DEN Z KAPLUMBA ALARI SEMPOZYUMU

Transkript

1 B R NC ULUSAL DEN Z KAPLUMBA ALARI SEMPOZYUMU B LD R LER K TABI 4-5 Aral k 2003, stanbul MAVA Fonu ve Garanti Bankas n destekleriyle bas lm t r.

2 Dalaman Kumsal la) Deniz Kaplumba alar n n Üreme Biyolojisi Yakup Kaska 1, Ra it Urhan 1, Eyüp Ba kale 1, Yusuf Kat lm 1 1, Aziz Aslan 2 3, Fevzi Y lmaz 4, Hasan Koç la 4 la 5 Özet Bu çal ma, 2002 ve 2003 y llar nda Dalaman Kumsal lm t r üreme sezonu boyunca 348 anaç ç k gözlenmi ve 103 tanesi yuva ile sonuçlanm t r üreme sezonunda ise 406 ç k tan 112 si yuva ile sonuçlanm t r y l nda çal ma boyunca 7526 yumurta incelenmi, bu yumurtalar k gerçekle mi tir. Bu yavrular n 4662 tanesi denize ula m t r sezonunda 8159 yumurta incelenmi ram ve 5656 yavru ba ar l bir ekilde denize ula m t r. Dalaman Kumsal rken 2003 sezonunda 49.2 gün olarak bulunmu tur. Yuva derinli ortalama t r. Bu çal alar n korunmas na yönelik lmas gereken çal tir. lan çal a türünün bulundu edilmi tir (Ba o lu, 1973; Groombridge, 1990). Bunlardan sadece Caretta caretta ve Chelonia mydas Ba o lu, 1973; Canbolat, 1991; Geldiay ve Koray, 1982; Geldiay, 1983, 1984; Groombridge, 1988; er türlerden de Dermochelys coriacea u tir (Baran ve Ark., 1998; Ta s ra Yunanistan un olarak gerçekle Groombridge, 1988, 1990; Margaritoulis, 1982 nda K br s, Suriye, M s r, srail, Libya, Lübnan, Tunus ve unlu u bak m ndan ikinci derecede öneme erick ve Godley, 1994, 1996; Broderick ve Ark., C. mydas ve C. caretta karken, D. coriacea, Eretmochelys imbricata ve Lepidochelys kempii ise Akdeniz sular na beslenmek için gelir (Nelson, alar ndan C. mydas usuna (Samanda, Akyatan, Kazanl, Göksu Deltas K z lot ve Kumluca) C. caretta Kale, Kumluca, Ç ral, Tekirova, Belek, K z lot, Demirta a, Anamur, Göksu Deltas, Alata, Kazanl r. Dalaman Kumsal, C. caretta için önemli yuvalama kumsallar ndan man n amac, Dalaman Kumsal alar n nda bilgi vermektir. Dalaman Kumsal Mu la ili Dalaman ilçesi s n rlar içerinde bulunmakta ve 10,3 km uzunlu undad r. alar n dan do uya do ru dört bölge olarak incelenmi tir. Bu bölgeler, otellerin yo un olarak bulundu u Sar germe Kumsal, Sar su ile 204

