Anayasa Hukuku Terimi II. Anayasa Hukukunun Tanımı, Konusu ve Kısımları A. Tanımı B. Konusu C. Anayasa Hukukunun Kısımları Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Türk Anayasa Hukuku...23 III. Anayasa Hukukunda Yaklaşım Biçimleri A. Tarihî Yaklaşım B. Felsefî Yaklaşım C. Sosyolojik Yaklaşım D. Hukukî Yaklaşım Sonuç: Münhasıran Hukukî Yaklaşım yahut Anayasa Hukukunun Saf Teorisi IV. Anayasa Hukuku ile Siyasal Bilim, Siyasal Felselfe ve Siyasal Tarih Arasındaki Đlişki.. 28 A. Anayasa Hukuku - Siyasal Bilim B. Anayasa Hukuku - Siyasal Felsefe B. Anayasa Hukuku - Siyasal Tarih V. Anayasa Hukuku ile Hukukun Diğer Dalları Arasındaki Đlişkiler Hukukun Diğer Dallarının Anayasallaşması Vı. Anayasa Hukukunun Tarihsel Gelişimi A. Fransa'da Birinci Dönem: Anayasa Hukukunun Klasik Teorisi Đkinci Dönem: Anayasa Hukukunda Siyasal Bilim Yaklaşımı Üçüncü Dönem: Yeni Anayasa Hukuku...38 B. Türkiye de VII. Niçin Anayasa Hukukunu Öğrenmek Gerekli?... 44

6 VI ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) Bölüm 3 ANAYASA KAVRAMI I. Anayasa Kavramının Tanımı A. Anayasa, Hukuk Kurallarından Oluşur B. Anayasa, Anayasal Nitelikteki Hukuk Kurallarından Oluşur Maddî Kriter: Maddî Anlamda Anayasa Tanımı Şeklî Kriter: Şeklî Anlamda Anayasa Tanımı Hangisi Doğru? II. Anayasa Türleri A. Yazılı Anayasa Yazısız Anayasa Ayrımı Yazılı Anayasa Yazısız Anayasa (Teamülî Anayasa)...52 B. Yumuşak Anayasa - Katı Anayasa Ayrımı Yumuşak Anayasa Katı Anayasa...59 III. Anayasaların Đçerikleri A. Başlangıç B. Temel Đlkeler (Genel hükümler) C. Temel Hak ve Hürriyetler E. Devletin Temel Organları F. Diğer Hükümler G. Anayasanın Değiştirilmesi IV. Anayasacılık Hareketleri V. Bazı Ek Kavram ve Sorunlar A. Anayasaüstülük Sorunu B. Anayasa Normları Arasında Hiyerarşi Sorunu C. Uluslararası Hukuk Normlarının Anayasaüstülüğü sorunu D. Anayasanın Ruhu Sorunu E. Anayasal Teamüllerin Geçerliliği Sorunu Anayasal Teamüllerin Tanımı Anayasal Teamüllerin Hukukî Değeri Sorunu...81 a) Yazısız Anayasa Sisteminde Teamülün Hukukî Değeri Sorunu...81 b) Yazılı Anayasa Sisteminde Anayasal Teamüllerin Hukukî Değeri Sorunu...81 Bölüm 4 YORUM I. Yorumun Tanımı II. Yorum Yöntemleri A. Lafzî Yorum (Deyimsel Yorum, Gramatikal Yorum) Yöntemi B. Tarihî Yorum Yöntemi C. Sistematik Yorum Yöntemi D. Teleolojik (Gaî, Amaçsal, Fonksiyonel) Yorum Yöntemi III. Yorumda Kullanılan Çeşitli Mantık Kuralları A. Kıyas (Argumentum a simili) B. Aksiyle Kanıt (Mefhum-u Muhalefet, Argumentum a contrario) C. Evleviyet (Öncelik, Argumentum a fortiori) IV. Çeşitli Yorum Đlkeleri Interpretatio cessat in claris (Açıklık Durumunda Yorum Yapılmaz) A verbis legis non est recedendum (Kanunun Sözünden Uzaklaşılmamalıdır) Yorum Yoluyla Đstisna Üretilemez Exceptiones sunt strictissimae interpretationis (Đstisnalar Dar Yorumlanır) Anayasal Organların Yetkisiz Olması Asıl, Yetkili Olmaları ise Đstisnadır Potestas stricte interpretatur (Yetkiler Dar Yorumlanır)... 97

7 ĐÇĐNDEKĐLER VII 7. Yetki Dar, Hürriyet Geniş Yorumlanır Hürriyet Asıl, Sınırlama Đstisnadır; Hürriyet Geniş, Sınırlama Dar Yorumlanır Sayılmış Yetkiler Dar, Bakiye Yetkiler Geniş Yoruma Tâbi Tutulur Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata (Đlga Eden Kanunu Đlga Etmek, Đlga Edilmiş Kanuna Hayat Vermez) Bölüm 5 KURUCU ĐKTĐDAR: ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞĐŞTĐRĐLMESĐ I. Genel Olarak II. Aslî Kurucu Đktidar: Anayasaların Yapılması A. Aslî Kurucu Đktidarın Ortaya Çıkış Halleri B. Aslî Kurucu Đktidarın Sahibi C. Aslî Kurucu Đktidarın Özellikleri D. Aslî Kurucu Đktidarın Biçimleri: Anayasa Yapma Usûlleri Monarşik Usûller 107; a) Ferman..107; b) Misak Demokratik Usûller.109; a) Kurucu Meclis..110; b) Kurucu Referandum III. Tali Kurucu Đktidar: Anayasaların Değiştirilmesi A. Anayasa Değişikliği Kavramı Anayasa Değişikliği Nedir? Anayasanın Bütünüyle Değiştirilmesi Anayasa Değişikliği midir? (Tali Kurucu Đktidar Anayasayı Bütünüyle Değiştirebilir mi?) Anayasa Değişikliğinin Metin Đtibarıyla Biçimleri B. Anayasaların Değiştirilmesi Đhtiyacı (Tali Kurucu Đktidarın Gerekliliği) C. Tali Kurucu Đktidarın Sahibi D. Tali Kurucu Đktidarın Özellikleri E. Tali Kurucu Đktidarın Sınırları Maddî (Đçeriksel) Sınırlar a) Çeşitleri (Maddî Sınırlara Örnekler) b) Maddî Sınırlara Đlişkin Çeşitli Sorunlar aa) Maddî Sınırların Bağlayıcılığı ve Müeyyidesi Meselesi bb) Değiştirme Yasakları Aşılabilir mi? cc) Anayasa Değişikliği Usûlünü Düzenleyen Anayasa Maddesi, Anayasa Değişikliği Usûlüyle Değiştirilebilir mi? dd) Anayasada Öngörülenlerin Dışında Maddî Sınır Yoktur Zamansal Sınırlar Biçimsel Sınırlar F. Tali Kurucu Đktidarın Biçimleri: Anayasayı Değiştirme Usûlleri Teklif Safhası 123; 2. Karar Safhası..124; 3. Onay Safhası Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi Sorunu Tali Kurucu Đktidar Konusunda Sonuç ve Tanım IV. Fonksiyonları Bakımından Aslî Kurucu Đktidar ile Tali Kurucu Đktidar Arasında Özdeşlik Bölüm 6 DEVLET KAVRAMI I. Devlet Terimi II. Devlet Kavramının Tanımı III. Devletlerin Kurulması IV. Devletlerin Sona Ermesi V. Devletin Hukukî Kişiliği Đlkesi A. Devlete Tüzel Kişilik Tanınmasının Tarihsel Sebebi B. Devlete Hukukî Kişilik Tanınmasından Kaynaklanan Sonuçlar

