21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası 21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU EKİM 1997 BİLDİRİLER Bildiriler kitabında yer alan her türlü görüş, fikir, bilimsel sav ve alıntılar, tablo ve şekiller bildiri yazar / yakarlarına aittir. Bunlardan ötürü düzenleme kurulu sorumlu tutulamaz. Bu kitaptan yapılacak alıntılarda kaynak göstermek zorunludur. EDİTÖR Cemalettin Çağdaş Yılmaz Arslan YAPIM Deha Ajans Ltd. Şti. Tel: BASKI Deha Mat Ltd. Şti. mmo yayın no: 199 ISBN

2 DÜZENLEME KURULU YÜRÜTME KURULU ÖmerGÜLEKEN Remzi ERİŞLER Süleyman EVCİLMEN Tank DEMİRAY Cemal GENCER Uğurcan NAZLI T.Hikmet KARAKOÇ Turhan ONGEN Hasan CEBİROĞLU Dinçer METE Metin ALBEYOĞLU Selahattin SAPMAZ Hakkı ÖZÜTOK Prof.Dr. Mehmet ATILGAN Faruk İNCEOĞLU Fatih YAŞA Ö.Faruk YÜKSEL Servet TETİK Yaşar YIKICI Ahmet SİNKİL MMO Başkan Vekili MMO Bursa Şube Sekreteri MMO Antalya Şube Başkanı MMO Ankara Şube Sekreteri MMO Ankara Şube Y.K.Ü. MMO Adana Şube Y.K.Ü. MMO Eskişehir Şube YK.Ü. MMO İzmir Şube Y.K.Ü. MMO İstanbul Şube Bşk. Vekili MMO Edirne Şube Bşk. Vekili MMO Aydın İl Temsilcisi MMO Muğla İl Temsilcisi MMO Fethiye İlçe Temsilcisi MMO Denizli Şube Y.K.Ü. MMO Denizli; JubeY.K.U. MMO Denizli: jube Sekreteri MMO Denizli iube Saymanı MMO Denizli I iube Y.K.Ü. MMO Denizli! iubey.k.ü. MMO Denizli i iube Üyesi Ufuk AB ALIOĞLU M.Gülşen GÜNGÖR İsmail ÇELİK İnci İLGAZ MevlütÇELİKBİLEK Erdoğan KİRİŞ Ali DENİZ Mehmet SARICA Fatih DİLBAZ Ali Rıza YAZGAN İskender ERBİL SEMPOZYUM SEKRETERYASI Fatih YAŞA Erkin PALAMUTÇU SEMPOZYUM YERİ Çatalçeşme Oda Tiyatrosu Denizli Belediyesi Meclis Salonu DANIŞMANLAR KURULU ABALIOĞLUAli ABALIOĞLU İsmet ACAR Mehmet ADA H. Tekin AKŞAHİN Yalçın AKŞİTProf.Dr.M.Arif AKYÜREK Faruk ALTUNTAŞ Turgay ALYANAK Prof. Dr. İbrahim ASLANOĞLU Doç.Dr. Mehmet ATICI Sait ATMACA Mehmet AYDEMİR Mehmet AYDINLI Osman BAŞÇİFTÇİ Feyzullah BAYSAL Ali BEŞTAŞ Tanju CEYLAN Yrd.Doç.Dr. Tülay CONTAY Gürol ÇELİKOK Bülent ÇETİŞLİ Prof. Dr. Halil ÇİZMECİ Hasan ÇOPUR Süleyman DEĞİRMENCİ İsmail DEMİREREN İbrahim DEVELİ Hilmi DOĞUAltan DURMAZ Prof. Dr.Ali DUYSAL Ömer DÜLGEROĞLU Prof. Dr. Ercan ECE İsmail EDEM Ali EMİR Cahit ERDUYAN Tamer EREN Prof. Dr. Aslan ERGUN Yaşar Oğuz ERHAN Ramazan ERTÜRK Necati ESEN Hasan EVRAN Vedat GERELİOĞLU İ. Hakkı GÖKALP Prof. Dr. Hüsnü Yusuf GÖKSU Yusuf Ziya GÖKŞİN Ahmet GÜLSÖZ Doç. Dr. Alper GÜN Yücel GÜNALP Sezai GÜRGÜN Ertan GÜVEN AL Ali HAZER Şeref İLGERİ Süleyman KALEMCİ Nail KARABACAK Doç. Dr. Rasim KARAMANLI A. İhsan KASAPOĞLU Kemal KATRANCI Zafer KAYA Ramazan KAYNAK Mustafa KEÇECİ Müjdat KIVANÇ Behçet KOCABAĞ Duralı KOCAMAZ Hasan KONYALIOĞLU Hilmi KÖSEOĞLU Cevdet KUTLU R. Erhan MARIMAli NİZAMOĞLU İsmail OKTİK Prof. Dr. Şener ÖNCEL Abdi ÖZDEMİR Mehmet ÖZEK Doç Dr. Ziya ÖZEKMEKÇİ Nejdet ÖZPINAR Doç. Dr. Yahya PANAYIR İlter RENDE Prof. Dr. Hikmet SALGAR Gültekin Okay SARAÇOĞLU Önder ŞENEL Yavuz SİVRİ Esat SÖZKESEN Nuri SÜZÜK Lerzan TAŞKIRAN Cihan TERZİBAŞOĞLUAli TOSUN İsmail TOKER Emin TÜRKÖZ Hüseyin ÜLKÜ Turhan ULUKAYA Halil URGANLIOĞLU Bekir USLU M. Abdulkadir YALÇIN Cengiz YAVUZ Mehmet YILDIRIM Veli YUSUMUT Şah İsmail YÜKSEL Prof. Dr. Mehmet ZEYTİNCİ Cüneyt İRTİBAT BÜROSU: TMMOB Makiııa Mühendisleri Atatürk Bulvarı SSK İs Lİ Tel & Fa\:

3 ÜNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİ Prof. Dr. Şener OKTİK Muğla Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü 1. GİRİŞ Sağlılklı ve sürdürebilir gelişmenin en belirgin göstergesi yeni teknolojilerin toplumların hizmetine sunulması sürecinin işlerliğidir. Kavramların küreselleştiği dünyamızda, yeni teknolojilerin filizlendiği en önemli merkezler üniversitelerdir. Üniversite sanayi işbirliğinin fonksiyonu yeni teknoloji kavramlarını kullanılabilir hale getirip toplumlara sunmaktır. Bu bağlamda kalkınmanın hızlandığı ülkelerde üniversite sanayi işbirliği kalkınma hamlelerinde önemli bir kaldıraç haline gelmiştir. Sanayileşmenin yüksek düzeylere ulaştığı gelişmiş toplumlarda, özellikle büyük şirketler, yeni teknolojilerin üretilmesinde yalnızca bu işbirliğine bağımlı kalmamak düşüncesi ile kendi amaçlarına hizmet eden "Araştırma-Geliştirme, AR-GE" merkezleri kurmuşlardır. Ancak, bu tür merkezlerin var olan bir kavramın geliştirilerek ticari değeri olan ürünlere dönüştürülmesinde oldukça başarılı olmasına rağmen, "innovation" yani yeni kavramların çekirdeklenmesi konusunda oldukça kısır olduğu görülmektedir. Diğer yandan işgücü istihdamındaki arz-talep dengeleri, üniversiteleri sanayi ile uyum içerisinde olmağa zorlamaktadır. Sanayinin gerçekten ihtiyacı olan yetişmiş insan gücünün belirlenip hazırlanmasında üniversitelerin ve sanayinin sıkı bir işbirliğine girmesinin gerekirliliği açıkça ortadır. Özellikle yurt sathına yayılan yeni üniversitelerimizle bu işbirliği bölgesel sanayi faaliyetlerinin ihtiyaç gösterdiği insan gücünün yerel olarak yetiştirilmesinde büyük önem taşımaktadır. Ayrıca sınırlıda olsa üniversitelerdeki mevcut AR-GE alt yapısının ( yetişmiş insan gücü ve makina teçhizat) sanayi tarafından yeni teknolojilerin başalayabilecegi en uygun merkezler olarak benimsenmesi ve büyük küçük bütün sanayii kuruluşlarının gelişme plan ve politikalarına bu işbirliğini dahil etmeleri çağı yakalama anlamında büyük yarar sağlıyacaktır. 2. TEKNOLOJİ EĞİTİMİ Küresel boyutlarda yeniden yapılanan dünyamızda, eğitimin-öğretimin içeriğindeki teknolojiye doğru olan kayma yoğun biçimde son yirmi yıldır süregiden bir tartışmadır. Bir yanda teknoloji eğitiminin ayrı bir müfredat olarak eğitim -öğretime dahil edilmesi savunulurken diğer yanda teknoloji eğitminin bütün alanlara dahil edilmesi düşüncesi ortaya atılmaktadır. Toplumları teknoloji toplumu olma yolunda hızlı bir değişim içerinde görüp eğitim-öğretimini teknotrat yetiştirmek amacı ile yeniden şekillendirmeyi pragmatik bir yalklaşım olarak gören bir düşüncenin savunucuları, bu yaklaşımın geniş bir aralıkta yer alan öğrenci profiline cevap veremeyeceği, sanat ve edebiyat gibi konuların eğitim öğretimde zamanla önemini yitirip kaybolabileceği kaygısını taşımaktadırlar. Ancak bu tartışmalar hangi yönde geliştirilrse geliştirilsin modern teknoloji ve bilimin, özellikle az gelişmiş ülkelerde sosyal, kültürel ve ekonomik yapının bütün tanımlarını kökünden salladığı göz ardı edilemez bir gerçektir. Böyle bir yeni yapılanmada sosyal ve kültürel değerlerin sağlıklı evrimine imkan verip geniş kitleleri içine alan teknoekonomik atılımlar ancak teknoloji eğitiminin