KENT SOSYOLOJİSİNİN KÖKLERİ

Transkript

1 KENT SOSYOLOJİSİ D.1b GİRİŞ KENT SOSYOLOJİSİNİN KÖKLERİ Ayşe Nur ÖKTEN Yıldız Teknik Üniversitesi, ŞBP Bölümü Bahar

2 Kent Sosyolojisinde Bazı Temel Kavramlar MEKAN MUTLAK MEKAN GÖRELİ MEKAN KÜLTÜR YER Prof. Dr. Ayşe Nur ÖKTEN, YTÜ, Kent Sosyolojisi Ders Notları, Bahar 2014

3 MEKAN Bir alansallığı ifade etmek için kullanılır. Soyut geometrik bir kavram olarak düşünülür. Tanımlamak için mesafe, yön, büyüklük, form, hacim gibi kavramlar kullanılır. Özdeksel biçim ve kültürel yorum mekan tanımının dışında tutulur. MUTLAK MEKAN Nesnel, fiziki ve gerçektir; belirli sınırları, ölçülebilir boyutları vardır. Boyuları nesnelerin dağınıklığına ya da yoğunlaşmasına göre belirlenir. Absolute space [Goodall, B. (1987) Dictionary of Human Geography, London: Penguin, pp. 440)

4 MEKAN GÖRELİ MEKAN (toplumsal olarak yaratılan mekan) algısaldır; olaylar ya da etkinlikler arasındaki ilişkilere dolayısıyla sürece ve zamana- bağlı olarak toplumsal süreçte üretilir. Relative or created space [Goodall, B. (1987) Dictionary of Human Geography, London: Penguin, pp. 440)

5 Göreli Mekanın Oluşumu Toplumsal yaşamın çeşitli alanlarının yapısal özellikleri; eylemler; ilişkiler; geçmişin mirası, değerler; fiziksel özellikler göreli mekanın oluşumunda rol oynar: (aö) 1. EKONOMİ ÜRETİMİN BİÇİMİ / DÜZENİ / İŞBÖLÜMÜ 2. TOPLUMSAL YAPI PAYLAŞIM / KURUMSAL YAPI / ÖRGÜTLENME 3. SİYASET YÖNETİM BİÇİMİ / GÜÇ ve İKTİDAR İLİŞKİLERİ 4. KÜLTÜR SİMGELER / DEĞERLER /YAŞAM BİÇİMİ 5. MORFOLOJİ MAKROFORM / ÖLÇEK / DOKU / YOĞUNLUK

6 Göreli Mekan EKONOMİK MEKAN: Bir coğrafi mekan içindeki/üzerinde bulunan ekonomik değişkenleri ve ekonomik ilişkileri temsil eder; simgeseldir. Ekonomik mekanın kesintisiz ya da noktasal olması gerekmez. Örneğin, büyük bir şirketin/holdingin değişik yerlerdeki fabrikalarından oluşan küme bir ekonomik mekan oluşturur YER SEÇİMİ: yığılmalar; desantralizasyon; küreselleşme.

7 EKONOMİK MEKAN: Bir coğrafi mekan içindeki/üzerinde bulunan ekonomik değişkenleri ve ekonomik ilişkileri temsil eder; simgeseldir.

8 Göreli Mekan TOPLUMSAL MEKAN toplumsal ilişkilerin, etkileşimlerin gerçekleştiği yerdir. O nedenle mekan her zaman ve her yerde, gücün ve erkin sergilenme yeri ve uygulama aracı olmuştur.

9 Göreli Mekan TOPLUMSAL MEKAN SİYASAL MEKAN 1968 Beyazıt Meydanı Kıbrıs Mitingi Taksim Meydanı Grev yapan kamu çalışanları Beyazıt Meydanı nda

10 Göreli Mekan SİYASAL MEKAN (toplumsal mekan) YÖNETİM BİÇİMİ / GÜÇ ve İKTİDAR İLİŞKİLERİ Toplumsal mekan toplumsal ilişkilerin, etkileşimlerin gerçekleştiği yerdir. O nedenle mekan her zaman ve her yerde gücün ve erkin sergilenme yeri ve uygulama aracı olmuştur.