8 VIII ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) 1. Siyasî Sonuç: Đktidarın Kişiselleşmesinin Önlenmesi Hukukî Sonuçlar VI. Devletin Devamlılığı Đlkesi Uluslararası Andlaşmaların Devamlılığı Đlkesi Hukukun Devamlılığı Đlkesi Boçların Devamlılığı Đlkesi Kamu Alacaklarının Devamlılığı Đlkesi VII. Devletin Faaliyet Alanı A. Liberal Görüş B. Müdahaleci Görüşler VIII. Devletin Kökeni Hakkında Teoriler A. Aile Teorisi B. Biyolojik Teori C. Kuvvet ve Mücadele Teorisi D. Ekonomik Teori: marksist Devlet Teorisi E. Devletin Kaynağını Đnsan Aklına ve Đradesine Dayandıran Teori: Sosyal Sözleşme Teorisi Thomas Hobbes..151; 2. John Locke..152; 3. Jean-Jacques Rousseau Sosyal Sözleşme Teorilerinin Eleştirisi Bölüm 7 DEVLETĐN UNSURLARI: MĐLLET, ÜLKE, EGEMENLĐK I. Devletin Beşerî Unsuru: Millet A. Objektif Millet Anlayışı B. Sübjektif Millet Anlayışı II. Devletin Toprak Unsuru: Ülke III. Devletin Đktidar Unsuru: Egemenlik A. Egemenliğin Değişik Anlamları Dış Egemenlik: Devletlerin Bağımsızlığı Đlkesi Đç Egemenlik B. Egemenliğin Sahibi Konusunda Teoriler Teokratik Egemenlik Teorileri a) Doğaüstü Đlâhî Hukuk Doktrini b) Providansiyel Đlâhî Hukuk Doktrini Demokratik Egemenlik Teorileri a) Millî Egemenlik Teorisi b) Halk Egemenliği Teorisi Demokratik Egemenlik Teorilerinin Eleştirisi Bölüm 8 DEVLET ŞEKĐLLERĐ I: MONARŞĐ VE CUMHURĐYET I. Monarşi A. Saltanat Hakların Sınırlanmasına Göre Monarşi Çeşitleri Mutlak Monarşi Meşrutî Monarşi B. Hükümdarın Tahta Geçiş Biçimine Göre Monarşi Çeşitleri Đrsî Monarşiler Seçimli Monarşiler II. Cumhuriyet A. Dar Anlamda Tanım: Cumhuriyet Monarşinin Tersidir B. Geniş Anlamda Tanım: Cumhuriyet = Demokrasi C. Hangi Anlayış Doğru: Ampirik Veriler

9 ĐÇĐNDEKĐLER IX Bölüm 9 DEVLET ŞEKĐLLERĐ II: ÜNĐTER DEVLET-BĐLEŞĐK DEVLET I. Üniter Devlet A. Tanım Devletin Unsurlarında Teklik Devletin Organlarında ve Yetkilerinde Teklik B. Üniter Devletin Đdarî Teşkilatı Üniter Devletin Merkezî Đdaresi: Başkent Teşkilâtı ve Taşra Teşkilâtı Üniter Devlette Yerel Yönetimler II. Bileşik Devlet A. Devlet Birlikleri Şahsî Birlik Hakikî Birlik B. Devlet Toplulukları Konfederasyon Federasyon (Federal Devlet) a) Tanımı b) Federasyon - Konfederasyon Karşılaştırması c) Federal Devlet - Üniter Devlet Karşılaştırması Bölüm 10 FEDERASYON (FEDERAL DEVLET) I. Genel Olarak II. Federasyonun Devlet Yapısı A. Federal Devlet Federal Devletin Millet, Ülke ve Egemenlik Unsurları Federal Devletin Yasama, Yürütme ve Yargı Organları B. Federe Devletler III. Federasyonun Hukuk Düzeni: Federal ve Federe Hukuk Düzenleri ve Bunların Arasındaki Đlişkiler IV. Federal Devlet ile Federe Devletler Arasında Yetki Paylaşımı A. Yetki Paylaşımı Yazılı ve Katı Bir Anayasayla Yapılmış Olmalıdır Federalizmde Yetki Bölüşümü Usûlü Federal Devletin Yetkilerini Sayma Federe Devletlerin Yetkilerini Sayma B. Anayasanın Değiştirilmesine Federe Devletler de Katılmalıdır C. Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözüm Yolu Olmalıdır: Federal Yüksek Mahkemenin Gerekliliği V. Federasyonların Kurulması (1. Birleşme, 2. Ayrılma Yoluyla) VI. Korporatif Federalizm VII. Federalizmin Değerlendirilmesi VIII. Bölgesel Devlet A. Bölgesel Devlet-Üniter Devlet Karşılaştırması B. Bölgesel Devlet-Federasyon Karşılaştırması Bölüm 11 HÜKÛMET SĐSTEMLERĐ I. Kuvvetler Ayrılığı Teorisi A. Locke B. Montesquieu C. Kuvvetler Ayrılığı Teorisine Yöneltilen Eleştiriler Hükûmet Sistemlerinin Tasnifi

10 X ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) I. Kuvvetler Birliği Sistemleri A. Yürütme Organında Birleşme Mutlak Monarşi Diktatörlük B. Yasama Organında Birleşme: Meclis Hükümeti II. Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri A. Sert Kuvvetler Ayrılığı: Başkanlık Hükûmet Sistemi Aslî Özellikler Tali Özellikler Başkanlık Sisteminde Karşılıklı Etkileşim Araçları Değerlendirme: Başkanlık Sisteminin Güçlü ve Zayıf Yanları Yarı-Başkanlık Sistemi B. Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı: Parlâmenter Hükûmet Sistemi Aslî Özellikler Tali Özellikler Parlâmenter Hükûmet Sistemlerinde Karşılıklı Etkileşim Araçları Değerlendirme: Parlâmenter Sistemin Güçlü ve Zayıf Yanları Rasyonelleştirilmiş Parlâmentarizm Bölüm 12 DEMOKRASĐ KAVRAMI I. Demokrasi Teorileri A. Normatif Demokrasi Teorisi B. Ampirik Demokrasi Teorisi II. Demokrasi Anlayışları A. Çoğunlukçu Demokrasi Anlayışı B. Çoğulcu Demokrasi Anlayışı III. Demokrasi Modelleri A. Çoğunlukçu Demokrasi Modeli (Westminster Modeli) B. Uzlaşmacı Demokrasi Modeli Bölüm 13 EGEMENLĐĞĐN KULLANILMASI BAKIMINDAN DEMOKRASĐ TĐPLERĐ DOĞRUDAN, TEMSĐLÎ VE YARI-DOĞRUDAN DEMOKRASĐ I. Doğrudan Demokrasi A. Tanımı B. Örnekler Eski Yunan: Ekklesia Đsviçre: Landsgemeinde C. Teorik Kökeni: Halk Egemenliği Teorisi ve Egemenliğin Devredilmezliği Kuramı II. Temsilî Demokrasi A. Genel Olarak B. Temsil Kavramı C. Emredici Vekâlet teorisi D. Temsilî Vekâlet Teorisi III. Yarı-Doğrudan Demokrasi A. Yarı-Doğrudan Demokrasinin Tanımı B. Yarı-Doğrudan Demokrasinin Araçları Referandum a) Yapılış Zamanı Bakımından b) Bağlayıcılığı Bakımından c) Başvuruluşu Bakımından d) Konuları Bakımından...292

