Policy Briefing. Kıbrıs: Çözüme Doğru Altı Adım I. GENEL BAKIŞ. Avrupa Brifingi N 61 Lefkoşa/İstanbul/Brüksel, 22 Şubat 2011

Transkript

1 Policy Briefing Avrupa Brifingi N 61 Lefkoşa/İstanbul/Brüksel, 22 Şubat 2011 Kıbrıs: Çözüme Doğru Altı Adım I. GENEL BAKIŞ Kıbrıs ın yeniden birleşmesi için 2008 den bu yana yürütülen müzakereler çıkmaza girdiğinden köklü adımlara ihtiyaç bulunuyor. Söz konusu çıkmaz sürdükçe bunun Kıbrıslı Rum ve Türklere, Türkiye ye ve Avrupa Birliği ne (AB) olan maliyeti de artıyor. Geleceğin bölünmüş, belirsiz ve militarize olduğu ve yeni ekonomik güçlüklerle yüz yüze bulunan bir adada ne Kıbrıslı Rumlar ne de Kıbrıslı Türkler potansiyellerini gerçekleştirebilirler. Türkiye nin AB üyeliği ve AB-NATO işbirliği risk altında. Adadaki ve Brüksel deki durumları çözmek üzere somut olarak taraflar, kapsamlı bir çözümün sonucunu olumsuz olarak etkilemeksizin güven inşa etmek ve muhataplarının ana taleplerini yerine getirmek için gerekirse tek taraflı olarak 2011 de güven arttırıcı adımlar atmalılar. BM nin arabulucu olduğu görüşmeleri verimsiz bir yıl daha bekliyor gibi göründüğünden, şu anda ara önlemler gerekiyor. Kimse görüşmeleri kesmekle suçlanmak istemiyor, bu nedenle tökezleyerek devam etmeleri olası; ancak 26 Ocak ta Genel Sekreter Ban Ki-moon ile iki toplumun liderleri arasında yapılan toplantı, herhangi bir konuda yakınlaşma sinyalleri veremedi. Güvenlik Konseyi, zaten eleștiriler içeren Kasım 2010 değerlendirmesinin ardından Ban Ki-moon dan Şubat ayı sonunda sürece dair bir güncel rapor sunmasını istedi. Kapsamlı bir anlaşma yönünde ilerlemenin Mayıs taki Kıbrıs Rum parlamento seçimleri ve Türkiye de Haziran da yapılacak genel seçimler nedeniyle durması muhtemel. Onlarca yıldır devam etmekte olan Kıbrıs görüşmeleri, genellikle yaz aylarında durgunluk gösterir. Kıbrıslı Rumların Kıbrıs Cumhuriyeti nin yönetimini ele geçirdikleri 1963 ten bu yana siyasi olarak, 1974 te Türkiye nin işgalinden sonra kuzeyde adanın üçte birinde Kıbrıs Türk kesimi kurulmasından bu yana ise askeri olarak bölünmüş olan adayı yeniden birleştirmek, zamanla gitgide zorlaşıyor. Geçen yaklaşık kırk yılın sonunda taraflar, görüşmelerin üzerinde uzlaşılan hedefi olan iki kesimli, iki toplumlu federasyonun anlamı konusunda dahi birbirlerinden hâlâ çok uzaktalar. Uzun zamandır devam eden barışa ve 2003 ten bu yana etkileşim özgürlüğünün nispeten var olmasına rağmen Yeşil Hat üzerinden iki toplum arasındaki ticaret ve ziyaretler azalmakta. Çözümsüzlük herkesin çıkarlarına zarar veriyor ve hayal kırıklıklarını arttırıyor den fazla Kıbrıslı hâlâ yerinden edilmiş kişi statüsünde ve Türk askerleri adada yoğun bir güce sahip. Ankara da ordu kademesindekiler hariç çok az kişi, adadaki asker sayısının Türkiye nin söylediği gibi mi yoksa Kıbrıslı Rumların iddia ettiği gibi mi olduğunu biliyor. Bu tartışma, güvensizliğin ve bilgi eksikliğinin pek çok örneğinden sadece biri. Kıbrıslı Türkler, AB den kopmuş durumdalar ve AB vatandaşları olmalarına rağmen doğrudan ticaret veya seyahat olanaklarına sahip değiller. Kıbrıslı Rumlar, AB- Türkiye ilişkilerinin sekteye uğramasına katkıda bulunmak için 2004 ten bu yana üyeliklerini kullanıyorlar ve sonuçta Türkiye nin üyelik müzakerelerindeki başlıkların yarısı tıkanmış durumda. Kriz Grubu, 2006 dan bu yana yayınladığı dört raporunda 1.1 milyon Kıbrıslının ve diğer tarafların çıkarlarının kapsamlı bir siyasi çözümle nasıl en iyi biçimde yerine getirilebileceğini ayrıntılarıyla yazdı. Bu, ideal olmakla birlikte önümüzdeki aylarda gerçekçi olmadığından taraflar, aşağıda sıralanan ve her biri güven arttıracak, genel bir anlaşma yolunda daha uygun bir ortam sağlayacak tek taraflı adımlarla ilerlemeliler: Türkiye, 2005 te imzaladığı Gümrük Birliği Ek Protokolünü uygulama yükümlülüğünü yerine getirerek limanlarını ve havaalanlarını Kıbrıs Rum deniz ve hava trafiğine açmalı ve ayrıca Kıbrıs Rum uçaklarının hava sahasından transit geçişine izin vermeli. Kıbrıslı Rumlar, Gazimagosa limanından (Kıbrıslı Türkler de dahil) Kıbrıslıların Kıbrıs Türk yönetimi ve AB gözetimi altında AB ile ticaret yapmalarına izin vermeli; Türkiye nin AB ye katılım müzakerelerinin başlıklarını bloke etme tutumlarına son vermeli; ve Türkiye ile Ek Protokol ün uygulanmasından sonra ticarete başlamaları durumunda Kıbrıslı Türklerin de faydalanabilmesi için Yeşil Hattı Türk mallarının geçişine açmalılar. Türkiye ve Kıbrıslı Türkler, Türk ordusunun kontrolündeki hayalet sahil kenti Maraş taki gayrimenkulleri, yeniden yapılandırmayı denetleyecek geçici BM rejimi altında, Kıbrıslı Rum sahiplerine iade etmeliler. Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıs Türk tarafındaki Ercan Havaalanından AB gözetimi altında charter uçuşlarına izin vermeliler.

2 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 2 Türkiye, Yunanistan, Birleşik Krallık ve iki Kıbrıs toplumu, adadaki asker sayısını saptayabilmek için bir mekanizma geliştirmeli. Benzer biçimde Kıbrıs Türk liderliği, Kıbrıslı Rumlarla ortak olarak Kıbrıs çapında bir nüfus sayımı yaparak adanın nüfusunu ve yaşayan kişilerin hukuki statülerini belirlemeli. Kıbrıslı Rumlar, siyasi çözümü beklerken Kıbrıs Türk idari birimleri ile fiili işbirliğini başlatmalı. Türk yetkililer, Kıbrıs Rum muadilleriyle bir araya gelmeli ve Kıbrıslı Türkler destekleyici rol oynamalı. AB Dönem Başkanlığı nın da desteğiyle Avrupa Komisyonu, ara adımlar sayesinde uzlaşmayı sağlamak amacıyla Lefkoşa ile Ankara arasında dürüst arabulucu rolünü sürdürmeli. BM görüşmelerinin sürdüğü ve hiçbir tarafın apaçık engelleyici bir tavır sergilemediği bir dönemde AB üye ülkelerinin liderleri, taraflı açıklamalar yapmaktan kaçınmalı. Bu adımlar, herkesin çıkarına hizmet etmektedir ve müzakereler yoluyla varılacak anlaşmaya saklı veya bağımlı tutulmadan ve karşılık beklenmeden, yetkisi olan tarafça tek taraflı olarak atılmalı. Bazıları bilindik adımlar olsa da, bir tarafın adımını karşıdakinin iki adımına göre şekillendirdiği müzakere paketlerine dahil edildikleri için daha önce başarısızlığa uğradılar. Kıbrıs bağlamında paket çözümlerin çok az şansı bulunuyor. En son olarak 2010 un son çeyreğinde de görüldüğü üzere Avrupa Komisyonu ve Belçika nın yürüttüğü AB Dönem Başkanlığı, Kıbrıs Cumhuriyeti ile Türkiye arasında deniz ve havaalanlarının kademeli açılışına ilişkin uzlaşmada kolaylaştırıcı rol oynamaya çalıştı. Bu çaba Macaristan dönem başkanlığı altında da sürdürülmeli. Ne var ki Türklerin ve Kıbrıslı Türklerin, Kıbrıslıların kolayca geçebilmeleri için bazı sınır kapılarını 2003 te açmaya karar vermeleri ve Kıbrıslı Rumların kuzeyde yaşayan Kıbrıslı Türklere 2004 te ücretsiz sağlık hizmetleri ve AB pasaportları da dahil olmak üzere bireysel olarak bazı vatandaşlık hakları vermeye karar vermeleri örneklerinde olduğu gibi, geçmişte işe yarayanlar tek taraflı jestler oldu. Önerilen adımlar, iki toplumun da bilinen ihtiyaçlarına yönelik olacaktır ve herhangi bir tarafın hedeflerini çökertmekten çok uzak olarak, müzakerelerin başarıyla yürütülmesinin önünü açacaktır. Görüşmelerin nihai sonucunu veya çözülmesi zor statü konusunu olumsuz yönde etkilemeyecek, bunun yerine yaklaşık otuz beş yıldır süren çıkmazın temel sebebi olan güven eksikliğinin giderilebilmesine katkı sağlayacaktır. Türkiye nin limanlarını ve havaalanlarını Kıbrıs Rum trafiğine açma yükümlülüğü, AB nin Kıbrıslı Türklere verdiği doğrudan ticaret sözü ve Türkiye nin çözümden önce Maraş taki gayrimenkulleri iade etme yönünde geçmişte verdiği sözde olduğu gibi bazı durumlarda taahhütlerin yerine getirilmesini sağlayacaktır. Statüko devam ederse Kıbrıslı Rumlar, AB destekli BM barış planını 2004 te reddetmelerinin bölünmüşlüğü daha da derinleştirdiğinin; Kıbrıslı Türkler, Nisan 2010 seçimlerinde katı milliyetçi bir cumhurbaşkanını iş başına getirmelerinin topraklarını Türkiye nin arka bahçesine dönüştürdüğünün; Ankara, Kıbrıslı Rumlarla uzlaşamamasının AB ye katılımını donduracağının, reform gündemine, refahına ve bölgesel cazibesine zarar vereceğinin; Yunanistan ise yüksek savunma harcamalarına ve Ege Denizi ndeki sınırlar dolayısıyla Türkiye ile bitmek bilmeyen gerilimlere mahkum olduğunun farkına varacaklardır. Son olarak AB, en önemli Müslüman ortağıyla sağlıklı ilişkiler sürdürememesinden dolayı yumuşak gücünün azaldığını ve Kıbrıs ın, birlik üyesi bir ülkede dahi siyasi ve askeri bölünmeye son vermeyi başaramamanın utandırıcı bir sembolü olmaya devam edeceğini anlayacaktır. II. MÜZAKERELER TÖKEZLİYOR Kıbrıs sorununun kapsamlı çözümü, adada yaşayan 1.1 milyon kişinin tamamının ekonomik ve güvenlik çıkarlarına son derece uygun olmaya devam etmekte Üst Düzey Anlaşmalar dan bu yana hedef, kimi zaman iki toplumlu, kimi zaman iki kesimli veya her ikisiyle tanımlanan bir federasyon olageldi. 2 Ne var ki taraflar, bu ana terimlerin tanımı konusunda asla fikir birliğinde olmadılar, bu konuda uzlaşmaya yakın görünmüyorlar ve ulaşabilecekleri bir anlaşmanın uygulanmasında birbirlerine güvenmiyorlar. 3 1 Kriz Grubu nun Kıbrıs ile ilgili önceki raporları için bakınız, Avrupa Raporları N 171, Kıbrıs Çıkmazı: Bundan Sonrası, 8 Mart 2006; N 190, Kıbrıs: Bölünme Sürecini Durdurmak, 10 Ocak 2008; N 194, Kıbrıs ı Yeniden Birleştirmek: Şimdiye Dek En İyi Fırsat, 23 Haziran 2008; N 201 Kıbrıs: Yeniden Birleşme Mi Bölünme Mi? 30 Eylül 2010; ve N 210, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmazını Aşmak, 9 Aralık 2 Tanımı belirlenmeyen federasyon, Kıbrıslı Rumların yüzde 79 u, Kıbrıslı Türklerin ise yüzde 76 sı tarafından destekleniyor. Ancak Kıbrıslı Rumların yüzde 92 si hâlâ üniter devleti tercih ediyor ve Kıbrıslı Türklerin yüzde 90 ı hâlâ iki devletli çözümü destekliyor. Kıbrıslı Türklerin yüzde 53 ü Kıbrıslı Rumların federasyon yorumunu destekleyebileceklerini belirtseler de iki taraf da diğerinin federasyon tanımını statükodan daha kötü olarak değerlendiriyor. Cyprus 2015: Research and Dialogue for a Sustainable Future [Kıbrıs 2015: Sürdürülebilir bir Gelecek için Araştırma ve Diyalog], Interpeace, Aralık 3 İki kesimliliği tanımlama biçimleri bölünme anlamına geliyor. Müzakereler gerçekten de ilerlemiyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Kasım Pek çok insan, söylemsel mayın tarlalarını seviyor; pek çoğu için bu, asla bir anlaşmaya varmamanın bahanesini oluşturuyor. Alexander Downer, BM Genel Sekreteri Özel