11 Göreli Mekanın Oluşumu Fiziki mekanın, sembolik anlamlarından arındırılmış boş bir mekan olmadığını, ancak kültürel gözlüklerle okunabildiğini biliyoruz. Metropolün iktidar ilişkileri içinde, fiziki mekan, çeşitli kültürel- siyasi ekonomik anlamlar taşıdığı için önemli. Bu nedenle, mekan bir metafordan ibaret değil. Siyasi seçkinlerin, küreselleşme tasavvurlarını hayata geçirmek için buldozerlerle giriştikleri temizlik operasyonları bunun en çarpıcı ve görünür örneği. ÖNCÜ, A. ve WEYLAND, P. (2005) Mekân, Kültür, İktidar. Küreselleşen Kentlerde Yeni Kimlikler, İstanbul: İletişim Yayınları. GÖRELİ MEKAN (yaratılan mekan) algısaldır; olaylar ya da etkinlikler arasındaki ilişkilere dolayısıyla sürece ve zamana- bağlı olarak toplumsal süreçte üretilir.

12 KÜLTÜR (EKİN) ÖZDEKSEL (MADDİ) - TİNSEL (MANEVİ) Sosyologlar ve antropologlar KÜLTÜR sözcüğünü, insan toplumunun biyolojik olmayan; dil, gelenek ve görenek gibi öğrenilmiş ya da simgesel niteliklerini ifade etmek üzere kullanırlar (Abercrombie N et.al.,1994). B.Malinowski: Kültür aletlerden ve tüketim mallarından, çeşitli toplumsal gruplaşmalar için yapılan anayasal belgelerden, insana özgü düşünce ve becerilerden, inanç ve törelerden oluşan bütüncül bir toplamdır (Sezal, 2002). R.Linton: Bir topluma ait tüm hayat biçimine kültür denilir (Sezal, 2002) Z. Gökalp: Kültür (hars) halkın ananelerinden, eğilimlerinden, örflerinden, sözlü ve yazılı edebiyatından, estetik ve iktisadi ürünlerinden oluşur. KÜLTÜR: Tarihî, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü, (TDK; Güncel Türkçe Sözlük)

13 ÖZDEKSEL KÜLTÜR (EKİN) ve SOMUT KÜLTÜR MİRASI B.Malinowski: Kültür aletlerden ve tüketim mallarından, çeşitli toplumsal gruplaşmalar için yapılan anayasal belgelerden, insana özgü düşünce ve becerilerden, inanç ve törelerden oluşan bütüncül bir toplamdır (Sezal, 2002).

14 ÖZDEKSEL KÜLTÜR (EKİN) ve SOMUT KÜLTÜR MİRASI B.Malinowski: Kültür aletlerden ve tüketim mallarından, çeşitli toplumsal gruplaşmalar için yapılan anayasal belgelerden, insana özgü düşünce ve becerilerden, inanç ve törelerden oluşan bütüncül bir toplamdır (Sezal, 2002). İznik çinisi

15 TİNSEL KÜLTÜR (EKİN) ve SOYUT KÜLTÜR MİRASI somut olmayan kültür mirası Öyküler Masallar Destanlar Zanaatler. Keçeci, Gaziantep R.Linton: Bir topluma ait tüm hayat biçimine kültür denilir (Sezal, 2002) Güzel Sanatlar Görenekler Gelenekler Davranış kalıpları

16 TİNSEL KÜLTÜR (EKİN) ve SOYUT KÜLTÜR MİRASI. Z. Gökalp: Kültür (hars) halkın ananelerinden, eğilimlerinden, örflerinden, sözlü ve yazılı edebiyatından, estetik ve iktisadi ürünlerinden oluşur. Davranış kalıpları Ritüeller Görenekler Gelenekler

17 SOMUT ve SOMUT OLMAYAN KÜLTÜR MİRASI Kültür mirasımız güncel sorunlarımız bağlamında nasıl değerlendirilebilir? Böyle bir değerlendirme çabasında hangi yeni sorunlar üzerinde durmak gerekir? Van depreminin ardından Kızılay tarafından dağıtılan çadırların soğuk geçirdiği ve depremzedelerin soğuk kış şartlarında zor günler geçirdiğini belirten Muğla Üniversitesi Öğretim üyesi Namık Açıkgöz, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu gibi illerde bu tür olaylarda kıl çadır kullanımının yaygınlaşmasını istedi. Kaynak :

18 KÜLTÜR MİRASI ve DEĞİŞİM Böyle bir durumda, toplumun bütünü açısından nasıl bir çıkar çatışması gündemdedir?? Plancı hangi soruları sormak, hangi sorulara yanıt aramak durumundadır YENİKAPI...VE MARMARAY Sekiz bin yıllık tarih... Somut kültür mirası...

