Dr.Mustafa Altun Türk Halk Edebiyatı I Ders Notları 16 Kasım Gezme ceylan bu dağlarda seni avlarlar Anandan babandan yardan ayrı koyarlar.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Dr.Mustafa Altun Türk Halk Edebiyatı I Ders Notları 16 Kasım 2008. Gezme ceylan bu dağlarda seni avlarlar Anandan babandan yardan ayrı koyarlar."

Gülistan Remzi
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 TÜRKÜ Dr.Mustf Altun AÇIKLAMALAR Urf'nın etrfı dumnlı dğlr Ciğerim ynıyor, gözlerim ğlr, Senin zlım derdin cihnı dğlr Gezme ceyln bu dğlrd seni vlrlr Anndn bbndn yrdn yrı koyrlr. Urf dğlrınd gezer bir ceyln, Yvrusunu kybetmiş ğlıyor ymn Yvrumun derdine bulmdım dermn Gezme ceyln bu dğlrd seni vlrlr Anndn bbndn yrdn yrı koyrlr. (Anonim) Türküler söyleyeni belli olsun vey olmsın, Türk hlkının duygulrının bir ynsımsıdır. Türk hlkı, düşüncelerini, üzüntülerini, sevinçlerini, hyllerini türkülerle dile getirmiştir. Türküler, hlkın sosyl hytının birer hikâyesidir. Çünkü, türküler genel olrk yşnmış bir olyın hikâye edilmiş bir biçimidir. Okuduğunuz türküde yvrusunu kybetmiş bir nnenin yüreğinde duyduğu cı nltılmktdır. "Ciğerim ynıyor, gözlerim ğlr" mısrınd bir nnenin çektiği cının büyüklüğü dile getirilmiştir. "Ciğerinin ynmsı" çok cı çekmesinin ifdesidirb Burd ynmk kelimesi gerçek nlmınd kullnılmmıştır. Kelimenin gerçek nlmı "teş durumun geçmek, tutuşmk, ısı ve ışık yyrk kül olmk" tır. Kelimelerin gerçek nlmının dışınd kullnılmsın mecz nlm dı verilir. METİN ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR 1. Türküde kendisiniden söz edilen kişi (nne) ile ceyln rsınd nsıl bir ilgi kurulmuştur? Bu ilgi sizce niçin kurulmuş olbilir? 2. Türküde bir nnenin cısı dile getirilirken hngi öğelerden yrrlnılmıştır? 3. Türküde nsıl bir duygu işlenmiştir? 1

(Anonim) Türküler söyleyeni belli olsun vey olmsın, Türk hlkının duygulrının bir ynsımsıdır. Türk hlkı, düşüncelerini, üzüntülerini, sevinçlerini, hyllerini türkülerle dile getirmiştir.

2 TÜR VE ŞEKİL BİLGİSİ Türkü, Hlk Edebiytı nzım şeklidir. Ezgisi yönüyle diğer hlk şiirlerinden yrılır. Kfiye düzeni: c Ess Bölüm c b b Bğlm vey b b kvuştk bölümü Türküler genel olrk nonimdir, yni söyleyeni belli değildir. Genellikle hece ölçüsünün yedil, sekizli ve on birli klıplrıyl dörtlükler (bentler) hlinde söylenir. Türküler, türkünün sıl sözlerinin bulunduğu kıt' ile nkrt bölümünden meydn gelir. Nkrt, her dörtlüğün sonund tekrrlnır. Bu kısm bğlm vey kvuştk dı verilir. Hece ölçüsünün her klıbıyl söyenen türküler, ezgilerine göre divn, bozlk, hoyrt, kybşı gibi dlr lırlr. Türkülerde tbit, şk, khrmnlık, hsret, güzellik, üzüntülü olylr vb. konulr işlenir. DİĞER TÜRKÜ ÖRNEKLERİ I. ÖRNEK II. ÖRNEK Yeşil ördek gibi dldım göllere İstnbul'dn Üsküdr' yol gider Sen düşürdün beni dilden dillere Hnımlr deste deste gül gider Bşım lıp gidem gurbet illere Yndım çvuş yndım senin elinden Ne sen beni unut ne de ben seni Çok sllm kstur fırlr belinden c Sevdiğim semânın güneşi mâhı Seni seven âşık çekmez mi âhı Getir el bsmıyım Kelâmu'llh'ı Ne sen beni unut ne de ben seni Gel seninle bir hdmn kurlım Bğlnlım bir krr vrlım Verdiğimiz sözde hemen durlım Ne sen beni unut ne de ben seni İstnbul'l Üsküdr'ın rsı Yktı beni kşlrının krsı Yndım çvuş yndım senin elinden Çok sllm kstur fırlr belinden İstnbul'dn üç mum ldım ykmy Ykıp ykıp yâr yüzüne bkmy Yndım çvuş yndım senin elinden Çok sllm kstur fırlr belinden 2

