Kanserli Çocuklarda Anemi

Transkript

1 Sevinir ve ark. Kanserli Çocuklarda Anemi Kanserli Çocuklarda Anemi Betül B. Sevinir*, O uzhan Durmaz** * Uluda Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, Çocuk Onkolojisi Bilim Dal, Doç.Dr. ** Uluda Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, Arfl.Gör.Dr. Günümüzde geliflmifl ülkelerde çocukluk ça kanserlerinde 5 y ll k ortalama yaflam h zlar %75-80 e ulaflm flt r (1). Sa kal m oranlar n n iyileflmesinde birçok faktör etkilidir. Tan ve evreye göre farkl sonuçlar söz konusu oldu undan hastadaki bireysel riske uygun tedavi yaklafl m esast r. Yüksek riskli hastalarda daha yo un kemoterapi protokolleri verilmektedir. Zaman zaman kemoterapi ve radyoterapinin akut yan etkileri, birincil hastal a ba l yak nmalardan daha a r olmaktad r. Kemik ili i bask lanmas, mukozit, kusma, enfeksiyonlara yatk nl k, beslenmenin bozulmas, a r gibi sorunlardan en az birkaç onkolojik tedavide her hastan n yaflad sorunlard r. Hiç kuflkusuz bu problemlerin afl lmas n sa layan destek tedaviler, elde edilen baflar da büyük paya sahiptir. Ancak, destek tedaviler sa kal m h z n oldu u kadar kanser tedavisinin ekonomik maliyetini de yükseltmektedir. Çocukluk ça kanserlerinde tam iyileflme oranlar n n artmas ve çocuklarda beklenen yaflam süresinin uzunlu u gözetildi inde destek tedavilerden en çok yarar görecek grup, çocuk hastalard r. Pediatrik onkoloji hastalar n n baz sorunlar nda, onkoloji merkezi d fl ndaki birinci ve ikinci basamak hekimlerinin yard m gerekmektedir. Bu nedenle destek tedavi kapsam ndaki çeflitli konulara bu dergide yer verilecektir. Kanserde Anemi S kl Kanserli hastalar n yaklafl k %50 sinde tan veya tedavinin herhangi bir aflamas nda anemi geliflmektedir. Histopatolojik tan ya, evreye, kemik ili i metastaz olup olmamas na göre anemi s kl farkl d r. Eriflkin onkoloji hastalar n n %20-33 ünde transfüzyon gerektiren anemi bildirilmifltir. Çocuklar için kesin rakamlar yoktur. Akut lenfoblastik lösemi tan s alan çocuklar n %80 inde tan s ras nda anemi saptanmaktad r (2-4). Solid tümörlü çocuklarda ise kemoterapi ve/veya radyoterapi s ras nda anemi s kl ve derinli i artmaktad r. Kemoterapi alan hastalarda kür say s artt kça transfüzyon gereksinimi belirginleflmektedir. leri evrelerde en az 2/3 vaka anemiktir. Eriflkin kanserlerinde hemoglobin (Hb) de eri 10 gr/dl den yüksek ise hafif anemi, 8-10 gr/dl aras nda ise orta fliddette anemi, gr/dl bulunursa a r anemi, 6.5 gr/dl den düflük ise hayat tehdit eden anemi olarak s n fland rma yap lmaktad r (5,6). Çocuklarda bu s n rlar her hastada yafla göre dikkatle yorumlanmal d r. Kanserli Hastada Aneminin Fizyopatolojisi Kanserli bir hastada anemi nedenleri üç alt bafll kta incelenebilir: 1-Azalm fl eritrosit yap m 2- Kay plara ba l anemi 3-Hemoliz Ço u hastada anemi geliflimine yol açan birden fazla faktör söz konusudur. Cerrahi giriflimler, epistaksis ve mukoza kanamalar sonucundaki kay plar kanserli hastalarda s k görülür. Trombositopeni ve mukozite ikincil kronik kay plar daha kolay tolere edilirken masif kanamalar yaflam tehdit eden acil sorunlard r. Hemoliz çocukluk ça kanserlerinde aneminin ender sebeplerindendir. Hodgkin hastal, timoma, ilaçlar (teniposid, mitomisin-c) ya da alloantikorlara ba l Coombs pozitif hemolitik anemi geliflebilir. Di er hemoliz nedenleri aras nda sepsis ve akut promiyelositik lösemiye ba l dissemine intravasküler koagülasyon, kemik ili i transplantasyonuna ikincil trombotik mikroanjiopatik hemolitik anemi say labilir (3-8). Onkolojik hastalarda aneminin en s k nedeni, eritrosit yap m n n azalmas d r. Normal eritropoiezis sürecinin devam için eritroid öncüller ve demir, folik asit, vitamin B12 gibi besin ögeleri gereklidir. Kemik ili i mikroçevresinde kök hücre faktörü (c- kit ligand) Doç. Dr. Betül B. Sevinir, Uluda Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk Onkolojisi BD Görükle-Bursa Tel-Fax: sevinirb@uludag.edu.tr 35

2 Sevinir ve ark. Kanserli Çocuklarda Anemi Güncel Pediatri 2003 ; 1 : ve özgül olarak eritropoetin (EPO) varl, eritroid serinin apoptozisten korunmas, ço almas ve farkl - laflmas nda rol oynayan temel kontrol mekanizmas - d r. Eritroid öncül hücrelerden proeritroblast, bazofilik eritroblast, polikromatofilik eritroblast ve ortokromatik eritroblastlar özgül EPO reseptörlerine sahiptir ve bu hücrelerin geliflimi EPO varl na ba ml d r. Sa l kl bireylerde günde eritrosit yenilenir. Dolafl mdaki eritrositlerin say s mükemmel bir kontrolle dar s n rlar içinde korunur. Dolafl mdaki eritrosit say s nda azalma (doku hipoksisi) fizyolojik EPO yap m uyar m olarak etki eder. Birincil olarak böbrekte