19 YER GÖRELİ MEKAN (yaratılan mekan) algısaldır; olaylar ya da etkinlikler arasındaki ilişkilere dolayısıyla sürece ve zamana- bağlı olarak toplumsal süreçte üretilir. Göreli mekan, aşağıda belirtilen üç temel özelliğin bir araya gelmesi durumunda soyut bir kavram olmaktan çıkar; SOMUT BİR YER haline gelir. Bir mekanın yer olması için gerekli ve yeterli 3 özellik: COĞRAFİ KONUM ÖZDEKSEL BİÇİM YÜKLENEN ANLAM VE DEĞER Gieryn, T.F. (2000) A Space for Place in Sociology, Annu.Rev.Sociol.;26.

20 YER COĞRAFİ KONUM YER, evrendeki belirli (biricik, eşsiz) bir noktadır. burası ile orası arasındaki ayrımdır. yakın ile uzak arasındaki ayrımdır. Her ölçekte YER olabilir. Bir koltuk, bir oda, yapı, mahalle, köy, kent, ilçe, metropoliten alan, bölge, ülke

21 YER ÖZDEKSEL BİÇİM özdeksel kültür öğeleri YER_ fizikseldir; özdekseldir (maddesel). yapılanmış ya da boş; yapay ya da doğal olabilir. Sokaklar, kapılar, kayalar ya da ağaçlar birer yere olabilir. YER, maddi kültür öğelerinin bir araya geldiği olgudur.

22 YER YÜKLENEN ANLAM VE DEĞER Bir mekan parçasının YER olabilmesi için, a. insanların (sade vatandaşın) ona bir ad vermesi, i.e. ayırt etmeleri, b. kendilerini onunla özdeşleştirmeleri, ve c. onu bir anlam ve değeri temsil eden bir simge olarak görmeleri gerekir. (Gieryn, 2000:465 in ref. Soja, 1996)

23 ÇEŞİTLİLİK, ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK, ALTKÜLTÜRLER FARKLILIKLAR VE ORTAK ÖZELLİKLER KİMLİK SORUNLARI ÖTEKİ LEŞTİRME SORUNU Bu kilimler nerede dokunuyor? Isparta??? Balıkesir??? Çanakkale??

24 ÇEŞİTLİLİK, ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK, ALTKÜLTÜRLER FARKLILIKLAR VE ORTAK ÖZELLİKLER KİMLİK SORUNLARI ÖTEKİ LEŞTİRME SORUNU

25 YER ler Yüklenen anlamlar Değişen anlamlar Plancıyı nasıl etkilemeli?

26 YER ler Yüklenen anlamlar Değişen anlamlar

27 YER Yüklenen anlamlar Değişen anlamlar Fatih Belediyesi nin Romanlara ait arsaları metrekaresini liradan kamulaştırdığı Sulukule de, hazine ye ait bir arazi tam 5 katı fiyattan açık artırma usulüyle ihaleye çıkarıldı. Sulukule Platform sözcüsü Hacer Foggo, "Bu rantın belgesi" diyor. Tarlabaşı'nda altı yıldır "kentsel dönüşüm" adı altında devam eden süreçte sokaklar bir bir boşalmaya devam ediyor...ağiş ailesi... Zar zor aldıkları 100 metrekarelik evleri için GAP inşaat 56 bin lira, ya da yeni projeden 51 metrekareye nerede olduğu belli olmayan bir ev teklif etti. Kabul etmeyince de "acil kamulaştırma" tehdidi ile "37 bin liraya düşürürüz" dedi.

28

29 YER ler Forced eviction site of Borei Keila area of Phnom Penh, Cambodia. LICADHO

30 Yüklenen anlamlar Değişen anlamlar YER ler

31 GÜNÜMÜZDE KENT ANLAYIŞI: HER KENT, BELİRLİ BİR TARİHSEL SÜRECİN KENDİNE ÖZGÜ, BENZERSİZ SONUCUDUR. Kenti anlamak için, çağın ekonomik-siyasal-toplumsal-kültürel özelliklerini fiziksel mekan ile bir arada değerlendirmeliyiz.. EKONOMİK VE POLİTİK SİSTEMİN ÖZELLİKLERİ TEKNOLOJİK VE EKONOMİK GELİŞME KÜLTÜRLERİN ETKİLEŞİMİ SİSTEMİN DİNAMİKLERİ Etki tepki Çatışma, değişme

