Göç, Uyum Yasaları, Entegrasyon Dr. Songül Kilimci Çukurova Üniversitesi

Transkript

1 Göç, Uyum Yasaları, Entegrasyon Dr. Songül Kilimci Çukurova Üniversitesi Göç olgusu, globalleşmenin de etkisiyle, tüm dünya ülkelerinde uzun zamandır gündemi oluşturmaktadır. Dünyanın giderek büyük bir köy olmaya doğru gittiği bir yüzyılda bir çok kurum, kuruluş kendi doğduğu toprakları terkedip yeni yaşam alanlarına yerleşmeye çalışan göçmenlerin uyum sorununu çözmek için gayret göstermektedir yılında BM in yaptığı bir araştırmaya göre, dünyada 214 milyon göçmen yaşamaktadır yılında doğdukları ülke dışında yaşıyanların sayısının 195 milyon olduğu tahmin edilmektedir, bu da 5 yılda 19 milyonluk bir artış olduğunu göstermektedir. Dünya göçmenlerinin büyük bir çoğunluğu Avrupada (70 milyon nüfusun % 9.5 oranı), Asya da (50 milyon nüfusun % 1.3 oranı) yaşamaktadır. Doğdukları toprakların dışında yaşayan insanların dünya nüfusuna oranı ise 3.2% olarak belirtilmiştir. Bu da dünyada ortalama olarak her 30 kişiden birinin göçmen olduğunu göstermektedir (Kilimci, 2010a). Tablo 1 Dünya Profili ( ) Gösterge Tahmini göçmen sayısı Tahmini mülteci sayısı Nüfus (bin) Tahmini kadın göçmen sayısı Tahmini erkek göçmen sayısı Nüfusa oranla göçmen yüzdesi Uluslararası göçmenlere oranla mülteci yüzdesi Kaynak: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2009). Trends in International Migrant Stock: The 2008 Revision. Avrupa da Türk diasporası gittikçe artmaktadır. Batı avrupada 1985 yılında 1,988 milyon olan sayı, 1996 da 3,034 milyona yükselmiştir. AB ülkelerinde bu oran 2,944 milyondur. Bu da on yıllık bir süreçte % 52.6 oranında bir artış anlamına gelmektedir. Bunlardan den fazlasını göçmenler oluşturmaktadır. 78 binini mülteciler oluşturmaktadır, yaklaşık 50 bini de Türklerden oluşmaktadır. 1

2 Bu çalışmada Türk göçmenlerinin yerleşmeyi tercih ettiği ülkelerden biri olan İsveç te göçmenlerin uyumu konusunda yapılan çalışmaları ve yasal çerçeveleri kısaca işlemeye çalışacağım. Ayrıca kendi yaptığım iki çalışmadan da kısaca bilgi aktaracağım. İSVEÇ 2010 yılı içerisinde İsveç nüfusu kişilik bir artış göstermiştir ve 30 Haziran tarihinde a ulaşmıştır. Bu yükseliş yüksek oranda göç olmasına ve doğum oranında artış olmasına bağlanmıştır. Evlenme oranında artış olduğu da dikkati çekmektedir. Tablo 2, İsveç nüfusunda yılı arasında gerçekleşen değişiklikleri detaylarıyla vermektedir. Tablo 2. İsveç te yılın ilk altı yılında yapılan nüfus sayımı istatistik verileri, Haziranda 9,024,186 9,082,995 9,142,817 9,215,021 9,292,359 9,373,379 Nüfus Kadınlar 4,550,744 4,576,551 4,602,186 4,633,388 4,669,462 4,706,622 Erkekler 4,473,442 4,506,444 4,540,631 4,581,633 4,622,897 4,666,757 Nüfus artışı 12,794 35,243 29,560 32,094 36,012 32,697 Kadınlar 5,663 15,349 12,452 14,382 16,825 14,954 Erkekler 7,131 19,894 17,108 17,712 19,187 17,743 Doğumlar 51,820 54,387 54,741 56,035 56,251 59,370 Kızlar 25,211 26,406 26,683 26,961 27,369 28,943 Erkekler 26,609 27,981 28,058 29,074 28,882 30,427 Ölümler 48,037 45,896 46,970 46,592 46,857 45,543 Kadınlar 24,584 23,622 24,446 24,192 24,415 23,529 Erkekler 23,453 22,274 22,524 22,400 22,442 22,014 Doğum 3,783 8,491 7,771 9,443 9,394 13,827 fazlası Kadınlar 627 2,784 2,237 2,769 2,954 5,414 Erkekler 3,156 5,707 5,534 6,674 6,440 8,413 İç göç 27,446 45,649 43,433 44,957 45,214 44,646 Kadınlar 13,662 21,219 20,122 21,505 22,192 20,842 Erkekler 13,784 24,430 23,311 23,452 23,022 23,804 Dış göç 17,986 19,082 21,506 21,998 18,117 25,546 Kadınlar 8,406 8,796 9,892 9,786 8,140 11,253 Erkekler 9,580 10,286 11,614 12,212 9,977 14,293 Göç fazlası 9,460 26,567 21,927 22,959 27,097 19,100 Kadınlar 5,256 12,423 10,230 11,719 14,052 9,589 Erkekler 4,204 14,144 11,697 11,240 13,045 9,511 Evlenen çiftler 17,565 18,129 19,293 20,205 19,754 20,339 2

3 Boşanan çiftler 9,831 9,774 10,056 10,412 10,414 11,447 Kaynak: Statistics.se 2009 yılının birinci yarısına oranla 2010 yılında göç sayısında yaklaşık 600 kişilik bir düşüş olmuştur fakat yine de mevcut bir insan akışını göstermektedir. Yılın ilk altı ayında kişi ülkeye göç ederken kişi ülke dışına göç etmiştir. Tablo 3 te de görüldüğü gibi, İsveç toplam nüfusunun % 14.1 oranında göçmen ve mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Tablo 3. İsveç Ülke Profili ( ) Gösterge Tahmini göçmen sayısı Tahmini mülteci sayısı Nüfus (bin) Tahmini kadın göçmen sayısı Tahmini erkek göçmen sayısı Nüfusa oranla göçmen yüzdesi Uluslararası göçmenlere oranla mülteci yüzdesi Kaynak: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2009). Trends in International Migrant Stock: The 2008 Revision yılında İsveç te bulunan ve Stockholm de yaşayanlar arasında komşu ülke olan Finlandiya dan gelenlerin en büyük göçmen grubunu oluşturduğu görülmüştür. Tüm ülkeye yayılan göçmenlerin büyük çoğunluğu başkent Stockholm ya da güneydeki Malmö şehrine yerleşmişlerdir. Stockholm deki ikinci en büyük göçmen grubunu, Türkiye de doğmuş ve sadece Stockholm de sayıları toplam den fazla olan kişiler oluşturmaktadır 3

4 (Nationalencyklopedin, 1995). Bugün sadece Stockholm de Türkiye den göç etmiş insan yaşamaktadır yılında 20 bin olan Türkiye den gelenlerin sayısı, 2008 yılında neredeyse bu sayının iki katına ulaşmıştır (Regeringskansliet, 2008). Tablo 4. İsveç e giden Türklerin yıllara göre dağılımı: Türkiye den giden göçmenlerin yıllara ve cinsiyete göre dağılımı Erkek Kadın Türkiye den İsveç e göç 1960 lerde iş gücü alımıyla başlamış, 1970 lerde artış göstermiş, daha sonra aile birleşimi nedeniyle bu artış 1980 lerde üçe katlanmıştır. Tablo 5 ve Tablo 6 da İsveç İstatistik araştırma merkezinin yaptığı araştırma sonuçlarına göre İsveç e Türkiye den göç eden kişi sayısı verilmektedir. Tablo 5. İsveç e giden Türklerin yıllara göre dağılımı: Erkek Kadın İsveç istatistik araştırma merkezinin yaptığı araştırma sonuçlarına göre Türkiye den İsveç e gidenlerin sayısı 1973 yılından başlayarak tavan yaptığı 1992 yılına kadar gittikçe artış göstermiş, 1993 yılından itibaren de düşüşe geçmiştir. 4

5 Tablo 6. İsveç e giden Türklerin yıllara göre dağılımı: Kaynak: Statistics.se Türkiye den İsveç e işgücü göçü 1960 yılında ailelerini bırakıp da giden genç erkek işçilerle başlamıştır (Westin, 2003). Bu göçmenler çoğunlukla Konya nın Kulu bölgesinden bir kısmı da İstanbul dan gelip, para kazanmak, biraz para biriktirip dönmek arzusuyla gelmiştir yılından itibaren artık geri dönmenin zorluğunu kavrayan işçiler eşlerini ve çocuklarını da yanlarına almış ve böylece geçici işçi olmaktan çıkıp kalıcı göçmen statüsüne geçmişlerdir. Son yıllarda Türkiye den İsveç e göç eden kişi sayısında büyük bir düşüş gözlenmediği halde seksenli ve doksanlı yıllardan daha fazla düşüş olduğu Tablo 6 da da görülmektedir. Bu düşüşün sebebi İsveç te önemli ölçüde hissedilen ekonomik kriz olabileceği gibi, İsveç te göçmen alımında daha titiz ve daha katı kurallar uygulanmaya başlanmış olması da gösterilebilir. Tablo 7. Türkiye den İsveç e göç edip İsveç vatandaşlığı alanların sayısı Erkekler Kadınlar Kaynak: Statistics.se Türkiye doğumlu göçmenlerin büyük bir çoğunluğu Stockholm, Malmö, Göteburg, Uppsala gibi şehirlere yerleşmişlerdir. Bu şehirlerin de belli bölgelerinde kendilerine verilen olanaklar çerçevesinde gruplaşmalar oluşturmuşlardır. Örneğin, Türkiye den gelenlerin büyük bir çoğunluğu Stockholm ün Rinkeby, Botkyrka and Södertälje bölgesinde ikamet etmektedir. Öte yandan Stockholm ün kuzey doğu bölgesi olan Danderyd bölgesinde neredeyse hiç 5

6 Türkiye doğumlu göçmen yaşamamaktadır (Westin, 1997). Bu da İsveç te segregasyon olduğunun açık bir göstergesidir. İsveç te yaşayan göçmenlerin entegrasyonu, yaşadıkları bölgeyi içselleştirmesi ve ayrımcılığa maruz kalmaması için alınan yasal önlemler ise dünya ülkelerine örnek olacak niteliktedir. Ayrımcılığa Karşı İsveç Milli Hedefleri İsveç in temel eğitim politikası tüm vatandaşların kaynaklara ulaşmasını sağlayarak onlara fırsat eşitliği sunmaktır. İsveç politikası açmazları elemeye, öğrencilere ikinci şans opsiyonları sunarak onları teşvik etmeye ve yüksek eğitim görmeleri için köprüler inşa etmeye yardımcı olacak fırsat yollarını aramıştır. Belirtilen hedef tüm çocukların ilköğretim ve lise veya dengi okulu bitirmesi ve isterlerse üniversite eğitimi fırsatını da değerlendirebilmesidir. Nihai hedef gelir dağılımının bireylerin toplumsal kimliğiyle ilintili olmasını engellemek, aynı düzeyde alınan diplomaların eş değer olmasını ve her vatandaşın her düzeyde becerilerini yenileme fırsatına sahip olmasını sağlamaktır (Nicaise, Esping- Andersen, Pont, & Tunstall, 2005). İsveç te, Parlemento (Riksdag) tarafından 1985 yılında alınmış olan 1100 sayılı karar gereği çocuklar ve öğrenciler eşit haklara sahiptir ve bu insanlara cinsiyet, etnik köken, din inancı, cinsel seçim veya engelli olduğu için herhangi bir ayrım yapılamaz. Artan yabancı nüfus oranı gittikçe artış gösteren İsveç te her dokuz insandan birinin yabancı, her dört çocuktan birinin ise ebeveynlerinin yabancı olduğu tespit edilmiştir. Yine, İsveç Göçmenler bürosunun açıklamasına göre yılında İsveç e yerleşen yabancı nüfus sayısında %40 oranında artış olmuştur. Buna karşın OECD araştırmalarına göre OECD ülkeleri arasında gelir eşitsizliğinde en alt sıralarda yer almıştır (2004: 85). Eğitimde fırsat eşitliği, ve her türlü ayrımcılığa karşı alınmış olan kararlar doğrultusunda verilen ücretsiz eğitim olanağı ve sosyal haklardaki olanaklar, bu ülkeye çalışmak için gelen ailelerin kalıcı olmasına yol açmıştır. İsveç İstatistik bürosunun da saptamalarına göre (Statistics Sweden, Demographic Reports 2007:2), farklı ülkelerden gelen insanların belli bir yerde ikamet etmesi sonucu segregasyon oluşmuştur. İsveç in bir çok şehrinde etnik kökenlerin biraraya gelmesiyle oluşan 6

7 bu ayrım sonucu yabancı kökenli çocukların %40 i ülkenin belirli bölgelerinde oturmaktadır (yaklaşık 8000 evden 310 tanesinde ikamet etmektedir). Tüm çocukların en azından yarısı bu bölgelerde oturmaktadır. Aynı zamanda İsveç kökenli çocukların %50 sinden fazlasının yaşadığı yerde neredeyse hiç yabancı kökenli çocuk yaşamamaktadır. İsveç te entegrasyona yönelik olumlu çalışmalar, ayrımcılığa karşı yasalar, eşitlik, sosyal adalet sunmayı hedeflerken, segregasyon ve bunun doğurduğu sorunlar hala çözüm beklemektedir (Kilimci, 2009) ve 1960 lı yıllarda İsveç e gelen göçmenlerin uyumu ile ilgili resmi bir yasa mevcut değilken, 1975 yılında parlemontu uyum politikası yönünde kararlar almış, ve üç temel hedef belirlemiştir: eşitlik, seçim özgürlüğü ve ortaklık. Kısacası göçmenler İsveçlilerle aynı haklara sahip olacaklardır (eşitlik). Özel hayatlarında isterlerse asimile olacaklar isterlerse kendi kültürlerine bağlı kalacaklardır (seçim özgürlüğü). Bu seçim özgürlüğüne kullanmak istedikleri dil de dahildir. Tercihleri hangisi olursa olsun, yaptıkları tercih İsveç değerlerine ve kurallarına ters düşmemek zorundadır (ortaklık). Ortaklık, oy verme hakkını ve seçimlerde yer alma hakkını da vurgulamaktadır yılında Göç Bürosunun kurulmasıyla göçmenler için mesleki gelişim, oturum, ve belediyelere kabul edebilecekleri göçmen sayısına karar verme yetkisi gibi girişimler yapılmıştır. Bu program çok başarılı olmamıştır, belediyeler ödenek kaybetmek istemedikleri için buralara yerleştirdikleri göçmen ya da mültecilerin başka yerlere taşınmalarına izin vermemeyi tercih etmiştir larda oturumlara esneklik getirilmiş, göçmenlere istedikleri yere oturma hakkı verilmiştir yılında entegrasyon politikasından görevli bir komisyon kurulmuştur. Eşit haklar ve fırsatlar yaratma gayreti içinde olan İsveç hükümeti, dolaylı veya direk yapılabilecek her türlü ayrımcılığa karşı yeni yasalar çkarmıştır (Swedish Code of Statutes 2008:567) Ocak ayında yeni Ayrımcılık yasası yürürlüğe girmiştir. Bu yasanın işlevliğini denetlemesi için de eşitlik ombudsmanı tayin edilmiştir (Regeringskansliet, 2009). Fakat yapılan tüm entegrasyon çalışmalarına rağmen, yapılan araştırmalara göre segregasyonun yüksek olduğu ve İsveç te doğan insanların yaklaşık yüzde 60 oranının İsveçlilerin yaşadığı alanda yaşadığı, yabancı uyrukluların ise göçmenlerin yaşadığı alanlarda yaşadıkları tespit edilmiştir (Statistics Se: Report I, 2008). 7

8 Bu konuyla ilgili 2008 yılında, İsveç Uppsala kentinde iki ayrı araştırma yürütülmüştür. Birinci araştırmada İsveç te yapılan, sosyal adalet ve eşitlik yasaları hakkında öğrenci ve öğretmenlerin tutum ve düşüncelerine ilişkin nitel bir çalışma yapılmış, 2008 yılında uygulanan ikinci araştırmada ise 150 erkek (43 %), 183 bayan (52%), (15 students did not answer the question on sex) toplam 348 öğrencinin tutum ve görüşlerine ilişkin bir nitel araştırma yapılmıştır. Araştırma sonucuna göre İsveç te bulunan araştırmaya katılan göçmenlerin büyük bir çoğunluğu bu ülkede yaşamayı içselleştirmiş, entegrasyon konusunda bir sıkıntı yaşamadığını ifade etmekle birlikte ayrımcılığın yasalardaki tüm yaptırımlara rağmen önlenemediğini düşünmektedirler (Kilimci,2010a, Kilimci, 2010b). İsveç in birçok şehrinde yabancı kökenli çocukların %40 ı ülkenin belirli bölgelerinde oturmaktadır. Yaklaşık 8000 evden 310 tanesinde ikamet etmektedir. Aynı zamanda İsveç kökenli çocukların %50 sinden fazlasının yaşadığı yerde neredeyse hiç yabancı olmadığı tespit edilmiştir. İsveç te yabancıların entegrasyonuna yönelik olumlu çalışmalar yasa düzeyinde çoktur. Ama İsveçlilerin yabancılarla iletişimi anlamında bakıldığı zaman ne yazık ki segregasyon önemli bir sorundur. Bu anlamda yasalardaki eşitlik mücadelesinin gerçek hayatta uygulanması konusunda ciddi sıkıntılar yaşandığı gözlenmektedir. İsveç te göçmen alımında son zamanlarda büyük bir titizlik ve değişim göstermeye başlamıştır. Ülkede işsizlik oranının artması ayrımcılığın artmasında önemli bir etken olmaktadır. Mevcut ayrımcılık sadece Türkiye ye karşı değil, genel olarak göçmenlere karşı bir girişimdir. Dünyanın çeşitli bölgelerine dağılan ve kendilerine yeni yaşam alanları yaratan Türkiyeliler başta olmak üzere göçmen, mülteci ya da geçici görevli insanların globalleşme sürecinde seslerini duyurmaları için yapılan çalışmalara destek verilmesi çok önemlidir. Kaynaklar Kilimci, S. (2009). İsveç te Göçmen Türkler. Hüsam. M. Murat Erdoğan (Ed.) Yurdışındaki Türkler: 50. Yılında Göç ve Uyum, Turks Abroad: Migration and Integration in its 50 th Year, Türken im Ausland: 50 Jahre Migration und Integration. Orion Kitabevi. (pp ). Ankara. 8

9 Kilimci, S. (2010a). Comparative Analysis of Students Perceptions on Integration and Discrimination Policy in Sweden. Eğitim Araştırmaları- Eurosian Journal of Educational Research, EJER, Fall 2010, 41, , ISSN: X (SSCI) Kilimci, S. (2010b). Teachers Perceptions on the Integration Policy in Sweden. Journal of the Internatıonal Society for Teacher Education (JISTE). USA. 14(2), Nationalencyklopedin (1995). (The Swedish National Encyklopaedia). Nicaise I., Esping-Andersen G., Pont B., & Tunstall, P. (2005). Equity in education thematic review: Sweden country note. Paris, France: OCDE. OECD (2004), OECD in figures, Paris: OECD publications. OECD (2009). Thematic Review on Migrant Education Country Background Report for Sweden. Regeringskansliet (2008) Memorandum. Ministry of Integration and Gender Equality. Sweden. Regeringskansliet (2009). New anti-discrimination legislation and a new agency, the Equality Ombudsman. Ministry of Integration and Gender Equality. Fact Sheet.: Government Offices of Sweden. Riksdag (2006). Act Prohibiting Discrimination and Other Degrading Treatment of Children and School Students (2006:67). Statistics Sweden, Demographic Reports 2007:2 Statistics Sweden, Integration: A Description of the Situation in Sweden, 2008:1 Statistics Sweden, Description of the Population in Sweden,

10 Swedish Code of Statutes. (2008). Discrimination ct. SFS. 2008:567. Sweden: Government Printing Office. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2009). Trends in International Migrant Stock: The 2008 Revision. Westin, C. (1997). Metropolis, 2 nd International Metropolis conference, Copenhagen September Westin, C. (2000). Settlement and Integration Policies towards Immigrants and Their Descendants in Sweden. International Migration papers 34. Geneva: International Labour Office. 10