FEN BİLGİSİ/FİZİK ÖĞRETMENLERİNİN EĞİTİMİ- II: UYGULAMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 FEN BİLGİSİ/FİZİK ÖĞRETMENLERİNİN EĞİTİMİ- II: UYGULAMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Aytekin ERDEM 1, Işık Şifa ÜSTÜNER 2, Yaşar ERSOY 3 1 Trakya Üniversitesi,Tekirdağ Meslek Yüksekokulu, TEKİRDAĞ 2 Akdeniz Üniversitesi,Eğitim Fakültesi, ANTALYA 3 ODTÜ Eğitim Fakültesi, OFMAE Bölümü, ANKARA Bu incelemede yetkin fen/fizik hizmetiçi eğitimi etkinliklerinin başlıca özellikleri açıklanarak Antalya ve Tekirdağ illerinde öğretmenlere yönelik düzenlenen etkinlikler hakkında bilgi verilerek öğretmenlerden derlenen görüşler ve düşünceler açıklanmaktadır. Konunun çok boyutlu olduğu düşünülerek, seminer ve işlik çalışması sonrası öğretmenlerden derlenen verilerin analizine ve bulguların yorumların yer verilmektedir. Böylece, fen bilgisi/fizik öğretmenlerine yönelik daha etkili ve yararlı hizmetiçi eğitim programları ve kurslar için neler yapılabileceği konusunda görüş ve öneriler sıralanmaktadır. Anahtar Sözcükler: Fen/Fizik Hizmetiçi Etkinliği, Mesleki Gelişim, İşlik Çalışması. 1 GİRİŞ Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler toplumun kültürel, sosyal ve ekonomik alanlarında yeni bilgi ve becerileri, teknikleri ve bir takım araçları gündeme getirmekte; mal ve hizmet üreten tüm kişileri sürekli öğrenmeye ve yetkinleşmeye zorlamaktadır [1,2]. Bunun başlıca nedeni, daha önce kazanılmış bilgi ve becerilerden bazılarının meslek yaşamı içinde geçerliliğini yitirdiği; beklenen yeni görevleri yerine getirmede bireyin gelişen iş alanında gereğince işlevsel olamadığı gözlenmektedir [3]. Bu bağlamda, ülkelerin gereksinimi olan nicelik ve nitelikte insangücünü yetiştirme sorumluluğunu yüklenen öğretmenlerin iş yerlerinde daha verimli çalışmaları, gelişen ve değişen koşullara uygun öğretme ve eğitme sürecini sürdürmeleri için kısa veya uzun süreli eğitim görmeleri ve mesleklerinde yetkinleşmeleri gerekmektedir [3,4]. Yukarıda kısaca özetlenen gereksinimler çerçevesinde günümüzde bilim ve teknoloji yarışına katılmış ve/veya katılma isteğinde bulunan toplumlar genel olarak eğitime, özel olarak da fen eğitimine büyük önem vermekte bu yönde projeler ve programlar geliştirmektedirler. Program geliştirme aşamalı süreçler içerip bir eğitim projesinin olumlu/olumsuz sonuçları ise yıllar sonra anlaşılmaktadır. Ayrıca bir projenin hazırlığı için de araştırma, finans ve insan gücü gerekmektedir [5]. Dahası, böylesine geniş kapsamlı bir proje, toplumun tüm kişilerinin benimseyeceği, içinde yer alacağı katılımlı bir proje şeklinde düşünülmelidir. Bu bağlamda fen/fizik öğretmenlerinin hizmetiçi eğitimi de bu denli geniş bir projenin önemli bir öğesidir. Fen öğretiminin teknolojiyi anlama ve uygulamada önemini bilen öğretme-öğrenme sürecinde araçları etkili kullanan öğretmen, öğrencilerinin Fen bilgisi/fizik konularına olumlu tutum geliştirmelerine yol