kortikal interstisyel hücrelerde, az oranda karaci- erde sentezlenir. Kemik ili ine tafl nan EPO, proeritroblastlar ve bazofilik eritroblastlar gibi özgül yüzey reseptörüne sahip hedef hücreleri etkiler. EPO ile ba lanan hedef hücreler yaflamaya devam ederek retikülosit aflamas na ulafl r ve dolafl mdaki eritrosit say s artar.doku oksijenasyonu iyileflince EPO yap - m tekrar bazal düzeylere iner. Kanserli hastalarda tümör veya metastazlar n karaci eri ve özellikle de böbrek dokusunu harap etmesi endojen EPO yap m - n etkiler. Yap m yeterli olsa da EPO e ba ml eritroid hücreler farkl EPO konsantrasyonlar na gereksinim gösterebilmektedir. Kimi hücrelerde normal plazma konsantrasyonu (5-25 mu/ml) yeterli iken baz eritroid hücreler 25 mu/ml den fazla EPO gerektirir. Bu ihtiyaç 100 kat fazla olabilir (2,7,9,10). Lösemi, nöroblastom, lenfoma tutulumu gibi durumlarda normal kemik ili i öncül hücrelerinin yerine malign hücreler geçerek anemiye neden olur. Bafllang çta kemik ili i tutulumu olmayan hastalarda sitotoksik kemoterapi ve/veya radyoterapi uygulanmas geçici kemik ili i hipoplazisine yol açar. mmün sistemi bask lanan bu hasta grubunda parvovirus B- 19, sitomegalovirus (CMV), Epstein-Barr Virusu enfeksiyonlar uzam fl eritroid aplazi sebepleri aras nda düflünülmelidir. Eritrosit yap m n bozan baflka bir faktör beslenme bozuklu udur (4,7). Beslenme bozuklu u, kanamalar, hemoliz, kemik ili i tutulumu, hipersplenizm, böbrek veya karaci er tutulumu gibi bilinen nedenlerin hiçbiri olmadan hastada anemi varsa bu durum kansere ba l anemi olarak isimlendirilmektedir. Kansere ba l anemi hematolojik ve biyokimyasal aç dan kronik inflamasyon ve enfeksiyon hastal klar nda tan mlanan, kronik hastal k anemi ile uyuflmaktad r (11,12). Kansere ba l aneminin geliflmesinde ba fl kl k sisteminin malign hücreler taraf ndan aktivasyonu ve sitokinler rol oynayabilir. nterferonlar, tümör nekrozis faktörü (TNF), interlökin-1 (IL-1) gibi moleküller mikroçevreyi de ifltirerek anemiye yol açarlar. Çal flmalarda interferon-gama (IFN-γ) ve neoptrin düzeylerinin anemi ve demir eksikli i ile ters orant l art fl gösterdi i bildirilmifltir. Makrofajlardan köken alan baflka bir sitokin olan TNF de kansere ba l anemide artm flt r (9,13). Normal koflullar alt nda eritrosit yap m h z ve eritrosit ömrü aras ndaki denge eritrosit hücre say - s n belirler. Kronik hastal kta k smen k salm fl olan eritrosit ömrüne karfl l k kemik ili i rölatif yetmezlikte kalmaktad r. Ortalama eritrosit ömrü sa l kl bireyde 120 gün olmakla beraber kronik hastal k anemisinde bu süre güne k salm fl olabilir (6,13). IL-1 ve TNF azalm fl eritrosit ömründen sorumlu bulunmufltur. Deneysel çal flmalarda IL-1 uygulanan s - çanlarda diseritropoez geliflmektedir. Bu anemi sürecinde demir kullan m n n bozulmufl olmas, eritroid öncüllerin bask lanmas ve yetersiz EPO yap m n n rolü oldu u öne sürülmüfltür te son dönem kanserli hastalarda plazmada anemi-indükleyen madde (anemia-inducing substance /AIS) tan mlanm flt r. AIS osmotik direnci azaltarak hücre ömrünü k saltan bir proteindir. Bozulmufl demir kullan m tipik olarak düflük serum demiri, düflük total demir ba lama kapasitesi, düflük transferrin satürasyonu saptanmas na karfl l k normal demir deposu ile karakterizedir. Kronik hastal k anemisinde genellikle anemi primer hastal n gölgesinde kal r. Serum demiri ile demir ba lama kapasitesinde düflüfl ve serum ferritininde art fl h zla oluflmaktad r. Ço u vakada anemi hafiftir. Hb 8-10 gr/dl ve hematokrit %30-40 aras ndad r, ortalama eritrosit hacmi (MCV) normaldir. Bununla birlikte kronik hastal k anemisi tan mlanan eriflkinlerin %20 sinde hematokrit %25 in alt ndad r. Eritrosit morfolojisi normokrom normositerdir. Bazen de hipokrom ve mikrositer olabilir. Eritrositlerde flekil bozuklu u yoktur. Bu hastalarda normal veya artm fl demir depolar na karfl l k serum demiri düflük, serum demir ba lama kapasitesi düflük (transferrin), serum ferritini normal veya artm fl, kemik ili- inde depo demiri artm fl ve sideroblastlar azalm flt r. Çal flmalarda yeni eritrosit yap m s ras nda Hb kullan m n n bozuldu unu ortaya koymaktad r. Kronik hastal k anemisi görülen vakalarda düflük hemoglobin düzeyi ile uyumlu olmayan düflük retikülosit say s söz konusudur (2,4,6,7,12). Özetle, kansere ba l anemide hiporejeneratif, normokrom ve normositer veya hafif hipokrom anemi söz konusudur. Serum demiri ve transferrin satürasyonu azalm fl, ferritin normal veya artm flt r. Bu vakalarda eritrosit ömrü k salm flt r. Bozulmufl demir kullan m, eritroid öncüllerin bask lanmas ve yetersiz EPO yap m kanserde aneminin mekanizmalar aras ndad r.