11 ĐÇĐNDEKĐLER XI 2. Halk Vetosu Halk Teşebbüsü Temsilcilerin Azli C. Yarı-Doğrudan Demokrasinin Değerlendirilmesi Yarı-Doğrudan Demokrasinin Lehine Olan Görüşler Yarı-Doğrudan Demokrasinin Aleyhine Olan Görüşler Bölüm 14 SEÇĐMLER I. Oy Hakkı A. Bazı Kavramlar B. Oy Hakkının Şartları C. Oy Hakkının Đlkeleri Genel Oy Đlkesi Genel Oy Đlkesinin Tersi: Kısıtlı Oy Eşit Oy Đlkesi Eşit Oyun Tersi: Çoğul Oy Tek Dereceli Seçim veya Doğrudan Oy Đlkesi Bireysel Oy Đlkesi Kişisel Oy Đlkesi Gizli Oy Đlkesi Mecburî Oy veya Đhtiyarî Oy Đlkeleri Serbest Oy veya Seçimlerin Serbestliği Đlkesi Açık Sayım ve Döküm Đlkesi Seçim Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü Đlkesi a) Seçim Uyuşmazlıklarının Siyasal Çözümü Sistemi b) Seçim Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü Sistemi II. Seçim Sistemleri A. Çoğunluk Sistemi Tek-Turlu Çoğunluk Sistemi a) Tek-Đsimli Tek-Turlu Çoğunluk Sistemi b) Listeli Tek-Turlu Çoğunluk Sistemi Đki-Turlu Çoğunluk Sistemi a) Tek-Đsimli Đki-Turlu Çoğunluk Sistemi b) Listeli Đki-Turlu Çoğunluk Sistemi B. Nispî Temsil Sistemi Ulusal Düzeyde Nispî Temsil Seçim Çevresi Düzeyinde Nispî Temsil a) En Büyük Artık Usûlü b) En Kuvvetli Ortalama Usûlü c) Millî Bakiye (Ulusal Artık) Sistemi d) D Hondt Usûlü Nispî Temsil Sisteminde Liste Çeşitleri Nispî Temsil Sisteminde Seçim Barajları EK: Seçim Sistemlerinin Değerlendirilmesi Bölüm 15 YASAMA I. Yasama Organı A. Genel Olarak B. Đngiltere de Parlâmentonun Doğuşu ve Gelişmesi C. Parlâmentoların Yapısı: Tek-Meclisi ve Đki-Meclisli Parlâmentolar D. Parlâmento Üyeliği (Seçimi ve Hukukî Statüsü) E. Parlâmentoların Đç Yapısı ve Çalışma Düzeni

12 XII ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) II. Yasama Fonksiyonu A. Yasama Fonksiyonunun Tanımı ve Diğer Devlet Fonksiyonlarından Ayrılması Maddî Kriter Organik Kriter B. Yasama Đşlemleri Yasama Đşleminin Tanımı Yasama Đşlemlerinin Türleri: Parlâmento Kararı ve Kanun a) Parlâmento Kararları b) Kanun C. Yasama Fonksiyonunun Özellikleri Yasama Yetkisinin Genelliği Yasama Yetkisinin Aslîliği Yasama Yetkisinin Devredilmezliği D. Parlâmentoların Görev Ve Yetkileri Bölüm 16 YÜRÜTME I. Yürütme Organı A. Başkanlık Sistemlerinde Yürütme Organı: Başkan B. Parlâmenter Sistemlerde Yürütme Organı Devlet Başkanı a) Monarşilerde Devlet Başkanları: Krallar b) Cumhuriyetlerde Devlet Başkanları: Cumhurbaşkanları c) Devlet Başkanlarının Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu aa) Siyasal Sorumsuzluğu 364; bb) Cezaî Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu cc) Hukukî Sorumluluğu d) Devlet Başkanlarının Görev ve Yetkileri e) Parlâmenter Sistemlerde Devlet Başkanının Yetkilerini Kullanabilmesinin Şartı: Karşı-Đmza Kuralı Hükümet a) Bakanlar Kurulu b) Başbakan c) Bakanlar II. Yürütme Fonksiyonu A. Yürütme Fonksiyonunun Tanımı ve Diğer Devlet Fonksiyonlarından Ayrılması B. Yürütme Đşlemleri C. Yürütme Fonksiyonunun Özellikleri Kanuna Dayanma: Yürütme Fonksiyonunun Secundum Legem Niteliği Kanuna Aykırı Olmama: Yürütme Fonksiyonunun Intra Legem Niteliği Yürütme Fonksiyonunun Alanı D. Yürütme Organının Düzenleyici Đşlemleri Bölüm 17 YARGI I. Yargı Fonksiyonu (Fonksiyonel Anlamda Yargı) A. Yargı Fonksiyonunun Tanımı Yargı Fonksiyonunun Maddî Açıdan Tanımlanması (Maddî Kriter) Yargı Fonksiyonunun Organik Açıdan Tanımlanması (Organik Kriter) Maddî ve Organik Kriterlerin Birlikte Kullanılması B. Yargılama Yetkisi II. Yargı Organı (Organik Anlamda Yargı) A. Yargı Organının Tanımı ve diğer devlet organlarından ayrılması Fonksiyonel (Đşlevsel) Açıdan Yargı Organı Tanımı

13 ĐÇĐNDEKĐLER XIII 2. Yapısal Açıdan Yargı Organının Tanımı Yargı Fonksiyonu ve Organının Tanımı Konusunda Sonuç B. Hâkim Kavramı Hâkim Kavramının Tanımı Hâkimlerin Bağımsızlığı Hâkimlik Teminatı Hâkimlerin Atanması ve Özlük Đşleri a) Birinci Sistem: Yürütme Organının Yetkili Olması a) Đkinci Sistem: Hakimler Yüksek Kurulu Kurulması Bölüm 18 TEMEL HAK VE HÜRRĐYETLER I. Kavramlar II. Hürriyetçi (Liberal) Anlayış: Hürriyet Asıldır III. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınıflandırılması A. Jellinek in Sınıflandırması B. Ortaya Çıkış Sıralarına Göre Tasnif C. Diğer Tasnifler IV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Anayasalarda Düzenlenmesi V. Temel Hak ve Hürriyetlerin Süjeleri VI. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılamaması VII. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasında Sistemler VIII. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması A. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin sınırlandırılması Sistemi Sınırlama, Yasama Organı Tarafından Kanunla Yapılmalıdır Sınırlama Belli Sebeplere Dayanmalıdır Sınırlamada Ölçülülük Đlkesine Uyulmalıdır Sınırlama, Anayasanın Sözüne Aykırı Olmamalıdır Ek Şartlar B. Olağanüstü Hal rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması IX. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması A. Đç Koruma B. Uluslararası Koruma Birleşmiş Milletler Çerçevesinde Đnsan Haklarının Korunması Avrupa Konseyi Çerçevesinde Đnsan Haklarının Korunması: Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi a) Sözleşmenin Kapsamı (Koruduğu Haklar) b) AĐHS nin Kurduğu Organ: Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi c) Koruma Usûlü d) Bireysel Başvuruların Đncelenmesi Usûlü e) AĐHM Kararları Bölüm 19 KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUK DENETĐMĐ: ANAYASA YARGISI I. Genel Olarak A. Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi Kavramları B. Anayasa Yargısının Varlık Nedeni C. Anayasa Yargısının Ön Koşulları: Yazılı ve Katı Anayasa D. Anayasa Yargısının Varlık Koşulu: Anayasa Tarafından Öngörülmesi E. Anayasa Yargısının Tarihsel olarak Ortaya Çıkışı II. Anayasa Mahkemelerinin Yapıları (Üyelerin Sayısı, Görev süresi ve Seçilmeleri) III. Anayasa Yargısı Modelleri A. Genel Mahkeme Sistemi: Amerikan Modeli