32 Kentsel Mekanı Biçimlendiren Etmenler PLANLAMANIN ROLÜ, İŞLEYİŞİ ve AKTÖRLER Siyaset bilimi Sosyoloji Antropoloji Psikoloji Ekonomi ORGANİZASYON TEKNOLOJİ MEKAN YER BÖLGE Mühendislik Ekoloji Coğrafya Mimarlık Ş.Planlama B.Planlama Kutsal Üçlü (Storper,1997) Planlama, toplumsal-tarihsel bağlamda bir çözüm üretme sürecidir. Planın amacı, hedefi ve çözümlediği sorunlar, planlama sürecinin işlediği ekonomik-siyasal-toplumsal koşulların içerisinde tanımlanır. ÖKTEN, A. ve ŞENGEZER, B. Yarışmacı - Katılımcı Planlama Söyleminin Uygulamadaki Yansımaları. Eleştirel bir Bakış Megaron Cilt (Volume):2 Sayı (Issue):1 Sayfa (Pages):1-10, 2007).

33 Kentin Gelişme Tarihi İçindeki Toplumsal Sorunlar Beden ve ruh rahatlığına ilişkin sorunlar Eşitsizlik sorunları Kültür ve kimlik sorunları Eğitim ve istihdam Çevre ve sürdürülebilirlik sorunları Hastalıklar ve sağlık hizmetleri Alkol ve diğer maddeler Suç ve sosyal kontrol Konuta ilişkin sorunlar Aile sorunları Yoksulluk ve ekonomik eşitsizlik Çalışma yaşamı ve işsizlik İşgücü nitelikleri Eğitimdeki sorunlar Irk, etnik köken, göç Cinsiyet eşitsizliği Cinsel tercihlerle ilgili sorunlar Gençlik ve yaşlılık sorunları Çevre kirliliği Kimlik yitimi Mekanların tüketilmesi

34 KENTSEL DİNAMİKLER VE KENT SOSYOLOJİSİ Kent sosyolojisi, toplumsal olguları ve mekandaki değişmeleri birbiriyle bağlantılı olarak ele alan ve aralarındaki etkileşimi açıklamaya çalışan bir bilim dalıdır.* Yaşadığımız Kentin Gündeminde Neler Var? 1. Çılgın Projeler 2. Büyük Ölçekli Ulaşım Projeleri 3. Yeniden Düzenleme ve Tasarım Projeleri 4. Kentsel Dönüşüm 5. Kentsel Yenileme 6. Doğal çevrenin sürdürülmesi 7. Kültür mirasının korunması 8. Kültürün sürdürülmesi 9. Kimlik ve kimlikler 10. Toplumsal Adalet 11. Kentli Hakları * Tanım: Ayşe Nur Ökten:

35 KENTSEL DİNAMİKLER VE KENT SOSYOLOJİSİ Kentsel olguları nasıl ele almalı? Hangi soruları sormalı? Bugüne dek hangi yanıtlar verilmiş? Kentsel olguları, kentsel dinamikleri açıklamak için hangi yaklaşımlar geliştirilmiş? Gündemimizdeki konulara farklı yaklaşımlar ışığında nasıl bakabiliriz? 5N 1K NE? NEREDE? NE ZAMAN? NASIL? NEDEN? KİM? Bahar YY, 2012 Prof Dr Ayşe Nur ÖKTEN, Şehir Sosyolojisi Dersi

36 I - MAKRO KURAMLAR NEDEN? - NASIL? Kentleşmenin ekonomik, toplumsal, kültürel süreçlerini incelediler; bu süreçlerin toplumsal yabancılaşma, toplumsal sınıfların oluşması, toplumsal (ortak; collective) ve bireysel kimliklerin üretilişi ya da yok oluşu üzerindeki etkilerini yorumladılar. (A) EVRİMCİ, MUTABAKATÇI KURAMLAR Sistemin doğal işleyişinin kuralları; uyum mekanizması, sorunlar ve uyumsuzluk nedenleri... (B) ÇATIŞMACI KURAMLAR, ELEŞTİRİ KURAMLARI Sistemdeki çıkar çatışmaları; çelişkiler; gözüken uyumun ardındaki gizli güçler; erk ilişkileri; eşitsizlikler... II - MİKRO KURAMLAR Bireylerin davranış kalıpları ve nedenler; aktörler; rol içerikleri; kültür; dil; simgeler; anlamlar... Bahar YY, 2012 Prof Dr Ayşe Nur ÖKTEN, Şehir Sosyolojisi Dersi