açar. Olumlu tutum kazanan, motivasyonu yüksek öğrencilerin; uygun öğretim stratejileri ile fen/fizik kavramlarını ve ilkelerini anlamlı anlamaları sağlanır [6-8]. Buna karşın, Türkiye'de ilköğretim, lise ve dengi okullarda araç-gereç, bina, derslik, laboratuar, personel yetersizliği vb. sorunların varolduğunu çok kimse bilmektedir. Ancak, öğretmen yetkinliklerinin geliştirilmesi ve öğretim ortamının zenginleştirilmesi öncelikli sorunlar arasında yer almaktadır. Özellikle öğretim kurgusu, konunun işlenişi, teknoloji kullanımı, program geliştirme ve öğretimle ilgili yeni bilgi, beceri ve yöntemler seçilmesi, sürekli eğitim yaklaşımı ile fen/fizik öğretmenlerini bilim ve teknolojiden haberdar etme ve onlara yeni beceriler kazandırmak için olanaklar sunmada eğitimcilere ve kurumlara sorumluluklar yüklenmektedir [7, 9]. Bu anlayışla Tekirdağ'da fen bilgisi/fizik öğretmenlerine hizmetiçi eğitim seminer/işlik çalışmaları şeklinde uygulamalar yaptırılmıştır. Bu çalışmada Tekirdağ'daki bir grup ilköğretim Fen bilgisi/fizik öğretmenine yapılan hizmetiçi eğitim semineri/işlik çalışmaları hakkında öğretmenlerin görüşleri değerlendirilmiş ve öğretmenlere yönelik daha etkili ve yararlı hizmetiçi eğitim programları ve kurslar için neler yapılabileceği konusunda görüş ve öneriler sıralanmıştır. 2 ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE YAPILAN ÇALIŞMALAR 2.1 Düzenlenen Etkinlikler Öğretmenlerin öğretim ortamını verimli bir biçimde düzenleyebilmeleri ve gerekli iklimi yaratabilmeleri için sürekli eğitilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle, Türk Fizik Vakfı (TFV), Trakya Üniversitesi (TÜ), Tekirdağ Milli Eğitim Müdürlüğü (TMEM) ve Özel Tekirdağ Fen Lisesi (TÖFL)

2 işbirliğinde 3-4 Haziran 2002 de ÖTFL nde iki günlük İlköğretimde Fen/Fizik Eğitimi konulu bir sempozyum (İÖFFES 2002) düzenlenmiştir. Bu sempozyumun birinci gününde altı konuşmacı; Fen Bilimleri Öğretiminde Yeni Eğilimler ve Öğretmen Eğitimi, Fen Öğretiminde Metot ve Teknikler, Fizikte Son Gelişmeler, Fen/Fizik Öğretiminin Özellikleri ve Gereçleri, Tekirdağ da Fen/Fizik Öğretmenlerinin Öğretmenlik Özellikleri, Yapısalcı Öğrenme konulu bildirilerini sunmuşlardır. Bu bildiriler ikinci gün yapılan işlik çalışmaları için fen/fizik öğretmenlerine düşünce altyapısı oluşturmak amacını gütmektedir. Ayrıca, sempozyumun amacı da, ilköğretim fen/fizik öğretmenlerinin dikkatlerini kavrama ve deneye dayalı öğretimin eksiklikleri üzerine yoğunlaştırmak, öğretmen gelişimi ve yetkinliğinin artırılmasına katkıda bulunmak şeklinde belirtilmiştir. İkinci gün yapılan işlik çalışmalarında: Kavram Öğretimi ve Kavram Haritaları, Bilgisayar Destekli Fen Öğretimi, Ohm Yasasının Deneyle Doğrulanması, Hava Rayı Yardımı ile Mekanik Deneyleri, Hesap Makinesi Destekli Fen/Fizik Deneyleri ve Leybold Deney Setleri ile Fen/Fizik Deneyleri konularında fen/fizik öğretmenlerine uygulamalar yaptırılmıştır Evren ve