14 XIV ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) B. Özel Mahkeme Sistemi: Avrupa Modeli IV. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Türleri A. A Priori Denetim (Önleyici Denetim) B. A Posteriori Denetim (Düzeltici Denetim) V. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Yolları A. Soyut Norm Denetimi (Đptal Davası) B. Somut Norm Denetimi (Đtiraz Yolu) C. Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti) VI. Anayasa Mahkemelerinin Görev ve Yetkileri A. Temel Görev ve Yetki: Bazı Normların Anayasaya Uygunluğunu Denetlemek B. Anayasa Mahkemelerinin Ek Görev ve Yetkileri VII. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu: Anayasa Mahkemelerinin Denetimine Tabi Olan Norm Ve Đşlemler A. Anayasa Değişiklikleri, Anayasa Mahkemeleri Tarafından Denetlenebilir mi? B. Kanunlar C. Milletlerarası Antlaşmalar D. Kanun Hükmünde Kararnameler E. Parlâmento Đçtüzükleri F. Parlâmento Kararları G. Devlet Başkanı Kararları H. Đdari Đşlemler I. Federal Devletlerde Federe Devletlerin Đşlemleri VIII. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Ölçüsü: Anayasa Yargısında Ölçü Normlar Sorunu A. Ölçü Norm Anayasadır B. Anayasanın Göndermede Bulunduğu Normlar C. Ara Normlar Ölçü Norm Olabilir mi? IX. Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetiminin Kapsamı A. Şekil Bakımından Denetim B. Esas Bakımından Denetim Sebep Unsuru..458; 2. Amaç Unsuru.458; 3. Konu Unsuru X. Anayasa Mahkemelerinin Yargılama Usûlleri A. Davanın Açılması Dava Açma Yetkisi..463; 2. Dava Açma Süresi..464; 3. Dava Dilekçesi B. Davanın Görüşülmesi Görüşme Đçin Hazırlık Mahkemenin Toplanması Görüşme (Müzakere), Oylama ve Karar Yetersayıları C. Kararların Yazılması D. Kararların Çeşitleri Ret Kararı Đptal Kararı E. Kararların Yayınlanması F. Kararların Kesinleşmesi XI. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yürürlüğe Girmesi ve Sonuçları A. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yürürlüğe Girmesi (Kararların Zaman Bakımından Etkisi) Geçmişe Etkili Olarak Yürürlüğe Girme Geleceğe Etkili Olarak Yürürlüğe Girme B. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Sonuçları Amerikan Modeli Anayasa Yargısında Avrupa Modeli Anayasa Yargısında XII. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı Bibliyografya Dizin

15 KUTU 2.1: Anayasa Hukukçusu Siyaset Bilimciler KUTU 2.2: Anayasa Hukuku Geçer, Đdare Hukuku Baki Kalır KUTU 2.3: Örnek Kararlar KUTU 2.4: Fransız Anayasa Hukukunun Altın Çağı KUTU 3.1: Hukuk Kuralı Nedir? KUTU 3.2: Normlar Hiyerarşisi KUTU 3.3: Đngiliz Anayasa Hukukunun Kaynakları...55 KUTU 3.4: Đsrail Anayasası KUTU 3.5: 1787 Abd Anayasasının Başlangıcı KUTU 3.6: Başlangıçlarda Dinî Đfadeler KUTU 3.7: Normatif Çeşme Olarak Anayasa KUTU 3.8: Anayasacılık Dalgaları KUTU 3.9: Üç Değişik Geçerlilik Anlayışı KUTU 3.10: Teamüllere Karşı Laferrière KUTU 3.11: Türk Hukuk Düzeninde Anayasal Teamül Olabilir Mi? KUTU 4.1: Hâkim Kanunun Ağzıdır KUTU 4.2: Textualism KUTU 4.3: Original Intent KUTU 4.4: Nemo Aliquam KUTU 4.5: Hakimlerin Normatif Đdeolojisi: KUTU 4.6: Dürüst Yorum Đlkesi KUTU 4.7: Hukuk Kuralları Arasında Çatışma Çözme Kuralları KUTU 4.8: Realist Yorum Teorisi KUTU 4.9: Realist Yorum Teorisinin Dengeleyicisi: Mekanist Anayasa Anlayışı KUTU 5.1: Kurucu Đktidar - Kurulmuş Đktidar Ayrımının Doktrinal Kökeni KUTU 5.2: Devrim KUTU 5.3: Hükûmet Darbesi KUTU 5.4: Anayasayı Đlga KUTU 5.5: Fransa da 1814 Charte ı KUTU 5.6: Kurucu Referandumdan Bir Sapma: Kurucu Plebisit KUTU 5.7: Aslî Kurucu Đktidar Devamlı Bir Đktidar Mıdır? KUTU 5.8: Anlamın Yorum Yoluyla Değişmesi Anayasa Değişikliği Midir? KUTU 5.9: Yeni Kuşaklar Teorisi KUTU 5.10: Değiştirilemez Hükümler KUTU 5.11: Kanun Yapma Usûlünün, Anayasa Değişikliklerine Genel Hüküm Olarak Uygulanabilirliliği KUTU 5.12: Karar Yeter Sayısı, Neyin Üzerinden Hesaplanacaktır? KUTU 6.1: Polis, Civitas, Res Publica, vs KUTU 6.2 : L etat, C est Moi KUTU 6.3: Burdeau KUTU 6.4: Je m'en vais, mais l'etat KUTU 6.5: Andlaşmaların Devamlılığı Đlkesi KUTU 6.6: Hukukun Devamlılığı Đlkesi KUTU 6.7: Borçların Devamlılığı Đlkesi KUTULAR ĐÇĐNDEKĐLER XV KUTU 6.8: Materyalizm KUTU 6.9: Diyalektik KUTU 7.1: Vatandaşlık KUTU 7.2: Vatandaşın Sadakat ve Devletin Koruma Borcu KUTU 7.3: Milliyetler Prensibi KUTU 7.4: Self-Determinasyon Hakkı KUTU 7.5: Çingeneler KUTU 7.6: Devletin Ülkesinin Bütünlüğü Đlkesi161 KUTU 7.7: Egemenliğin Tekliği Đlkesi KUTU 7.8: Egemenliğin Bölünmezliği Đlkesi KUTU 7.9: Egemenliğin Devredilmezliği Đlkesi 165 KUTU 8.1: Monarşi, Krallık, Hükümdar, vs KUTU 8.2: Đlk Kralın Hakkı KUTU 8.3: Niyabet KUTU 8.4: Monarşilerin Değeri KUTU 8.5: Cumhuriyet, Res Publica KUTU 9.1: Resmî Dil KUTU 9.2: Fransa da 25 Mart 1852 Tarihli Kararnamenin Gerekçesi KUTU 9.3: Auguste Vivien KUTU 9.4: Odilon Barrot KUTU 9.5: Avrupa Birliği: Konfederasyon mu, Federasyon mu? KUTU 10.1: Federal Devletler KUTU 10.2: Federasyonda Vatandaşlık KUTU 10.3: Federal Hukukun Doğrudan Uygulanabilirliği KUTU 10.4: Münhasır Yetkiler-Ortak Yetkiler..209 KUTU 10.5: Belçika KUTU 10.6: Federalizmin Nedenleri KUTU 10.7: Kanada/Québec KUTU 11.1: Partes Potentiales Summi Đmperii.219 KUTU 11.2: Yasama Kuvvetinin Zayıflaması KUTU 11.3: Loysel KUTU 11.4: SSCB, Meclis Hükümeti Sistemi Miydi? KUTU 11.5: Impeachment Örnekleri KUTU 11.6: Başkanlık Sisteminin Prototipi: Amerika Birleşik Devletleri KUTU 11.7: Parlâmenter Sistemlerde Bakanlar Kuruluna Hâkim Olan Đlkeler KUTU 11.8: Parlâmenter Sistemin Ortaya Çıkışı: Đngiltere KUTU 11.9: Rasyonelleştirilmiş Parlâmentarizm Araçlarından Örnekler I KUTU 11.10: Rasyonelleştirilmiş Parlâmentarizm Araçlarından Örnekler II KUTU 12.1: Terminoloji KUTU 12.2: Militan Demokrasi Anlayışı KUTU 12.3: Klasik Demokrasi Marksist Demokrasi Anlayışları KUTU 12.4: Seçim, Nüfus Sayımı Mı? KUTU 13.1: Atina da Ekklesia KUTU 13.2: New England: Town Meeting KUTU 13.3: Türkiye de Doğrudan Demokrasi Var Mı? Köy Derneği...276