3 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 3 Kapsamlı bir çözüm ümidi, 2004 yılından beri hiç bu kadar zayıf olmamıştı. Geçtiğimiz yıl adada son derece az gelişme kaydedildi ve BM, varlığını azaltmaktan söz etmeye başladı. AB üyesi ülkeler ile Türkiye arasındaki ilişkiler bozuldu, üyelik müzakereleri durdu ve bu iki durum AB nin Kıbrıs ta bir anlaşmayı destekleme kabiliyetini daha da azaltıyor. Brüksel de 2010 yılında tartışmalara yol açan ve Avrupa Parlamentosu tarafından halen teknik olarak değerlendirilen tek Kıbrıs la ilgili öneri olan AB Komisyonu Doğrudan Ticaret Tüzüğü (DTT), siyasilerin dikkatine sunulur sunulmaz bir kenara itildi. Kapsamlı bir barış anlaşmasına olanak sağlayacak iç veya uluslararası ortamların olmaması nedeniyle tek taraflı, ara adımlar ilerisi için en iyi yöntemi oluşturuyor. A. ADADAKİ DURUM Kıbrıslı Rum lider Dimitris Hristofyas ile o dönemdeki Kıbrıslı Türk meslektaşı Mehmet Ali Talat arasındaki görüşmeler, 21 Mart 2008 de başladı ve birtakım erken başarılara imza attı. 3 Nisan da Lefkoşa nın ortasından geçen turistik ve tarihi caddesi Ledra üzerinde yeni bir geçiş kapısı açtılar. 23 Mayıs ta federasyonda iki kurucu devletin ve bir uluslararası kimliğinin olmasında uzlaştılar. 1 Temmuz da tek egemenlik ve vatandaşlık konusunda ilkesel olarak fikir birliğine vardılar boyunca yaşanan ender olumlu gelişmelerden biri olarak Yeşilırmak/Limnitis geçiş noktası, iki yılı aşkın görüşmeler, yol yapım çalışmaları ve AB, ABD, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Türkiye nin de sağladığı mali desteğin sonucunda 14 Ekim de açıldı. Altı resmi müzakere alanı olan yönetim ve güç paylaşımı, AB konuları, ekonomi, mülkiyet, toprak, güvenlik ve garantiler konularında (Kıbrıslı Rumlar vatandaşlık ve yerleşimcileri yedinci alan olarak görüyorlar) Hristofyas ve Talat 70 görüşme yaptı. AB konuları ve ekonominin 4 yanı sıra tartışmalı mülklerin 22 kategoriye ayrılması konusunda büyük oranda fikir birliği sağlandı. Ne var ki Hristofyas ın yerleşimcinin veya Türkiyeli göçmenin Kıbrıs vatandaşı olmasına izin vereceği konusunda önceden verdiği taahhüt dışında vatandaşlık konusunda pek gelişme sağlanamadı. Toprak ve güvenlik ve garantiler konuları, resmi olarak görüşülmedi; zira Kıbrıslı Türkler ve Türkiye, müzakerelerin sonuna gelinceye dek bu konuların ele alınmasında isteksizlerdi. Temsilcisi, Cyprus Observer a verdiği mülakat, 11 Haziran 4 Örneğin iki taraf, tek bir Merkez Bankası üzerinde uzlaştı. Burada anlaşmaya engel olacak bir konu bulunmuyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, uluslararası yetkili, Lefkoşa, Kasım Hristofyas ve Talat, zamanlarının ve enerjilerinin büyük kısmını yönetim ve güç paylaşımına ayırdılar ve uzlaşmaya oldukça yaklaştılar. Önceleri Hristofyas, federasyon başkanlığının iki toplumun üyeleri arasında dönüşümlü olarak yapılmasını teklif etmişti. Sonrasında Talat, seçimde toplumların orantılı bir söz hakkına sahip olmaları yönünde Hristofyas ın çapraz oylama yapma çağrısını kabul etti. Ancak mutabakatlar kırılgan nitelikte ve herşeyde uzlaşana dek hiçbir şeyde uzlaşılmamıştır hükmüne ve her iki toplumda da referandumdan başarıyla çıkıp çıkamayacaklarına dair büyük belirsizliğe tâbi durumda. 5 Liderler, küçük bir elit kesimin mâlumu olduğu uzlaşmalar konusunda kendi halklarını ikna etme konusunda çok fazla çaba harcamadılar. 6 Ayrıca görüşmeler artık adadaki gerçek demografik yapıyı yansıtmıyor. 7 Hristofyas, kendinden önceki liderlerden daha esnek olmakla birlikte milliyetçi Kıbrıs Rum medyasının kısıtlamalarının etkisi altındaydı ve süreci yavaşlatan kararlar aldı. 8 5 Kıbrıslı Türk seçmenler, Nisan 2010 seçimlerinde Talat ın yerine yeniden birleşmeye karșı şüpheli yaklașımıyla bilinen lider Derviş Eroğlu nu seçtiler. Kıbrıslı Rumların uzlaşma yanlısı ana muhalefet partisi DİSY, çapraz oylamanın ve dönüşümlü başkanlığın Kıbrıs Rum kamuoyu için yanlış bir başlangıç noktası olduğunu ifade ediyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Harris Georgiades, DİSY sözcüsü, 2 Kasım 6 Neler olup bittiğini adada yirmiden fazla kişi bilmiyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, müzakereleri yakından takip eden bir kişi, Lefkoşa, Haziran 7 [Kıbrıslı Türklerin] kendi adalarında azınlığa düştükleri hissini, AB, Rusya ve Arap ülkelerinden gelen artan göç nedeniyle Kıbrıslı Rumlar da paylaşıyorlar. Yakın zamanda yapılan bir tahmine göre adanın nüfusunun yüzde 80 inin Kıbrıslı Rumlardan, yüzde 20 sinin Kıbrıslı Türklerden oluştuğu iddiası artık geçerli değil ve gerçek dağılım, yüzde 56 [Kıbrıslı] Rum, yüzde 9 [Kıbrıslı] Türk ve yüzde 35 [Türkiye de dahil olmak üzere] dışarıdan gelen yerleşimciler şeklinde]. Şahin Alpay, Today s Zaman, 13 Aralık İlginç olansa bir kişi, bir oy, bireysel haklar ve toplumsal göndermelere son verilmesine dayalı ilerici bir anlaşmayı Kıbrıslı Rumların yüzde 77 sinin tatmin edici, yüzde 8 ininse tahammül edilebilir bulması, Kıbrıslı Türklerin ise yüzde 35 inin tatmin edici, yüzde 21 inin tahammül edilebilir olarak tanımlaması. Cyprus 2015, a.g.e. 8 Hristofyas ın mevcut süreç esnasında özellikle de yönetim ve mülkiyet konularında öne sürdüğü temel önerilere en çok satan gazete ve büyük televizyon kanalları karşı çıkıyor. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Lefteris Adilinis, dış haberler editörü, Politis gazetesi, 20 Şubat Hristofyas ın attığı ve süreci yavaşlatan adımlar arasında şunlar bulunuyor: retçi partilerle koalisyon hükümeti kurması ve uzlaşma yanlısı ana muhalefet partisine ulaşmaması; tartışmaların temelini oluşturacak metin olarak Annan Planını reddetmesi; Kıbrıslı Türkler görüşmelerde ilerleme sağlamaya hazırken sık sık seyahatlere çıkması; Türkiye nin görüşmeleri desteklemesine rağmen onu sık sık adadaki tüm sorunlar yüzünden suçlaması; kuzey Kıbrıs seçimlerinde Talat a önemli ölçüde destek verememesi ve Kıbrıslı

4 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 4 Herşeyin iyi gitmediğine dair bir işaret, Hristofyas ve Talat ın hiçbir ilerlemeyi bildiremedikleri BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon un 31 Ocak 2010 daki ziyareti sırasında geldi. 9 Talat ın 18 Nisan seçimlerinde yerini katı lider Derviş Eroğlu na bırakması, Kıbrıslı Türklerin yeni bir hayal kırıklığına işaret ediyordu. Eroğlu çözüme bağlı kaldığını taahhüt ediyor ve Türkiye bu tutumunu destekliyor. Ne var ki hayatı boyunca federal çatı altında yeniden birleşmeye kuşkuyla yaklaştığı biliniyor ve Kıbrıslı Türklerin egemenliği ile Kıbrıslı Rumların egemenliğinin eşit olması gerektiğini vurguluyor. 10 BM, Hristofyas ve Eroğlu nun mülkiyet konusunda uzlaşmaya yoğunlaşmalarını sağlamaya çalıştı; 11 ancak Ban, iki liderle Kasım 2010 da bir araya geldiğinde görüşmeler çıkmazdaydı. Genel Sekreter in raporunda belirtildiği üzere görüşme yapmış olmak için yapılan görüşmeler nihayetinde verimli olmayacaktır... müzakerelerin tamamen başarısızlığa uğraması riski söz konusudur. 12 Ocak ayının sonlarında liderlerin en önemli anlaşmazlık noktalarını aşmaya yönelik pratik bir planla tam hazırlıklı olarak katılacakları yeni bir görüşme tayin etti. Toplantıda hiçbir gelişme sağlanamadı ve Ban, 26 Ocak ta yakın zamanda tekrar bir araya gelineceğini açıklamakla yetindi. BM, hayal kırıklığı içinde ve yakın zamanda yaptığı açıklamalar, adadaki gelişmelere bağlı olarak yetki alanı, güç düzeyi ve operasyonların konseptinde değişiklikler yapmayı düşündüğünün ip uçlarını veriyor. 13 Eğer görüşmeler hiç bir yere varmazsa bu, daha önce başarısız olmuş birkaç müzakere turunun ardından yaşandığı gibi iyi niyet misyonunun kapatılmasını da içerebilir. Ayrıca BM Barış Koruma Gücü (UNFICYP) dahilindeki 850 askerin ve 60 polisin sayısını azaltması da söz konusu. Ancak BM şu aşamada çekilmemeli. Görüşmelerdeki tek yetkili kolaylaştırıcı statüsü devam ediyor. Özel Temsilci Downer, Ankara, Atina ve Lefkoşa arasında mekik dokumak için tarafların güvenine sahip durumda. Maraş ın yeniden inşası için hazırlık yapılması ve asker sayılarının saptanması da dahil olmak üzere o ve ekibi, atılabilecek ara adımların keşfedilmesini teşvik etmeli. Rumların görüşmeler için istekli olmalarını sağlamakta gönülsüz olması. 9 Altı sayfalık bir taslak metin üzerinde çalıştılar. Çıkmazı aşacak bir mekanizma, güç paylaşımı ve senatonun kurulması konusunda uzlaşmışlardı. Ancak bu duyurulmadı. [Ban ın gelişinden hemen önce Kıbrıslı Rumlar] gerçekten de bir oyun çevirdiler. Kriz Grubu na verilen mülakat, müzakereleri yakından takip eden bir kişi, Lefkoşa, Haziran 10 Kıbrıs ta iki halk, iki devlet, iki bölge vardır. Derviş Eroğlu, 15 Ocak 2011 tarihinde yaptığı konuşma. 11 Bakınız Kriz Grubu raporu, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmazını Aşmak, a.g.e. 12 Genel Sekreterin Kıbrıs İyi Niyet Misyonu Raporu, 24 Kasım 13 Genel Sekreterin Kıbrıs taki BM Operasyonlarına ilişkin Raporu", S/2010/605, 26 Kasım Kaybolan ivmeden herkes sorumlu. Onlarca yıldır süregelen barış, aciliyet hissinin pek olmaması anlamına geliyor. İnsanlar sürece yabancılaşmış durumdalar ve kamuoyu araştırmaları, karşılıklı beslenen derin güvensizliği ortaya koyuyor te geçiş kapılarının açılmasının ardından yaşanan karşılıklı, coşkulu keşifler, yerini ayrı kesimlerde yaşamaya bıraktı. Etkileşimin temel göstergesi olan karşı tarafa geçen Kıbrıslıların sayısında Nisan 2009 ile Nisan 2010 arasında yüzde 8 düşüş yaşanırken karşılıklı ticaret aynı dönemde yüzde 16.8 azaldı. Oysa bu dönemde alışveriş veya gezme amacıyla sınırı geçen yabancı turistlerin sayısı, yüzde 66 oranında artmıştı. 15 Ne var ki insanlar, artık donmuş bulunan çatışmalarından doğan sonuçları ve belirsizlikleri hâlâ çözmek istiyorlar. Kıbrıslı Rumlar, yanıbaşlarında bulunan Türk askerlerinin güvensizliğiyle yaşıyorlar; Kıbrıslı Türklerin çoğu, Kıbrıslı Rum çoğunluğundan korktuğundan bu ordunun kalmasını istiyor. Kıbrıslı Rumlar yerinden edilmiş olarak yaşarken Türk devleti, onların mülklerine el koymaktan dolayı uluslararası çapta ağır yükümlülüklerle karşı karşıya bulunuyor. Hayalet sahil kasabası Maraş, iki taraf için de bir zenginlik kaynağı olmak yerine terk edilmiş halde duruyor. Türkiye nin AB ye katılım süreci ve bunun yanında resmi AB-NATO işbirliği duraksadı. Adada doğmuş pek çok Kıbrıslı Türk, ekonomik açıdan Türkiye den daha fazla bağımsız olmak istiyor 16 ; ancak hayatları, ticaretleri ve ulaşım hatları Lefkoşa tarafından kısıtlanırken 14 Kıbrıslı Rumların yüzde 65 i ve Kıbrıslı Türklerin yüzde 69 u barış için hiçbir ümit beslemiyor; sırasıyla yüzde 84 ü ve yüzde 70 i, karşı tarafın gereken tavizleri vermeyeceğine inanıyor; Kıbrıslı Rumların yüzde 82 si ve Kıbrıslı Türklerin yüzde 68 i diğer tarafın bir anlaşmayı uygulayacağına güvenmiyor. Cyprus 2015, a.g.e. 15 Yıl içinde 30 Nisan 2010 a dek kuzeye giden Kıbrıslı Rumların sayısı, dan a geriledi; güneye geçen Kıbrıslı Türklerin sayısı dan e düştü. Karşılıklı ticaretin toplam değeri 6.1 milyon avro iken 5.2 milyon avroya geriledi. Büyük çaplı olaylar yaşanmadı.bakınız: regulation/index_en.htm. 16 Birbirlerine yaklaşmaya zorlanan Türkiye ve Kıbrıslı Türkler arasındaki sürtüşme, Ankara nın dayattığı tasarruf önlemlerini protesto etmek amacıyla devlet memuru ve sendikacının sokağa dökülmesiyle 28 Ocak 2011 tarihinde su yüzüne çıktı. Kalabalığın taşıdığı pankartlarda daha önce görülmedik şekilde şöyle bir dil göze çarpıyordu: Sizin memurlarınızı da sizin paranızı da sizin askerlerinizi de istemiyoruz, Bizi mi kurtardınız? Has..tir! ve Ankara, elini yakamızdan çek!. Tek Kıbrıs sloganları atılırken bir Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağı sallanıyordu. Türk Başbakanı Erdoğan, olayı Kıbrıslı Rumlarla işbirliği olarak öfkeyle kınadı, adadaki Türk büyükelçisini geri çağırdı, onun yerine Kıbrıslı Türklerin bütçe açığını frenlemekle görevli bir bürokratı atadı ve Kıbrıslı Türk muhalifleri şu şekilde azarladı: Sen kimsin be adam! Şehidim var gazim var, stratejik olarak ilgiliyim. Cyprus Mail, 28 Ocak ve 8 Şubat 2011; Milliyet, 5 Şubat 2011.

5 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 5 bunu başaramayacaklarını hissediyorlar. Birçok Kıbrıslı Rum, modern Türkiye hakkında çok az şey biliyor ve ondan korkuyor; iş adamları ve aydınlar ise bölgenin en büyük ve en dinamik ekonomisinden izole olmaya devam ederlerse bu adanın asla tam olarak refaha ulaşamayacağının farkındalar. B. AB BOYUTU Kıbrıs sorununun çözümünde AB, ana aktör olmalıydı. Üst düzey AB yetkililerinin bazı anlaşmaların kabul edilmesinde ön ayak olmaları mümkün. 17 Bir Avrupa çözümü, farklı farklı tanımlansa da gerek iki Kıbrıs toplumunun gerekse de Türkiye nin hedefi. Ancak birleşik bir Kıbrıs ı öngören, BM nin desteklediği Annan Planı nı reddetmelerine rağmen Kıbrıslı Rumların yönetimindeki Kıbrıs Cumhuriyeti ni üye olarak kabul eden Brüksel in 2004 yılından bu yana planları bozulmuş durumda. 18 AB dayanışması nedeniyle üye devletler, bir diğeri için hayatı önemde addedilen konularda üye devleti çiğneyecek tavırlardan kaçınıyorlar. 19 Kıbrıs Cumhuriyeti nin katılımından birkaç gün önce Konsey, Kıbrıslı Türklerin dışlanmasının adil olmadığını kabul eden ve AB nin parçası olarak kabul edilen Türk kesiminin AB standartlarına yükseltilmesini amaçlayan üç önlem üzerinde anlaştı. Bunun içinde 259 milyon avroluk Mali Yardım Tüzüğü; Kıbrıslı Türklerle Kıbrıslı Rumlar arasındaki geçiş noktalarında kişilerin, malların ve hizmetlerin geçişini düzenleyen bir Yeşil Hat Tüzüğü; ve Kıbrıslı Rumların uyguladığı ticaret kısıtlamaları nedeniyle Kıbrıslı Türklerin izolasyonunu hafifletmek amacıyla bir Doğrudan Ticaret Tüzüğü (DTT) bulunuyordu. 20 Kıbrıs Türk tarafının isteksiz olması ve Kıbrıslı 17 Avrupa Komisyonu Başkanı José Manuel Barroso nun Haziran 2010 daki ziyareti, Yeşilırmak/Limnitis geçiş noktasının açılması üzerine uzlaşılmasında yardımcı olmuştu. Genişlemeden sorumlu komisyon üyesi Štefan Füle nin ziyareti ise açılmasında kritik bir rol oynamıştı. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupa Komisyonundan bir yetkili, İstanbul, Ocak Yunanistan, Orta Avrupa daki genişlemeyi Lefkoşa nın üyeliği koşuluna bağladı ten sonra Birleşik Krallık, Türkiye nin politikalarında etkiye sahip olabilmek amacıyla Kıbrıs ın çözüm öncesi üyeliğine razı oldu te AB, Kıbrıslı Türklerin ve Ankara nın da yaptığı gibi Annan Planı adını taşıyan BM nin yeniden birleşme planını ve Türk askerlerinin çekilmesini destekledi. Ancak Kıbrıslı Rumlar beklenmedik şekilde bunu reddetti. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, diplomatlar, Brüksel ve Lefkoşa, Bu, [çözüm öncesi üyelik] büyük, çok büyük bir hataydı. Ancak Kıbrıs artık bir üye. Artık yapabileceğimiz bir şey yok. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Brüksel, Ocak AB müktesebatı, Kıbrıs Türk kesiminde askıda bulunuyor ve bir çözümü bekliyor. Konsey, 26 Nisan 2004 te yaptığı açıklamada Kıbrıs ın katılımdan önce birleşmiş olmamasından dolayı Rumların neden olduğu pek çok gayriresmi zorluk nedeniyle ticari alışveriş düşük olsa da Yeşil Hat Tüzüğü işler durumda. 21 Mali Yardım Tüzüğü, başta Kıbrıslı Rumlar dolayısıyla olmak üzere gecikti, ancak on sekiz ayın ardından uygulamaya kondu. 22 Kıbrıslı Rumların itirazları, DTT yi ise tamamen bloke etti. Katılım adayı olmasından doğan bir yükümlülüğü yerine getirmek üzere Türkiye, 29 Temmuz 2005 te Ek Protokolü imzaladı ve böylece 1995 Gümrük Birliği ni Kıbrıs da dahil olmak üzere tüm AB üyelerini kapsayacak şekilde genişletmek üzere hukuki bir taahhütte bulundu. 23 Bu Protokolün imzalanması, onaylanması ve uygulanmasına dair verdiği sözle birlikte bunun hiçbir şekilde Kıbrıs Cumhuriyeti nin tanındığı anlamına gelmediğini belirten bir yazılı açıklama yaptı. 24 AB ve üye devletler, 21 Eylül 2005 te yaptıkları karşı açıklamada bu yazılı açıklamanın tek taraflı olmasından ötürü reddedildiğini ve müzakere duyduğu büyük pişmanlığı ifade etti; AB içinde bir gelecek için iradelerini açıkça ortaya koyan Kıbrıs Türk toplumunun izolasyonuna son vermeye kararlı olduğunu kaydetti ve Kıbrıslı Türklere bir teşvik sinyali gönderdi. Konseyin talimatı üzerine Komisyon, DTT ye dair Kıbrıs Türk toplumunun Avrupa Birliği içinde bir gelecek için olan iradesini açıkça dile getirdiğini göz önünde bulunduran bir çerçeve hazırladı. BM Genel Sekreteri Kofi Annan ın 28 Mayıs 2004 tarihli ve Güvenlik Konseyi üyelerinin Kıbrıslı Türklerin izole olması ve gelişimlerini engellemesi sonucunu doğuran gereksiz kısıtlamaları ve engelleri ortadan kaldırmak üzere gerek iki taraflı olarak gerekse uluslararası kuruluşlar bünyesinde işbirliği için tüm Devletlere yol göstermesi yolundaki önerisini açık şekilde dikkate aldı. Proposal for a Council Regulation on special conditions for trade with those areas of the Republic of Cyprus in which the Government of the Republic of Cyprus does not exercise effective control [Kıbrıs Cumhuriyeti nin fiili olarak kontrolü altında bulunmayan bazı bölgeleriyle yapılacak ticarete dair özel koşullar üzerine Konsey Tüzüğü için Öneri], AB Komisyonu, 7 Temmuz Daha zengin olan güneyin kuzey için ana pazar olması gerekirken Kıbrıslı Türklerin ihracatının yalnızca yüzde 10 u Yeşil Hat rejimi üzerinden yapılıyor. Bu konudaki sorunlar için bakınız Mete Hatay, Fiona Mullen ve Julia Kalimeri, Intra-island trade in Cyprus: Obstacles, oppositions and psychological barriers [Kıbrıs ta Toplumlar-Arası Ticaret: Engeller, Muhalefet ve Psikolojik Duvarlar], Peace Research Institute Oslo (PRIO), Diğer ayrıntılar için bakınız, cyprus/turkish_community/greenline_regulation/index_en.htm. 22 Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ocak Resmi adıyla The Additional Protocol to the Agreement establishing an Association between the European Economic Community and Turkey following the Enlargement of the European Union [Avrupa Birliği nin Genişlemesinin Ardından Avrupa Ekonomik Topluluğu ile Türkiye Arasında Ortaklık Kuran Anlaşma nın Ek Protokolü]. Ortaklık Anlaşması Ankara da 1963 te imzalandığı için bazıları bunu Ankara Protokolü veya Ankara Anlaşması Protokolü olarak adlandırıyor. 24 Basın açıklaması, dışişleri bakanlığı, 29 Temmuz 2005.