sanayi ve üniversite işbirliği ile sağlıklı bir biçimde planlanması ile mümkündür. Evrensel olarak 1980 lerin başında dört teknik eğitim sektörü tanımlanmaktaydı, iletişim sektörü, inşaat sektörü, imalat sektörü ve taşımacılık. Uluslararası Teknoloji Eğitimi Birliği (the International Technology Education Association, ITEA) tarafından, 1990 ların başında bu tanımlar yeniden gözden geçirilerek, bio-teknoloji sektörü, iletişim sektörü, üretim sektörü ve taşımacılık sektörü şeklinde tanımlanmıştır. Bu konuda çalışan çeşitli uzmanlar benzer yaklaşımlarala bilgi iletişim teknolojisi, malzeme ve ürün teknolojisi, güç ve enerji teknolojisi ile birlikte sistem entegrasyon ve otomasyon teknolojileride teknoloji sektörlerini yeni gruplaşmaları olarak değerlendirmektedirler. Dünya genelinde eğilim tekno- 23

4 loji eğitim müfredatını ülke koşullarına göre öne çıkan teknoloji sektörlere hizmet verecek biçimde yapılandırmak olup bu yolla yetişmiş insan gücünün ülke kalkınma politikalarına en etkin biçimde yer alması hedeflenmektedir. Yukarıda tartışılan yaklaşımın ışığında teknoloji eğitiminin bölgesel ölçeklerdeki müfredatı yerel sanayinin gereksinimleri doğrultusunda belirlenmeli ve yerel eğitim kurumları "teknolojik okur yazarlığı" bölgesindeki sanayi sektörlerinde geliştirmelidir. Ancak durum Türkiye genelinde ve Denizli özelinde değerlendirilirse, dünyadaki bu konudaki eğilimin Türkiye'deki eğitim politikalarına yansıdığı söylenemez. Teknoloji eğitimi ve teknoloji eğitiminin yeniden yapılanması konusunda sanayi ve üniversite işbirliği içerisinde yapılacak çalışmalar bu konulardaki politika yapanlara ve yürütenlere ışık tutabilir. Tekrar etmek pahasına olsada bir kere daha vurgulamakta yarar görüyorum, ülkemizde her alanda özellikle teknoloji eğitiminin yeniden yapılanmasında yoğun bir üniversite sanayi işbirliğine ivedilikle ve önemle ihtiyaç vardır. 3. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME Araştırma çalışmaları tarihsel olarak çoğunlukla üniversite laboratuvarlarında yürütülmüştür, anacak sanayi kuruluşlarının ürün çeşidi ve kapasitesi açısından belli bir sayının üzerine çıkması durumunda araştırma çalışmalarını kendi çatıları altına taşımaları ekonomik olarak anlamlı hale gelmiştir. Özellikle büyük uluslararası şirketler hızlı rekabet ortamında üniversite laboratuvarlarındaki çalışma temposunun yetersiz bulup geniş kapsamlı AR-GE faaliyetleri başlatmışlardır, şirketlerin faaliyetlerinin sınırları fiziki ve ürünleri açısından küreselleştikçe bu tür merkezlerin yeni şubelerini dünya genelinde kurmaktadırlar, örneğin SONNY, TOSHIBA gibi elektronik devleri uzak doğudaki büyük laboratuvarları yanında, Avrupa da ve Amerika'da da AR-GE faaliyetlerini sürdürmektedir. Ancak bu tür merkezlerde çalışmaların özellikle şirketin ilgilendiği konular ve ürünler üzerine odaklanması ve faaliyetlerin katı bir "hedef (target) ve "işin tamamlanmasında son gün" (deadline) çevrimi içerisinde gerçekleşmesi, şirketler çatısı altındaki AR-GE merkezlerini yeni buluşlar "innovation" açısından kısır hale dönüştürmüştür. Zaman içerisinde bu merkezler araştırmadan çok geliştirme merkezleri haline dönüşmüşlerdir. Sonuç olarak bu merkezlerde üniversite araştırma merkezleri