Genellikle hece ölçüsünün yedil, sekizli ve on birli klıplrıyl dörtlükler (bentler) hlinde söylenir. Türküler, türkünün sıl sözlerinin bulunduğu kıt' ile nkrt bölümünden meydn gelir.

3 III. ÖRNEK Altı krdeş idik bindirdik t Köprüye vrınc köprü yıkıldı Hürü'yü yolldık üç köyden öte Üç yüz tlı birden suy döküldü Kızılırmk' vrınc oldu bir ht Nice yiğitlerin beli büküldü Evde kynnsı evi bezetir Yold kyntsı yolu gözetir Gelinsiz hâneyi kime bezetir Atlılr d Kpltı'nı dolşır Yengeler de kuzu gibi meleşir Kr hber güveyiye ulşır Elinin kınsı soldu mu ol Gözünün sürmesi yoldu mu ol Evde kyntsı duydu mu ol Kızılırmk prç prç olydın Her bir prçn bir yerlerde klydın Sende benim gibi yârsız klydın 3

kime bezetir Atlılr d Kpltı'nı dolşır Yengeler de kuzu gibi meleşir Kr hber güveyiye ulşır Elinin kınsı soldu mu ol Gözünün

4 MÂNİLER I Evlerinin önü ky Kydn bkrlr y Yârim binmiş de geliyor Kuyruğu kınlı ty II Bğ bn Bhçe sn, bğ bn Değme zincir kâr etmez Zülfün teli bğ bn III Srı çiğdem yz getirir Mor menekşe güz getirir Gurbet elde ölüm yitim İhtiyrlık tez getirir. (Anonim) AÇIKLAMALAR Türk hlkının sf duygulrını, düşünce ve hyllerini dile getiren mâniler, hlk kültürünün vzgeçilmez ögeleridir. Türk hlkı sevgisini, üzüntüsünü, şkını, hsretini mânilerle dile getirmiştir. Mâni geleneği çok eskiye dynır. Hlkımızın ince ve sf duygulrı, gerek sohbetlerde, gerek krşılm, uğurlm ve dvetlerde, gerekse çocuğunu büyüten nnenin dilinde mânilerle şekillenmiştir. Okuduğunuz mânilerde olduğu gibi hlk, y sevgilisine kvuşmyı, y d gurbet ellerde sevdiklerinden yrı klmnın verdiği üzüntüyü ifde etmektedir. METİN ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR 1. Mânilerde hngi duygulr işlenmiştir? 2. İkinci mânide sevgi duygusu nsıl bir benzetmeyle ifde edilmiştir? 3. Üçüncü mânide, gurbette oluş nsıl ifde edilmiştir? 4

Türk hlkı sevgisini, üzüntüsünü, şkını, hsretini mânilerle dile getirmiştir. Mâni geleneği çok eskiye dynır.