6 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 6 başlıklarının açılmasının Ek Protokol ün uygulamasına bağlı olduğunu teyit ettiler. Katılım müzakereleri, planlandığı üzere 3 Ekim 2005 te başladı. Ankara, Aralık 2006 itibariyle uygulamayı hâlâ reddediyordu. 25 Kıbrıslı Rumlar, katılım müzakerelerinde 35 başlığın sekizinin bloke edilmesi için AB Konseyi ni ikna ettiler ten bu yana AB Dönem Başkanları, Türkiye nin Ek Protokol dahilinde limanlarının ve havaalanlarının Kıbrıs Rum trafiğine kademeli olarak açılması, Kıbrıslı Rumların DTT üzerindeki blokajlarının kaldırılması ve Türkiye nin AB yle katılım müzakereleri için kolaylaştırıcı rol oynamaya gayret ettiler. Anlaşmazlığın tarafları, nispeten dengeli olan bu takasa Türkiye nin Kıbrıs Türk tarafındaki Ercan havaalanının meşrulaşmasını istemesi ve Kıbrıslı Rumların Türkiye nin Maraş ı iade etmesinde ısrar etmesi gibi başka koşullar ekledikleri için söz konusu çabalar başarısızlığa uğradı. AB Komisyonu ve AB dönem başkanı Belçika, daha fazla açılabilecek ve müzakere edilebilecek müzekere başlığı kalmaması nedeniyle Türkiye nin AB sürecinin tıkandığını şiddetle farkına vardıklarından Eylül-Aralık 2010 da yeniden girişimde bulundular. Türkiye nin bir limanını Kıbrıs Rum trafiğine açması karşılığında bir AB müzakere başlığının açılması ile başlamak üzere taraflara küçük bir paket önerisi sundular. 27 AB, Türkiye ve Kıbrıs ın büyük talepleri arasında manevra yapmaya çalışırken tartışmaların içeriği zaman içinde değişime uğradı. Davutoğlu, anlaşmaya varma konusunda özellikle istekliydi 28 ve bir 25 Ankara, Gümrük Birliği nin limanları ve havalanlarını açmak anlamına gelmediğini ve Kıbrıs Rum araçlarına uyguladığı kısıtlamaların Kıbrıslı Rumların Kıbrıslı Türklere ulaşım konusunda uyguladığı kısıtlamalara misilleme teşkil ettiğini savunuyor. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Türk yetkili, Şubat [Türkiye nin] neden bu alanda mücadele etmek istediğini anlayamıyorum. Bu alan, [katı tutum yanlısı, Kıbrıs Rum eski Cumhurbaşkanı Tassos] Papadopoulos tarafından kasten seçilmişti. Türk askerlerinin AB üyesi bir devletin topraklarının bir kısmını işgal etmesi meselesi haline getirmekten kaçınmak istiyordu (çünkü askerlerin çekilmesini öngören Annan Planı nı reddederek Kıbrıslı Rumlar, ahlaki zemini kaybetmişlerdi). Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Kasım Kıbrıslı Rumlar, Aralık 2009 da bazı ek anlaşmazlıkları dile getirerek altı müzakere başlığını daha bloke ettiler. [Türkiye nin] üstlendiği yükümlülükleri yerine getirmemesi nedeniyle Kıbrıs Cumhuriyeti, Eylül 2005 tarihli Deklarasyon, Müzakere Çerçeve Belgesi ve Aralık 2006 tarihli Avrupa Konseyi Kararları nda da yer aldığı üzere, Türkiye nin her bir yükümlülüğüyle bağlantılı olmak üzere müzakere başlıklarına özel maddeler ve ön koşullar getirmeye karar vermiştir. Dışişleri Bakanı Kyprianou nun yaptığı basın açıklaması, 9 Aralık Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Brüksel, Şubat Türk tarafında daha fazla şevk söz konusu. [Türk Dışişleri Bakanı] Davutoğlu, bunu çözmek konusunda gerçekten istekli, Avrupalı diplomat, Kıbrıslı Türkler için AB ye fiilen doğrudan ticaret ve Ercan havalimanının bazı uçuşlar için meşrulaştırılması karşılığında Ek Protokolün uygulanmasını önerdiğini aktardı. 29 Kıbrıslı Rumlar, Türkiye nin limanları açması karşılığında Kıbrıslı Rumların Türkiye nin AB müzakerelerindeki bazı engelleri kaldırmalarına dayanan küçük ara adımlar için hazır olduklarını söylediler; 30 aynı zamanda Türkiye nin Maraş ı iade etmesine karşılık AB gözetiminde Gazimagosa dan ticaret yapılmasına izin verilmesi fikrini yeniden gündeme getirdiler. 31 Ne var ki bu brifingin de önerdiği üzere Ercan ın meşru kılınmasına veya AB gözetiminde dahi olsa Kıbrıslı Türklerin doğrudan ticaret yapmasına dair görüşmelere Kıbrıslı Rumlar karşı çıkmayı sürdürüyorlar. 32 Macaristan dönem başkanlığının desteğiyle AB nin çabaları sürmeli; ayrıca büyük üye devletlerin Türkiye nin katılım sürecine verecekleri daha geniş destekten de yararlanacaktır. Mevcut durumda yani hiçbir taraf çıkmazdan ötürü açıkça suçlanamadığı sürece AB devletleri tarafsız kalmalı. 33 Ne var ki BM sponsorluğunda yürütülen görüşmeler, Almanya Başbakanı Angela Merkel ın Ocak ayında irticalen ve hedef dışı yaptığı bir açıklamayla zarara uğradı. Merkel, ilerleme kaydedilememesinden dolayı Türkiye yi suçladı, Kıbrıslı Türkleri göz ardı etti ve uzlaşmaya olan isteklerini gerçek anlamda göstermiş olmalarından dolayı Kıbrıslı Rumları tebrik etti. 34 Eğer büyük ülkeler, Türkibir ivme değişikliği getirmek istiyor. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Brüksel, Şubat [Ercan a dair] Türklerin önerilerini değerlendirmeye değer bulduk, bir nevi onlar için sorumluluğu üzerimize aldık, önerileri Kıbrıslı Rumlara ilettik; ancak bunu, sorunun cevabının onlar olduğunu düşündüğümüz için değil bu tartışmanın bir parçası olmak isteyebileceğinizi düşündük, bunu çözüm için bir temel olarak alabiliriz anlamında yaptık. Alevi söndürmemeye istekliyiz. A.g.e. 30 Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Kasım 31 Kıbrıslı Rum lider Dimitris Hristofyas ın yaptığı konuşma, 11 Ekim 32 Kıbrıslı Rumlar cevap vermedi. Şu anda angaje olmak konusunda daha az istekliler ve harekete geçmeye fazla ihtiyaçları yok. Kıbrıs Rum tarafı, önce Türkiye adım atmalı diyor. Bunun uzlaşmazlık olduğunu düşünmüyorum. Daha ziyade, başka fikirlerimiz var anlamına geliyor. Karşılığında birşey kazanacaklarına dair güvence istiyorlar ve [Maraş gibi] esaslı şeyler istiyorlar. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, AB yetkilisi, Şubat Kıbrıs ın çözümsüz kalmasında tek suçlu söz konusu değildir. Nathalie Tocci, The Baffling Short-Sightedness in the EU-Turkey-Cyprus Triangle, Istituto Affari Internazionali, Ekim 34 Hristofyas ile görüşmesinin ardından Merkel, ayrıca şunları söyledi: Pek çok adım attığınızı görüyoruz, ama aynı zamanda

7 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 7 ye nin üyeliğini yavaşlatmak istiyorlarsa bunu en azından Ankara ile doğrudan yapmalılar ve Kıbrıs sorununun arkasına saklanmamalılar Ankara nın AB sorunu Türkiye nin AB üyeliği müzakerelerinin yakıtı tükendiğinden 36 Kıbrıs sorununun çözümü daha da güçleşti. Başta Lefkoşa olmak üzere üye ülkelerin bloke etmeleri nedeniyle açılabilecek yalnızca üç müzakere başlığı kaldı un ikinci yarısındaki Belçika dönem başkanlığı, müzakerelerin başladığı 2005 yılından beri hiçbir başlığın açılmadığı ikinci başkanlık dönemi oldu deki manzara daha iç açıcı görünmüyor ve önceleri sempatik yaklaşan AB yetkilileri dahi Türkiye nin üyeliğini olanaksız olarak görmeye başladılar. 38 Türkiye nin büyük nüfusuna, Müslüman kimliğine ve ortalama milli gelirinin AB ortalamasının yarısı olmasına dair korkulardan istifade eden popülist saldırılar, Türklerin AB adaylığına olan inançlarını sarstı. 39 Kıbrıs-Türkiye anlaşmazlığının AB-NATO işbirliğini sekteye uğratması, her iki ülkenin hatasından kaynaklansa da Kıbrıs sorununun çözümsüzlüğü, Türkiye nin önceleri desteğini aldığı NATO nun Avrupalı üyelerinden de artan ölçüde izole olmasına yol açıyor. 40 Bu durum teoride, AB ve NATO misyonlarının Balkanlarda veya Afganistan daki misyonlarda örtüştüğü zaman planlama ve bilgi alışverişini engellese de, pratikte geçici çözümler bulundu. Yine de Türkiye nin sık sık yaptığı ve AB yi suçladığı açıklamaları durumu kurtarmıyor. 41 Avrupa da görev yapmış bir Türk yetkili şunları söylüyordu: kendini kurban olarak görme ve Avrupa dan bizi sevmesini isteme stratejisi hiç işe yaramıyor. 42 Ancak Ankara, AB üyeliği hedefine hâlâ bağlı 43 ve eğer fırsatı yeniden canlandırmak istiyorsa önemli bir adım atmalı. En doğrudan adım, Ek Protokolü uygulamak olacaktır. Bunun sonucunda güven, ticaret ve diyalogda yaşanacak artış, Kıbrıslı Rumların çözüm yanlısı, cılız kesimine destek sağlayacaktır. 44 Bu, aynı zamanda Türkiye karşıtı Kıbrıslı Rum ve Avrupalıları savunmada bırakacak, Türk şirketlerinin Kıbrıs pazarına doğrudan erişimini sağlayacak, Türkiye nin sıfır sorun dış politikasını 45 geçerli kılacak ve AB müzakereleri yolunu yıllarca açık tutacaktır arasında AB ile uyum çalışmaları, Türkiye nin günümüzün ekonomik açıdan güçlü ve çekici bölgesel aktörü haline gelmesinde kritik önemde bir unsurdu. 46 Ankara haklı olarak daha güçlü olan AB nin ikili ilişkileri iyileştirmek için öncülük etmesini talep ederken daha güçlü olan Türkiye, kendinden 100 kat daha küçük Türk tarafının bu adımlara gerekli biçimde yanıt vermediğini de görüyoruz. Lefkoşa, Associated Press, 12 Ocak Çelişkili olansa Merkel in 2007 yılında Almanya parlamentosunda Kıbrıslı Rumları üyeliğe almanın hata olduğunu, zira iç sorunlarını çözememiş bir ülkenin AB ye kabul edilmemesi gerektiğini söylemiş olmasıydı. Today s Zaman, 13 Ocak Herkes biliyor ki Avrupa Türkiye yi üye olarak almaya karar verene dek Kıbrıs çözülmeyecektir. Avrupa bunu yaptığında [ve Lefkoşa ya baskı uyguladığında] Kıbrıs anında çözülecektir. Kriz Grubu na verilen mülakat, Hélène Flautre, Türkiye- AB Karma Parlamento Komisyonu Eş Başkanı, İstanbul, 26 Mayıs 36 Kriz Grubu na verilen mülakat, AB Komisyonundan bir yetkili, Brüksel, Şubat Uygulamadaki 33 resmi müzakere başlığı içinde on dördü, Kıbrıs sorununun çeşitli boyutları nedeniyle donmuş durumda. Fransa, açıkça beşini bloke etti ve bunlardan biri zaten Lefkoşa tarafından da dondurulmuştu. Başka bazı devletler de bu başlıkların ve diğer birkaçının ilerlemesini gayriresmi şekilde engelliyor. Ancak bunlar açıkça ifade edilmiş blokajlar değil. 38 Onların katılmaya çalışıyormuş gibi yaptıkları ve bizim de onları kabul eder gibi göründüğümüz oyun sona erdi. Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Avrupalı yetkili, Brüksel, Ocak Müzakere etme şekillerine bakarak onlarla üye olarak aynı odada oturduğumuzu hayal bile edemiyorum. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Brüksel, Ocak Türkiye, Müslüman bir ülke ve eğer AB ye girerse biz çıkarız İslam, büyük bir tehdit ve Kuran, şiddeti teşvik eden barbarca bir kitap. Geert Wilders, Hollandalı Özgürlükler Partisi lideri, Sabah, 6 Mart 40 Kasımdaki Lizbon zirvesine kadar giden süreçte kapalı NA- TO toplantılarında sert sözler sarf edildi. Dana önce böyle bir dilin kullanıldığını görmemiştim. Bu, [Afganistan operasyonunun] NATO nun çekişme içinde olduğunu gösterdiği anlamına geliyordu. Müslüman olun ya da olmayın, hanım evladı olup bizimle savaşmaktan kaçamazsınız. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Ankara, Aralık 41 Avrupa Birliği üyesi ülkeler içinde hiçbir ülkeye yapılmayan, hiçbir ülkeye yaklaşım itibarıyla sunulmayan tarz Türkiye ye yapıldı. yaklaşık 50 yıllık bir süreç içerisinde Türkiye ile adeta kendilerine göre dalga geçen Avrupa Birliği üyesi var 27 tane. 50 yıl sabreden bir ülke. Eğer Türkiye yi gerçekten istemiyorsanız istemediğinizi ilan edin. Açıklayın. Eğer bizi sabırda test ediyorsanız sabrın da bir sonu var. Recep Tayyip Erdoğan ın Erzurum da yaptığı konuşma, 7 Ocak Kriz Grubu na verilen mülakat, Kasım AB ve NATO da Türkiye ye karşı şüpheci yaklaşımları değiştirmeye çalışmayı, bir süpertankerin yönünü değiştirmenin güçlüğüne benzetti. 43 AB ye katılım süreci, bizim stratejik bir hedefimizdir. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Boğaziçi Konferansı, 24 Ekim 44 Tek ümidim, Türk hükümetinin bazı kararlı adımlar atması yönünde. Kriz Grubu na verilen mülakat, Harris Georgiades, çözüm yanlısı Kıbrıs Rum ana muhalefet partisi DİSY nin sözcüsü, Lefkoşa, 2 Kasım 45 Komşularımızla, hepsiyle, istisna olmaksızın, maksimum ekonomik entegrasyon ve maksimum toplumsal entegrasyon istiyoruz. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu nun NTV ye verdiği demeç, 12 Şubat Bakınız Kriz Grubu Avrupa raporu Nº184, Türkiye ve Avrupa: Geleceğe Doğru, 17 Ağustos 2007.