3 Sevinir ve ark. Kanserli Çocuklarda Anemi Eritrosit yap m duraklad nda baflka bir kay p yoksa haftada gr/dl kadar Hb düflüflü beklenir. Hb düflüflü daha h zl ise kay plara ba l anemi araflt r lmal d r. Kansere ba l anemi demir eksikli i ile birlikte olabilir. Demir metabolizmas ndaki de ifliklikler nedeniyle bu vakalar ay rmak güçtür (4,5). Kanserde Aneminin Klinik Önemi Kanserli hastada anemi hastan n günlük hayat na etkisi ve varolan malign hastal a etkileri aç s ndan ele al nmal d r. Semptomlar aneminin geliflme süresine, a rl na, yafla, hastan n günlük aktivitesine göre de iflir. Birçok hastada halsizlik, ortostatik hipotansiyon, eforla ortaya ç kan çarp nt ve dispne, daha az oranlarda bafla r s, vertigo, tinnitus tan mlanabilir. Huzursuzluk, uyku ve konsantrasyon güçlü- ü, depresyona e ilim, kan ak m n n splenik sahadan uzaklaflmas na ba l anoreksi, bulant, barsak hareketlerinde düzensizlik ve sindirim bozuklu u görülebilir. Anemi fiziksel, kognitif, emosyonel ve sosyal sekellere yol aç p yaflam kalitesini bozar. Akut kanama ve a r anemi ise hastan n hayat n tehdit eden acil sorunlardand r. Küçük çocuklar taraf ndan tam ifade edilemese de, büyük çocuklar ve eriflkinler için anemi günlük yaflam etkileyen önemli sorunlardan biridir. Bir çal flmada doktorlar ve hastalar için hayat kalitesini etkileyen faktörlerin önem s ras araflt r lm fl ve farkl görüfller olufltu u bildirilmifltir (13). Hastalar için yorgunluk, yaflam kalitesini etkileyen en önemli etken olarak ifade edilirken onkologlar a r - n n hastan n yaflam kalitesi üzerine etkisinin daha fazla oldu unu düflünmüfltür. Asemptomatik olgularda da anemi düzeltilince hastan n yaflam kalitesi iyileflmektedir (3,5,14,15). Bu özellikleri ile anemi günlük yaflam etkileyen önemli bir sorundur. Aneminin onkolojik tedaviye ve dolay s yla primer hastal a etkileri uzun y llard r araflt r lm flt r. Kan ak m, oksijen ve besin deste i, doku ph s, tümörün metabolik mikro çevresinde önemli olan faktörler aras ndad r. Hipoksi, kemoterapi ve konvansiyonel radyoterapi yan t ile iliflkilidir. Normal dokularla karfl laflt r l nca solid tümörler Hb düzeyine çok daha duyarl d r. Derin anemi hipoksiyi a rlaflt r r. Hipoksi derecesi tümörün büyüklü ünden ba ms zd r. Hipoksi tümör hücrelerinin hücre döngüsünü do rudan etkileyerek G1 faz n n geç döneminde duraklamaya neden olur. Buna ek olarak serbest radikal oluflumu azal p DNA hasar önlenir. Asidoz geliflimi glikolize neden olur. Böylece tümör hücreleri kemoterapiye ve radyoterapiye direnç gösterirler (16-18). Tümör hipoksisinin yeni damar oluflumuna dolay s yla tümörün ilerlemesine ve metastaza neden oldu u da bildirilmifltir (19). Ellibir çal flman n sonuçlar n içeren bir meta-analizde den fazla hastaya ait veriler sunulmufltur. Radyoterapi alan hastalarda Hb konsantrasyonu ile klinik yan t, lokal kontrol, yaflam h z gibi farkl parametreler aras ndaki iliflki araflt r lm flt r (18). Çal flmalar n ço unlu u, derin aneminin radyoterapi yan t n bozdu unu göstermifltir. Radyoterapide aneminin olumsuz etkisine ait ilk bilgi 1909 a kadar dayanmaktad r. Thews ve arkadafllar 9gr/dl nin alt ndaki hemoglobin de erlerinde radyosensitivitenin azald n ortaya koymufllard r (20). Sitotoksik ilaçlardan ço u ortamdaki oksijenden etkilenmez. Vinkristin, aktinomisin-d, prokarbazin, bleomisin gibi ilaçlar ise hipoksik ortamda daha az aktiftir (17,18) Çeflitli uygulamalar ile anemi düzeltilir veya direncin üstesinden gelinebilir. Klasik olarak eritrosit süspansiyonu verilmesi ve son on y lda hematopoietik büyüme faktörlerinin kullan lmas ile radyoterapi duyarl l n n sa lanabilece ini bildiren çal flmalar yay nlanm flt r (14,15, 20-22). Tedavi Yaklafl mlar Transfüzyon Kanserli hastalarda aneminin düzeltilmesinde klasik yaklafl m transfüzyondur. Hb de erini yükseltmek için tam kan tercih edilmez. Do ru seçim konsantre edilmifl eritrosit süspansiyonu verilmesidir. Transfüzyon uygulanacak Hb de eri için farkl görüfller vard r. Baz merkezlerde 10 gr/dl den düflük Hb transfüzyon endikasyonu olarak al nm flt r. Dehidratasyon ve ek sorunlar