5 TÜR VE ŞEKİL BİLGİSİ Mâni, Anonim Hlk Edebiytı'nın en sevilen ve en yygın nzım şekillerinden biridir. Genellikle yedi heceli ve dört mısrlı bentlerden oluşur. Kfiye düzeni : x Mânilerin ilk iki mısrı hzırlık mısrlrıdır. Bu mısrlr, diğer mısrlrl kfiye oluşturmk için söylenir. Son iki mısr ile nlm bkımındn bir ilişki rnmz. Asıl nltılmk istenen, son iki mısrd ifde edilir. Mâniler özelliklerine göre üçe yrılır: ) Düz y d Tm mâni: Okuduğunuz ilk mânide olduğu gibi yedişer heceli ve dört mısrdn meydn gelen bir mâni türüdür. b) Kesik y d Cinslı mâni: İkinci mânide olduğu gibi ilk mısrnın hece syısı diğer mısrlr göre z olmsı ile oluş mâni türüdür. c) Artık y d Yedekli mâni: Düz mânilerin sonun kfiyleri ynı oln ik mısr dh eklenerek söylenen mâni türüdür. DİĞER MÂNİ ÖRNEKLERİ: A) Düz mâni B) Kesik mâni C) Artık mâni Ay doğr yzlnır Böyle bğlr Derdim vr beller gibi Gün doğr beyzlnır Yâr bşın böyle bğlr Söylemem eller gibi Mhmur gözlü sevdiğim Gül çmz bülbül ötmez Klbimin hüzünü vr Uynmy nzlnır Yıkılsın böyle bğlr Yıkılmış elller gibi * * Gözlerimden yş kr Su gelir deste gider Deli koyun Bulnmış selller gibi Ayrılır dost gider Deli kurt deli koyun * Gurbet ynsın yıkılsın Yârinden yrılnın İlkbhr yz derler Sğ gelen hst gider Adını deli koyun Şirin söze nz derler * * Kime derdim söylesem Bhçenizde ot vr mı? Bu gün l Bu dert sn z derler Hvd bulut vr mı? Yârim giymiş bu gün l Kendin ettin kendine Ben yârimi kybettim Şâd edersen bu gün et Yn yn gez derler Bulmy ümit vr mı? Cân lırsn bu gün l * A benim bhtiyârım Gönülde thtı yârim Yüzünde göz izi vr Sn kim bktı yârim 5

Asıl nltılmk istenen, son iki mısrd ifde edilir. Mâniler özelliklerine göre üçe yrılır: ) Düz y d Tm mâni: Okuduğunuz ilk mânide olduğu gibi yedişer heceli ve dört mısrdn meydn gelen bir mâni türüdür.

6 İLÂHİ Benüm bund krrum yok Ben gine gitmeğe geldüm Bzirgânm metâum çok Aln stmğ geldüm Ben geldüm dâv içün Benüm işüm sevi içün Dostun evi gönüllerdür Gönüller ypmğ geldüm Dost esrüği delüliğin Âşıklr bilür neliğüm Değşürüben ikiliğüm Birliğe yitmeğe geldüm O pâdişâh ben kulıym Dost bğçesi bülbüliyem Ol hocmun bğçesine Şâd olup ötmeğe geldüm Bund bilişmeyen cânlr And bilişemez nlr Bilişüben ben dostıl Hâlüm rz itmeğe geldüm Yûnus eydür âşık oldum M'şûk derdinden öldüm Gerçek erün kpusındn Ömrüm hrc itmeğe geldüm Yûnus Emre (Yûnus Emre Divnı) KELİMELER gine : Tekrr, yine bzirgân: Ticret ypn kimse metâ: Ticrî ml. sevi: Aşk, muhbbet. esrük: Kendinden geçmiş, srhoş. değşürmek: Değiştirmek. yitmek: Kybolmk. şâd olmk: Mutlu olmk. bilişmek: Tnışmk. nd: O zmn. nlr: Onlr. rz itmek: Sunmk. eytmek: Söylemek, demek. m'şûk: Sevgili. er: İnsn. hrc itmek: Yoğurmk. 6

ben dostıl Hâlüm rz itmeğe geldüm Yûnus eydür âşık oldum M'şûk derdinden öldüm Gerçek erün kpusındn Ömrüm hrc itmeğe geldüm Yûnus Emre (Yûnus Emre Divnı) KELİMELER gine : Tekrr, yine bzirgân: Ticret