Örneklem Kısıtlı olanaklarla düzenlenen sempozyum ve işlik çalışmalarına katılım ve ilgi oldukça yüksekti. İşlik çalışmalarına TMEM nün belirlediği 30 fen bilgisi formatör öğretmeninin katılması planlanmıştı. Birinci günkü bildiri sunumları sırasında diğer Fen/Fizik öğretmenlerinden 37 kişi daha işlik çalışmalarını izlemek istediklerini ısrarla belirttiklerinden, Sempozyum Düzenleme Kurulu istekli tüm öğretmenlerin işlik çalışmalarına katılmaları için yeni bir düzenleme yapmıştır eğitim öğretim yılında Tekirdağ da ilçeler dahil 234 Fen bilgisi/bilimleri (Fizik, Kimya, Biyoloji) öğretmeni görev yapmaktadır. Sempozyumun ikinci günü 67 Fen bilgisi/fizik öğretmeninden iki grup oluşturularak işlik çalışmaları yürütülmüştür. Bu öğretmenlerin 61 inden sempozyum ve işlik çalışmaları ile ilgili 10 soruluk geri bildirim alınmıştır. Sempozyumu değerlendiren öğretmenlerin 46 sı (% 75) fen bilgisi, 15 i (% 25) fizik öğretmenidir Araçlar ve Değişkenler Sempozyum sonu değerlendirme toplantısından önce öğretmenlere dağıtılmak üzere bir anket hazırlandı. Araştırmada yaş, mezun olduğu okul, branş ve mesleki deneyimden oluşan öğretmenlerle ilgili kişisel bilgileri içeren dört bağımsız değişken kullanılmıştır. Ankette bağımlı değişken olarak kullanılan on maddeden oluşan sorular aşağıdadır:ankette, İÖFFES-2002 süresince yapılan çalışmalardan, Fen/Fizik eğitimindeki güncel gelişmeler konusunda mesleki gelişim açısından bildiri sunumlarının ne kadar ilgilerini çektiği, düzenlenen işlik çalışmalarından ne derecede yararlandıkları, iki günlük sürenin yeterli olup olmadığı, içerik bakımından sunum ve işlik çalışmalarının yararlı olup olmadığı, seminer ve işlik çalışmaları hakkında olumlu/olumsuz görüşleri, düzenlenen sempozyum hakkında görüş ve düşünceleri, bu tür toplantılara tekrar katılmak isteyip istemedikleri, başka kimselere bu tür toplantıları tavsiye edip etmeyecekleri, mesleki gelişim ve alanda uzmanlaşma konusunda ihtiyaç duydukları etkinlikler ve bunların gerçekleştirilmesi için önerileri, bu önerilerin uygulanmasında ne tür yardımlara gereksinim duydukları ve beklentileri soruldu. Soru maddelerinden elde edilen yanıtlar aşağıda verilmektedir. 3. BULGULAR VE YORUMLAR Seminer değerlendirme bilgi formundaki sorulan maddeler (Soru 1 10) ve verilen yanıtlara göre elde edilen verilerin analizleri, Çizelge 1-6 da görülmektedir. S1: Fen/Fizik eğitimindeki güncel gelişmeler konusunda mesleki gelişiminiz açısından seminer (bildiri) sunumları ne kadar ilginizi çekti? Çizelge 1. Öğretmenlerin ilgilerini çekmesi Çok Orta Az Hiç n 11 f 11 (%) n 12 f 12 (%) n 13 f 13 (%) n 14 F 14 (%) Fizik Fen Bilgisi Toplam Çizelge 1 deki yüzdelere birlikte bakıldığında düzenlenen etkinlikler, seminerlere katılan öğretmenlerin %87'sinin çok ilgisini çekmiştir. Çok ve orta sütunlardaki yüzdeler (f 11 ve f 12 ) birleştirildiğinde, her iki grup öğretmenlerin tümünün ilgisini çektiği şeklinde yorumlanabilir.