olmad kça 7 gr/dl nin üstündeki de erlerde doku oksijenasyonunun yeterli olaca bildirilmektedir (5,23,24). Bununla beraber tek bir s n r de er vermek objektif de ildir. Hastan n genel durumu ve semptomlar, planlanan tedavi yaklafl m, önceki kemoterapi kürlerindeki anemi derinli- i, sa l k merkezine ulaflma kolayl gibi faktörlere göre her hasta ayr ca de erlendirilmelidir. Özellikle cerrahi giriflim ve radyoterapi planlanan hastalarda Hb de erinin 10gr/dl nin üstünde tutulmas önerilmektedir. Transfüzyon gereken çocuklarda standart yaklafl m 10 ml/kg hacminde eritrosit süspansiyonunun 4 saatlik infüzyonla verilmesidir. Bu flekilde tek transfüzyonla Hb de eri ortalama gr/dl, hematokrit %6-8 art r labilir. Hasta hemodinamik olarak iyi durumda ise, 4 saatte en fazla 15 ml/kg hacme ç k labilir. Kalp yetmezli i olan bir hastada transfüzyon hacmi 5ml/kg ile s - 37

4 Sevinir ve ark. Kanserli Çocuklarda Anemi Güncel Pediatri 2003 ; 1 : n rlan p efl zamanl olarak diüretik verilir. Bu durumda istenen Hb art fl n sa lamak için tekrarlanan transfüzyonlar gerekebilir. Hb de eri 5 gr/dl den düflük hastalara, kendi Hb de eri kadar hacim/kg önerilir. Örne in Hb 4 gr/dl ise 4 ml/kg eritrosit süspansiyonu verilir (3,4). Kan ürünlerinin transfüzyonundan mümkün oldu u kadar kaç nmak önemlidir. Çünkü transfüzyona ba l akut ve kronik reaksiyonlar oldukça fazlad r. Kan bankac l hizmetlerinin geliflmesi günümüzde kanla tafl - nan enfeksiyonlar aç s ndan daha güvenli ürünler sa lamaktad r. Bununla beraber tam önlenemeyen riskler söz konusudur. Ülkemizde çeflitli çocuk onkolojisi merkezleri hasta gruplar nda viral hepatit oranlar n n yüksekli ine dikkat çekmifllerdir. Afl lama ile Hepatitis B s kl azalmakla beraber Hepatitis C ve Hepatitis G enfeksiyon riski yüksektir (25-27). Onkolojik hasta grubunda transfüzyon güvenli i için ek önlemler gerekir. Standart eritrosit ve trombosit süspansiyonlar nda bolca lökosit mevcuttur. mmün sistemi bask lanm fl bir çocukta standart kan ürünleri verilirse alloimmünizasyon, CMV enfeksiyonu riski ve transfüzyona ikincil graft-versus-host hastal geliflebilir. Bu nedenle kemoterapi seyrinde nötropenik bir hasta transfüzyon alacaksa gereken özel önlem lökosit say s n n azalt lmas d r. Bunun için iki yöntem söz konusudur: Lökosit filtrelerinin kullan m veya fl nlanm fl kan ürünleri verilmesi. Kullan lan lökosit filtrelerinin özelli ine göre verilen eritrosit veya trombosit konsantrelerini % 90-%99.99 oran nda lökositten ar nd rmak mümkündür. Bu yaklafl m uzun süre trombosit deste i alacak hastalarda, transplantasyon aday olacak hastalarda HLA alloimmünizasyonunu önlemekte, sero-negatif kemoterapi hastalar nda CMV enfeksiyonundan korunmak için ve hemolitik olmayan febril reaksiyonlar önlemek için önerilmektedir. Bu konuda uluslaras çal flma gruplar n n önerileri aç klanm flt r. Risk ve maliyet hesaplan nca lökositten ar nd rma baz yüksek riskli hastalarla s n rland r lmaktad r (28). Kan ürünlerinin Gy (ortalama 25 Gy) dozunda gama fl nlamas ile ifllem görmesi, hastaya verilen eritrositlere olumsuz etki olmadan lökositlerin uzaklaflt r lmas n sa lamaktad r. Ifl nlanm fl kan ürünlerinin depolanmadan kullan lmas önerilir (4,29). Deneysel çal flmalarda baflka bir bireyden kan transfüzyonu yap lmas n n al c da immün sistemi bask lay c etkisi öne sürülmüfltür. Kanserli hastada uzun vadede transfüzyonun iyileflme h zlar na etkisi gösterilmemifltir (30,31). Teknik yetersizlik veya hatalar sonucunda grubu uymayan donörden kan ürünü haz rlanmas, allerjik veya febril reaksiyonlar, transfüzyonla bulaflan enfeksiyonlar transfüzyonda varolan problemlerdir. Transfüzyon komplikasyonlar n n yan s ra sa l kl donör bulunmas problemi de eklendi inde birçok kronik transfüzyon gereken hastada ek seçenekler araflt r lm flt r. Kronik anemilerde yaflam tehdit eden ek bulgular olmad kça transfüzyon s n r olarak seçilen kritik Hb de erinin düflük tutulmas bu uygulamalardan biridir. Bu flekilde kan verilme s kl azalt lsa da yaflam kalitesi olumsuz etkilenmektedir. Rekombinan eritropoietin kullan m Rekombinan eritropoietin (rh-epo) molekülünün tan mlanmas kronik anemisi olan baz hasta gruplar nda güvenli ve baflar l uygulamalara olanak sa lam flt r. rh EPO nun ilk kullan m alan kronik böbrek yetmezli indeki aneminin tedavisinde olmufltur. Renal yetmezli i olan hastalarda 1989 dan itibaren güvenle kullan lmaktad r. Kullan m alanlar günümüzde daha genifllemifltir. Prematüreli e ba l anemiler, kemik ili i yetmezlikleri ve kemik ili i transplantasyonunda, hemolitik durumlarda, transfüzyonun reddedildi i hastalarda, hatta elektif cerrahiden önce verilmifltir (32-38). Böbrek hastalar ndaki birincil endikasyondan sonra di er hasta gruplar nda rh-epo e yan t veren ve vermeyen hastalar n ay rt edilmesi önem kazanm flt r. Çünkü tedavi pahal d r. Hedeflenen yan t Hb de erinin yükselmesi, transfüzyon gereksiniminin azalmas veya iki etkinin birlikte gözlenmesidir. Kansere ikincil anemilerde rh-epo kullan m deneyimi eriflkin hastalarla bafllam flt r. rh-epo tedavisi ile temel amaç,transfüzyon gereksinimini azaltarak yaflam kalitesini iyilefltirmektir. Kanserli eriflkinlerde rh-epo uygulamalar U/kg dozlar ndan ve haftada 3 ila 5 kez verilmifltir. Optimum doz ve süre kesin de ildir. Bununla beraber, haftada 3 kez subkütan (SC) uygulaman n günlük intravenöz ( V) tedavi kadar etkili oldu u gösterilmifltir. Daha yüksek dozlar n daha etkili olaca kesin de ildir. Ancak eflik de erlerden söz edilebilir. V uygulamalarda 100 U/kg, subkütan uygulamalarda 50 U/kg dozundan daha düflük rh-epo verilmesi durumunda yan t alma flans azalmaktad r. Onkolojik hasta gruplar nda kabul edilen yaklafl m, U/kg dozunun haftada 3 kez verilmesi fleklinde olmufltur haftal k tedavi süresinde Hb de erinin 1 2 gr yükselmesi yan t olarak tan mlanmaktad r. Hiçbir grupta %100 yan t yoktur. Eriflkin onkoloji hastalar nda rh-epo yan t %15-83 oranlar aras nda rapor edilmifltir. Cisplatinli kemoterapi flemas alanlarda yan t %35-76, lenfoproliferatif hastal klarda yan t %57-83 olarak verilmifltir (39-47 ). Kanser hastalar nda eritropoiezisde gereken folat, demir ve B12 vitamini gibi

5 Sevinir ve ark. Kanserli Çocuklarda Anemi yap tafllar yeterli ise endojen EPO yap m ve yan t nda 4 farkl tarz gözlenebilmektedir: 1-Normal yap m ve EPO yan t, 2-Azalm fl EPO yap m, ancak artm fl sensitivite sonucunda yeterli yan t, 3- Normal yap m, bask lanm fl yan t, 4- Hem EPO yap m nda hem de yan tta azalma EPO yap m azalm fl, yan t iyi grupta nefrotoksik kemoterapi ile böbrek hasar oluflmufl hastalar (cisplatin veya amfoterisin B alan vakalar) bulunabilir. Ayr ca artm fl sitokinlere veya malnütrisyona ba l olarak da EPO yap m azalm fl olabilir. (Yan t 2 ). Kemik ili inin malign hücrelerle invazyonuna veya kemik ili ini bask layan kemoterapi ve/veya radyoterapiye ba l olarak, baz kanserli hastalarda yeterli EPO yap m na ra men yan t verecek eritroid öncüllerin say s az olmaktad r. Bu hastalarda anemi geliflti inde rh-epo yan t iyi olmaktad r. EPO yap m n n azald ve yan t n da azalm fl oldu u vakalarda majör problem EPO azl ise rh-epo yan t iyidir. Ancak yan ts zl k ön planda ise bu olgularda rh-epo tedavisi etkili olmamaktad r. Kemik ili i rezervi rh-epo yan t n etkileyen ba ms z bir faktör olup çok düflük trombosit veya nötrofil say s olan hastalarda EPO yan t düflük olas l ktad r (10,48-50). Çocukluk ça kanserlerinde rh-epo deneyimi daha s n rl d r. lk faz I-II çal flmalar nda çocuklarda rh- EPO uygulamas n n güvenli ancak etkisiz oldu u bildirilmifltir (51). Di er araflt rmac lar daha baflar l sonuçlar vermifllerdir. Kanserli çocuklarda önerilen rh- EPO dozu U/kg SC olup, haftada 3 kez 4-12 hafta süreyle uygulanm flt r. Al nan yan ta göre EPO dozunun art r lmas n, birlikte demir sülfat verilmesini öneren çal flmalar vard r (52-55). Hb de eri 14 gr/dl yi aflt nda tedaviye ara verilmesi ve derin anemide hastan n transfüzyonla desteklenmesi önerilmifltir. Gözlemler Hb art fl n n 4.haftadan sonra bafllad n ancak istatistiksel olarak anlaml art fl n 9.haftadan sonra görüldü ünü ortaya koymufltur. EPO verilen ve verilmeyen gruplarda, trombositopeni ve nötropeniden ç k fl aç s ndan