3 Dalaman Çay aras ndaki ikinci bölge, Dalaman Çay ile Tersakan Çay n aras nda kalan üçüncü bölge ve son olarak Tersakan Çay ile Hodul Tepesi aras nda kalan dördüncü bölgeden ibarettir ( ekil 1). Sar germe Çevre E itim Derne i (SARÇED) ve otellerin bulundu u kumsal 1800 m uzunlu unda ve turizm aç s ndan oldukça ilerlemi olan bölgedir. Bu kumsalda bulunan Aldiana, Magic Life ve ber Otelleri ve su sporlar kulübü ile birlikte deniz kaplumba alar n n nesillerini tehdit eden binalar bulunmaktad u Sar su ile Dalaman Çay aras nda kalan alan 1900 m uzunlu undad r. Kumsal n metreleri aras nda dinlenme tesisi ve çad r kamp bulunmaktad r. Kumsal n kalan k sm ise çam a açlar ve makiden olu mu geni arazi ile çevrelenmi tir. Üçüncü bölge ise Dalaman Çay ile ba layan ve Tersakan Çay ile sonlanan 4.5 km uzunlu undaki kumsald r. Kumsal n Arka k sm sulak alan oldu u için sazl klarla kapl bulunan dalgak ran ile ikiye bölünmü tür. Dalgak ran ile Tersakan Çay aras nda Dalaman Havaalan bulunmaktad r. Di er bölge ise Tersakan Çay ile ba lay p Hodul Tepesine kadar devam eden 2100 m uzunluktaki kumsald r. Bu kumsal n arka k sm sazl klarla kapl olup, Kükürtlü Gölü bulunmaktad r y llar nda yap lan çal ma May s ile Eylül aylar aras nda 8-10 ki ilik ekiplerce yürütülmü, bu tarihler aras nda deniz kaplumba alar n n kumsalda gerçekle tirdi i her faaliyet detayl bir ekilde incelenmi tir. Personel mevcudiyetinin durumuna göre gece ve gündüz arazileri 2-3 ki ilik gruplarca yap lm t r. Deniz kaplumba alar n n yuvalama esnas nda gözlenmesi ve ölçümlerin al nmas s ras nda rahats z etmeyecek bir ekilde en uygun zamanlar seçilmi tir. Gündüz arazileri esnas nda kumsalda görülen deniz kaplumba as izlerinin denize olan uzakl klar, yuva olup olamad klar, ekilleri yuva yada yalanc iz olarak not edilmi tir. Yuva ile sonuçlanan ç k larda yuva çemberi bulunmu, denize ve bitki örtüsüne olan uzakl klar ölçülmü, en az iki sabit noktadan ölçümleri al narak tahta veya ta belirteçlerle i aretlenerek numaraland r lm t r. K smi predasyon durumlar nda yuva çemberi ve çevresi hasar görmü yumurtalardan temizlenmi ve yuva tamamen kendi ölçülerine uygun olarak nemli kumla tamamen kapat lm veya sa lam yumurtalar n ya en fazla 24 saatlik veya 20 günden fazla ise daha güvenli bir alana, orijinal ölçülerinde yeni yuva yeri in a edilerek ta nm t r. Predasyona u rayan bütün yumurtalar ve yumurta kabuklar say lm ve e er sa lam yumurtalar do al yuvalar nda kalacaksa hasarl yumurtalar ba ka bir alana gömülmü tür. Yuvalar tilki (Vulpes vulpes) gibi predatör canl lara kar 9 cm aral kl, 72X72 cm ebatlar nda metal yuva içi kafeslerle koruma alt na al nm t r. Bu kafesler yumurta çemberinin üst k sm na gelecek ekilde kum yüzeyinden 15 cm derine gömülmü tür. Yavru ç k sezonunda her bir yuvadan ç kan yavru izleri say lm ve bu izler takip edilerek denize ula ma durumlar not edilmi tir. 205

4 206 ekil 1: Dalaman Kumsal ve çevresinin yer bulduru ve basitle tirilmi jeoloji haritas. DLM-1, 2 ve 3: Dalaman Kumsal alt bölümleri

5 Denize ula amayan yavru izlerinin neden ula amad klar ara t r lm t r. Yavru ç k ndan 7 gün sonra kontrol aç l lar yap lm t r. Kontrol aç lar ile bo kabuk, ölü embriyo, döllenmemi yumurta, yuva içi ölü ve canl yavru say lar belirlenmi tir. Bulgular Dalaman Kumsal a izi gözlenmi ve bunlar (%29,6) tanesi yuva ile sonuçlanm t r. Yuva ile sonuçlanan ç k nda yo unla m t tanesi yuva ile sonuçlanm t l nda da aynen 2002 sezonunda oldu u gibi yuvalar Haziran nda yo unla m t nda aylara göre yuva ile sonuçlanan ve sonuçlanmayan kaplumba a ç k lar tir. a) z Yuva May s Haziran Temmuz A ustos b) May ustos z Yuva ekil 2: Deniz kaplumba alar n boyunca aylara göre iz ve yuva say lar 207

6 Dalaman Kumsal l unlu unla l a)2002 ç k say s denizden uzakl k (m.) iz yuva b)2003 ç k say s denizden uzakl k (m.) s lm t n s, ta l n m t m t s unlu l Dalaman Kumsal n ta nm t s t 208