8 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 8 olan Kıbrıs Rum toplumuna açılmak için elinden geleni yapmalı. 2. Doğrudan Ticaret Tüzüğü (DTT) Brüksel de 2010 daki Kıbrıs tartışmalarının büyük kısmı, Avrupa Komisyonu nun 2004 tarihli DTT önerisi üzerine yoğunlaştı. Buna göre Kıbrıslı Türkler, Kıbrıslı Rumlara ait limanlarını kullanmak zorunda kalmak veya AB dışı gümrük vergilerini ödemek yerine tercihli gümrük tarife oranları üzerinden AB ye doğrudan ihracat yapabileceklerdi. Kıbrıslı Rumlar, AB ye katılır katılmaz DTT nin katılım anlaşmasının 10. Protokolüne dair temel bir konuyla ilintili olduğunu ve bu nedenle Avrupa Birliği Konseyi nde oybirliği gerektirdiğini ileri sürerek DTT yi kilit altına aldılar. 47 Konsey in hukuk birimi, Lefkoşa nın gerçekten de veto hakkının bulunduğunu doğruladı. Avrupa Komisyonu, Kıbrıslı Türklerin AB ile doğrudan ticaret yapmasına izin verilmesi gerektiğini ve AB nin mali ve gümrük sınırları dışında kalan bölgelerle (örneğin kuzey kesimi) yapılan ticaretin üçüncü ülkelere dair kurallara tâbi olması gerektiğini öne sürüyor da yürürlüğe giren Lizbon Anlaşması na göre Avrupa Parlamentosu, ticarete ilişkin karar yetkisini Konsey ile paylaşıyor; bu nedenle DTT, Komisyon un bu kuruma havale ettiği pek çok konudan biri oldu. 49 Parlamento nun vereceği olumlu oyun geçerlilik kazanması için yine Konsey in onayı gerekecek; ancak bu, Kıbrıs ın AB gündemine daha fazla oturmasına neden olabilecek bir tartışmanın doğmasına yol açabilir. 50 Ne var ki ticaret komitesi, DTT yi hukuk komitesine havale etti, Parlamento nun hukuk birimi Konsey deki komitenin görüşünü paylaştı ve hukuk komitesi 47 DTT, 1974 ten bu yana başımıza gelen en kötü şey. Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Mayıs Dışişleri Bakanı Markos Kyprianou, verdiği bir mülakatta bu önlemin kabul edilmesi durumunda Kıbrıs ın Türkiye nin genellikle milyonlarca avroyu bulan yıllık AB ödeneklerini dondurmaya hazır olduğunu söyledi. Kathimerini, 12 Eylül 48 Bu, eski anlaşmanın AB nin üçüncü ülkeler ve topraklarla ticaretini düzenleyen 133. maddesinde (Lizbon Anlaşması nın 207. maddesinde) yer alıyordu. Proposal for a Council Regulation, a.g.e. 49 Komisyon prosedürün otomatik olarak işlediğini söylese de bir Avrupalı yetkili bunun AP içinde içeriğe dair gerçek bir tartışmayı tetikleyeceğini umduğunu söylüyordu. Kriz Grubu na gönderilen e-posta, Nisan 50 Teoride artık tam AB vatandaşı olan Kıbrıslı Türkler, tercihli ticaret haklarını Türkiye nin işgali yüzünden değil kendi yetkililerinin tanınmayan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin damgalarını kullanması ve bu nedenle Kıbrıslı Rumların Kıbrıslı Türkleri AB nezdinde dava ederek 1994 teki yıkıcı kararı almasından dolayı kaybettiler. Bakınız Didem Akyel ve Hugh Pope, The Lisbon Treaty Shines a Ray of Hope on Cyprus, 15 Nisan 2010, Ekim 2010 da yaptığı oylamada 5 e karşı 18 oyla DTT nin üçüncü ülkeyle bir uluslararası ticaret meselesi olmadığına karar verdi. Bu, Kıbrıslı Rumların etkin lobi çalışmalarının bir sonucu ve Brüksel de artan Türkiye şüpheciliğinin bir yansıması olsa da içerdeki bazı aktörler, Parlamento nun Lizbon ile kazandığı yetkilerini kullanmak için erken elde ettiği şansı kullanmamasına ve büyük bir meselede sorumluluktan kaçmasına hayret ediyorlar. 51 Bunun ardından Hristofyas, Komisyon un DTT yi çekmesini istedi. Komisyon bunu yapmadı, ancak önerinin Parlamento nun parti başkanları konseyi gündemindeki bir dizi önlemin arasında yitip gitmesi beklenebilir. 3. Kıbrıslı Rumların ikilemi AB nin doğu ucunda izole edilmiş ve Türkiye nin kıyılarına yakın olan Kıbrıslı Rumlar, AB ile bütünleşmeye istekli ve muktedir bir Türkiye nin garantisi altında olacak bir güvenliğe ihtiyaç duyduklarını ilk kabullenen taraf oldu. Ancak bütünleşme sürecini akamete uğrattılar ve Türk liderlerin ve kamuoyunun kendilerine sık sık devam etmeye değip değmeyeceğini sordukları, Türkiye ye şüpheyle yaklaşanların ise bütünleşmeyi engellemek için bu tür açıklamaları kullandıkları bir kısır döngünün doğmasına neden oldular. Hristofyas şunları söylüyordu: Biz Türkiye nin AB sürecinin önünü kapatmak istemiyoruz. Bizim AB deki başlıkları kapalı tutma diye bir amacımız yok. Ancak, diğer taraftan Türkiye liderliğinin adeta bir imparatorluğun yöneticileri gibi davrandığını ve büyük bir kibirle, kendini beğenmişlikle işgal gücü olarak bizi çiğnediğini görüyoruz... Biz, Türkiye ye yardımcı olmak istiyoruz, ancak, öncelikle Türkiye kendisine yardımcı olmak zorundadır. 52 Ancak Türkiye nin Ek Protokolü uygulayarak liman ve havaalanlarını Kıbrıs Rum trafiğine açması, Kıbrıslı Rumların ısrarı üzerine AB Konseyi nin 2006 da dondurduğu sekiz müzakere başlığının çözülmesini sağlayabilir. Ne var ki Lefkoşa, 2009 da tek taraflı olarak altı müzakere başlığını daha bloke ederek fazla ileri gitti 53, böylece sü- 51 Kıbrıslı Rumlar, bir çözüm için değil DTT yi bloke etmek için devasa kaynaklar harcıyorlar. Kriz Grubu na verilen mülakat, bir diplomat, Lefkoşa, Haziran Oylama, raportörün raporunu sunmasından sadece üç gün sonra yapıldı. Meselenin ele alınışı, başından sonuna dek alışılmışın tamamen dışındaydı. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupa Parlamentosu ndan bir yetkili, Kasım 52 Kıbrıs Rum lideri Dimitris Hristofyas ın Milliyet e verdiği mülakat, 7 Ocak AB de yaşanan hava değişikliği bizi endişelendiriyor. Orda bir sorunun olmasını, Kıbrıs sorununun olmasını istiyoruz. Türkiye nin eğer Kıbrıs sorununu çözerse AB ye katılabileceği gibi açık bir seçeneğine sahip olmasını istiyoruz. Kriz Gru-

9 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 9 recin tamamının bozulması riskini arttırdı ve Ankara nın Kıbrıslı Rumlara jest yapma isteğini azalttı. 54 Bu aynı zamanda Türkiye şüphecilerinin Kıbrıs ın ardına saklanmasına imkan sağlıyor ve hatta zaman zaman Kıbrıslı Rumların (ve Yunanistan ın) yalnızca AB-Türkiye sürecini canlı tutmak için harekete geçmesine neden oluyor. 55 Kıbrıslı Rumlar, dostlarını kaybetmek konusunda dikkatli olmalı. Destekçileri olan Atina, Lefkoşa nın AB ye katılımından sonra kendini Kıbrıs sorunundan çekmeye yöneldi. 56 Ayrıca Türkiye ile yapıcı bir ilişki kurmaya çalışan bazı AB aktörleri, AB dayanışmasını kötüye kullanmaya çalıştıklarını düşündükleri Kıbrıslı Rumların bu tutumuna karşı gitgide daha fazla hasmane olmaya başladılar. 57 Tüm bu nedenlerle Türkiye nin üyelik müzakerelerinin üzerindeki engellemeleri kaldırmak, sorunun tüm taraflarının olduğu kadar Kıbrıslı Rumların da çıkarına hizmet edecektir. C. BUNDAN SONRASI Geçtiğimiz yıl görülen yavaşlama, BM görüşmelerinde kısa sürede bir atılım yaşanması ihtimalinin çok zayıf olduğunu gösteriyor. Geçen zaman, Kıbrıs sorununu gitgide çözülemez hale getiriyor. Taraflar, tanıdığın düşman tanımadığın dosttan yeğdir anlayışı ile biz istediğimizi alamıyorsak sen de alamazsın mantığının bir karışımından oluşan statükoyla yetinmek isteyebilirler. Ancak geçen sürede Kıbrıs ın gelişmesi ve Türkiye nin AB ye katılımı engellenmiş durumda. Aşağıdaki bölümler, söz konusu handikapları ortadan kaldırabilecek en bariz adımları sıralıyor ve sıraya koymaya ve karşılığa lüzum görmeden neden hızla ve tek taraflı olarak atılmaya değer olduklarını açıklıyor. İlk kimin adım atması gerektiğine dair sıfır sobu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Kasım 54 Türkiye ile olan katılım sürecini tıkamanın bir çözüm ihtimalini arttıracağını düşünmek yanlış bir hesap olacaktır. Štefan Füle, AB Komisyonu Genişlemeden Sorumlu üyesi, Kıbrıs, 14 Ekim Türkiye nin politikası, halkın AB ye olan desteğinin 2004 te yüzde 78 iken 2010 da yüzde 38 e düşmesi faktörüyle kısıtlanıyor İki kez Yunanistan ve Kıbrıs, ölçütler yerine getirilmemiş olsa da birinin [başlığın] açılması için Almanlara baskı yaptılar. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunan yetkili, Atina, Kasım 56 Örneğin Aralık 2009 da Yunanistan çevre başlığının açılmasını desteklerken Kıbrıslı Rumlar desteklemedi. Kendini geri çekmek değil bu. Ama AB-Türkiye katılım sürecinin ve Kıbrıs sorununun çözümünün kendi ayrı yollarını takip etmelerine izin vermek zorundayız; iki süreci iki ayrı eylem alanı olarak görmeliyiz; birbiriyle ilintili, paralel, ancak kendi bağımsız karmaşıklığına ve dinamiklerine sahip iki süreç. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunan yetkili, Atina, Kasım 57 Brüksel de herkes Kıbrıslı Rumlardan [hoşnutsuz]. Artık onlara karşı çok az sabır kaldı. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Ankara, Aralık nuçlu hesaplamalar, müzakerelere çok uzun yıllar boyunca ket vurdu. Önlemler, statünün tanınması sonucunu dolaylı olarak getirmeyecek; ancak uzun süreli çıkmazın AB-Türkiye, AB-NATO ve Yunanistan-Türkiye ilişkilerini gibi diğer konuları bozmasını engellemeye yardımcı olacaktır. Eğer aktörlerden biri ilerlemek için baskı yapmak istiyorsa şimdi bunun tam zamanı. Türkiye nin Maraş ı iade etmesi karşılığında Kıbrıslı Rumların Ercan a uluslararası uçuşların yapılmasına izin vermesi veya Kıbrıslı Rumlar ile Türkiye arasında ve Kıbrıslı Rum birimler ile Kıbrıslı Türk birimler arasında diyalog kurulması gibi farklı bazı ikili girişimler mümkün. Yunanlı bir uzman, makul bir takasın BM veya AB gözetiminde yapılacak doğrudan ticaret ve müzakere başlıklarının açılması karşılığında Türkiye nin liman ve havaalanlarını Kıbrıs Rum trafiğine açması ve Maraş taki mülklerini iade etmesi olduğunu ifade ediyor. 58 Somut güven arttırıcı önlemlere dair müzakerelerin genellikle başarısız olduğu göz önünde bulundurulduğunda pek çok kişi, böylesi yapılandırılmış paketlerin mümkün olmasına şüpheyle yaklaşıyor. 59 Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıslı Türklerle uluslararası düzeyde en küçük girişimin bile onların ayrı toplumsal kimliklerinin, de fakto egemenliklerinin tanınması anlamına geldiğini ve onların federal bir çözüme olan ilgilerinin kaybolmasına neden olacağını düşünüyorlar. Benzer şekilde oldukça entegre bir federasyon isteyen Kıbrıslı Türkler, Kıbrıslı Rumların statükodan daha memnun hale gelmeleri ve kendi toplumlarının köşeye sıkışması korkusu nedeniyle ara adımlara karşı çıkıyorlar. 60 Ancak hiçbir şey yapmamak, zaten bu sonucu doğurmuş oldu: müzakerelere olan ilginin kaybolması, bölünmenin derinleşmesi ve statükonun körü körüne kabul edilmesi. Buna karşın bir güven arttırıcı önlem, diyalog ve güvenin inşa edilmesini sağlayacaktır. 61 Dahası, karşılıklı kuşkuyu ortadan kaldırmadan siyasi bir çözüme ulaşılması ümidi son derece zayıf. Üst düzey bir Kıbrıslı Rum yetkilinin sözleriyle: 58 Böylesi bir paket, çözümün yolunu açacaktır tercih edilen çözümden vazgeçmeden önce ilgili tüm taraflar ciddi bir çaba içine girmeliler. Kriz Grubu na verilen mülakat, Thanos Dokos, the Hellenic Foundation for European & Foreign Policy (ELIAMEP) başkanı, Atina, Kasım 59 Rasyonel öneriler işe yaramaz, zira Kıbrıs sorunu irrasyonel. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Ankara 60 Kriz Grubu na verilen mülakat, Mehmet Ali Talat, Kıbrıslı Türklerin eski lideri, 29 Kasım 61 En ufak bir iyi haber olduğunda atmosfer hemen değişiyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Takis Hadjidemetriou, Kıbrıslı Rumların eski AB müzakerecisi, Lefkoşa, 2 Kasım