fark görülmemifltir. Çocuklarda konrollü ve prospektif çal flmalar az oldu undan optimum doz ve uygulama süresi hakk nda fikir birli i yoktur (4,56). Kanserli hastada rh-epo nun etkili oldu u gösterilirken malign hastal k üzerine olumsuz bir etkisi bulunmad da rapor edilmifltir. EPO alan ve almayan hastalarda progresif hastal kla ölüm oranlar farkl de ildir. Enjeksiyon bölgesinde döküntü, kafl nt, ürtiker gibi cilt belirtileri (%28) ve grip benzeri semptomlar en s k bildirilen yan etkilerdir. Eriflkinlerde daha s k olmak üzere hipertansiyon, tromboz gibi komplikasyonlar bildirilmifltir. Anaflaksi riski belirtilmektedir. Ciddi yan etkileri azd r.epo di er hematopoetik büyüme faktörleri ile birlikte verilebilir. Kronik hastal klarda tedavi merkezine gelifl gereksiniminin en aza inmesi, enjeksiyon say lar n n az olmas, maliyet ve hasta uyumu aç s ndan çok önemlidir. Özellikle çocuk hastalarda minimum giriflim tercih edilir. Çeflitli araflt rmalarla haftada tek doz rh- EPO verilmesinin de Hb de erlerini anlaml flekilde yükseltti i bildirilmifltir. Kemoterapi alan genifl hasta gruplar nda prospektif ve randomize çal flma ile ayn bulgu do rulanm flt r. ki ayl k tedavi ile Hb seviyesi iyilefltirilmifl ve transfüzyon gereksinimi azalm flt r. Hastalar eriflkin olup EPO dozu U ve U/hafta olarak uygulanm flt r. Haftada tek doz uygulamalar için 450 U/kg dozu önerilebilir (57-58). EPO geninde glikozilasyon ve karbohidrat içeri- inde de ifliklik yap larak elde edilen yeni bir molekül olan darbopoietin 2-3 haftal k aral klarla verilmifl ve haftal k doz kadar etkili oldu u bildirilmifltir (59). EPO uygulamalar ndaki en önemli engel maliyetin yüksek olufludur. Hastay rh-epo preparatlar ile tedavi etmek transfüzyon vermekten çok daha pahal d r. Haftada 3 gün, 100 U/kg doz verildi inde eriflkin hastada bir y ll k EPO maliyeti transfüzyon maliyetinin yaklafl k 6 kat olarak verilmifltir. Maliyet hesaplan rken EPO maliyeti, kan transfüzyonu yap p yapmaman n maliyeti (kan al n p saklanmas, kan grubu uygunluk testleri, vericinin saptanabilir baz hastal klar için test edilmesi) ve transfüzyona ikincil sa l k risklerinden korunma maliyeti birlikte düflünülmelidir ( 60-61). Kanserli hastalarda rh-epo ile günlük fiziksel aktivite, kendini iyi hissetme, depresyon gibi çeflitli parametreleri içeren de erlendirmeler yap lm flt r. Eriflkinlerde hastan n kendisine, çocuklarda ise aileye verilen sorulara cevap al narak analizler yap lmaktad r. Hb düzeyinin hangi yöntemle olursa olsun yükseltilmesi yaflam kalitesini iyilefltiren bir faktördür (62-63). Kaynaklar 1. Smith MA, Gloeckler Ries LA. Childhood cancer: incidence, survival, and mortality. In:Pizzo PA, Poplack DG (eds) Principles and Practice of Pediatric Oncology. 4th edition. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; p Mercadante S, Gebbia V, Marrazzo A, Filosto S. Anaemia in cancer: pathophysiology and treatment. Cancer Treat Rev 2000;26: Kelly KM, Lange B. Oncologic emergencies. Ped Clin North Am 1997;44: Rogers ZR, Aquino VM, Buchanan GR. Hematologic supportive care and hematopoietic cytokines. In:Pizzo PA, Poplack DG (eds) Principles and Practice of Pediatric On- 39

6 Sevinir ve ark. Kanserli Çocuklarda Anemi Güncel Pediatri 2003 ; 1 : cology. 4th edition. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; p Ludwig H, Strasser K. Symptomatology of anemia. Semin Oncol 2001;28: Groopman JE, Itri LM. Chemotherapy-induced anemia in adults: incidence and treatment. J Natl Cancer Inst 1999;91: Bron D, Meuleman N, Mascaux C. Biological basis of anemia. Semin Oncol 2001;28: Karayalç n G.Hodgkin s disease.in: Lanzkowsky P(ed) Manuel of Pediatric Hematology and Oncology. 