16 ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) XVI KUTU 13.4: Đnternet, Doğrudan Demokrasiyi Mümkün Kılabilir Mi? KUTU 13.5: Temsilci - Görevli Ayrımı KUTU 13.6: Referandumdan Bir Sapma: Plebisit 292 KUTU 14.1: Seçme Hakkına Sahip Olup Da Oy Kullanamayacak Olanlar KUTU 14.2: Oy Vermenin Niteliği KUTU 14.3: Seçimlerin Yönetimi Değil, Sadece Denetimi Yargı Organlarına Verilmelidir KUTU 14.4: Gerrymandering KUTU 14.5: Nispî Temsilin Diğer Formülleri KUTU 14.6: Karma Seçim Sistemleri KUTU 15.1: Birinci ve Đkinci Meclislerin Đsimleri KUTU 15.2: Benjamin Franklin KUTU 15.3: Ödemeler KUTU 16.1: Bakanlar Kurulu Üyesi Olmayan Bakanlar KUTU 16.2: ABD de Başkanın Düzenleme Yetkisi KUTU 18.1: Çeşitli Kavramlar KUTU 18.2: Tabiî Hak Doktrini KUTU 18.3: Hürriyetlerin Bütünlüğü KUTU 18.4: Temel Hak ve Hürriyetlerin Arasında Hiyerarşi Var Mıdır? KUTU 18.5: Đsimsiz Hürriyetler KUTU 18.6: Marksist Özgürlük Anlayışı: KUTU 18.7: Ölçülülük Đlkesi KUTU 18.8: Temel Hak Ve Hürriyetler Yabancılar Đçin Sınırlandırılması KUTU 18.9: THH'lerin Sınırlılığı KUTU 18.10: Zaruret Hâli Teorisi KUTU 18.11: Đstisnaî Hal Rejimleri KUTU 18.12: Ombudsmana Başvurma Yoluyla THH'lerin Korunması KUTU 18.13: Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi Başvuru Adresi KUTU 18.14: Sayılarla AĐHM KUTU 18.15: Hükümet Dışı Kuruluşlar KUTU 19.1: Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal Denetimi KUTU 19.2: Anayasa Yargısının Meşruluğu Sorunu KUTU 19.3: Dr. Bonham Davası [1610] KUTU 19.4: Hazine V. Kurt Davası KUTU 19.5: Stare Decisis KUTU 19.6: Marbury V. Madison Kararı KUTU 19.7: Anayasallık Bloğu Kavramı KUTU 19.8: Düzenlememe Đptal Nedeni Midir?461 KUTU 19.9: Eksik Düzenleme Đptal Nedeni Midir? KUTU 19.10: Kanunların Anayasa Uygunluğu Karinesi KUTU 19.11: Ratio Decidendi - Obiter Dictum Ayrımı KUTU 19.12: Anayasa Mahkemeleri Yürürlüğü Durdurma Kararı Verebilir Mi? ŞEMA 2.1: Anayasa Hukukunun Konusu...22 ŞEMA 2.2: Anayasa Hukuku Kısımları...24 ŞEMA 5.1: Devlet Đktidarları ŞEMA 5.2: Anayasa Yapma Usûlleri ŞEMA 5.3: Anayasa Değişikliği Usulü ŞEMA 6.1: Devletin Hukukî Kişiliği Đlkesi ŞEMA 7.1: Egemenlik ŞEMA 7.2: Egemenlik Teorileri ŞEMA 8.1: Monarşi Çeşitleri ŞEMA 9.1: Devlet Şekilleri ŞEMA 9.2: Üniter Devletin Đdarî Teşkilatı ŞEMA 11.1: Kuvvetler Birliği ve Ayrılığına Göre Hükûmet Sistemleri ŞEMALAR ŞEMA 13.1:Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri ŞEMA 13.2: Referandum Çeşitleri ŞEMA 14.1: Oy Hakkı ŞEMA 14.2: Seçim Sistemleri ŞEMA 14.3: Seçim Sistemlerinin Değerlendirilmesi ŞEMA 16.1: Yürütme Organının Yapısı ŞEMA 16.2: Devlet Başkanlarının Sorumluluğu..364 ŞEMA 18.1: Temel Hak Ve Hürriyetlerin Sınırlandırması Şartları ŞEMA 18.2: Temel Hak Ve Hürriyetlerin Korunması Yolları TABLO 5.1: Aslî Kurucu Đktidar Tali Kurucu Đktidar Karşılaştırması TABLO 7.1: Milli Egemenlik ve Halk Egemenliği Teorileri Sonuçları Arasındaki Farklar TABLO 7.1: Kralların Listesi TABLO 9.1: Federasyon - Konfederasyon Karşılaştırması TABLO 9.2: Federal Devlet - Üniter Devlet Karşılaştırması TABLO 11.1: Başkanlık Sistemi-Parlâmenter Sistem Karşılaştırması TABLOLAR TABLO 11.2: Avrupa Parlâmenter Demokrasilerinde Hükûmetlerin Ortalama Ömrü TABLO 11.3: Değerlendirme: Başkanlık ve Parlâmenter Sistemin Güçlü ve Zayıf Yanları TABLO 16.1: Cumhurbaşkanlarının Statüleri TABLO 19.1: Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Seçim Şekilleri TABLO 19.2: Amerikan ve Avrupa Modelleri Arasında Karşılaştırma...44