10 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 10 Kapsamlı yaklaşımın belli bir mantığı vardı. Ancak ara önlemlere... ihtiyacımız var. AB-Türkiye müzakereleri ilerlemiyor. DTT ölüyor. İnsanlar ümitlerini kaybediyorlar. Sokaktaki insan şöyle söylüyor, geçiş noktasında bile anlaşamıyorlar; [kapsamlı] bir çözüme nasıl ulaşacaklar? Bir kilisenin [restorasyonunda] bile uzlaşamıyorlar; bir şehri yeniden nasıl inşa edecekler? 62 III. EK PROTOKOL Ankara Kıbrıs bayraklı gemilerin limanlarına girişini ilk olarak Nisan 1987 de yasakladı ve Mayıs 1997 de bu yasağı Kıbrıs Rum limanlarından gelen, Kıbrıs Cumhuriyeti ile alakalı kurumların işlettiği veya eskiden sahip olduğu tüm gemileri kapsayacak şekilde genişletti. 63 Kısmen Kıbrıslı Rumların Kıbrıs Türk ticaretine uyguladıkları kısıtlamalara bir tepki olan bu ambargo, Kıbrıs Rum bağlantılı gemiler için olan talebi azalttı ve Lefkoşa nın Doğu Akdeniz in taşımacılık merkezi olma girişimlerini yok etti. 64 Bu uygulama, Ankara nın Ek protokolü uygulamaması (bakınız yukarıdaki II.B bölümü) nedeniyle devam ediyor, hiçbir AB üyesi tarafından desteklenmiyor 65 ve Türkiye nin planlamadığı bir komplikasyona yol açıyor. 66 AB, Türkiye nin bir anlaşma hükmünü yerine getiremediğini söylüyor Kriz Grubu na verilen mülakat, Kasım 63 Ancak Türk gemileri Kıbrıs Rum limanlarına girebiliyorlar ve bu konuda 2009 da bir artış kaydettiler. The Turkish Restrictive Measures on Cyprus and EU Maritime Transport and the Free Trade [Kıbrıs ve AB Deniz Ulaşımı ve Serbest Ticaretine Türkiye nin Uyguladığı Kısıtlayıcı Önlemler], Kıbrıs Cumhuriyeti brifingi, 2 Aralık 64 Kıbrıslı Rumlar, konteynır taşımacılığının 1997 öncesi dönemdeki oranın yüzde 10 una tekabül ettiğini, bunun yıllık gelirlerinde 100 milyon avro kayba yol açtığını söylüyorlar. Bu önlemlerin, dünya çapında üçüncü taraflarca yapılan gemi işletmeciliğinin yüzde 25 ine, AB nin gemi filosunun yüzde 11 ine denk gelen Kıbrıs Rum gemi işletmeciliğine olan talebi azalttığını ifade ediyorlar. A.g.e. 65 Kıbrıslı Rumlar, 1963 Ankara Anlaşması ndan 1995 tarihli Gümrük Birliği ne kadar Türkiye nin ambargosunun yol açtığı, Türkiye ile AB arasındaki baş ayrı davanın daha olduğunu söylüyorlar. A.g.e 66 Kendimizi köşeye sıkıştırdık. Bunu çoktan uygulamalıydık. Kriz Grubu na verilen mülakat, yurtdışında görevli üst düzey Türk diplomat, Kasım [DTT nin bloke edilmesinden sonra] Ek Protokolü müzakere ederken yerine getirmeme gibi bir beklentimiz hiç olmadı. Bu tamamen rutin bir müzakereydi. Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Aralık 67 Örneğin bakınız Türkiye 2010 İlerleme Raporu, Avrupa Komisyonu, 9 Kasım 2010, s. 36. Türkiye, şu anda Ek Protokol ü uygulaması karşılığında birşeye ihtiyaç duyduğunu; bunun limanların ve havaalanlarının karşılıklı açılması olabileceği gibi AB nin DTT yi uygulaması, Ercan a doğrudan uçuşların yapılması veya üyeliğine dair AB nin yeniden taahhüt vermesi olabileceğini ileri sürüyor. 68 Türkiye, kamuoyunun bunu beklediğini söylüyor. Ne var ki sözünü ettiği kamuoyu, son yıllarda Kıbrıs a çok daha az ilgi duyuyor ve iktidardaki AKP nin liderleri, ikna gücü yüksek kişiler; nihayetinde Ek Protokol ü bugünkü psikolojik bariyer haline onlar getirdi. Uygulanmamasında ısrar etmeleri, Türkiye karşıtı Avrupalı siyasilerin yaptığı gibi İslamcı veya milliyetçi çevrelerin de Avrupa ile bütünleşmeyi durdurmak için Kıbrıs sorununu kullanıp kullanmadıkları sorusunu doğuruyor. 69 Elbette ki limanların ve havaalanlarının Kıbrıs Rum trafiğine açılması, tek başına Kıbrıs sorununu çözmeyecek ya da AB üyeliğini getirmeyecektir. Türkiye nin üyeliğine karşı olan Avrupalılar, adadaki Türk askerlerinin varlığı veya Kıbrıs Cumhuriyeti nin tanınması gibi Ankara nın nihayetinde çözmek zorunda olduğu diğer meselelere yöneleceklerdir. 70 Hatta Kıbrıslı Rumların katılım müzakerelerinin altı başlığına 2009 da koydukları engeli kaldırmaları sonucunu da doğurmayabilir. 71 Ne var ki Ek Protokol ün uygulanması, 2006 da dondurulan sekiz başlığın açılması için AB yi neredeyse kesin olarak ikna edecek 72 ve Kıbrıslı Rumlar, yeni engelleri meşrulaştırmak için fazla dayanak bulamayacaklardır. 73 Birkaç yıl boyunca arda arda gelecek olumlu haberler, Avrupa da değişen bir Türkiye için olan desteği arttıracak, Türkiye de AB standartlarına yönelik reformlar için morali yeniden yükseltecek, Kıbrıs görüşmelerinde ilerleme sağlayacak ve Türkiye ile Kıbrıslı Rumlar arasında temaslar ve ticaret için kapıyı aralayacaktır. Son olarak olumlu gelişmeler, Türk siyasilerin zaman zaman ortaya attıkları Tayvanlaşma veya Ankara 68 Üyelik yolunda olduğumuzu söylemedikleri sürece hiçbir şeyi karşılıksız vermemeliyiz. Kriz Grubu na verilen mülakat, Suat Kınıklıoğlu, milletvekili, Ankara, 15 Aralık 69 Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Ankara, Aralık 70 AB, üye tüm devletlerin tanınmasının katılım sürecinin gerekli bir unsuru olduğunu açıkça ifade etti. Bu doğrultuda AB, Türkiye ile tüm üye devletler arasındaki ilişkilerin derhal normalleşmesine verdiği önemin altını çizmektedir, 21 Eylül 2005 tarihli deklarasyon. 71 Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Kasım 72 Bu başlıklardan biri, Cumhurbaşkanı Sarkozy nın gerçek üyelik ihtimalini ima eden hiçbir şeyin müzakere edilmemesi gerektiği tavrı uyarınca Fransa tarafından da bloke ediliyor. 73 Türkiye Ankara protokolünü uygularsa Kıbrıs, Türkiye nin başlıklarını bloke etmeyecek. (Brüksel de Türk askerlerinin) çekilmesi için hemen talepte bulunma havası olduğunu sanmıyorum. Kriz Grubu na verilen mülakati Yunan yetkili, Atina, Kasım

11 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 11 tarafından ilhak edilme gibi seçeneklere değil, AB ye entegre olmak istediklerini söyleyen 74 Kıbrıslı Türklere yardımcı olacaktır. 75 Eğer Türkiye Ek Protokolü uygularsa Kıbrıslı Rumlar, Türk menşeli ürünlerin iki toplum arasında geçişini sağlamak üzere Yeşil Hat tüzüğünü serbest bırakmalı. Bu, Kıbrıslı Türklerin, Türk ve Kıbrıslı Rum tüccarlar haksız bir avantajdan faydalanırken bir kenarda durmaya mecbur kalmak yerine artan ticaretten paylarına düşeni almalarını sağlayacaktır. Bununla ilgili olarak Kıbrıslı Rumların Türk sivil uçaklarının Lefkoşa Uçuş Bilgi Bölgesi nden geçişine izin vermesine rağmen Türkiye, Kıbrıs Rum uçaklarının kendi hava sahasından geçişi için sürdürdüğü yasağı da kaldırmalı. Bu, Ek Protokol ile ilgisi olmayan bir egemenlik meselesi; ancak Kıbrıs sorununun çözümü konusunda ciddi olduğunu Lefkoşa ya göstermesinin bir başka mükemmel jesti olacaktır. IV. GAZİMAGOSA LİMANI Kıbrıslı Türklerin izolasyonunun adil olmadığına ve Kıbrıslı Rumların ticarete koydukları yasağı kaldırmaları gerektiğine dair uluslararası bir fikir birliği mevcut. 76 İdeal olan ise, DTT yi kabul etmeleri; ancak önemli iki AB kurumunu bu konuda kendi görüşlerine ikna etmiş olduklarından bu artık mümkün olmayabilir. Bunun yerine Gazimagosa limanının Kıbrıslı Türklerin idaresinde, AB nin yapacağı ihracat öncesi bitki sağlığı kontrolleri, sevkiyat öncesi kontroller ve nihai gümrük yetkisi ile tercihli ticarete açık olduğunu açıklayabilirler. Bunun Kıbrıslı Türklerin ihtiyaçlarını karşılaması olası. Ayrıca DTT yerine 74 Kıbrıslı Türklerin yüzde 79 u, iki devletin AB bünyesinde kendi rızalarıyla ayrılmalarına sıcak bakıyor. Yüzde 54 ü Tayvanlaşmayı tamamen kabul edilemez buluyor ve yüzde 52 si Türkiye nin bir ili olmayı tamamen kabul edilmez buluyor. Cyprus 2015, a.g.e. 75 Yeniden birleşme müzakerelerinin başarısız olması durumunda hangi politikanın uygun olacağını sorulması üzerine bir Türk bakan şunu söylemişti, ilhak ederiz. Kriz Grubu na verilen mülakat, Ankara, 22 Aralık BM, bu kısıtlamalar hakkında sert konuştu. Kıbrıs Türk liderliği ve Türkiye, iki toplumlu, iki kesimli bir federasyon altında yeniden birleşme konusunda Kıbrıslı Türklerin isteğine duydukları saygıyı açıkça ifade ettiler. Kıbrıslı Türklerin oyu, onlara baskı uygulamak ve izole etmek için herhangi bir gerekçeyi geçersiz kıldı. Kıbrıslı Türklerin izole olması ve gelişimlerini engellemesi sonucunu doğuran gereksiz kısıtlamaları ve engelleri ortadan kaldırmak üzere ve tanınmayı sağlamak veya bölünmeyi kolaylaştırmak amacıyla değil, yeniden birleşme hedefine katkıda bulunmak üzere Konsey in üyelerinin gerek iki taraflı olarak gerekse uluslararası kuruluşlar bünyesinde işbirliği için tüm Devletlere yol gösterebileceğini ümit edyorum. Genel Sekreterin Kıbrıs ta İyi Niyet Misyonuna Dair Raporu, 28 Mayıs başka bir tüzüğü ve Kıbrıs Türk Ticaret Odası nın belgelerini onaylayacak ve narenciye bahçelerine ziyaretleri gerçekleştirecek üç ya da dört AB yetkilisini gerektirecek bu durum, AB için de kolay olacaktır. Kıbrıslı Türkler, AB toprağında yaşayan AB vatandaşları olarak normal, tercihli ticaret rejimi dahilinde doğrudan ticaret yapmaya hakları olduğunu 77, AB nin bu konuda 2004 te söz verdiğini 78 ve AB ile adanın Kıbrıslı Rum güneyi üzerinden ticaret yapabilseler de bunun beraberinde ek maliyetler, psikolojik engeller ve bazen de ayrımcılık getirdiğini öne sürüyorlar. 79 Kıbrıslı Rumlar ise DTT nin Kıbrıslı Türklerin sahte devletini meşrulaştıracağını söyleyerek yanıt veriyorlar. 80 Kıbrıslı Rumların yazdığı bir brifing, bunun bölünme yanlısı Kıbrıslı Türkleri güçlendireceğini, AB nin Kıbrıs ı yeniden birleştirme çabalarını baltalayacağını belirtiyor ve Kıbrıslı Türklerin ekonomik kalkınmasının Yeşil Hat üzerinden yapılacak ticaret ile de mümkün olduğundan gereksiz olduğunu ifade ediyor. Brifingde ayrıca doğrudan ticaretin Kıbrıslı Türklerin tüm dış giriş kapılarını kapatan Kıbrıs Rum yasalarını çiğneyeceğini ve DTT nin Kıbrıs ın kuzeyini hatalı bir şekilde AB nin dışındaki bir toprak olarak ele aldığını belirtiyor. 81 Ancak Ağustos 2004 te Kıbrıs Cumhuriyeti müteveffa cumhurbaşkanı Tassos Papadopoulos, Kıbrıslı Türklerin AB denetimini, limanın yönetimine Kıbrıslı Rumların da ortak olmasını ve Türk askerlerinin Maraş tan çekilmesini kabul etmeleri durumunda kuzeydeki Gazimagosa limanından AB ile ticaret yapmalarına izin verilmesini önerdi. Kıbrıslı Rumlar bu teklifi 2005 te yinelediler ve koşullar arasına kuzeyde terk ettikleri malların satışının veya üzerinde inşaat yapılmasının ertelenmesini de eklediler. Bir anlaşmaya varılamadı. Bunun nedeni büyük ölçüde Maraş ın iadesi karşılığında Kıbrıslı Türklerin Ercan havaalanının yasallaşmasını talep etmesiydi. Türkiye yi bazı limanlarını Kıbrıs Rum trafiğine açması ve Kıbrıslı Rumların Türkiye nin AB müzakerelerindeki engelleri kaldırması yoluyla Türkiye yi Ek Protokol ü uygulamaya başlamaya ikna etmeye yönelik ve çoğu başarısızlığa uğramış pek çok girişimin bir parçası olarak AB nin dönem başkanı Finlandiya, 2006 da Gazimagosa limanının iki toplum için de AB gözetiminde uluslararası 77 AB, müktesebat kuzeyde askıda olsa da Kıbrıs ın tamamını AB toprağı olarak görüyor. 78 Proposal for a Council Regulation, a.g.e. 79 Bakınız Hatay, Mullen ve Kalimeri, Intra-Island Trade in Cyprus, a.g.e. 80 Dışişleri Bakanı Kyprianou nun verdiği mülakat, Kathimerini, 12 Eylül 81 Büyükelçi Erato Kozakou-Marcoullis, The Alleged Isolation of Turkish Cypriots: Myth and Reality [Kıbrıslı Türklerin İzolasyon İddiası: Söylence ve Gerçekler], Kıbrıs Cumhuriyeti Basın ve Enformasyon Ofisi, Aralık 2006.

12 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 12 ticarete açılmasını önerdi. Kıbrıslı Rumların Maraş a dair, Kıbrıslı Türklerin ise Ercan a dair talepleri bu çabanın da sönmesine yol açtı. Temmuz 2010 da Hristofyas Gazimagosa limanını iki toplum için de açma önerisini yeniden gündeme getirdi ve buna Kıbrıs Türk kesimine yakın tarihi kenti ortaklaşa restore etmeyi ekledi. AB nin limanı idaresini değilse de gözetimini kabul etse de Kıbrıslı Rumlar bunu reddetti; çünkü Kıbrıslı Rumlar ek olarak Maraş ın iadesini talep etmeyi sürdürüyorlardı. 82 Doğrudan ticaret karşılığında Maraş ın iadesi koşulunun en ılımlı Kıbrıslı Türkler tarafından bile kabul edilmesi neredeyse imkansız ve Kıbrıslı Rumların hukuki argümanlarını zayıflatır nitelikte. 83 Doğrudan ticaretin bölünmeyi teşvik ettiği yanlıştır; oysa bloke etmenin teşvik ettiği doğrudur. Gazimagosa, halihazırda iyi şekilde işliyor; ancak bu bir şekilde Kıbrıslı Türkleri Türkiye ye bağlıyor. Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıslı Türklerin doğrudan tercihli ticaret yapmalarını yasaklamayı başardıkları 1994 yılından önce (ki bu önlemin getirdiği yüksek tarifeler, Kıbrıslı Türk konfeksiyon sektörünü yok etti) Kıbrıslı Türklerin ihracatının yüzde 78 i AB ye yapılıyordu yılına gelindiğinde bu rakam yüzde 19 idi. 84 İlkelere dair siyah/beyaz argümanlar, adadaki karmaşık hukuki, siyasi ve ekonomik duruma uygun düşmüyor. Kapsamlı bir çözüm öncesinde limanın iki toplum tarafından idaresini talep etmek, gerçekçi değil. Limanın idaresinin federe mi yoksa kurucu devletin mi yetki alanına gireceğine karar verecek olan kapsamlı görüşmelerin sonucu hakkında önceden yargıda bulunmaya gerek yok. Kıbrıslı Türkler, çözümü beklerken Gazimagosa dan yapılacak ihracatın AB tarafından gözetimini kabul edebile- ceklerini ifade ettiler. 85 Bu, gerek Kıbrıslı üreticilere gerekse de AB li tüketicilere yararlı olacaktır. Kıbrıs Rum makamları, Gazimagosa yı kapalı liman olarak nitlendiriyorlar ve bu Kıbrıs Türk limanına uğradıktan sonra Kıbrıs Rum sularına girme hatasını yapan kaptanlara birkaç yılda bir hapis cezası veriyorlar; ancak bu yasağı uygulamak için gereken araçlara sahip değiller ve her yıl yaklaşık gemi bu limana demir atıyor. 86 Avrupa Komisyonu, bu konuda bir yasaklama olmadığını belirtti. 87 Ayrıca Kıbrıs Türk kesiminin hukuki olarak AB toprağı olduğunu ve Kıbrıs Cumhuriyeti nin bir parçası olduğunu; ancak AB müktesebatının askıda olması nedeniyle mali ve gümrük kapsamının dışında olduğundan ticari açıdan üçüncü ülke olarak değerlendirilmesi gerektiğini öne sürüyor. Hukuki açıdan AB, diğer bazı AB topraklarına da dış ticaret kuralları uygulayabiliyor ve uyguluyor da 88, bu nedenle mantıken aynısını Kıbrıslı Türklerin denetimindeki bölgelere de uygulayabilir. Katılım Anlaşmasının 10. Protokolü nde bu Protokol deki hiçbir madde, bölgenin ekonomik gelişimini sağlamak amacını taşıyan önlemleri engellemeyecektir ifadesi yer alıyor. Bu şartlar altında Gazimagosa dan yapılacak ticaret, fiilen bir Kıbrıs Türk devletinin tanınması anlamına gelmeyecek; bunun yerine ihracat belgelerini hazırlayacak olan ve 1960 dan önce kurulduğu için Kıbrıslı Rumlar tarafından tanınan ender kurumlardan biri olan Kıbrıs Türk Ticaret Odası na dayanacaktır. Gazimagosa nın açılması, tüm Kıbrıslıların AB ye daha fazla erişimini sağlayacak ve yatırımı teşvik edecektir. İki tarafın refah seviyelerinin birbirine yaklaşması, siyasi açıdan eşit toplumların ve kurucu devletlerin yeniden birleşmesine yardımcı olacak ve adadaki yönetimi iyileştirecektir Kasımda yaptığı bir konuşmada Kıbrıs Türk lideri Eroğlu, Maraş ın ancak toprakla ilgili müzakerelerin parçası olarak görüşülebileceğini söyledi. Maraş toprak la görüşülür, Kıbrıs Gazetesi, 7 Kasım 83 Bu, Kıbrıslı Türkler için küçük düşme olur. Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıslı Türklerin eski lideri Talat, Brüksel, 29 Kasım Eğer doğrudan ticaret bir statü sorunuysa o zaman statü üzerinde çalışalım. Bunu Maraş tan ayıralım. Sorunun doğrudan ticaret mi yoksa başka bir şey mi olduğu böylece anlaşılır. Kıbrıslı Rumlar açık olmalılar. Maraş, uygun bir başlangıç noktası değil. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ocak Maraş ın iadesinin Kıbrıs Türk yönetiminin tanınmaması ilkesinde DTT nin hukuki açıdan reddini nasıl değiştirebileceği sorulduğunda bir Kıbrıslı Rum yetkili şunları söylüyordu biz, zayıf tarafız, belki de bu nedenle ilkelerimizi esnetmeye daha hazırız.. Kriz Grubu na verilen mülakat, Lefkoşa, Mayıs 84 Akyel ve Pope, The Lisbon Treaty, a.g.e. 85 Kıbrıslı Türklerin eski lideri Talat, AB nin ihracatı denetleyebileceğini kabul ettiğini, ancak limanı yönetmesini reddettiğini söylüyordu. Kriz Grubu na verilen mülakat, Brüksel, 29 Kasım 86 Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Aralık 87 Avrupa Parlamentosunun bir sorusuna Avrupa Komisyonu nun verdiği yanıt, 18 Ocak Örnek olarak Ceuta, Melilla, Cebelitarık, Büsingen, Campione d Italia ve Helgoland ı sayıyor. Proposal for a Council Regulation, a.g.e. 89 Kıbrıslı Türklerin ekonomik gelişimiyle ilgilenmedikleri, onları güçsüzleştirmek için tamamen kurutmaya çalıştıkları hissine kapılıyorum. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Ocak Bizi izolasyona zorlamanın bazı sonuçları ortaya çıktı. Daha büyük bir kara borsamız var, kumarhaneler var, uyuşturucu ve insan kaçakçılığı var. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Erol Kaymak, Kıbrıslı akademisyen ve kamuoyu araştırmacısı, 31 Ocak 2011.

13 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 13 V. MARAŞ Türk askerleri, Gazimagosa nın güneyinde bulunan boş, etrafı kapatılmış eski bir tatil yeri olan Maraş ı 1974 işgalinden bu yana başlangıçta gelecekteki bir çözümde pazarlık kozu olarak kullanmak üzere işgal altında tutuyor kilometrekarelik bir alan içinde terk edilmiş 100 den fazla otel, ev, yüzlerce işletme, kamu binaları, restoranlar, müzeler ve okullar, bir mezarlık ve birkaç kilise bulunuyor. Yaklaşık 36 yıl önce (çoğunluğu Kıbrıslı Rum olmak üzere) kişinin yaşadığı bir yer olan bu şehir, Türk ordusunun kullandığı sahildeki iki otel dışında şimdi tamamen boş. Önceleri önemli bir tatil merkezi olan 3 kilometrelik plajı artık kapalı. 91 Kıbrıslı Rumlar, buranın BM himayesi altında esas sahiplerine iadesini ve nihayetinde Kıbrıslı Rumların siyasi kontrolüne devredilmesini istiyorlar. Maraş, önerilen pek çok güven arttırıcı önlemler pakedinde yer aldı. Kıbrıslı Türkler ve Türkiye, Maraş da dahil olmak üzere tüm toprak düzenlemelerinin ancak kapsamlı bir çözümün parçası olabileceğini 92 ve bireysel tazminatların Taşınmaz Mal Komisyonu tarafından karara bağlanması gerektiğini her zaman değil ancak genel olarak öne sürüyorlar. Daha Mayıs 1979 da kapsamlı siyasi çözümden önce Kıbrıslı Rumların Maraş a yeniden yerleşebileceklerine dair iki taraf da anlaşmıştı. 93 Güvenlik Konseyi nin 550 (1984) ve 789 (1992) nolu kararlarında BM yönetimine 90 Askerler bu toprağı iki günde aldı ama [Türk] siyasetçiler on yıldan fazladır hiçbir sonuç alamadılar. Kenan Evren, eski cumhurbaşkanı ve 1974 Kıbrıs operasyonu sırasında kara kuvvetleri komutanı, bakınız Hugh Pope ve Nicole Pope, Turkey Unveiled: A History of Modern Turkey [Çıplak Türkiye: Modern Türkiye nin Kısa Tarihi] (New York, 2004), s Ne var ki üst rütbeli Türk askerleri, yeniden birleşme konusunda şüpheci ve Maraş ı bırakma konusunda isteksiz olageldi. Bunlardan birinin Dışişleri Bakanı Gül e buranın boşaltılmasını da kapsayan 2006 daki Finlandiya önerilerinin kabul edilmemesi için uyaran bir mektup gönderdiği söyleniyordu. Ordu, bu iddiayı reddetti. Vatan, 3 Aralık Maraş taki mülklerin neredeyse tamamı Kıbrıslı Rumlara ait; uluslararası mahkemeler, buradaki topraklarının büyük bölümünün Britanya nın sömürge yönetimi sırasında Türk Müslüman evkafından zorla alındığına dair Türklerin iddilarını redetti. Kriz Grubu raporu, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmazını Aşmak, a.g.e. 92 Kasımda BM nin de dahil olduğu üç taraflı görüşme öncesinde Ban Ki-moon a gönderdiği mektupta Eroğlu, Maraş ın statüsünün kapsamlı bir çözümün parçası olması gerektiğini yazdı. Zaman, 4 Kasım 93 Rauf Denktaş ile Sipros Kipriyanu arasında imzalanan on maddelik girişim, BM himayesinde Maraş ın çözümü konusunda uzlaşılmasıyla eş zamanlı olarak kapsamlı bir çözümün anayasal ve toprağa dair yönleri üzerinde muhatapların değerlendirmelerinin başlamasına öncelik veriyordu. Bu şekilde Maraş a dair anlaşma, Kıbrıs sorununun diğer boyutlarına dair tartışmaların sonuçlarını beklemeksizin uygulanabilecekti. devredilmesi talep edilmişti. Eski Genel Sekreter Boutros- Ghali nin 1992 deki Fikirler Dizisi nin ardından yapılan müzakerelerde Kıbrıslı Rumlara iadesi düşünülüyordu, ancak müzakereler kısa sürede duraksadı te Kıbrıslı Türkler Türkiye nin de desteğiyle Annan Planı nın bir parçası olarak Maraş ın Kıbrıs Rum yönetimine bir yıl içinde iade edilmesini kabul ettiler. Kıbrıslı Türklerin Ankara nın desteğiyle hazırladıkları ve BM arabuluculuğunda Eylül 2010 daki görüşmelerde sundukları mülkiyete dair öneriler pakedinde Maraş la ilgili daha fazla fikir de mevcut. Nihai siyasi kontrolü bir kenara bırakarak, iki toplumlu Mülk Geliştirme Şirketi tarafından yürütülmek üzere Maraş ın ada çapında bir kentsel dönüşüm modeline dahil edeceklerdi. 94 Kıbrıslı Türkler, yeniden inşa edilmiş bir Maraş ın kuzeydeki mülklerine geri dönmeye hak kazanan ancak bunun yerine Maraș a yerleşmeyi tercih edecek Kıbrıslı Rumların çoğunu barındırabileceğini umuyorlar. 95 Aralık 2010 da, Kıbrıslı Türk iş adamlarının Kıbrıslı Türklerin kontrolünde ve BM ile eşgüdüm içerisinde Maraş ı yeniden yapılanmaya ve Kıbrıslı Rumların yeniden yerleşimine açma girişimi, Kıbrıslı Rumlar tarafından hiçe sayıldı. 96 Kıbrıslı Türklerin burada çalışmaya ve mal ve hizmet sağlamaya hakları olduğu sürece Maraş ın Kıbrıs Türk kontrolü altında bir özel bölge olarak görmeye istekli olan Türkiye, bu fikri destekler görünüyor. 97 Sözü edilen karmaşık düzenlemelerin hiçbiri uygulanmadı. Türkiye nin ve Kıbrıslı Türklerin 1979 da uzlaşıldığı üzere bir çözüm öncesinde Kıbrıslı Rum mülk sahiplerinin geri dönmelerine izin vermeye hâlâ istekli oldukları varsayılırsa nihai statüsü beklenirken süresiz BM kontrolü altında Maraş ın sahiplerine iade edilmesi görüşmelerini başlatarak yeni bir başlangıç yapmaları gerekir. Kapsamlı bir anlaşmaya ulaşıldığı zaman Kıbrıslı Türklerin önemli miktarda ve yoğun bir Kıbrıs Rum nüfusunun bulunacağı Maraş ın kontrolünü ellerinde bulundurmamaya gayret etme ihtimali yüksek; zira az sayıda Kıbrıslı Rumun yaşayacağı bir Kıbrıs Türk kurucu devletinin parçası ola- 94 Bakınız Kriz Grubu raporu, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmazını Aşmak, a.g.e 95 Kriz Grubu na verilen mülakatlar, görüşmeleri yakından takip eden Kıbrıslı Türkler, Lefkoşa, Ekim 96 Kuzeydeki Kıbrıs Türk tarafı, mal, hizmet ve sermaye sağlayacaktı ve şehrin tam iadesi, kapsamlı bir çözümün kapsamı dışında değerlendirilmeyecekti. İşadamlarının Maraş önerisi, Yeni Düzen, 3 Aralık Güzelyurt un Kıbrıslı Rum belediye başkanı, öneriyi bölünme yarattığı ve Maraş ı Kıbrıslı Rumlara iade etme çabalarına son verdiği gerekçesiyle kınadı. Proposal to open Varosha throwing us a time bomb [Maraş ı açma önerisi bize atılacak saatli bir bombadır], Cyprus Mail, 8 Aralık 97 Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Aralık

14 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 14 cağı iki kesimli, iki toplumlu federasyon fikirlerini bu yoğun Kıbrıs Rum nüfusu bozacaktır. Türkiye ve Kıbrıslı Türklerin bu geçişi tek taraflı olarak yürütmeleri herkes için avantajlar sağlayacaktır. Başta oteller ve ticari mülkleri olmak üzere Maraş taki binaların çoğu yeniden inşa edilmeli ve Kıbrıs Türk şirketleri, bu gelişim hamlesinden payına düşeni alabilirler. 98 Mülklerin sahiplerine danışılarak ve BM nin inisiyatifinde hazırlanacak bir gelişim planı ve BM nin gözetimi olmalı; böylelikle ihaleler iki taraftaki tüm özel şirketlere açık yapılmalı. Türkiye Ek Protokolü uygularsa gelişmiş inşaat sektörünün bu ihalelere katılması mümkün olacaktır. AB nin finansmanı, Kıbrıs ta bir çözüme doğru ilerleme sinyali verebilir. 99 Ayrıca Türkiye, Kıbrıslı Rum mülk sahiplerinin mülklerine erişimlerini engellemesinden doğacak milyarlarca avroluk ceza yükünden kurtulabilir. 100 Kıbrıslı Rumlarda güven yaratılabilir, bu da siyasi çözüme dair görüşmeleri kolaylaştırabilir. Kıbrıslı Rumlar, yeniden yapılanma tamamlanana dek on ile on beş yıl sürecek bir BM kontrolünden memnun olacaklarını, ancak sahil kasabasının sonunda onlara iade edilmesini beklediklerini ifade ediyorlar. 101 Söz konusu son adım, siyasi çözüme bağlı olacaktır; fakat Maraş ı geçici olarak BM yönetimine vermek ve nihai statüsünü kapsamlı çözüme bağlamak, Türklerin genel itibariyle tercihi olan gevşek bir federe çözüm olması muhtemel olan kapsamlı anlaşma karşısında Kıbrıslı Rumların şevkini arttıracaktır. 102 VI. ERCAN HAVAALANI Kıbrıs Türk kesimindeki Ercan Havaalanında gerçekdışı bir hava hakim. 103 Hiçbir uluslararası havayolu şirketi buraya uçamadığı için Kıbrıslı Türkler izolasyondan şikayet ederken ve Kıbrıslı Rumlar resmi olarak havaalanının yok sayılması mümkünmüş gibi davranırken Türkiye den resmi ve birçok özel havayolu şirketi, buradan haftada 60 uçuş gerçekleştiriyor. On kadar uçuş, Türkiye ye uğradıktan sonra Avrupa nın veya dünyanın diğer şehirlerine varıyor; 104 modern havaalanından yapılan iniş ve kalkışlar internetten takip edilebiliyor. Kıbrıslı Rumların bazen İstanbul a gitmek için kullandıkları gibi Avrupalı ve Amerikalı turistler de zaman zaman Kıbrıs Rum kesimindeki tatillerine gitmek için bu havaalanını kullanıyorlar. Ne var ki Ercan, ateşli tartışmaların bir konusu olmayı sürdürüyor. Lefkoşa, Kıbrıs ta uluslararası alanda tanınan yönetim olarak Türkiye nin ötesindeki doğrudan uçuşları engelleme hakkını başarılı biçimde dile getirdi. 105 Böylesi bir ulaşımın Kıbrıs Türk yönetimine kabul edilemez bir meşruiyet kazandıracağını düşünüyorlar. 106 Türkiye dışında Ercan a yapılmış doğrudan uçuşlardan biri olarak kayda geçen Bakü den Temmuz 2005 te yapılan tek bir Azerbaycan uçuşu, Kıbrıslı Rumların Güney Kafkaslar için AB Komşuluk Politikasını altı ay boyunca engellemesi ile sonuçlandı. 98 İronik olan şu ki Kıbrıs Rum iş dünyası bu konuda ikircikli. Zira yeni ve lüks bir tatil yeri kendi kesimlerindeki mülk fiyatlarını kötü yönde etkileyebilir. Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Kasım 99 Gazimagosa yı yapabiliriz BM ile birlikte. Bu, Lizbon sonrası üye devletleri birleştirecek bir güç olabilir. Hem Hristofyas ın hem de Eroğlu nun imzalayacağı bir mektup reddedilemez. Kriz Grubu na verilen mülakat, AB yetkilisi, Brüksel, Kasım Biz ödeyeceğiz. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı yetkili, Brüksel, Ocak Ancak AB den bir başka yetkili, AB ülkelerinin Kıbrıslı Rumların 2004 teki 8 milyon avroluk Maraş ı yeniden inşa paketlerini desteklemekte isteksiz olduklarını, çünkü bunu özel bir plajın yeniden geliştirilmesi projesi olarak gördüklerini söylüyordu. 100 Yerlerinden edilmiş mülk sahipleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nde ve Kıbrıs Türk Taşınmaz Mal Komisyonu nda (TMK) milyonlarca avroya tekabül etme potansiyeli bulunan pek çok dava açtılar. Bakınız Kriz Grubu raporu, Kıbrıs: Mülkiyet Çıkmasını Aşmak, a.g.e. (TMK da bulunan) en büyük dava, yaklaşık 115 milyon avroluk ve Maraş ile ilgili. 101 Kriz Grubu na verilen mülakat, üst düzey Kıbrıslı Rum yetkili, Lefkoşa, Kasım 102 Maraş iade edildiğinde Kıbrıslı Rumlar, [sıkı bir federasyonun müzakerelerine olan] ilgilerini kaybedecekler. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunanlı siyaset araştırmacısı, Atina, Kasım 103 II. Dünya Savaşı sırasında Britanya tarafından Lefkoşa da yapılan bu ilk havalimanı, Kıbrıslı Rumlar tarafından yakınındaki bir köyün ismi olan Tymbou olarak biliniyor ve şimdiki adı, Türk hava kuvvetlerinin 1974 işgalinin ilk gününde ölen bir ileri hava kontrolöründen geliyor. 104 Ercan Türkiye dışında hiçbir ülke tarafından tanınmadığı için hiçbir uluslararası uçuşun bu havalimanından veya buraya yapılması teorik olarak mümkün değil. Pratikte ise havalimanı ve bazı seyahat acentaları, kalkış bilgi ekranları, reklamları ve bilet satışlarında uçuşları uluslararası destinasyonlara doğrudan olarak yazıyorlar. Örneğin bakınız Kıbrıs Türk yönetimi uluslararası alanda tanınmadığından 1944 Chicago Sözleşmesi uyarınca Ercan ın kullanımına izin veremiyor. Yalnızca Lefkoşa, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü ne (ICAO) başvurabiliyor. Bakınız Restrictions imposed by the Republic of Cyprus on vessels calling illegally at ports in the occupied areas of Cyprus [Kıbrıs ın işgal altındaki bölgelerinde bulunan limanlara yasadışı olarak uğrayan taşıtlara karşı Kıbrıs Cumhuriyeti tarafından uygulanan kısıtlamalar], Doğrudan uçuşlar, Kıbrıs Rum yetkilileri tarafından gerçekten hiçbir yere varmayacak bir girişim olarak görülüyor. Ayrı bir hava sahasının tanınması anlamına gelir, ki böyle birşey olamaz. Kriz Grubu na verilen mülakat, Alexandros Lordos, çözüm yanlısı, Kıbrıs Rum kamuoyu araştırmacısı, Lefkoşa, 27 Mayıs

15 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 15 Kıbrıslı Türk ve Türk liderler, sık sık doğrudan uluslararası uçuş yapılması çağrısınında bulunuyorlar ve bunlardan bazıları, Ercan ın açılmasının Ek Protokolün uygulanması için Türk politikacılara siyasi bir kılıf sunmak için gerekli olduğuna inanıyorlar. 107 Londra, Birleşik Krallık tan uçuş yapılmasını destekledi, 108 ancak Türkiye de kurulu şirketler, Ekim 2010 da bu güzergah için yargıçlarının bağımsızlığını ilan eden Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin tanınmasını yasaklayan Güvenlik Konseyi kararlarına atıfta bulunduğu Britanya mahkemesinin onayını almayı başaramadılar yılı sonlarında Avrupa Komisyonu Dönem Başkanı Belçika, bir çözümde arabuluculuk çabalarının parçası olarak Kıbrıslı Türklerin muhtemelen BM kodları ve bir düzeye kadar BM gözetimi altında yapılacak charter uçuşları şeklinde olmak üzere Ercan dan yapılacak hava trafiğini yasallaştırma 110 önerilerini Kıbrıslı Rumlara iletti. 111 Şimdilik mülkiyeti ve ticari yönetimi Kıbrıslı Türklere bırakılmalı ve havaalanının yetkinliği ana müzakerelerde karara bağlanmalı. 112 Kişilerin girişi, Kıbrıs Cumhuriyeti kriterlerine göre düzenlenmeli ve vize rejimi tüm Türk vatandaşlarının adanın tamamını ziyaret edebilmelerini sağlayacak şekilde değiştirilmeli. AB, ayrıca Ercan a yapılan sivil hava trafiğinin yönetimini denetlemeli; ancak yakındaki Ankara Uçuş Bilgi Bölgesi, şimdi de olduğu gibi Ercan Kontrol ü bu bölgeye girmek üzere olan araçlar için irtibat noktası olarak tayin etmeyi sürdürmeli. Bu, Kıbrıs Türk kesiminin hava sahasının kontrolü sorununu çözmeye yardımcı olacak ve böylelikle seyahatleri daha 107 Karşılığında birşey almak zorundalar, ve bu Ercan olmalı. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, Türk yetkili, Şubat Yasal engeller olmasa hükümet, Kıbrıs Türk halkının izolasyonuna son vermeye kararlıdır ve bu konuda Avrupa Birliği nin ve Birleşmiş Milletler in girişimlerini desteklemektedir. Bu bağlamda Hükümet, Birleşik Krallık ile kuzey Kıbrıs arasındaki doğrudan uçuşların Kıbrıslı Türklerin izolasyonuna son verilmesine maddi olarak katkıda bulunacağı fikrini dile getirmiştir. Kraliyet Mahkemesi, karar [2010] EWCA Civ 1093, 12 Ekim 109 Güvenlik Konseyi nin 541 (1983) nolu kararı, bağımsız Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin ilanını kınadı ve yasal olarak geçersiz saydı ve tüm devletleri Kıbrıs Cumhuriyeti nin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı göstermeye davet etti. 550 (1984) nolu karar, tüm devletleri sözde devleti tanımamaya çağırdı. Türkiye dışında hiçbir ülke de tanımıyor. 110 Uluslararası denetim altında Ercan havaalanını sınırlı uluslararası uçuşlara açmayı amaçlayan fizibilite çalışmaları, tartışmalarda yer almıştır. Kriz Grubu na gönderilen eposta, Avrupalı diplomat, Şubat Kriz Grubu na verilen mülakat, uluslararası yetkili, İstanbul, Ocak Annan Planında uluslararası hava ve deniz ulaşımına dair konular federal hükümetin yetki alanındaydı. güvenli kılacaktır. 113 Tüm taraflar için önemli bir adım, diğerine tam bilgi temin etmesi, böylelikle Lefkoşa, Ankara ve Ercan daki kontrolörlerin bilgisayar ekranlarında aynı uçakları görmeleri olacaktır. Ercan ın kontrollü şekilde kullanılması, Kıbrıslı Türklerin AB ye bir nebze dahil olmalarını sağlayacak; Kıbrıslı Rumlara iyi niyet ve mevcut durumda halihazırda sahip olmadıkları bir etki kazandıracaktır. Öte yandan havaalanının işletilmesinin reddedilmesi, onun sürekli olarak büyümesini engelleyemedi ve Türkiye yi ve Kıbrıslı Türkleri başarısız biçimde cezalandırmaktan öteye gidemedi. 114 Kıbrıslı Rumların eski bir dışişleri bakanı, yurttaşlarını 21. yüzyılın Don Kişot ları olmamaları konusunda uyardı: Biz Kıbrıslı Rumlar kendi dünyamızda yaşıyoruz. Ayağımızın altındaki zemin hiç durmadan çekilirken Robin Hood un gelip bizi haklı çıkarmasını bekliyoruz. Hâlâ hayallerimizin peşinde koşuyoruz. Eskiden iyi olanı reddeder, daha iyi olanı hedeflerdik. Şimdiyse artık iyi yok, vasat ile tahammül edilebilir arasında tercih yapmamız gerekiyor. 115 VII. ASKER SAYILARINDA ŞEFFAFLIK Türk ve Kıbrıslı Rum liderlerin son üç yıldır askeri tatbikatları ertelemeleri, güven arttırılmasına katkıda bulundu. Ankara, bir adım daha ileri giderek Kıbrıs garnizonundaki asker sayısını belirlemeye istekli olduğunu beyan edebilir. Karşılıklı olarak uzlaşılacak asker çekilmesi, nihai siyasi çözümün bir parçası olmalı. Kamuoyu yoklamaları Kıbrıslı Türklerin Türkiye nin kalıcı askeri varlığına ve garantilerine ihtiyaç duyduklarına inandıklarını gösteriyor 116 ; ancak Ankara, askerlerinin çoğunu çekme niyeti 113 AB nin belli başlı nakliye uçakları da dahil olmak üzere Kıbrıs üzerinden her gün uçuş yapılıyor ve birbiriyle konuşmayan ve Türk hava sahasının üzerindeki alanda araçların kontrolü için birbiriyle rekabet eden iki ayrı hava kontrolör grubuyla muhatap olunuyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Avrupalı diplomat, Lefkoşa, Kasım Yaşanan pürüzler arasında Ercan kontrol, Ankara kontrolü temsil ederken pilotların resmi olarak iletişim kurmaları mümkünken diğer durumlarda onu kibarca göz ardı etmelerinin istenmesi bulunuyor. Bakınız Uncivil Aviation, Aerosafety World, Ağustos 114 Bazen [Kıbrıslı Rum] müvekkillerimin sadece intikamı amaçladıklarını düşünüyorum. Kriz Grubu na verilen mülakat, Kıbrıs Rum hükümetini yurt dışında temsil eden avukat, Nisan 115 Nicos Rolandis, A secretary-general who does not smile any more [ Artık gülümsemeyen bir genel sekreter], Cyprus Mail, 19 Aralık 116 Kıbrıslı Rumların yüzde 98 i yabancı askerlerin çekilmesi ve yüzde 96 sı dış devletlerin garantisinin ve müdahale hakkının bitmesini isterken Kıbrıs Türk toplumunda bu rakamlar yüzde 31 ve yüzde 25 e düşüyor. Cyprus 2015, a.g.e.

16 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 16 konusunda açık olmalı. AB toprağını askeri açıdan işgal ettiğine dair algıları sonlandırmadan Türkiye nin AB ye girmesi asla mümkün değil, Kıbrıslı Rumları çekilmeye istekli olduğuna dair ikna etmeden de askerlerinin çekilmesini sağlayacak siyasi çözüme ulaşması mümkün değil. Asker sayımına izin vererek Türkiye, hiçbir askerin gerçekten çekilmesine gerek kalmadan Kıbrıslı Rumların tehdit algılarını azaltmayı başarabilir. BM veya karşılıklı olarak anlaşılacak bir başka mekanizma, kişilik Kıbrıs ın milli muhafızlarıyla birlikte emekli Yunan askerler ve Britanya nın egemen üsleri de dahil olmak üzere adadaki tüm askerleri kayıt altına alabilir. Böylesi bir araştırma mekanizması, her türlü siyasi çözümün parçası olarak gerekecektir. Bunun Türk askerlerinin gerçek sayısı ile Kıbrıslı Rumların inandığı miktar arasındaki önemli farkı ortaya koyması neredeyse kesindir. Lefkoşa yetkilileri, resmi olarak olduğunu söylüyorlar; BM, gayriresmi olarak olduğunu tahmin ediyor; 117 ve Türkiye bazı toplantılarda bu sayının sadece olduğunu söylüyor. 118 Çözüm müzakereleri yeni bir ivme kazanırsa Türkiye güven inşa etme amaçlı çekilme gerçekleştirebilir. Türkiye yalnızca 40 mil ötedeyken Kıbrıslı Türklerin güvende hissetmesi için gerekenden daha fazla asker adada bulunduruluyor. Ankara nın 1960 anlaşmalarında olduğu gibi nihai olarak 650 Türk ve 950 Yunanlı askerin kalmasını öngören Annan Planı nı kabul etmesinin nedenlerinden biri buydu. Türk askerlerinin çekilmeye hazırlandığına dair gerçek bir kanı, Türkiye nin BM barış gücünün sayısının azaltılması veya çekilmesi konusunda diğerlerini 119 de ikna etmesine yardımcı olacaktır. 120 Aynı şekilde şeffalığı ve güveni tesis etmek için Kıbrıslı Rumlar ve Kıbrıslı Türkler, eş zamanlı olarak adanın tamamında nüfus sayımı yapmak üzere birlikte uluslararası toplumun yardımını istemeliler. Bu, Kıbrıs Cumhuriye- 117 Kriz Grubu na verilen mülakat, uluslararası yetkili, Lefkoşa, Kasım 118 Kriz Grubu na verilen mülakat, Türk yetkili, Ankara, Haziran 119 BM Kıbrıs Barış Gücünün çekilmesi için normalleşme yaşandığı ve Türkiye nin bir tehdit olmadığı izlenimini yaratmak zorundayız. Kriz Grubu na verilen mülakat, müzakerelere yakın bir Kıbrıslı Türk, İstanbul, Kasım 120 Uluslararası yetkililer bu seçeneği daha sık dile getiriyorlar, ancak Güvenlik Konseyi nde Kıbrıslı Rumların önde gelen destekçilerinden olan Rusya bunu reddediyor. Kriz Grubu na verilen mülakatlar, diplomatlar, New York, Haziran Genel Sekreter Ban Ki-moon, yakın zamanda Güvenlik Konseyi nin BM Kıbrıs Barış Gücü nün uzatılması sırasında (1953 nolu Karar) gelişmelere daha iyi ayak uydurabilmek için önerilerde bulunmak üzere Birleşmiş Milletler in Kıbrıs taki mevcudiyetinin geniş çaplı bir değerlendirmesini yapma planından bahsederek bunun imasında bulundu, 15 Aralık ti nin bir sonraki nüfus sayımı ile (1 Ekim 2011) aynı zamanda yapılabilir. Nüfus sayımı, Kıbrıslı Rum ve Türklerin ikisinin de bilmek istediği, kuzeydeki Türkiye kökenli yerleşimcilerin sayısı 121 başta olmak üzere pek soruyu yanıtlayacaktır. 122 Ayrıca Türk yetkililerin bile bilmediği kuzeydeki gerçek nüfusu belirleyecektir. 123 Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıslı Türklerin kendi nüfus sayımlarını yapmak üzere yetkililerine AB tarafından verilen yardıma yaptıkları itirazlarından vazgeçmeliler, böylelikle uluslararası denetimi kendileri önlerken aynı zamanda da denetimin yokluğundan şikayet etme ve sonra da argümanlarının bir kısmını bu verilere dayandırma paradoksunu ortadan kaldırmalılar. 124 VIII. ÇÖZÜMÜ BEKLERKEN DİYALOG Türk ve Kıbrıslı Rum yetkililerin birbirleri hakkında konuşurken seslerindeki öfkeli ton, karşılıklı duyulan hırsın düzeyi hakkında büyük ipuçları veriyor. Karşı tarafın hedeflerine dair derin yanlış anlamalar, özellikle de diğerinin bir çözümü samimi olarak istediğine dair inançsızlık, nedenini diyaloğun neredeyse hiç var olmamasına borçlu. Bunun bir nedeni, Ankara nın Kıbrıs Rum yetkililerin otoritesini tanımayı reddetmesi ve Kıbrıslı Rumların, BM 121 Kıbrıslı Türklerin 2006 da yaptığı nüfus sayımı sırasında sorulan sorular, gelecekte yapılacaklar için sağlam bir temel sağlayabilir. Sayım sonuçlarına göre de fakto nüfus , bunların i sadece bağımsızlığını ilan etmiş Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı, i çifte vatandaş (aralarında i Türk vatandaşı) ve i sadece Türk vatandaşlığına sahip. 122 Çözüm öncesinde nüfus sayımı yapılmasını talep ediyoruz, böylelikle kimin yerleşimci olup olmadığı belli olacak, böylelikle kimin federe devlet tarafından verilecek Kıbrıs vatandaşlığı alacağını bilebileceğiz. Dimitris Hristofyas, Londra da yaptığı konuşma, 16 Mayıs Kuzeyde kimin turistik amaçlarla, kimin de yasadışı işgücü olarak bulunduğunu saptamak için Kıbrısın kuzeyinde acilen bir nüfus sayımına ihtiyaç vardır. Serdar Denktaş, Kıbrıs Türk Demokrat parti lideri, Kıbrıs, 5 Ocak Buranın nüfusu 250 bin mi, 270 bin mi, 300 bin mi, açık artırmaya çıkmış gibi 1 milyon mu? bu nedenle ciddi bir delvet reformuna ihtiyaç var. Cemil Çiçek, Türk devlet bakanı, Kıbrıs, 6 Ekim 124 Bu konuyla iligli daha önce Kıbrıslı Rumlarla irtibata geçtiğimizde bunu tanıma olarak gördüler ve o kadar çok girişimde bulundular ki ilerleyemedik. Ama yardım etmeye hazırız. Kriz Grubu na telefonda verilen mülakat, AB yetkilisi, Ocak Sözde nüfus sayımı, onu yapan rejimin yasadışı olması nedeniyle uluslararası hiçbir kurum tarafından gözlemlenmediğinden son derece güvenilmezdir. Kıbrıslı Türklerin nüfus sayımı sonuçları Kıbrıs Cumhuriyeti hükümetinin yerleşimcilerin sayısına dair yaptığı tahminleri gösterir niteliktedir. Illegal Demographic Changes [Yasadışı nüfus değişiklikleri], dışişleri bakanlığı,

17 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 17 arabuluculuğunda yapılan görüşmeler dışında Kıbrıslı Türklerin de fakto kurumları ile doğrudan görüşmeyi reddetmesi. Aynı zamanda Kıbrıslı Türkler, Ankara ile Lefkoşa arasındaki geleneksel arabulucu rolünü ender bir koz olarak kıskançlıkla koruyorlar 125 ve Kıbrıslı Türklerin müzakerelerdeki statüsünü korumayı amaçlayan Türk yetkililer tarafından destekleniyorlar. Türk tarafı, Kıbrıs Rum liderliğinin 1963/1964 te Kıbrıs Cumhuriyeti unvanını hukuka aykırı olarak ele geçirdiğini iddia ediyor. 126 Ne var ki Cumhuriyet şimdi AB ve BM nin üyesi ve Ankara, onun yetkilileriyle normal biçimde görüşmeyi reddetme tavrında izole edilmiş durumda. Bu politika, tutarsız biçimde uygulanıyor. Türk yetkililer AB toplantılarında olduğu gibi bazen Kıbrıslı Rumlarla Kıbrıs Cumhuriyeti nin resmi temsilcileri gibi görüşüyorlar. 127 Lefkoşa nın 2012 nin ikinci yarısında AB dönem başkanlığını almasından önce aradaki buzların kırılmasında Türkler ve Kıbrıslı Rumların ortak çıkarı bulunuyor. Büyük bir gelişme, bazılarının Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, bazılarının ise Başbakan Erdoğan ve AB başmüzakerecisi Egemen Bağış ile görüşmek üzere Kıbrıslı Rumları Ankara ya davet ettiği Şubat 2010 da yaşandı. 128 Erdoğan la yapılan toplantı, katılımcıları ve onların Kıbrıslı Rum seçmenlerini Türkiye nin nihayetinde askerlerini çekmesi de dahil olmak üzere çözüm konusunda ciddi olduğuna ikna etti Beni atlamak ve Tayyip e [Erdoğan] gitmek istiyorlar Temsilci benim. Kriz Grubu na verilen mülakat, Derviş Eroğlu, Kıbrıslı Türklerin lideri, Lefkoşa, 3 Haziran 126 BM, 1964 te Kıbrıs a barış koruma gücü göndermek istediğinde muhatap olacağı bir hükümete ihtiyaç duydu. Kıbrıslı Türkleri daha fazla ölümden korumak isteyen Türkiye, muhatabın Kıbrıs Cumhuriyeti olması gerektiğini kabul etti. Lefkoşa daki büyükelçiliği 1963 ile 1974 arasında Cumhuriyet ile etkileşimde olmaya devam etti ve Kıbrıslı Rumlar ve Türkler resmi olarak yıllarında müzakere ettiler. Kriz Grubu na verilen mülakat, emekli Türk ve Kıbrıslı Rum diplomatlar, İstanbul, Lefkoşa, Kasım/Aralık 127 Ortaklık Konseyi toplantısında Türkiye, Kıbrıs temsilcisinin sorularını yanıtlamak durumunda. Bu bana Ionesco nun oyunlarını hatırlatıyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Yunan yetkili, Atina, Kasım 128 İlk toplantı (19 Şubat), Yunan/Türk Forumu ve onun Kıbrıs Bölümü ile yapıldı. İkincisine (27 Şubat) gazeteciler, bir siyasetçi, eski bir üst düzey yetkili, akademisyenler ve çözüm yanlısı Kıbrıslı Rum ve Türk aktivistler katıldı. 129 Türkiye nin samimiyetinden kimse kuşku duymamalıdır, diyordu Erdoğan. Türkiye nin hedefinin kalıcı, kapsamlı bir çözüm olduğunu, üstüne düşeni yapmak istediğini ve bir çözüme saygı duyacağını defalarca vurguladı. Türk askerlerinin çekileceğini, ama bunun ancak çözümden sonra olacağını yineledi. Kriz Grubu da toplantıdaydı. Ne var ki Lefkoşa, bu girişimi reddetti 130 ve Türkiye, iyi niyeti konusunda yetkilileri ve kamuoyunu ikna etmek için çabalarını sürdürmedi. 131 Dışişleri bakanlığı, Kıbrıslı Türkleri görüşmelerde ve Yeşilırmak/Limnitis geçiş noktasının açılmasında desteklemek için yoğun olarak çalışsa da AB katılım sürecinin yavaş ilerlemesinden rahatsız olan ve başka yerlerdeki aktif dış politikasıyla meşgul olan siyasi liderlik, bu konuda aciliyet hissi göstermedi. 132 Ocak 2011 de yeni diyalog imkanları belirdi. Erdoğan, Kıbrıslı Rumların AB nin Kıbrıs a dair çok taraflı bir toplantıya katılması yönünde uzun süredir dile getirdiği talebini kabul etmeye istekli olduğunun sinyallerini verdi ve karşılıklı olarak kabul edilebilecek bir formül henüz bulunamamış olsa da yüz yüze görüşmelerin önemini vurguladı. 133 Kıbrıslı Rumların kendilerini ne kadar tehdit altında hissettiklerini anlayabilmek için Türkiye nin bu temaslara ihtiyacı bulunuyor. 134 Ayrıca Türkiye nin kendi kıyılarından inşa etmeyi planladığı ve Kıbrıslı Türklerin Kıbrıslı Rumlara su satmasını öngören boru hattı gibi siyasi çözümün ötesinde tartışılacak pek çok konu mevcut. Hristofyas, ikili toplantılarda Kıbrıs Cumhuriyeti başkanı olarak resmen tanınma koşulundan vazgeçebileceğinin sinyalini verdi. 135 Bu, on yıllık Yunanistan-Türkiye normal- 130 Türkiye nin sözlerden eylemlere geçmesi ve Kıbrıs ta çözüm istediğini aktif biçimde göstermesi gerekiyor. Stefanos Stefanou, Kıbrıs Basın ve Enformasyon Ofisi, 2 Mart 131 Kıbrıs meseleleri dışında üst düzey bir Kıbrıslı Rum yetkilinin sözlerine göre Türkiye nin 2009 da Ermenistan ile ilişkileri normalleştirmek üzere imzaladığı protokolleri uygulamaması, Yunanistan dan gelen mültecilerin geri kabulü için yapılan anlaşmaların uygulanmaması ve Yunanistan ın Ege deki adaları üzerinde hâlâ süren askeri uçuşlarda olduğu gibi güvensizliğimizin dayanakları mevcut. Kriz Grubu na verilen mülakat, Lefkoşa, Kasım 132 Daha heyecan verici bölgelerdeki dış politika girişimleriyle meşgul olan Ankara, Kıbrıs ı arka plana itti. Nathalie Tocci, The Baffling Short-Sightedness in the EUTurkey- Cyprus Triangle, Istituto Affari Internazionali, Ekim 133 Türkiye nin yaptığı ancak Kıbrıslı Rumların reddettiği Kıbrıslı Rum ve Türk yetkililerin eşit düzeyde bulundukları çok taraflı görüşmeler önerisini destekleyen Erdoğan, şunları söylüyordu: 45 toplantıda hangi sıfat ile oturduysanız o sıfat ile oturun dedim. Kusura bakmayın ama hayvanlar koklaşa koklaşa, insanlar konuşa konuşa denir. Biz de konuşarak anlaşmak istiyoruz. Haberler, Erzurum, 7 Ocak Erdoğan ın açılımı oldukça umut verici, ancak yeterli değil. Doğrudan görüşmelere ihtiyacımız var Hristofyas, Türkiye den ülkesini kontrol etmeyeceğini onlara gösterecek bir hamleye ihtiyaç duyuyor. Sembolik jestler, özürler ve insan hakları ihlallerininin kabul edilmesi, uzlaşmanın temel unsurlarını oluşturuyor. Kriz Grubu na verilen mülakat, Hubert Faustmann, Kıbrıs Üniversitesi nde profesör, Lefkoşa, 26 Mayıs 135 Kıbrıs Cumhuriyeti nin başkanı olarak karşılanma koşulunu açıkça bırakmakla ilgili olarak Hristofyas şunları söyledi: Gül