7 AÇIKLAMALAR Dr.Mustf Altun Yukrıdki mnzumede Yûnus Emre, bu dünyy sevgi için geldiğini, gelip geçici oln bu dünyd insnlrın birlik içinde olmlrını, birbirlerini sevmelerini ve gönül kırmmlrını istemektedir. Tsvvuf göre, insnd klp Allh'ın evi olrk kbul edildiğinden, gönül kırmnın günh olduğunu, bu sebeple de gönül lmnın kutsllığındn bhseder. Yûnus Emre'deki şkın kynğı, Allh şkıdır. Bir n evvel Allh' kvuşmk, yni kendi özüne dönmek isteyen Yûnus, bu yold çile çeker. Tsvvuf felsefesine göre, insn, mdde ve ruh olmk üzere iki unsurdn meydn gelmiştir. Ruh bedenden yrıldıktn sonr geldiği yere, Allh' kvuşcğı için, Yûnus'un şiirlerinde Allh ve insn sevgisi ğır bsr. Yûnus't ölmeden ölmek, yni sğken Allh' kvuşmk düşüncesi vrdır. Allh' innmk ve onu sevmek en büyük ibdettir. METİN ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR 1. Yûnus Emre'nin bu düny ile ilgili görüşleri nelerdir? 2. Yûnus Emre'deki insn sevgisinin kynğı nedir? 3. Yûnus Emre'nin uğrund çile çektiği şkın nitelikleri hkkınd bilgi veriniz. nedir? 4. "Bzirgânm metâum çok // Aln stmğ geldüm" mısrınd nltılmk istenen TÜR VE ŞEKİL BİLGİSİ İlâhî, dinî-tsvvufî temlrın işlendiği bir nzım türüdür. Allh'ı övmek ve O'n ykrmk mcıyl yzıln şiirlerdir. Özel bir ezgiyle okunur. İlâhiler triktlr göre türlü dlr lır: Mevlevîler âyin, Bektşîler nefes, Gülşenîler tpuğ dını kullnırlr. İlâhîler genellikle 7, 8, 11, 14 ve 16'lı hece ölçüsü ile söylenir. 7 ve 8 hecelilerde nzım birimi dörtlük; 11, 14 ve 16 hecelilerde "beyit"tir. BAŞKA BİR ÖRNEK İlim ilim bilmekdür Dört kitbun m'nsı İlim kendün bilmekdür Bellüdür bir elifde Sen kendüni bilmezsin Sen elifi bilmezsin Yâ nice okımkdur Bu nice okımkdur * * Okımkdn m'nâ ne Yigirmi dokuz hece Kişi Hkk'ı bilmekdür Okısn ucdn uc Çün okıdun bilmezsin Sen elif dirsin hoc 7

Tsvvuf göre, insnd klp Allh'ın evi olrk kbul edildiğinden, gönül kırmnın günh olduğunu, bu sebeple de gönül lmnın kutsllığındn bhseder. Yûnus Emre'deki şkın kynğı, Allh şkıdır.

8 H bir kurı emekdür M'nsı ne dimekdür * * Okıdum bildüm dime Yûnus Emre dir hoc Çok tât kıldum dime Gerekse vr bin hcc Eri Hk bilmez isen Hepisinden eyüce Abes yire yilmekdür Bir gönüle girmekdür 8

Benzer belgeler

Güzel sanatlar. ve edebiyat. Yılmaz DAĞ - www.edebiyatogretmeni.org 1.ünite

Güzel sanatlar. ve edebiyat. Yılmaz DAĞ - www.edebiyatogretmeni.org 1.ünite Yılmz DAĞ - www.edebiytogretmeni.org 1.ünite Güzel sntlr Güzel sntlr ve edebiyt Drmtik Sntlr İşitsel(Fonetik) Sntlr Görsel(Plstik) Sntlr Güzel sntlr içinde edebiytın yeri Snt;bir duygunun,tsrının vey güzellğin