17 Bölüm 1 ANAYASA HUKUKUNUN BĐLGĐ KAYNAKLARI * Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları: Ders Kitabı, Bursa, Ekin, 2010 ( K. Gözler. Bütün hakları saklıdır. Đzinsiz başka sitelere konulamaz, hangi suretle olursa olsun çoğaltılamaz. Anayasa hukukunun bilgi kaynakları 1 anayasa hukuku kurallarının bulunacağı yerleri ve bunların kapsamları hakkında bilgi edinilecek belgeleri ifade eder. Anayasa hukukunun başlıca bilgi kaynakları şunlardır: I. ANAYASALAR Şüphesiz anayasa hukukunun bilgi kaynakları arasında en önemlisi anayasalardır. Doğal olarak bir anayasal meseleyle karşılaşıldığında yapılması gereken ilk şey, o konuda anayasada bir kural olup olmadığına bakmaktır. A. TÜRK ANAYASALARI Türk anayasalarının bilgi kaynakları resmî kaynaklar ve özel kaynaklar olarak iki gruba ayrılabilir. 1. Resmî Kaynaklar.- Resmî kaynaklar arasında Düstur ve TBMM Tutanak Dergisi ve Resmî Gazete yer alır. Bunların en önemlisi Resmî Gazetedir. Resmî Gazete, Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü tarafından Ankara da yayımlanmaktadır. Gazete bayilerinde satılmaz. Resmî Gazete kural olarak günlüktür; ancak bazen acele yayınlanması lazım gelen bir metin için aynı gün ikinci bir sayı daha çıkarılır. Buna mükerrer sayı denir. Resmî Gazetenin 27 Haziran 2000 tarihinden bu yana olan sayılarına ücretsiz olarak adresinden ulaşılabilmektedir. 2. Özel Kaynaklar: Anayasa Derlemeleri.- Resmî kaynakların dışında birçok özel kişinin yaptığı anayasa derlemeleri de vardır. Bunların içinde en önemli ikisi şunlardır: a) Suna Kili ve Şeref Gözübüyük, Türk Anayasa Metinleri, Ankara, Türkiye Đş Bankası Kültür Yayınları, Üçüncü Baskı, 2006, 390 s. (Bu derleme 1808 den bu yana bütün Türk anayasalarını ve anayasal belgelerini içermektedir). * Bu bölüm Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Bursa, Ekin, 2010, s.1-24 ten özetlenmiştir. 1. Genel olarak hukukun bilgi kaynakları konusunda bkz.: Yaşar Karayalçın ve Aynur Yongalık, Hukukda Öğretim-Kaynaklar-Metod: Problem Çözme, Ankara, BTHAE Yayınları, Yedinci Baskı, 2008, s.82 vd.

18 2 ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) b) Server Tanilli, Anayasalar ve Siyasal Belgeler, Đstanbul, Cem Yayınevi, 1976, 670 s. (Bu derleme 1808 den bu yana bütün Türk anayasalarını [1982 Anayasası hariç] ve anayasal belgelerini ve keza bazı yabancı anayasaları içermektedir). Đnternette Anayasalar.- Türk anayasa metinlerine internet üzerinden pek çok adresten ulaşılabilir. Örneğin 1808 Sened-i Đttifakından günümüze anayasa ve anayasal belgelere den ulaşılabilmektedir anayasasının metnine ise çeşitli sitelerden ulaşılabilir. Resmî metne, Mevzuat Bilgi Sistemi nden ( ulaşılabilmektedir Anayasası metnine TBMM nin internet sitesinden ( de ulaşılabilmektedir. B. YABANCI ANAYASALAR Türkçe.- Maalesef Dünya anayasalarının Türkçe olarak derlendiği yeni tarihli bir kaynak yoktur. Bununla birlikte, bazı ülkelerin Anayasalarını içeren şu iki eski derleme vardır: 1. Server Tanilli, Anayasalar ve Siyasal Belgeler, Đstanbul, Cem Yayınları, 1976, 668 s. (Bu kaynakta A.B.D., Fransa, Đtalya, Almanya, Đsviçre, SSCB, Çin, Cezayir Anayasalarını bulabilirsiniz. Ancak 1976 tarihli olan bu kaynaktaki Anayasalardan bazıları yürürlükten kalkmış, diğerlerinde de önemli değişiklikler yapılmıştır). 2. Yaşar Gürbüz, Anayasalar, Đstanbul, Filiz Kitabevi, 1981, 493 s. (Bu kaynakta A.B.D., Almanya, Fransa, Đtalya, Çin, SSCB, Çin, Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyeti, Cezayir ve Kolombiya Anayasalarını bulabilirsiniz. Ancak 1981 tarihli olan bu kaynaktaki Anayasalardan bazıları yürürlükten kalkmış, diğerlerinde de önemli değişiklikler yapılmıştır). 3. Abdurrahman Eren ve Alesker Aleskerli (der.), Yeni Anayasalar: Bağımsız Devletler Topluluğu ve Baltık Cumhuriyetleri, Ankara, TĐKA Yayınları, 2005, 715 s. (Onbeş devletin anayasası var). 4. Hasan Tunç (der.), Türkiye ye Komşu Devletlerin Anayasaları, Ankara, Asil Yayın, 2008, 315 s.) (Dokuz devletin anayasası var). Yabancı Dilde.- Dünya anayasalarının tamamına Đngilizce olarak şu iki kaynaktan ulaşmak mümkündür: 1. Amos J. Peaslee, Constitutions of Nations, The Hague, Martinus Nijhoff, Dorothy Peaslee Xydis Tarafından Hazırlanan Üçüncü Baskı, (Cilt I: Africa, 1965; Cilt II: Asia, Australia and Oceana, 1966; Cilt III: Europe, 1968; Cilt IV: Americas, 1970). 2. Rainer Grote ve Rudiger Wolfrum (Ed.), (Editor Emeritus: Gisbert H. Flanz), Constitutions of the Countries of the World, New York, Oceana Publications, OUP, 1971 den Beri Devamlı Gözden Geçirilen ve Güncelleştirilen, Değişir Yapraklı Yayın, 20 Cilt. ISBN: ( Đnternette Yabancı Anayasalar.- Đnternet sayesinde yabancı anayasaların son metinlerine ulaşma sorunu artık ortadan kalkmıştır. Đnternetten her ülkenin anayasasının Đngilizce veya bu anayasanın orijinal dilindeki metnine kolayca ulaşılabilmektedir. Aşağıdaki sitelerden değişik ülkelerin anayasalarının Đngilizce metinlerine ulaşılabilir:

19 BÖLÜM 1: ANAYASA HUKUKUNUN BĐLGĐ KAYNAKLARI 3 1. ICL: International Constitutional Law (A. Tschentscher): h/cl/index.html 2. Constitution Finder (John Paul Jones, The T.C. Williams School of Law, University of Richmond): 3. CODICES: (CODICES > Constitutions > English) (Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu tarafından hazırlanan bu veritabanından Avrupa Konseyi üye ülkelerinin anayasa metinlerinin Đngilizce veya Fransızca çevirilerine ulaşılabilmektedir.) 4. Constitution Society - National Constitutions: natlcons.htm 5. Constitutions of Countries of the World (Editors: Rainer Grote ve Rudiger Wolfrum; Editor Emeritus: G.H. Flanz, Ed., Oceana Law): oceanalaw/#ccwo (188 devletin anayasasını içermektedir. Ücretlidir). II. ANAYASA MAHKEMELERĐ KARARLARI Anayasa hukukunun bilgi kaynaklarının ikincisi anayasa mahkemeleri kararlarıdır. Bir anayasal mesele hakkında, ilgili ülkenin anayasasında kural yoksa, o konuda o ülkenin anayasa mahkemesinin kararlarına bakmak gerekir. Çeşitli ülkelerin anayasa mahkemesi kararlarını bulmak için o ülkenin anayasa mahkemesinin web sitesine bakmak en uygun çözümdür. Çeşitli ülkelerin anayasa mahkemelerinin web sitelerinin linklerine Avrupa Konseyi Venedik Komisyonunun sitesinden ulaşılabilir ( dynamics/n_court_links_ef.asp?l=e). CODICES.- Avrupa Konseyine üye devletlerin ve keza Amerika, Afrika, ve Asya daki bazı devletlerin Anayasa Mahkemelerinin ve Anayasa Mahkemesiyle eşdeğerdeki mahkemelerin verdiği önemli kararların Đngilizce tam veya özet çevirilerine Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu tarafından hazırlanan CODICES ( veritabanından ulaşılabilmektedir (Özet Çeviriler: CODICES > Precis / Decisions abregees. Tam Metin Çeviriler: CODICES > Full texts - Textes integraux). Frankofon Ülkeler Anayasa Mahkemesi Kararları.- Fransızcayı kullanan 41 ülkenin Anayasa Mahkemesinin kararlarına şu veritabanından ulaşılabilir: ACCPUF (Association des Cours constitutionnelles ayant en partage l usage du français): Çeşitli ülkelerin anayasa mahkemelerinin en önemli kararlarının Đngilizce özet çevirilere ve bu kararlarla ilgili yorum ve açıklamalara Đngilizce ola yazılmış bazı karşılaştırmalı anayasa hukuku kitaplarından ulaşmak mümkündür. Örneğin: Vicki C. Jackson ve Mark Tushnet, Comparative Constitutional Law, New York, Foundation Press, Đkinci Baskı, 2006, 1776 s. Norman Dorsen, Michel Rosenfeld, Andras Sajo ve Susanne Baer (Eds.), Comparative Constitutionalism; Cases and Materials, St. Paul, MN, Thomson-West, 2003, 1383 s. Michael Louis Corrado, Comparative Constitutional Review: Cases and Materials, Durham, NC, Carolina Academic Press, 2005, 243 s.

20 4 ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) 1. Türk Anayasa Mahkemesi Kararları.- Türk Anayasa Mahkemesi kararları Resmî Gazetede ve Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisinde bulunabilir. Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisinin ilk sayısı 1964 yılında yayınlanmıştır. 27 nci sayısından sonraki sayıların çoğunluğu iki cilde ayrılmıştır. En son olarak, içinde 2007 yılının kararlarının bulunduğu 44 üncü sayısı yayınlanmıştır. Bu Dergiye atıf genellikle şöyledir: Anayasa Mahkemesi, 18 Ocak 2007 Tarih ve E.2005/32, K.2007/3 Sayılı Karar, AMKD, Sayı 44, Cilt 1, s Üniversite Kütüphanelerinde bu dergi genellikle bulunmaktadır. Anayasa Mahkemesinin yılları arasındaki kararları hakkında şu değişir yapraklı dört ciltlik derlemeyi de zikretmek gerekir: Mustafa S. Aykonu ve E. Aydın Özkul (Haz.), Anayasa Yargısı, Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1987 (4 Cilt). Türk Anayasa Mahkemesi kararlarına adresinde bulunan Anayasa Mahkemesinin resmî internet sitesindeki Kararlar Bilgi Bankası ndan ulaşmak mümkündür yılından sonra yayınlanan Anayasa Mahkemesi kararlarına Resmî Gazeteden ( basbakanlik.gov.tr) de ulaşılabilir. Anayasa Mahkemesi kararlarına Kazancı Đçtihat Bilgi Bankası ( ndan da ulaşılabilir ve bu kararlarda arama yapılabilir (Ücretlidir). Türk Anayasa Mahkemesinin belli başlı kararlarının Đngilizce özet çevirilerine Venedik Komisyonunun CODICES ( veritabanından (CODICES > Precis / Decisions abregees > English > Europe > Turkey) ulaşılabilmektedir. 2. Amerikan Federal Yüksek Mahkemesi Kararları.- Birleşik Devletler Yüksek Mahkemesi (Supreme Court of the United States; kararları, Government Printing Office (Washington, D.C.) tarafından yayınlanan ve U.S. şeklinde kısaltılan United States Reports ta bulunmaktadır. Bu kaynağa atıf usûlü şöyledir: 354 U.S Đlk rakam cilt numarasına, son rakam ise sayfa numarasına Resim 1.1: United States Reports Ciltleri ( işaret eder. Amerikan Yüksek Mahkemesi kararlarına internet aracılığıyla şu adreslerden ulaşılabilir: www. findlaw.com /casecode/supreme.html; 3. Fransız Anayasa Konseyi Kararları.- Fransız Anayasa Konseyi (Conseil constitutionnel) kararları Fransız Resmî Gazetesinde (Journal officiel) yayınlanmaktadır. Keza kararlar, Anayasa Konseyi tarafından yılda bir kez yayınlanan Recueil des décisions du Conseil constitutionnel de de bulunmaktadır. Fransız Anayasa Konseyi kararlarına internet üzerinden de ulaşmak mümkündür. Bu kararlara Fransız Anayasa Konseyinin web sitesinden ( ulaşılabilir ( Aynı kararlara ve keza Fransız mevzuatına ve gouv.fr adreslerinden de ulaşmak mümkündür. Fransa da çok tanınmış bir Anayasa Konseyi kararları derlemesi de vardır: Louis Favoreu ve Loïc Philip (avec collabo-