18 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 18 leşmesinin hızını gecikmeli de olsa yakalamayı sağlayabilir. 136 Eğer Kıbrıslı Rumlar, gayriresmi bir buzları kırma toplantısı için hazırsa Türkiye, Eroğlu nun Hristofyas ile eşit konumda katılması şartından en azından geçici olarak vazgeçmeli. 137 Bir alternatif yaklaşım da Türkiye nin özel toplantılarda dile getirdiği ve Kıbrıslı Rumların Ankara ya gerçekleştirecekleri her ziyaret için Kıbrıslı Türklerin de Atina ya benzer bir ziyarette bulunmaları önerisinin Kıbrıslı Rumlar tarafından kabul edilmesi. Buna Kıbrıslı Rum ve Türklerin başmüzakerecileri tarafından yapılacak kişisel brifing ziyaretleri ile başlanabilir. Benzer şekilde iki taraf, Kıbrıs Türk üniversitelerinin ve spor takımlarının Avrupa daki ağlara ve uluslararası yarışmalara katılabilmelerinin bir yolunu bulmak için yapılan tartışmalara hız vermeliler. Çözümü beklerken bunu başarmanın bir yolu da Kıbrıs Cumhuriyeti nezdinde Kıbrıslı Türk kuruluşlar için geçici bir birim kurulması veya ilgili Kıbrıs Cumhuriyeti kurumlarında ilgili bir bölüm açılması olabilir. Kıbrıslı Türkler açısından bunu kabul etmek, artık den fazla kişinin yaptığı gibi Kıbrıs Cumhuriyeti pasaportunu taşımaktan daha kolay olacaktır. IX. SONUÇ Yaklaşık elli yıl boyunca beş BM Genel Sekreteri, Kıbrıs ın yeniden birleşmesine yardımcı olabilmek için iyi niyet misyonu atadı; ancak hiçbiri şimdiye dek başarılı olamadı. BM arabuluculuğunda yapılan mevcut ana görüşmeler tökezliyor. Bu tür görüşmeler, genel bir siyasi çözüme ulaşmanın, Kıbrıs Türk kesiminin nihai statüsü ve büyüklüğünü karara bağlamanın, Türkiye ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında tam diplomatik ilişkilerin tesis edilmesinin, Türkiye nin ve Kıbrıslı Türklerin Kıbrıslı Rumlara iade edecekleri toprak miktarını saptamanın ve adanın iki ve Erdoğan la gayri resmi bile olsa görüşmek istiyorum. Onlara çözüm vizyonumu anlatmak istiyorum. Kıbrıslı Türkleri göz ardı etmeden Boğaz da Gül ve Erdoğan la bir araya gelelim, balık yiyelim. Kıbrıs sorununu Erdoğan la çözeriz. Milliyet e verdiği mülakat, 7 Ocak Kıbrıs ta iki tarafın bir anlaşmaya varmasını beklemek, ikili ilişkileri sağlam zemine oturtmak için ne Yunanistan ne de Türkiye hazır. Kıbrıs taki siyasiler artık şartların değiştiğini kabul etme becerisine sahip olmadığından Kıbrıs ı göz ardı ederek ilerlemek konusunda da oldukça haklılar. Başyazı, Cyprus Mail, 15 Mayıs 137 Kriz Grubu na gönderilen eposta, üst düzey Türk yetkili, Ocak Hristofyas ın teklifinin ardından Erdoğan, onunla Kıbrıslı Rum ve Türklerin, Yunanistan ın, Türkiye nin ve BM nin bulunacağı bir toplantıda bir araya gelmekten memnun olacağını söyledi. AB yi Kıbrıs görüşmelerinden belirli bir mesafede tutma politikasını uymayarak eğer isterse onun da katılabileceğini belirtti. Haberler, Erzurum, 7 Ocak tarafında sahip olunan mülkler konusunda anlaşmanın yegâne yoludur. Bu nedenle devam etmesi elzemdir. Ne var ki bir açılım olsa dahi halkları anlaşmayı referandumda kabul etmeye ikna etmek, oldukça güç olacaktır. Tarafların derin güvensizliği aşması gerekecek. Atılabilecek adımlar açık. Kıbrıslı Rumlar, Türkiye nin liman ve havaalanlarına erişmek, Maraş taki mallarını geri almak, Türk askerlerinin çekileceğinden emin olmak ve Türkiye ile doğrudan görüşebilmek istiyorlar. Kıbrıslı Türkler, Ercan havaalanından uluslararası uçuşlar yapmak, AB ile doğrudan ticaret yapmak ve spor takımları ve üniversitelerinin uluslararası olaylara katılabilmelerini istiyorlar. Türkiye, AB müzakere başlıklarına Kıbrıslı Rumların koyduğu blokajların sona ermesini istiyor. Yukarıda anlatıldığı üzere bu adımları atmak, adadaki iki kesimli, iki toplumlu gerçeği değiştirmeyecektir. Ancak gerilimleri azaltacak, tüm taraflar arasındaki ilişkileri normalleştirecek, güven hissi inşa edecek ve kapsamlı siyasi çözümün yolunu açacaktır. AB ülkeleri ve kurumları, bu önlemleri desteklemeliler, zira çözüme ulaşılmasında önemli çıkarlara sahipler. AB- NATO arasında etkin kurumsal işbirliğinin, yükselen bir bölgesel güçle düzgün ilişkilerin ve Avrupa nın en hızlı büyüyen ekonomisine tam erişimin garanti edilebilmesi açısından Kıbrıs ta bölünmüşlüğü devam etmesi ve Türkiye nin yabancılaşması, onarılması gereken, son derece olumsuz dinamikler. Sadece Kıbrıslıların dahil olduğu süreç, pek ilerleme kaydedemedi. Dış kuvvetler, tarafları bu brifingde açıklanan adımların bazılarını, tercihen de tamamını uygulamaya teşvik etmeli. Genel durum, AB nin Türkiye ye yenileyeceği üyelik taahhüdü ile daha da sağlamlaştırılabilir. Sürecin yeniden canlandırılması başarılamazsa BM görüşmeleri başarısızlığa mahkum olacaktır. Bu durumda tarafların çözüm yolunda bir adım bile atmakla ilgilenmedikleri sonucuna varacak dış dünyanın kendini uzaklaştırması kimseyi şaşırtmamalı. Kıbrıslı Rumların ne tür bir federasyon istedikleri ve gerçekçi olarak ulaşabileceklerinin ne olduğu; Kıbrıslı Türklerin Türkiye nin mi yoksa birleşik bir Kıbrıs ın mı parçası olmak istedikleri; ve Türkiye nin AB adaylığını gerçekten sürdürmeyi isteyip istemediği soruları da dahil olmak üzere, siyasilerin ilerlemelerine izin verecek iç siyasi tartışmalar yapılıncaya dek hiç müdahil olmayacağı şüphesiz. Lefkoşa/İstanbul/Brüksel, 22 Şubat 2011

19 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 19 EK A KIBRIS HARİTASI

20 Kriz Grubu Avrupa Brifingi No 61, 22 Şubat 2011 Page 20 EK B INTERNATIONAL CRISIS GROUP HAKKINDA Uluslararası Kriz Grubu, yerel araştırmalara ve üst düzey uzman görüşlerine dayalı analizler yaparak, amansız çatıșmaları engellemek veya çözmek üzere çalıșan, 5 kıtada 130 elemanı olan, kâr amacı gütmeyen, bağımsız ve sivil bir organizasyondur. Kriz Grubu nun çalıșma sistemi saha araștırmalarına dayanmaktadır. Çatıșma ve șiddetin olduğu veya beklendiği ülkelerde/bölgelerde siyasi analistlerden olușan ekipleri bulunmaktadır. Grup, söz konusu alanlarda elde ettiği birinci el bilgiyi, tecrübeye dayalı değerlendirmelerle destekleyerek hazırladığı analitik raporları uluslararası alanda etkili olan karar mekanizmalarına sunarak, isabetli karar vermelerini sağlayacak önerilerde bulunur. Kriz Grubu aynı zamanda, dünyadaki çatıșmalar ve yeni çatıșma ihtimalleri hakkında düzenli olarak güncel bilgi sunan CrisisWatch (Kriz Gözetimi) isimli 12 sayfalık aylık bülten yayınlar. Kriz Grubu nun raporları ve bilgilendirme dokümanları e- posta ve posta yoluyla dışişleri görevlilerine, uluslararası kuruluș çalıșanlarına iletilmekte, ayrıca internet sayfasında ( yayınlamaktadır. Kriz Grubu, analizlerine ve çözüm önerilerine destek bulmak için hükümetler, onları etkileyen merciler ve de medya ile yakın temas halinde çalıșır. Siyaset, diplomasi, iș dünyası ve medyanın saygın isimlerinden olușan Kriz Grubu yönetimi, hazırlanan rapor ve tavsiyeleri tüm dünyadaki kıdemli politikacıların dikkatine sunma konusunda doğrudan katkı sağlamaktadır. Grubun eș bașkanlıklarını Avrupa Komisyonu eski Dış İliskiler üyesi Christopher Patten ve eski ABD Büyükelçisi Thomas Pickering üstlenmislerdir. Yürütücü bașkanlığı ise, 2009 Temmuz dan bu yana eski Birleșmiș Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri ve Yugoslavya ile Ruanda için kurulan Uluslararası Ceza Divanlarının baș savcısı olan Louise Arbour yapmaktadır. Kriz Grubu nun merkezi Brüksel dedir. Washington, New York, Londra, Moskova ve Pekin de ise ofisleri bulunmaktadır. Grubun dokuz bölge bürosu (Bișkek, Bogota, Dakar, İslamabad, İstanbul, Jakarta, Nairobi, Priștina ve Tiflis) ve on dört yerel temsilciliği vardır (Bakü, Bangkok, Beyrut, Bujurumba, Dili, Kabul, Katmandu, Kinshasa, Kudüs, Portau-Prince, Pretoria, Saraybosna, Seul ve Șam). Kriz Grubu 4 kıtada mevcut veya potansiyel 60 çatısma alanı ile ilgilenmektedir. Afrika da Burundi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Fildiși Sahilleri, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Eritre, Etiyopya, Gine, Gine-Bissau, Kamerun, Kenya, Liberya, Madagaskar, Nijerya, Ruanda, Siera Leon, Somali, Sudan, Uganda, ve Zimbabve; Asya da Afganistan, Bangladesh, Burma/Myanmar, Endonezya, Keșmir, Kazakistan, Kırgızistan, Myanmar/Burma, Nepal, Kuzey Kore, Pakistan, Filipinler, Sri Lanka, Tacikistan, Tayland, Timur-Leste, Türkmenistan ve Özbekistan; Avrupa da Ermenistan, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Gürcistan, Kıbrıs, Kosova, Makedonya, Rusya (Kuzey Kafkaslar), Sırbistan ve Türkiye; Ortadoğu ve Kuzey Afrika da Cezayir, Mısır, Körfez ülkeleri, Irak, İsrail/Filistin, Lübnan, Suudi Arabistan, Suriye ve Yemen; Latin Amerika ve Karayipler de Bolivya, Kolombiya, Ekvator, Guatemala, Haiti ve Venezüela. Kriz Grubu finansmanını hükümetlerden, vakıflardan, șirketlerden ve bireysel bağıșlardan karșılamaktadır. Halen finans sağlayan hükümetler ve birimleri şunlardır: Almanya Dıșișleri Ofisi, Avustralya Uluslararası Gelișme Ajansı, Avustralya Dıș Ilișkiler ve Ticaret Dairesi, Avusturya Gelișme Ajansı, Belçika Dışişleri Bakanlığı, Kanada Dıș İlișkiler ve Uluslararası Ticaret Dairesi, Kanada Uluslararası Gelișme Ajansı, Kanada Uluslararası Gelișme Araștırma Merkezi, Çek Cumhuriyeti Bakanlığı, Danimarka Dışişleri Bakanlığı, Finlandiya Dışişleri Bakanlığı, Fransa Dışişleri Bakanlığı, Hollanda Dışişleri Bakanlığı, İrlanda Dışişleri Bakanlığı, Japonya Uluslararası İșbirliği Ajansı, Lihtenștayn Prensliği Dışişleri Bakanlığı, Lüksemburg Dışişleri Bakanlığı, Yeni Zelanda Uluslararası Gelișme Ajansı, Norveç Dışişleri Bakanlığı, İsveç Dışişleri Bakanlığı, İsveç Uluslararası Kalkınma Ajansı, İsviçre Federal Dışişleri Dairesi, Türkiye Dışişleri Bakanlığı, İngiltere Uluslararası Gelisme Dairesi, İngiltere Ekonomik ve Sosyal Araștırma Konseyi, ABD Uluslararası Gelisme Ajansı, Slovenya Dıșișleri Bakanlığı. Geçtiğimiz yıllarda finans sağlayan özel vakıf ve kurulușlar sunlardır: Açık Toplum Enstitüsü, Carnegie Sirketler Grubu New York, The Charitable Vakfı, Clifford Chance Vakfı, Connect ABD Fonu, The Elders Vakfı, Henry Luce Fonu, William ve Flora Hewlett Vakfı, Humanity United, Hunt Alternatifler Fonu, John D. ve Catherine T. MacArthur Vakfı, Jewish World Watch, Kore Vakfı, Ploughshares Vakfı, Radcliffe Fonu, Rockefeller Kardeșler Fonu, Sigrid Rausing Vakfı ve VIVA Vakfı. Şubat 2011