3 S2: Düzenlenen işlik çalışmalarından ne derece yararlandınız? Çizelge 2. Düzenlenen işlik çalışmalarından yararlanma Çok Orta Az Hiç n 21 f 21 (%) n 22 f 22 (%) n 23 f 23 (%) n 24 f 24 (%) Fizik Fen Bilgisi Toplam Düzenlenen işlik çalışmalarından fizik öğretmenlerinin %73, fen bilgisi öğretmenlerinin ise %65'i yararlandıklarını belirtmişlerdir. Bu durum, işlik çalışmalarında yapılan bazı deneylerin lise müfredatına daha yakın konularda olduğu biçiminde yorumlanabilir. S3: İki günlük süre yeterli miydi? Çizelge 3. Etkinliklerin süre olarak yeterliliği Tümüyle Yeterli KısmenYeterli Kısmen Yetersiz Tümüyle Yetersiz n 31 f 31 (%) n 32 f 32 (%) n 33 f 33 (%) n 34 f 34 (%) Fizik Fen Bilgisi Toplam Çizelge 3 deki ilk iki sütuna ait yüzde oranları birleştirildiğinde (f 31 ve f 32 ) önceden planlanan ve etkinliklere ayrılan sürenin %77 oranında "kısmen yeterli" olduğu anlaşılır. S4: İçerik bakımından sunumlar ve işlik çalışmaları sizce yararlı oldu mu? Çizelge 4. İçerik bakımından seminer ve işlik çalışmalarının yararı Çok Yararlı Kısmen Yararlı Az Yararlı Yararsız n 41 f 41 (%) n 42 f 42 (%) n 43 f 43 (%) n 44 f 44 (%) Fizik Fen Bilgisi Toplam İçerik bakımından sunum ve işlik çalışmalarının "çok yararlı" olduğunun fizik öğretmenlerinin % 60' ı, fen bilgisi öğretmenlerinin ise %52'si düşünmektedir. Bu durum, fen bilgisi öğretmenlerinin teknolojik gelişmeler konusunda daha fazla eksikliklerin olabileceği ve hizmetiçi eğitime gereksinim duydukları biçimde yorumlanabilir. S5: Düzenlenmiş olan bu tür toplantılara tekrar katılmak ister misiniz? Çizelge 5. Düzenlenmiş olan bu tür etkinliklere katılma isteği Evet Fikrim Yok Hayır n 51 f 51 (%) n 52 f 52 (%) n 53 f 53 (%) Fizik Fen Bilgisi Toplam Fen bilgisi ve fizik öğretmenlerinin tamamının fen/fizik eğitimi ile ilgili bilimsel etkinliklere katılma isteğinde bulundukları varsayılabilir. S6: Başka kimselere bu tür toplantıları tavsiye eder misiniz? Çizelge 6. Başkalarına (öğretmenlere) bu tür toplantıları/etkinlikleri önermeleri Evet Fikrim Yok Hayır n 61 f 61 (%) n 62 f 62 (%) n 63 f 63 (%) Fizik Fen Bilgisi Toplam Katılımcı fen bilgisi öğretmenlerinin %100' ü, fizik öğretmenlerinin %93 ü bu tür toplantıları/ etkinlikleri diğer öğretmenlere tavsiye edeceklerini bildirmişlerdir. Her ne kadar her iki grupta öğretmenler meslektaşlarına büyük ölçüde yararlı olacağını düşündükleri etkinliklerle ilgili olarak bu seminerin fen bilgisi öğretmenlerini daha çok memnun ettiği ve amacına ulaştığı söylenebilir.

4 S7: Seminer ve işlik çalışmaları hakkında olumlu ve olumsuz görüşleriniz ve nedenleri nelerdir? Sempozyum ve işlik çalışmaları hakkında olumlu görüş ve nedenleri sorulduğunda alınan şunlardır: Fen eğitimi ve teknolojisindeki yenilikleri izledik (%49) Kavram haritalarının önemini kavradık (%18) Deney ve Bilgisayar destekli fen eğitimi hakkında bilgi ve beceri edindik (%16) Okulda araç gereç yokluğu nedeni ile gerçekleştirilme olanağı bulunmayan teknolojik deneyleri izleme olanağı bulduk (%12) Ders kitaplarında yanlış olan bilgilerin deneylerle düzeltilebileceğini gördük (%5). Katılımcı öğretmenlerin %49'nun fen eğitimi ve teknolojisindeki yenilikleri bu seminerde izledikleri düşüncesini taşımaları ve % 18'nin kavram haritalarını öğrendiklerini söylemeleri seminerin bu anlamda amacına ulaştığı şeklinde yorumlanabilir. Katılımcıların % 67 sinin fen eğitimindeki yenilikleri izledikleri, kavram haritalarının önemini kavradıkları düşüncesinde oldukları varsayılabilir. Seminer ve işlik çalışmaları hakkında olumsuz görüş ve nedenleri sorulduğunda ise alınan Fen bilgisindeki kimya ve biyoloji konularına da yer verilmeliydi (%16) Deneylerin tümü ilköğretim düzeyinde değildi (%12) Deneylerin tümü okullarımızdaki mevcut araç-gereçlerle yapılmalıydı (%7). Katılımcı öğretmenlerin %22'si biyoloji ve kimya bölümleri lisans diplomalı olmaları nedeniyle kimya ve biyoloji konularına da seminerde yer verilmesini istedikleri şeklinde yorumlanabilir. S8: Düzenlenen bu sempozyum hakkında görüş ve düşünceleriniz nelerdir? Bu soruya verilen Güzel bir organizasyondu (%44) Bu tür bilimsel etkinlikler periyodik olarak yapılmalıdır (%33) Sempozyum programı kısa süreli ve yoğundu (%12) Akademisyenler alanlarında çok olumlu sunumlarda bulunmuşlardır (%8) Bilim adamlarını yakından tanımak çok güzeldi (%3). Katılımcıların % 77 si, sempozyumun güzel bir organizasyon olduğu ve periyodik yapılmasını istedikleri düşünülebilir. S9: Mesleki gelişimleriniz ve alanınızda uzmanlaşma konusunda ne tür etkinliklere ihtiyaç duymaktasınız ve bunların gerçekleştirilmesi için önerileriniz nelerdir? Bu soruya verilen yanıtlar Hizmetiçi eğitim seminerleri daha sık olmalı ve özendirilmelidir (%51) Konu anlatımlı, örnek problem çözümlü öğretmen yardımcı ders ve deney kılavuzları oluşturulmalıdır (%20) Laboratuar kullanımı ve temel beceriler konusunda seminerler verilmelidir (%16) Seminerler alanında uzman kişilerce verilmelidir (%10) Bilgisayar destekli fen öğretimine acilen ağırlık verilmelidir (%10) Fen öğretimi ile ilgili bilgisayar ortamı zenginleştirilmelidir (%7). Katılımcıların % 71' inin seminerlerin daha sık yapılması ve özendirilmesi, aynı zamanda öğretmen yardımcı ders ve deney kitaplarının hazırlanmasını istedikleri düşünülebilir. S10: Bu önermiş olduğunuz bilgi ve deneyimleri kendi sınıflarınızda gerçekleştirmede (uygulamada) ne tür yardımlara gereksiniminiz olacaktır? Bu konudaki öngörüleriniz nelerdir? Bizden neler beklemektesiniz? Bu soruya verilen Okullardaki laboratuar eksiklikleri giderilmelidir (%8) Fen öğretimi ile ilgili yazılı ve görsel materyaller hazırlanmalıdır (%5) Zorluk çekilen konu ve deneylerde öğretmenlere rehberlik yapılmalıdır (%5). Bu soruya verilen ortak yanıt oranlarının azlığı, öğretmenlerin bilgi ve deneyimlerini kendi sınıflarında gerçekleştirmede gereksinim duydukları yardım ve öngörüler konusunda kararsız oldukları şeklinde yorumlanabilir. Not: Oturum aralarında ve oturumlarda bazı öğretmenler diğer dilek ve isteklerini, düzenlenen seminer hakkında görüşlerini belirtmişlerdir. Ancak, bu istekler sistematik olarak derlenmediğinden burada söz konusu görüşlere yer verilememektedir.