21 BÖLÜM 1: ANAYASA HUKUKUNUN BĐLGĐ KAYNAKLARI 5 ration de P. Gaia, R. Ghevontian, F. Mélin-Soucramanien, A. Roux) Les grandes décisions du Conseil constitutionnel, Paris, Dalloz, Onbeşinci Baskı, 2009, 1065 s. Fransız Anayasa Konseyinin belli başlı kararlarının Đngilizce özet çevirilerine Venedik Komisyonunun CODICES ( veritabanından (CODICES > Precis / Decisions abregees > English > Europe > France) ulaşılabilmektedir. Yine Konseyin bazı örnek kararlarının Đngilizce çevirilerine kendi web sitesinin Đngilizce kısmından (Homepage > Case law) ulaşılabilmektedir (www. conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitution nel/english/case-law/case-law html). 4. Alman Federal Anayasa Mahkemesi.- Alman Federal Anayasa Mahkemesi (Bundesverfassungsgericht) kararları Sammlung der Entscheidungen des Bundesverfassungsgerichts de bulunabilir. Bu yayın BverfGE şeklinde kısaltılmaktadır. Alman Anayasa Mahkemesi kararlarına Almanca olarak www. bundesverfassungsgericht.de den ulaşılabilir. Federal Anayasa Mahkemesinin bazı kararlarının veya kararlar hakkındaki basın açıklamalarının Đngilizce çevirilerine Mahkemenin resmî internet sitesinin Đngilizce kısmından ulaşılabilmektedir ( Yine Mahkemenin belli başlı kararlarının Đngilizce çevirilerine Venedik Komisyonunun CODICES ( veritabanından ulaşılabilmektedir (Özetler için: CODICES > Precis / Decisions abregees > English > Europe > Germany; tam metin çeviriler için: CODICES > Full texts - Textes integraux > Europe / Europe > Germany / Allemagne > English / Anglais >). Federal Alman Anayasa Mahkemesi içtihatları konusunda çok bilinen şu Đngilizce kaynağı özellikle zikretmek gerekmektedir: Donald D. Kommers, The Constitutional Jurisprudence of the Federal Republic of Germany, Durham, Duke University Press, Đkinci Baskı, 1997, 648 s. 5. Đtalyan Anayasa Mahkemesi Kararları.- Đtalyan Anayasa Mahkemesi kararları Giurisprudenza costituzionale isimli süreli yayında bulunabilir. Đtalyan Anayasa Mahkemesi hakkında adresinde bulunan siteden bilgi edinilebilir. Đtalyan Anayasa Mahkemesinin bazı kararlarının Đngilizce çevirilerine Mahkemenin resmî internet sitesinin Đngilizce kısmından ulaşılabilmektedir (www. cortecostituzionale.it/versioni_in_lingua/ english_version.asp). Yine Mahkemenin belli başlı kararlarının Đngilizce çevirilerine Venedik Komisyonunun CODICES ( veritabanından ulaşılabilmektedir (Özetler için: CODICES > Precis / Decisions abregees > English > Europe > Italy; tam metin çeviriler için: CODICES > Full texts - Textes integraux > Europe / Europe > Italy / Italie > English / Anglais >). *** Ayrıca çeşitli anayasa hukuku dergilerinde çeşitle ülkelerin anayasa mahkemelerinin verdiği kararlar hakkında yapılmış karar tahlillerine (case notes) rastlanabilir. Bu açıdan Đngilizce şu iki dergiyi zikretmek gerekir: International Journal of Constitutional Law ve European Constitutional Law Review.

22 6 ANAYASA HUKUKUNUN GENEL ESASLARI (DERS KĐTABI) III. BĐLĐMSEL ESERLER Anayasa hukuku genel esaslarının üçüncü bilgi kaynağı bilimsel eserlerdir. Bilimsel eserler genel eserler, monografiler ve makaleler olarak üç grup altında toplanabilir. Genel eserler, anayasa hukukunun bütünü hakkında bilgi verirler. Monografiler anayasa hukuku alanında belirli bir konuyu derinlemesine inceleyen kitaplardır. Örneğin hükûmet sistemleri hakkında yazılmış bir kitap, bir monografidir. Makaleler ise belirli bir konu hakkında yazılmış ve bir monografi teşkil etmeyecek uzunlukta kısa inceleme yazılarıdır. Makaleler dergilerde yayınlanır. A. GENEL ESERLER Anayasa hukukunun üçüncü bilgi kaynağı anayasa hukuku alanında yazılmış bilimsel eserlerdir. Anayasa hukuku alanında Türkiye de, Fransa da, ABD de ve diğer bazı ülkelerde yayınlanmış başlıca genel eserler şunlardır: 1. Türkiye de Aşağıya sadece anayasa hukukunun genel esasları değil, Türk anayasa hukuku kitapları da alınmıştır. ALDIKAÇTI (Orhan), Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, Đstanbul, Đ.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, Dördüncü Baskı, 1982, 410 s. ARMAĞAN (Servet), Türk Esas Teşkilât Hukuku, Đstanbul, Đstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1979, 404 s. ARSLAN (Zühtü), Anayasa Teorisi, Ankara, Seçkin yayınları, 2005, 295 s. ATAR (Yavuz), Türk Anayasa Hukuku, Konya, Mimoza, Beşinci Baskı, 2009, 400 s. ARSEL (Đlhan), Anayasa Hukuku: Demokrasi, Ankara, Doğuş Matbaacılık, 1964, 248 s. ARSEL (Đlhan), Türk Anayasa Hukukunun Umumî Esasları (Birinci Kitap: Cumhuriyetin Temel Kuruluşu), Ankara, Mars Matbaası, 1965, 471 s. BAŞGĐL (Ali Fuat), Esas Teşkilat Hukuku: Türkiye Siyasî Rejimi ve Anayasa Prensipleri (Cilt I, Fasikül I), Đstanbul, Baha Matbaası, 1960, 272 s. ÇAĞLAR (Bakır), Anayasa Bilimi: Bir Çalışma Taslağı, Đstanbul, BFS Yayınları, 1989, 332 s. ÇAVUŞOĞLU (Naz) Anayasa Notları, Đstanbul, Beta, 1997, 232 s. DAL (Kemal), Türk Esas Teşkilât Hukuku, Ankara, Bilim Yayınları, Đkinci Baskı, 1986, 304 s. ERDOĞAN (Mustafa), Anayasal Demokrasi, Ankara, Siyasal Kitabevi, 6. Baskı, 2004, 380 s. ERDOĞAN (Mustafa), Anayasa Hukuku, Ankara, Orion Yayınları, 5. Baskı, 2009, 342 s. EROĞUL (Cem), Anatüzeye Giriş ( Anayasa Hukukuna Giriş ), Ankara, Đmaj Yayıncılık, Onuncu Baskı, 2009, 394 s. ESEN (Bülent), Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Ayyıldız Matbaası, 1971, 156 s. ESEN (Bülent Nuri), Anayasa Hukuku: Genel Esaslar, Ankara, Ayyıldız Matbaası, 1970, 616 s. GÖREN (Zafer), Anayasa Hukukuna Giriş, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2006, 597 s. GÖZLER (Kemal), Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2001, 1071 s. GÖZLER (Kemal), Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, Yedinci Baskı, 2009, 653 ss. GÖZÜBÜYÜK (A. Şeref), Anayasa Hukuku, Ankara, Turhan, 17. Baskı, 2010, 460 s. KABOĞLU (Đbrahim Ö.), Anayasa Hukuku Dersleri, Đstanbul, Legal, 4. Baskı, 2009, 436 s. KUBALI (Hüseyin Nail), Anayasa Hukuku Dersleri, Đstanbul, Đstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1971, 533 s. ÖZÇELĐK (Selçuk), Esas Teşkilat Hukuku Dersleri, Birinci Cilt: Umumî Esaslar, Đstanbul, Đstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1982, 325 s.