7 Dalaman Kumsal Kumsal m anlaml n Yuva Say s Ortalama St. Sapma Min. Mak. Yuva Derinli i (cm) Yuva Çap (cm) Denize Uzakl k (m) Bitki Ört. Uzakl k (m) ç z Eni (cm) D z Eni (cm) Kuluçka Süresi (Gün) Yumurta Say s Dalaman Kumsal nl n m n n n l na Tart ma ve Sonuç Dalaman Kumsal as Dalaman Kumsal lan C. caretta n l lmam as C. caretta unlu l m unlu unla m C. caretta n n lan 209

8 çal malarda yuval ç k lar n Haziran ve Temmuz aylar nda yo unla t tespit edilmi tir (Ilgaz ve Baran, 2001; Newbury ve Ark., 2002; Ta k n ve Baran, 2001). Yerli ve Demirayak (1996) taraf ndan deniz kaplumba alar n n deniz seviyesinin en yüksek oldu u sezonda, suya m uzakl kta yuva yapt klar ve fazla kullan k yo unluk ile metreler aras oldu u aç klanm t r. Sak (1998) ise yuvalar n yo un olarak denizden m aras nda yap ld n belirtmi tir. Patara Kumsal n metreler aras nda yap ld ve metreler aras nda yo unla t belirtilmi tir (I k ve Ark., 2001). Canbolat (1999) ise Dalyan Kumsal yuval ç k lar ru artmakta oldu unu, bu uzakl ktan sonra tedrici olarak azalmakta oldu unu, Patara Kumsal olarak, ilk metrelerden metreye do ru artmakta, bu bölgede en yüksek yo unlu a ula t n ve bundan sonra da azalmakta oldu unu söylemi tir. Kaska (1993) ise K z lot Kumsal unlu unun 5-40 m aras nda yo unla t n ve Patara Kumsal labildi ini belirtmi tir. Bu çal mada, yuvalar n ço unlu u (%59,2) metreler aras nda yo unla maktad r ve 30 metreden daha sonra azalma göstermektedir. Yavru ç k ba ar lar Kuzey Karpaz Kumsal tir (Ilgaz ve Baran, 2001). Yine Dalyan Kumsal Deltas tur (Petres ve Verhoeven, 1992). Dalaman Kumsal sezonunda %64,8 olarak hesaplanm t r. Yine bu çal mada predasyon oran 2002 y l nda %11,8 olarak hesaplan rken, Dalyan Kumsal olarak verilmi tir. Türkozan ve Baran (1996), Fethiye Kumsal rayan yumurta oran n %6,9 olarak belirtmi tir. K z lot Kumsal rayan yumurta 1996 y l nda %2,6, l nda %13,8 olarak belirtilirken, predasyona u ram veya kumsalda ölü olarak bulunmu yavru oran 1996 y l l nda %1 olarak verilmi tir (Türkozan, 2000). Bu çal mada bu oran %4,09 olarak bulunmu tur. Daha önceki y llarda yap lan çal malarda, kuluçka süreleri Fethiye Kumsal göre 56 gün, Türkozan ve Baran (1996) tir. Dalyan Kumsal l nda 52,4 gün (Ilgaz, 1998) olarak belirlenmi tir. Dalaman Kumsal ma 48,2 gün olarak hesaplanm t r ancak bu durum y llara göre farkl l k gösterebilir, bu da uzun süre bölgenin takip edilmesi ve s cakl n da takip edilmesiyle bulunabilir. Patara, Akyatan ve Samanda kumsallar nda C. caretta için yuva derinlikleri 45 cm olarak verilmi tir (Yerli ve Demirayak, 1996). Yine Patara Kumsal Kumsal l l nda 51,5 cm olarak verilmi tir (Sak ve Baran, 2001). Ilgaz ve Baran (2001) ise yuva derinli ini Dalyan Kumsal tir. Dalaman Kumsal i ortalama 49,56 cm olarak bulunurken yuva çap ortalama 24,13 cm olarak bulunmu tur. Ayr ca yuvalar n bitki örtüsüne olan uzakl klar tespit edilirken, yuvalamak için kumsala ç kan deniz kaplumba alar n n kumsala b rakt klar izlerin iç eni ortalama 21 cm olarak, d tur. Do al ortam nda kalan yuvalar n yavru ç k ba ar lar na (%64,5) göre, ta nan yuvalardaki yavru ç k ba ar s tur. Türkozan (2000) Fethiye ve K z lot kumsallar nda yeri de i tirilmi yuvalardaki yavru ç k ba ar s n C.caretta belirtmi tir. Bu nedenle yuvalar n ta narak korunmas deniz kaplumba alar nda üreme ba ar s n n artt r lmas için iyi bir yöntem olabilir. Dalaman Kumsal n Ta l usunda yal ta lar n n hem su alt nda hem de plajda bloklar halinde bulunmas, deniz kaplumba alar n n kumsal n bu kesimine ç kmalar n büyük ölçüde engellemektedir. Bu veriler nda yuvalar n sahil boyunca da l mlar incelendi inde, DLM-1 ve n n oldu 210