5 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Haziran başında ve öğretim yılı sonunda düzenlenen İÖFFES-2002 katılan Tekirdağ ili ve ilçelerinde görevli bir grup fen/fizik öğretmeninin hizmetiçi eğitim etkinlikleri ile ilgili görüşleri değerlendirildiğinde: kurslar yapılabilmesi için: Öğretmenlerin fen eğitimi yöntem ve teknikleri konusunda bilgilenmeye gereksinim duydukları, İÖFFES-2002'nin de bu konuda olanaklar sağladığı; Bu tür seminer ve işlik çalışmalarının, özellikle okullarda mevcut araç gereçlerle ve müfredat içindeki deneylerle desteklenerek yapılmasının daha yararlı olacağı; Düzenlenecek hizmetiçi eğitim seminerlerinin MEB ve üniversite işbirliğinde belirli periyotlarla gerçekleştirilmesinin gerektiği; belirtilmiştir. Fen bilgisi/fizik öğretmenlerine yönelik daha etkili ve yararlı hizmetiçi eğitim programları ve Seminerler öğretmenlerin çok yoğun olmadıkları tarihlerde gerçekleştirilmelidir; Seminer ve işlik çalışmaları için mutlaka yazılı materyaller hazırlanmalı ve başlangıçta öğretmenlere verilmelidir; Fen öğretimi ile ilgili internet sitelerini ve CD'leri tanıtıcı bilgiler verilmelidir. Öte yandan, öğretmenlerin belirtmiş oldukları olumlu görüşler ve edindiğimiz izlenimler, modüler bir yapıda geliştirilen bu etkinliklerin diğer kentlerde ve bölgelerde uygulanmasının yararlı olacağı kanısını bizde yaratmıştır. Bu konuda girişimler sürmekte olup eğitim kurumların yardımı ve desteği ile planlanan bir dizi çalışmalar diğer kentlerde de gerçekleştirilecektir. Teşekkür: Bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde yardımlarını ve desteğini esirgemiyen Tekirdağ Özel Fen Lisesi Kurucusu na ve Müdürü ne, Milli Eğitim Müdürlüğü ne ve Türk Fizik Vakfı na teşekkür ederiz. Ayrıca, seminere katılıp Anket sorularını yanıtlayan öğretmenlere şükranlarımızı sunarız. KAYNAKÇA [1] Ersoy, Y. (2001). Eğitim dünyasında gezinti-i: Değişim ve dönüşüm eşiğinde beklenen sancılar. Fen Eğitimi Sempozyumu-2001, Bildiri Kitabı/Çağrılı konuşma s:14-21, 7-8 Eylül İstanbul: Maltepe Üni Yay. [2] Ersoy, Y. (2000). Son dönemlerde okullarda matematik/fen eğitiminde çağdaş gelişmeler ve genel eğilimler. Bilim ve Teknoloji Sempozyumu- 2000, Mart 2000, DEÜ Buca Eğitim Fakültesi Dergisi (Çağrılı konuşma). [3] Ersoy, Y. (1992). A study on the education of school mathematics and science teachers for ınformation society. METU Education Report Vol 1, s: Ankara: ODTÜ Eğitim Fak Yay. [4] Ersoy, Y. (2002). Professional development of mathematics and science teachers: Issues, needs and models. First International Conference on Education: Changing Time, Changing Needs, May 8-10, 2002; Eastrean Mediterranean Uni, KKTC (Basımda) [5] AAAS (1997). Project 2061: Science Literacy for a Changing Future Today, Newsletter 7 (Nr 2), Fall/Winter, [6] Erdem, A., Üstüner, I.Ş. ve Sancar, M.(2000). Öğretmenlerin fen-fizik eğitimi konusundaki görüşleri. IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi, s: , 6-8 Eylül 2000, Ankara: HÜ Eğitim Fakültesi Yay. [7] Üstüner, I.Ş., Ersoy,Y. ve Sancar, M. (2000). Fen/fizik öğretmenlerinin hizmetiçi eğitimi ve sempozyumlardan beklentileri. IV. Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi'2000, s: , 6-8 Eylül 2000, Ankara: HÜ Eğitim Fakültesi Yay. [8] Ersoy,Y. ve Sancar, M. (1998). Okullarda fen/fizik eğitimi: Boyutlar ve öğretmen değişkeni. Fizik Dergisi, Özel Sayı, 4-7. [9] Sancar, M. & Ersoy, Y. (1996). On in-service training of science teachers: Design of effective courses for empowering teachers. In Ephraty, N. & Lidor, R. (1996) (eds) Proceedings of the Second International Conference on Teacher Education: Stability, Evaluation and Revolution. June 30-July 4, 1996, pp: , Israel: Wingate Institute Pub. [10] Üstüner, I.Ş. ve Sancar, M.(1999). Öğretmenlerin fizik dersinin amaçları ve öğrencilerin bilimsel düşüncelerini geliştirme konusundaki görüşleri. Türk Fizik Derneği 18. Fizik Kongresi (TFDK- 18), (25-28 Ekim 1999) Bildiri Kitabı, s: , Adana: Çukurova Üniversitesi.