ile sıkı bir ilişki içerisinde olma gereğini duymuşlardır. Bu ilişkinin doğal sonucu olarak da üniversite araştırma merkezleri çalışma alanlarını genişleterek araştırmanın yanında geliştirme faaliyetlerini de yürütmeğe başlamışlardır. Sanayinin ihtiyaçalrına cevap verebilmek için bu merkezler çalışma şeklini ve temposunu değiştiriken dünya genelinde üniversitelerdeki araştırma geliştirme faaliyetlerinin finanse edilmesi kademeli olarak devletin üzerinden alınıp sanayiye aktarılmakltadır. Buna bağlı olarak devlet bütçelerinden üniversitelere araştırma için ayrılan miktar gittikçe azalırken, bu açığı kapatmak için üniversiteler sanayinin AR-GE faaliyetlerini kendi laboratuvarlarına çekebilmek için katı bir rekabet içerisine girmişlerdir. Bu yarış içerisinde üniversite bünyelerinde yada üniversitelerle ortaklık içerisinde çalışan tekno-parklar ortaya çıkıp yaygınlaşmaktadır. Tabir yerinde ise "götürü" usulü ile üniversite bünyelerinde yürütülen bu tür AR-GE çalışmaları ile ortaya çıkan problemler şöyle özetlenebilir: şirketlerden alman projeler belli bir süre için olduğundan araştırma konuların sık sık değişiyor olması araştırmada sürekliliği ortadan kaldırırken bitirilememiş bir çok çalışmanın rafa kaldırılmasına neden olmaktadır. proje büyüklükleri çok farklı olabilmekte bunun sonucu olarak üniversitedeki elemanın projeye ayırması gereken zaman eğitim öğretimdeki sorumluluğunu tehlikeye sokar boyutlara gelmektedir. proje süresince üniversite bünyesinde istihdam edilen sözleşmeli araştırmacılar bu süreksizlik içerisinde verimli ve başarılı olamamaktadırlar. 24

5 # rekabetin sonucu olarak araştırma ile ilgili zaman ve bütçe konusundaki kısıntılar nedeni ile, sanayinin kurduğu AR-GE merkezlerinde ortaya çıkan yeni buluş yapma konusundaki kısırlık üniversite laboratuvarlarına da taşınmaktadır. "temel araştırmalara" ayrılan bütçeler giderek azalıp yok olurken özellikle sosyal içerikli konular da, sanatta ve edebiyatta olan araştırma çalışmaları sürdürülemez hale gelmektedir. Bu yeni yapılanma içerisinde ortaya çıkmış olan problemlere getirilabileeek çözümler gelişmiş ülkelerde tartışılırken, Türkiye özeline bizler bu süreç ve tartışmaların sonuçlarından yararlanarak henüz ülkemizde yaygın ve etkin olarak bulunmayan bu merkezlerin oluşmasını ve çalışma şeklini doğru planlamalıyız. Bütün artı ve eksileri ile birlikte AR-GE faaliyetlerinde üniversite sanayi işbirliği çağın gereğidir. Türkiye sanayisi ve özellikle küçük sanayi için üniversitelerdeki insangücü ve makina teçhizat altyapısı sürdürülebilir gelişmenin gereği olan AR-GE ile tanışmanın ve nimetlerinden yararlanmanın en akılcı zeminni oluşturmaktadır. 4. TEKNOLOJİ TRANSFERİ Teknoloji transferi bir buluşun laboratuvardan çıkarılıp toplumun kullanabileceği bir ürün haline dönüştürülmesi sürecidir. Bu süreç yeni bir buluşun yada var olan bir teknolojinin yeni bir şekle uyarlanması ile başlar ve kullanıcı tarfından sonuç ürün tamamen kabul edilene kadar teknoloji transferi başarı ile tamamlanmış sayılmaz. Teknoloji transferi politik, ekonomik ve sosyal içeriği olan bir kavramdır. Bu toplumsal olguda teknoloji transferinin başladığı nokta ile kullanıcı arasında transfer başarılı ile tamamlanana kadar