3rd edition. California: Academic Pres;2000.p Koury MJ. Progress in understanding erythropoiesis. In: Smyth JF, Boogaerts MA, Ehmer BRM (eds) rherythropoietin in Cancer Supportive Treatment.New York:Marcel Dekker,Inc; 1996.p Kettelhack C, Schöter D, Matthias D, Schlag PM. Serum erythropoietin levels in patients with solid tumours. Eur J Cancer 1994;30: Hermiston ML, Mentzer WC. A practical approach to the evaluation of the anemic child. Pediatr Clin N Am 2002;49: Hagar W, Theil EC, Vichinsky EP. Disease of iron metabolism. Pediatr Clin N Am 2002; 49: Ludwig H, Fritze E. Anemia in cancer patients. Semin Oncol 1998;25: Skilling JR, Sridhar FG, Wong C, Paddock L The frequency of red cell transfusion for anemia in patients receiving chemotherapy: a retrospective cohort study. Am J Clin Oncol 1993;16: Leitgeb C, Pecherstorfer M, Fritz E,Ludwig H. Quality of life in chronic anemia of cancer during treatment with recombinant human erythropoietin. Cancer 1994;73: Höckel M,Vaupel P. Tumor hypoxia: definitions and current clinical and biologic, and molecular aspects. J Natl Cancer Inst 2001;93: Kumar P. Tumor hypoxia and anemia: impact on the efficacy of radiation therapy. Semin Hematol 2000;37: Grau C, Overgaard J. Significance of hemoglobin concentration for treatment outcome. In:Molls M, Vaupel P(eds). Blood Perfusion and Microenvironment of Human Tumors. Berlin Springe; 1998.p Dachs GU, Tozer GM. Hypoxia modulated gene expression: angiogenesis,metastasis and therapeutic exploitation. Eur J Cancer 2000;36: Thews O, Koenig R, Keller DK, et al. Enhanced radiosensitivity in experimental tumours following erythropoietin treatment of chemotherapy-induced anemia. Br J Cancer 1998;78: Kelleher DK, Matthiensen U, Thews O, Vaupel P. Blood flow, and bioenergetic status of tumors after erythropoietin treatment in normal and anemic rats. Cancer Res 1996;56: Dempke W, Poblozki AV, Grothey A, Schmoll HJ. Human hematopoietic growth factors:old lessons and new perspectives. Anticancer Res 2000;20: Consensus Conference. Perioperative red blood cell transfusion. JAMA 1988;260: Weiskopf RB. Do we know when to transfuse red cells to treat acute anemia? Transfusion 1998;38: Sar alio lu F, Akyol H, Büyükpamukçu M, et al. Therapeutic problems in pediatric oncology: the risk of HbsAg positivity at the time of diagnosis. Turk J Cancer 1993;23: Kebudi R, Ayan, Y lmaz G, Ak c F, Görgün Ö, Badur S. Seroprevalence of hepatitis B, hepatitis C and human immunodeficiency virus infections in children with cancer at diagnosis and following therapy in Turkey. Med Pediatr Oncol 2000;34: Sevinir B, Meral A, Günay Ü, Özkan T, Özuysal S, S n rtafl M. Increased risk of chronic hepatitis in children with cancer. Med Pediatr Oncol 2003;40: Quirolo KC.Transfusion medicine for the pediatrician. Pediatr Clin N Am 2002;49: Asai T, Inaba S, Ohto H, et al. Guidelines for irradiation ob blood and blood components to prevent post transfusion graft-versus-host disease in Japan.Transfus Med 2000;10: Heiss MM,Mempel W, Delanoff Ch, et al. Beneficial effect of autologous blood transfusion on infectious complications after colorectal cancer surgery. Lancet 1993;342: Littlewood T. The impact of hemoglobin levels on treatment outcomes in patients with cancer. Semin Oncol 2001;28: Jakobs K, Isolation and characterization of genomic and cdna clones of human erythropoietin. Nature 1985;313: Evans RW, Rader B, Manninen DL. Cooperative Multicenter EPO Clinical Trial Group: The quality of life of hemodialysis recipients treated with recombinant human erythropoietin. JAMA 1990;263: Brandt JR, Avner ED, Hickman RO, Watkins SL.Safety and efficacy of erythropoietin in children with chronic renal failure. Pediatr Nephrol 1999;13: Means RT Jr. Clinical application of recombinant erythropoietin in the anemia of chronic disease. Haematol/Oncol Clin North Am 1994;8: Shannon KM, Keith JF III, Mentzer WC. Recombinant human erythropoietin stimulates erythropoiesis and reduces erythrocyte transfusions in very low birth weight preterm infants. Pediatrics 1995;95: Menendez A, Svarch, Martinez G, Hernandez P. Successful treatment of acute promyelocytic leukemia using alltrans retinoic acid and erythrpoietin in a Jehoovah s Witness boy. Ann Hematol 1998;76: Corwin HL. Anemia in the critically ill:the role of erythropoietin. Semin Hematol 2001;38: Oster W, et al. Erythropoietin for the treatment of anemia of malignancy associated with neoplastic bone marrow infiltration. J Clin