9 Çay s mlar ta lar t alar s mas m alar s s mlar s lar alar lar ar l alar malar lmas as t r lmas Kaynaklar alar t alar Dermochelys coriacea Ba Chelonia mydas Caretta caretta Caretta caretta Caretta caretta as alar t r lmas 211

10 Them and Determining the Necessary Precautions. Unpublished Report to General Directorate of Environment, Ankara, Turkey. Caretta caretta Mu y lar nda Ya Kaplumba alar n Caretta c. caretta ve Chelonia m. mydas ve Korunmalar ile t alar n Caretta caretta caretta ve Chelonia mydas mydas Populasyonlar ve Korunmalar ile lgili Tedbirler Ara t TAK. Proje NO. WHAG- y lar nda Ya alar n n Caretta caretta caretta Chelonia mydas mydas ve Korunmalar ile lgili Ara t rmalar. Do k ve kç l as Populasyonlar ile k na Etki Eden Ekolojik artlar n Ara t r lmas, ne Turtle Populations in Northern I alar Populasyonlar n n Ara t r lmas. itlilik Ara t rma, Geli lot ve Patara Caretta caretta Populasyonunun Ara t r lmas Mediterranean. PhD Thesis. Glasgow University. UK. in the Mediterranean. Marine Turtles in Egypt. Amsterdam, The Netherlands. Caretta caretta Activity During Caretta caretta Caretta caretta on 212

11 Nelson, D.A. (1988). Life History and Enviromental Requirements of Loggerhead Turtles. U. S. Fish Wildl. Serv. Biol. Rep., 88(23), U. S. Army Corps of Engineers, TR EL-86-2 (Rev.), 34pp. Newbury, N., Khalil, M. ve Venizelos, L. (2002). Population Status and Conservation of Marine Turtles at El-Mansouri, Lebanon. Zoology in the Middle East. 27: Peters, A. ve Verhoeven, K.J.F. (1992). Breeding Success of the Loggerhead, Caretta caretta and the green Turtle Chelonia mydas in the Goksu Delta, Turkey. Rapp. 310, Dept. Anim. Ecol., Univ. of Nijmegen. Sak, S. (1998). Belek Kumsal as Populasyonlar n n ncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. DEU. Fen Bilimleri Enstitüsü, zmir. 57s. Sak, S. ve Baran,. (2001). Research on the Sea Turtle Population of Belek Beach. Turk. J. Zool.. 25, Sutherland, J.M. (1985). Marine Turtle in Greece and Their Conservation. Marine Turtle Newsletter. 32: 6-8. Ta k n, N. ve Baran,. (2001). Reproductive Ecology of the Loggerhead Turtle, Caretta caretta, at Patara, Turkey. Zoology in the Middle East. 24: Ta kavak, E., Boulon, R.H. ve Atatür, M.K. (1998). An Unusual Stranding of A Leatherback Turtle in Turkey. Mar. Turt. Newsletter. 80: 13. Türkozan, O. ve Baran,., (1996). Research on the Loggerhead Turtle, Caretta caretta, of Fethiye Beach. Tr. J. of Zoology. 20: Türkozan, O. (2000). Reproductive Ecology of the Loggerhead Turtle, Caretta caretta, on Fethiye and Kizilot Beaches, Turkey. Chelonian Conservation and Biology. 3(4): Warren, L. ve Antonopoulou, E. (1990). The Conservation of Loggerhead Turtle in Zakynthos, Greece. Oryx. 24: alar ve Üreme Kumsallar Üzerine Bir De erlendirme, DHKD. stanbul. 238 s. Yerli, S.V, Canbolat, A.F., Ulug, H., Dogan, O. (1998). Principles ofthe Management Plan for the Protection of Sea Turtles in the WestMediterranean Coasts of Turkey. Ministry of Environment, GDEPPublication. ISBN Ankara. 213