iki yönlü bir bigi akışına gerek vardır. Teknolojiyi üreten ve transfer eden sanayici bu noktada sosyal bilimcilerle sıkı ilşki içerisine girmek zorundadır. Bir ürünün toplumsal kabulüne gösterilen direncin nedenleri niçinleri vede çözümleri yine üniversite platformuna taşınması gereken bir AR- GE problemidir. Ana hatları ile teknolojinin transferinde karşımıza çıkan engeller aşağıdaki gibi gruplanabilir.: Sosyal engeller T Politik engeller T Ekonomik engeller Bireysel engeller Kültürel engeller Bu başlıkların ayrıntıda tartışılması bu tebliğin amaçlarının ötesindedir, ancak açık olan bu engellerin bilimsel olarak ele alınıp aşılmasına yönelik çözümlerin üretilebileceği yerin yine üniversite olduğudur. Sanayisi gelişmiş ülkelerde teknoloji eğitiminin alanı genişletilerek teknoloji transferi önemli bir bölüm olarak müfredata alınmıştır. Ancak bu gelişme kendiliğinden olmamış sanayinin ihtiyaçlarını üniversitelere sağlıklı bir diyalog içerisinde iletmesi ile gerçekleşmiştir. Benzer bir biçimde geçmişte sanayinin pek yakından ilgilenmediği sosyoloji ve psikoloji dalları içerisinden, üretimde önemi çok büyük olan "Endüstriyel Ylişkiler' ve "İş ve Motivasyon" gibi konuları artık sanayicinin her aşamada ısrarla uygulamaya çalışmaktadır. Teknoloji transferi gibi yeni bir çalışma alanına Türkiye de zamanında girip gerekli alt yapıyı sanayi üniversite işbirliği ile yaratarak gelişen sanayi ile birlikte bu konuda ortaya çıkacak yetişmiş insan gücü ihtiyacı için planlamalar yapmalıdır. Denizli sanayinin bu konudaki özel durumu ve birçok yeni üniversite ile çevrili olması Denizliye bu konuda doğal bir misyon yüklemektedir. 25

6 5. SONUÇ Üniversite sanayi işbirliği çağın gereği bir beraberliktir. Sanayinin ihtiyacı olan teknoloji eğitiminin politikaları ve bu konudaki yeniden yapılanma bu iş birliği içerisinde belirlenmelir. Teknoloji eğitiminin alt yapısının yaratılması için sanayi/devlet işbirliği teşvik edilmelidir. Sanayide gelişme ancak yeni bilgi ve teknoloji üretimi (innovation) ile sürdürebilir. Yeni bilgi ve teknolojilerin üretildiği ve geliştirildiği AR-GE merkezleri üniversitelerin bünyesinde yada üniversitelerle sıkı işbirliği içerisinde kurulması ve bölgesel sanayi sektörlerine hizmet verecek şekilde planlanması gerekmektedir. Ayrıca sanayideki insan faktörünün en etkili bir biçimde kullanılması için sanayi endüstriyel ilişkiler ve motivasyon gibi konularda üniversitelerle işbirliği içerisinde olmalıdır. KAYNAKÇA. 1-Recenf Developmenf in the Turkish Higher Education System, "Increasing Flexibility in Unyversity Financing" K.Gürüz loth International Conference on Higher Educatyon, 5-7 September 1997 Anakara-TURKEY 2-For a History of Technology Educatyion, John R. Pannabecker, Journal of Technology Educatyon vol.7no:l Expanding the Content Base of Technology Educatyon: Technology Transfer as a Topic Study S.D. Johnson, E. F. Gatz, D. Hicks Journal of Technology Education vol.8 no The Diploma Disease R.Dore 6- Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite Başbakanlık Yayınları li Yıllar Dünya ve Türkiye Caffer Tayyar Sadıklar Kültür bakanlığı Yayınları, Sonrası Ekonomik Politikaları Işığında Türkiye'de Sanayileşme Fikret şenses V Yayınları