Oncol 1990;8: Abels RI. Recombinant human erythropoietin in the treatment of the anaemia of cancer. Acta Haematol 1992;87: Henry DH, Abels RI. Recombinant human erythropoietin in the treatment of cancer : results of double-blind and open-label follow-up studies. Semin Oncol 1994;2: Littlewood TJ. Erythropoietin for the treatment of anemia associated with hematological malignancy. Hematol Oncol 2001;19: Kasper C. Recombinant human erythropoietin in the treatment of anemic patients with hematological malignancies. Ann Hematol 2001;80: Erslev AJ. Erythropoietin and anemia of cancer. Eur J Haematol 2000;64: Dunphy FR, Harrison BR, Dunleavy TL, Rodriguez JJ, Hilton JG, Boyd JH. Erythropoietin reduces anemia and transfusions. A randomized trial with or without erythro-

7 brahim Ild r m. Afl laman n Dünü, Bugünü, Yar n poietin during chemotherapy. Cancer 1999;86: Nowrousian MR. Recombinant human erythropoietin in the treatment of cancer-related or chemotherapy-induced anaemia in patients with solid tumours.med Oncol 1998;15: S Barrett-Lee PJ, Bailey NP, O Brien METR, Wager E. Large-scale UK audit of blood transfusion requirements and anemia in patients receiving cytotoxic chemotherapy.br J Cancer 2000;82(1): Corazza F, Beguin Y, Bergmann P, et al. Anemia in children with cancer is associated with decreased erythropoietic activity and not with inadequate erythropoietin production. Blood 1998;92: Özgüro lu M, Arun B, Demir G, et al. Serum erythropoietin level in anemic cancer patients. Med Oncol 2000;17: Griggs JJ, Blumberg N. Recombinant erythropoietin and blood transfusions in cancer chemotherapy-induced anemia. Anticancer Drugs 1998;9: Beck MN, Beck D. Recombinant erythropoietin in acute chemotherapy induced anemia of children with cancer. Med Pediatr Oncol 1995;25: Zoubek A, Neophytou A, Böck A, et al. Prevention of anemia in children with Ewing s or osteogenic sarcoma. Proceedings of ASCO ;702: Varan A, Büyükpamukçu M, Kutluk T, Akyüz C. Recombinant human erythropoietin treatment for chemotherapyrelated anemia in children. Pediatrics 1999;103:E Leon P, Jimenez M, Barona P, Sierrasesumaga L. Recombinant human erythropoietin for the treatment of anemia in children with solid malignant tumors. Med Pediatr Oncol 1998; 30: Csaki C, Ferencz T, Schuler D, Borsi JD. Recombinant human erythropoietin in the prevention of chemotherapy-induced anaemia in children with malignant solid tumors. Eur J Cancer 1998;34: Spaeth D, Marchal C, Bataillard A, Blaanc-Vincent MP. Elements del a mise a jour 1999 des standarts, options, recommandations pour l utilisation de l erthropoietine en cancerologie. Bull Cancer 1999;86: Gabrilove JL, Cleeland CS, Livingston RB, Sarokhan B, Winer E, Einhorn LH. Clinical evaluation of once-weekly dosing of epoetin alfa in chemotherapy patients: improvements in hemoglobin and quality of life are similar to three-times-weekly dosing. J Clin Oncol 2001;19: Shasha D, George MJ, Harrison LB. Once-weekly dosing of epoetin-alpha increases hemoglobin and improves quality of life in anemic cancer patients receiving radiation therapy either concomitantly or sequentially with chemotherapy. Cancer 2003;98: Glaspy JA, Jadeja JS, Justice G, Fleishman, Rossi G, Colowick AB. A randomized, active-control, pilot trial of front-loaded dosing regimens of darbepoetin-alfa for the treatment of patients with anemia during chemotherapy for malignant disease. Cancer 2003;97: Mohandas K, Aledort L. Transfusion requirements, risks, and costs for patients with malignancy. Transfusion 1995;35: Giovanni B, Liberato NL. The cost-effectiveness of rh-epo use in anemia of cancer. In: Smyth JF, Boogaerts MA, Ehmer BRM (Eds). Rh-Erythropoietin in Cancer Supportive Treatment. New York: Marcel Dekker Inc; p: Ferencz T, Csaki CS, Koos R, Schuler D, Borsi JD: Transfusion requirements following chemotherapy in pediatric solid tumors. Erthropoiesis 1994;5: Österborg A. Relationship between changes in hemoglobin level and quality of life during chemotherapy in anemic cancer patients receiving epoetin alfa therapy. Cancer 2003;97: