2CO RAF B LG S STEMLER

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "2CO RAF B LG S STEMLER"

Transkript

1 2CO RAF B LG S STEMLER Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Haritalar ile ilgili genel kavramlar tan yabilecek; Türkiye de kullan lan belli bafll datumlar hakk nda bilgi sahibi olabilecek; Datum ve koordinat dönüflümleri hakk nda bilgi sahibi olabilecek; Co rafi konumland rma hakk nda bilgi sahibi olabilecek; bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Harita Bilgisi Dünyan n fiekli Datum Koordinat Dönüflümü Koordinatland rma Affine Dönüflümü çindekiler Co rafi Bilgi Sistemleri Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler G R fi HAR TALAR LE LG L GENEL KAVRAMLAR DÜNYANIN fiekl NE L fik N KAVRAMLAR GEODEZ K DATUM TÜRK YE DE KULLANILAN BELL BAfiLI DATUMLAR DATUM VE KOORD NAT DÖNÜfiÜMLER CO RAF KOORD NATLANDIRMA

2 Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler G R fi Co rafi Bilgi Sistemler (CBS), yeryüzünde bir koordinata sahip (konuma dayal ) her türlü veriyi toplamaya, depolamaya ve analiz yapmaya yarayan bu özelli i ile konuma dayal her türlü fiziksel, planlama ve yönetim iflinde karar vermeyi h zland ran, etkin ve do ru sonuçlara ulafl lmas n sa layan bilgisayar tabanl bir sistemdir. CBS, co rafi nesnelere ait konumsal olmayan verilerin yan nda konumsal olan verileri de içerdi i için di er bilgi sistemlerinden farkl d r. Koordinatlar tüm co rafi nesnelerin temelini oluflturmaktad r. Bu aç dan CBS yi etkin bir flekilde kullanmak için koordinat sistemlerinin nas l kullan ld n ve nas l bir matematiksel temele oturdu unun bilinmesi gerekmektedir. CBS projelerinde en önemli ve maliyetli ifllemlerden biri projeye altl k olacak verilerin ve haritalar n elde edilmesidir. Bu verilerin do ru ve etkin bir flekilde kullanabilmek için, arazi ölçüm iflleminden kullan ma haz r hale gelene kadar olan tüm aflamalar bilmek gerekmektedir. Böyle bir ifllemin en bafl nda elde edilen veya üretilen verinin harita bilgisinin iyi bir flekilde bilinmesi ile mümkün olacakt r. Bundan dolay, bir CBS projesine bafllamadan önce, elde edilen haritalar veya verilerin hangi koordinat sisteminde topland, hangi projeksiyon sistemi kullan ld - ve harita oluflturulurken ne tür parametrelerin kullan ld gibi sorular n net bir flekilde bilinmesi ve bu bilgiler fl nda projeye bafllanmas gerekmektedir. Bu bölümde CBS yaz l mlar na altl k olan haritalar n daha verimli kullan labilmesi için haritalarla ilgili genel kavramlar, dünyan n flekline iliflkin kavramlar, geodezik datum, Türkiye de kullan lan belli bafll datumlar, datum ve koordinat dönüflümleri, co rafi koordinatland rma hakk nda bilgiler verilecektir. HAR TALARLA LG L GENEL KAVRAMLAR Harita Yeryüzünün bir parças n n ya da tamam n n gökyüzünden kuflbak fl görünümünün matematik yöntemlerle küçülterek ve üzerine özel iflaretler koyarak iki boyutlu bir düzlem üzerine çizilmifl haline harita denir. Haritalar; mekânsal verilerin görsellefltirilmesinde kullan lan en önemli araçlardand r.

3 52 Co rafi Bilgi Sistemleri S ORU Ölçek Haritalar, yeryüzü üzerindeki nesnelere ait bilgileri belirli matematik kuralar ile gösterirler. Matematik kurallar n en önemlisi haritalar n ölçe idir. Harita ölçe i; harita üzerinde bulunan iki nokta aras ndaki uzunlu un gerçek dünyada bu iki nokta aras ndaki uzunlu a oran ile ifade edilir. Ölçek ifadesi Ölçek = haritadaki uzunluk (s) / gerçek uzunluk (S) fleklinde formüle edilmektedir. Haritalarda SIRA ölçek S ZDE 1:M fleklinde haritalar n alt k sm nda gösterilir. M; ölçek faktörü olarak isimlendirilir. Ölçek faktörü, haritas çizilen alan n kaç defa küçültüldü- ünü gösterir. Örne in 1/ ölçe indeki bir haritada yeryüzü üzerinde birim uzunlu undaki bir nesne haritada 1 birim olarak gösterildi ini belirtir veya yeryüzü üzerindeki uzunluklar harita üzerine defa küçültülerek aktar ld - n ifade eder. Ölçek haritalar n alt k sm nda 1:M fleklinde gösterilir. M ölçek faktörü haritas oluflturulan alan n hangi oranda küçültüldü ünü ifade etmektedir. Harita Anahtar (lejant) Yeryüzündeki nesneler harita üzerinde sembollerle ifade edilir. Bu sembollerin ne AMAÇLARIMIZ anlama geldi i haritalar n kenarlar nda gösterilir. Sembollerin ve aç klamalar n n AMAÇLARIMIZ bulundu u bu k sma harita anahtar (lejant) ad verilir bir baflka deyiflle harita anahtar, haritalarda kullan lan iflaret ve renklerin ne anlama geldi ini gösteren K T A P tablolard r. Harita içerisindeki nesneleri anlaya bilmek için, harita kullan c s n n bu nesneleri gösteren simgeleri yani harita anahtar tablosunu iyi flekilde anlam fl olmas gerekir. Harita anahtar n (lejant) bilmeden harita okumas yap lamaz. Dolay s ile elimizdeki haritan n hiçbir bilgisini alamay z. Bunu önlemek için öncelikle harita anahtar n (lejant) iyi SIRA S ZDE bilip haritaya SIRA o gözle S ZDEbakmam z haritan n okunmas ve bilgi üretilmesi aç s ndan son derece önemlidir. Aksi takdirde bizlere çok de erli bilgiler veren haritadan yararlanamam fl veya yanl fl bilgilere sahip olmufl oluruz. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Kuzey oku Haritalar her zaman kuzey yönü referans al narak çizilir. Haritalarda kuzey yönü genellikle kuzey oku ile gösterilir. Kuzey oku haritalar n sa üst köflesine yerlefltirilir. Haritalarda kullan lan bu kuzey yönüne harita kuzeyi veya grid kuzeyi ad verilir. Pafta Birleflerek tam bir bütün oluflturan haritalar n her birine pafta denir. Bir pafta flekil aç s ndan 3 önemli ö eye sahiptir. Bunlar pafta resim alan, pafta çerçevesi ve pafta kenar d r. Paftalar, bilgileri pafta a, pafta içeri i ve pafta kenar bilgileri sayesinde iletir (fiekil 2.1). fiekil 2.1 de genellikle bir harita bulunmas gereken bilgiler ve harita simgelerinin bulunmas gereken yerler gösterilmektedir.

4 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 53 fiekil 2.1 Pafta üzerinde yer alan bilgiler Afla da pafta üzerinde yer alan bilgiler hakk nda k sa bilgiler verilecektir. a. Pafta Resim Alan : Pafta resim alan, haritalanacak alan n yer ald bölümdür. Bu k s m paftan n esas n oluflturan bölümdür. Pafta resim alan nda çizim olarak verilen flekil ve iflaretler yer al r. Pafta resim alan haritan n ana k sm n oluflturur. b. Pafta Çerçevesi: Pafta çerçevesi, harita yüzünü çerçeveleyen ve genelde bir koordinat sistemine göre çizilen k s md r. Pafta çerçevesi, iç çerçeve çizgisi ve d fl çerçeve çizgisi ile bu çizgiler aras nda kalan bölümü kapsar. Bu bölüm kitabe olarak da adland r l r. Çerçeve üzerinde paftan n grid koordinatlar, co rafi koordinatlar, belirli noktalardan yerleflim yerlerine uzakl klar ve komflu pafta isimleri gösterilir. c. Pafta Kenar : Pafta kenar, pafta resim alan ve pafta çerçevesi d fl nda kalan ve üzerine paftan n kullan m ile ilgili bilgileri bulunduran aland r. d. Pafta Kenar Bilgileri: Kenar bilgiler, haritada verilen bilgilerin önemli bir parças olup verilen ayr nt lar n tam olarak anlafl lmas ve kullan lmas ndaki esas bilgileri kapsar. Kullan c, ilgili harita serisini tan m yorsa haritadaki ayr nt lar de erlendiremez. Bunun için öncelikle harita kenar bilgilerinin incelenmesi ve ö renilmesi gerekir. Paftalar üzerinde bulunan belli bafll kenar

5 54 Co rafi Bilgi Sistemleri fiekil 2.2 bilgileri yukar daki fiekil 2.1 de rakamlarla gösterilmifltir. Bu rakamlar n aç klamas afla daki flekildedir. 1. fiekil 2.1 de 1 olarak belirtilen ve fiekil 2.2 de büyütülmüfl olarak gösterilen pafta kenar bilgisi, pahta anahtar olarak adland r l r ve paftan n sa k sm nda yer al r. Paftadaki tüm k saltma, flekil ve çizimlerin aç klamas Türkçe ve ngilizce olarak pafta anahtar nda yer al r. Bu k s m paftalar üzerinde özel iflaretler olarak adland r l r. Pafta anahtar fiekil fiekil 2.1 de 2 olarak belirtilen ve fiekil 2.3 de büyütülmüfl olarak gösterilen pafta kenar bilgisinde, paftan n bulundu u grid bölgesi iflareti (paftan n hangi girid bölgesinde oldu unu) ve referans bilgileri Türkçe ve ngilizce olarak bulunur. Pafta kenar bilgileri 3. fiekil 2.1 de 3 olarak belirtilen ve fiekil 2.4 de büyütülmüfl olarak gösterilen pafta alt kenar bilgisinde paftan n kesir ölçe i ve çizgisel (grafik) ölçe i yer al r. Ölçe in alt k sm nda münhaniler (efl yükselti e rileri) aras ndaki mesafelerin kaç metre oldu u ve onun alt nda paftan n hangi projeksiyona göre iz düflürülerek üretildi i belirtilir. Ayr ca paftada düz

6 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 55 koordinatlarda ve rak m (yükseklik) için kullan lan datumlar n bafllang ç noktas olarak neresinin al nd gösterilir. Bunun d fl nda paftada siyah ve mavi rakamlarla gösterilen grid koordinatlar n n hangi dilimlere ait koordinatlar oldu unu aç klayan bilgiler yer al r. Siyah rakamla yaz lan grid koordinatlar paftan n üretildi i dilim koordinatlar n, mavi rakamla yaz lan grid koordinatlar komflu dilime göre olan koordinatlar yaz l r. fiekil 2.4 Pafta alt kenar bilgileri 4. fiekil 2.1 de 4 olarak belirtilen ve fiekil 2.5 te büyütülmüfl olarak gösterilen pafta alt kenar bilgisinde paftan n komflu paftalar n n hangilerinin oldu u, paftan n seri numaras, pafta ad kim taraf ndan üretildi i, üretim tarihi ve pafta derlemesi yani üretilmesi için kullan lan altl klar belirtilir. fiekil 2.5 Pafta alt kenar bilgileri 5. fiekil 2.1 de 5 olarak tan mlanan ve fiekil 2.6 da büyütülmüfl olarak gösterilen pafta kenar bilgisinde paftan n kuzeyi yani co rafik kuzey ve manyetik kuzey gösterilir. Bu iki kuzey aras ndaki denklinasyon(sapma) aç - s verilir. Ayr ca pafta kullan larak manyetik kuzey hatt n n nas l bulunaca bu k s mda detayl olarak anlat l r.

7 56 Co rafi Bilgi Sistemleri fiekil 2.6 Pafta alt kenar bilgileri 6. fiekil 2.1 de 6 olarak belirtilen pafta kenar bilgisi pafta ad n temsil eder. Pafta ad paftan n en üst orta yerine yaz l r. e. Pafta A : Pafta a, pafta resim alan n grid a ile kaplayan, enlem ve boylam çizgilerinin oluflturdu u a d r. f. Pafta içeri i: Pafta resim alan içerisine çizilen yeryüzüne ait her türlü nesne paftan n içeri ini oluflturmaktad r. DÜNYANIN fiekl NE L fik N KAVRAMLAR Dünya, üzerinde bulunan topografik yap ve kendi ekseni etraf ndaki eksantrik hareketinden dolay, düzgün bir geometriye sahip de ildir. Kutuplardan bas k ve ekvatorlarda geniflleyen bir yüzeye sahip olan dünyan n fleklini tan mlamak için farkl modeller kullan lmaktad r. Dünya üzerindeki topografik yap dikkate al nmazsa, dünyan n fleklini tan mlayacak bir matematiksel modelin oluflturulmas kolayd r. Ancak; dünya üzerinde yap lacak çal flmalarda do ru sonuçlara ulaflabilmek

8 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 57 için, dünyay tan mlayacak modellerde topografyan n da dikkate al nmas gerekmektedir. Yer bilimciler taraf ndan yap lan çal flmalar sonucunda dünya için kullan labilir matematiksel modeller gelifltirilmifltir. Bunlar dünyan n geoid modeli, dünyan n elipsoid modeli ve küremsi modeli (sheroid modeli) dir. Geoid Model Dünyan n geoid modeli, her yerde yerçekimi do rultusuna dik bir yüzey flekli olarak verilir. Yer çekimi do rultusuna her yerde dik olan yüzeyler, efl potansiyel yüzeyler olarak adland r l r. Yer çekimi kuvveti ve do rultusu dünyan n kabuk ve katmanlar n n yo unlu unun düzensizli inden etkilenir. Bundan dolay efl potansiyel yüzeylerde düzensizlikler söz konusu olur. Denizlerin hareketsiz ve yer çekimi do rultusuna dik oldu u var say ld nda ortalama deniz seviyesi en iyi efl potansiyel yüzey olarak tan mlan r. Dünyan n en do ru flekli olarak bilinen geoid, ortalama deniz seviyesi ile en iyi örtüflen efl potansiyel yüzey olarak kabul edilir. Ortalama deniz seviyesi ile geoid aras nda bir iliflki olmas na ra men, ikisi de ayn özelli i sahip de ildir. Deniz yüzeyi, dünya çap nda düflünüldü ünde, s cakl k de iflimi, ak nt lar ve sürtünme gibi birçok fiziksel nedenlerden dolay de iflmektir. Bu fiziksel etkiler yok edilemedi i için ortalama deniz seviyesi, geoidden yaklafl k 1-2 metre aras bir sapma gösterir. Geoidi, yerçekimi kuvvetine ba l olarak belirlendi i için tamamen düz bir yüzeye sahip de ildir. Dünyan n baz bölümleri di er bölümlerine göre daha girintili ç k nt l oldu undan dolay, yer çekimi yönü ve büyüklü ü dünyan n her noktas nda ayn de ere sahip de ildir (fiekil 2.7). Bu yüzden dünyan n geoid modeli de girintili ve ç k nt l bir görünüme sahiptir. fiekil 2.7 Dünyan n geoid modeli Dünya girintili ve ç k nt l bir yap ya sahip oldu undan dolay, yer çekiminin yönü ve büyüklü ü de iflmektedir. Buna ba l olarak da geodin flekli de düz bir yap ya sahip de ildir. fiekil 2.7 de görüldü ü gibi geometrik olarak düzgün bir flekle sahip olmayan yerin geoid modelinin matematiksel olarak ifade edilmesi de oldukça güç bir ifltir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

9 58 Co rafi Bilgi Sistemleri D KKAT Yeryüzü üzerinde konum belirlemek için seçilen modellin matematiksel olarak kolay tan mlanabilen bir modeller olmas gerekir. Oysa yerin geoid modeli sahip oldu u girintili ç k nt l yap dan dolay matematiksel olarak kolay tan mlanabilen ve bilen bir yüzeye sahip de ildir. Geoidin bu özelli inden dolay genellikle referans yüzey olarak S ORU geoid kullan lmaz. Geoid karmafl k bir yap ya sahip oldu undan dolay matematiksel olarak tan mlanmas zordur. Bundan dolay matematiksel modellerde genellikle geoid modeli referans yüzey olarak kullan lmaz. Elipsoid Model AMAÇLARIMIZ Dünyan n fleklini en iyi temsil eden model geoid model olmas na ra men, matematiksel olarak tan mlanmalar n n güç olmas ndan dolay konum belirleme ifllemlerin- AMAÇLARIMIZ de referans yüzey olarak kullan lamazlar. Buna karfl l k bilim adamlar geoide en yak n referans K Tyüzeyi A P olarak dünyan n fleklini elipsoid model olarak tan mlam flt r. Dikkat: Dünyay en iyi temsil eden model geoid modelidir, ancak matematiksel olarak ifadesi daha kolay olan elipsoid model genellikle referans yüzey olarak kullan lmaktad r. Elipsoid yüzeyi, bir elipsin küçük ekseni etraf nda döndürülmesi ile elde edilir. Elipsoidi oluflturan elipsin iki karakteristik özelli i vard r. Bunlardan birincisi ekvatoral yönde olan büyük eksen yar çap, di eri ise kutupsal yönde olan küçük eksen yar çap d r. Dünyay temsil eden elipsoit için büyük eksen yar çap her zaman küçük eksen yar çap ndan büyüktür (fiekil 2.8). fiekil 2.8 de; b küçük eksen yar - çap n, a büyük eksen yar çap göstermektedir. fiekil 2.8 Elipsoidi büyük eksen ve küçük eksen yar çaplar Bir bölge için harita üretilece i zaman seçilecek referans elipsoid, haritas üretilecek alandaki geoid yap s na en uygun elipsoid modeli olarak seçilmesi gereklidir. Baflka bir ifade yerin flekline en uygun yüzey olarak tan mlanan geodin üzerinde hesap yapma ifllemi zor oldu u için geoid yerine referans yüzey seçilecek elipsoidin haritas yap lacak alan geoid ile en iyi örtüflen yüzey olas gerekir (fiekil 2.9).

10 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 59 fiekil 2.9 Geoide uygun referans elipsoidin seçilmesi Dünyada geçmiflten günümüze kadar farkl bölgelerde o bölgenin flartlar na uygun olarak farkl elipsoidler oluflturulmufltur. Tablo 2.1 de baz elipsoidler ve bunlara ait parametreler ve kullan ld klar alanlar verilmifltir. Ellipsoid Y l Ekvatoral Yar çap(a) Kutupsal Yar çap(b) Bas kl k Faktörü(f) Kullan c lar Airy , ,90 1/299,32 ngiltere Bessel , ,00 1/299,15 Merkezi Avrupa, fiili, Endonezya Clarke , ,80 1/294,98 Kuzey Amerika, Filipinler Clarke , ,90 1/293,46 Afrika n n büyük bölümü, Fransa nternational , ,90 1/297,00 Dünyan n büyük bölümü Australian , ,7 1/298,25 Avustralya WGS , ,50 1/298,26 NASA, Amerika Birleflik Devletleri Savunma Bölümü GRS , ,30 1/298,00 Dünya Çap nda WGS , ,30 1/298,00 Tablo 2.1 Yeryüzünde referans olarak kullan lan baz elipsoidler ve onlara iliflkin parametreler Küremsi modeli (Spheroid modeli) Küçük bir bölgenin büyük ölçekli haritas yap lacaksa üzerinde yaflad m z yeryuvar n n biçimini düzlem olarak kabul etmek yeterlidir. Burada küçük bölge kavram ile alan 50 kilometrekareden küçük bölgeler anlafl lmaktad r. Buna karfl n ölçek büyükte olsa haritas ayr ayr paftalar halinde yap lacak bölge 50 kilometrekareden büyük ise gerekli haritac l k hesaplar nda yerin biçiminin tan mlanm fl bir elipsoit olarak al nmas zorunlulu u vard r. Yani, bu tür haritac l k çal flmalar nda yeryüzünde yap lan uzunluk ve aç ölçmelerinin bu elipsoit yüzeyinde yap ld kabul edilir. Buna karfl n büyük bölgelerin küçük ölçekli haritalar yap - lacaksa yerin biçiminin elipsoide göre geometrisi daha kolay olan küre veya küremsi olarak al nmas ve haritan n ortaya ç kmas için yap lan hesaplar n buna göre yürütülmesi yeterlidir. Her iki ekseni de eflit olan elipsid yüzeyine dünyan n küremsi modeli denilmektedir.

11 60 Co rafi Bilgi Sistemleri Büyük alanlarda küçük ölçekli çal flmalar yap laca zaman dünyan n flekli hesap kolayl klar aç s ndan küremsi (küre) olarak al nabilir. Ancak detayl haritalarda yani büyük ölçekli haritalarda, dünyan n flekli haritas yap lacak alana uygun elipsoid olarak al nmal d r. GEODEZ K DATUM AMAÇLARIMIZ Haritalar n üretilmesinde alan n büyüklü üne göre bir referans yüzey seçilir. Çok AMAÇLARIMIZ büyük alanlar için bu referans yüzey bir elipsoiddir. Ancak seçilen bir referans yüzey, yeryüzü üzerindeki bir noktan n konumunun belirlenmesi için yeterli de ildir. Çünkü yeryüzündeki nesnelerin konumlar n seçilen referans yüzeyine göre tan mlamak için referans yüzey ile geoid aras ndaki mekânsal iliflkinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu ihtiyaç Geodezi Datum kavaram ile karfl lanmaktad r. Datum hesaplamalarda referans olarak kabul edilen yüzeyler için temel bilgi veya bafllang ç yüzeyi ile ilgili de iflmez (sabit) bilgiler olarak tan mlan r. Geodezik datum ise; üzerinde hesaplamalar n yap labilmesi için matematiksel olarak tan ml yüzey olarak kabul edilen ve referans elipsoidinin konumunu belirleyen parametre bilgileri olarak tan mlan r. Datum parametre bilgileri, ayn zamanda koor- dinat sistemini de tan mlamaktad r. Dünya üzerindeki noktalar n yeryüzündeki konumlar n n tam olarak belirlenebilmesi için; önce geodezik datumun, datum parametre bilgileri ile belirlenmifl olmas gerekir. Datum parametreleri referans seçilen elipsoidin bafllang ç noktas n ve boyutlar n tan mlar. Datum parametreleri belirlenen referans elipsoidin bafllang ç noktas na ba l olarak, yeryüzündeki di er noktalar n konumlar belirlenir. Dikkat: Tan mlanan her datum bir koordinat sistemini tan mlamaktad r. Örne- in ED50 datumu, WGS84 datumu, ITRF datumu gibi kavramlar yerin flekli için seçilen referans yüzeyler için bir koordinat sistemi tan mlamaktad r. Çünkü datumlar referans yüzeylerin bafllang ç noktalar n ve boyutlar n tan mlar. Datumlar kullan m alanlar na göre küresel, bölgesel ve mahalli olmak üzere üçe ayr l rlar. Küresel Datumlar Küresel datumlar temel anlamda orijin noktas (bafllang ç noktas ) yerin merkezi olan, flekil ve boyut olarak geoidi en iyi tan mlayan ellipsoid datumlar d r. Bafllang ç noktas yer kürenin merkezi olan datumlar yer merkezli (geocentric) datumlar olarak adland r l r. Yer merkezli datum parametreleri ile oluflturulan elipsoidler uydu referans sistemlerini oluflturmaktad r. Uydu jeodezisinin geliflmesi ile yer merkezli datum parametrelerine ba l olarak tan mlanan ellipsoidler vard r. Bunlardan en yayg n olan World Geodetic System 1984 (WGS84) ve ITRF(International Terratrial Referance Frame) datumlar d r. Bu datumlar dünya çap nda referans al nan sistemlerdir. Bölgesel ve Mahalli Datumlar Bölgesel ve mahalli datumlar bölgesel ve mahalli alanlarda geoid yüzeyi ile en iyi çak flan elipsoide göre düzenlenmektedir. Belirlenen elipsoid üzerinde seçilen bir bafllang ç noktas dünya yüzeyi üzerindeki özel bir nokta ile efllefltirilir. Bu nokta datumun orijin noktas olarak adland r l r. Orijin noktas n n koordinatlar sabittir ve di er noktalar n koordinatlar orijin noktas na göre hesaplan r. Bölgesel ve mahalli datumlar n orijin noktalar dünya üzerinde seçilen herhangi bir özel nokta oldu u için merkezleri yer merkezli elipsoidin merkezinden farkl bir yerdedir (fiekil 2.10).

12 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 61 fiekil 2.10 Bölgesel Datum ve yer merkezli WGS84 datumu Datumlar türlerine göre yatay datum ve düfley datum olmak üzere ikiye ayr l r. Yatay datum seçilen referans yüzey için gerekli datum parametrelerini yani referans datumun bafllang ç noktas n ve boyutlar n belirleyen datumlard r. Yeryüzündeki di er noktalar n konumlar bu seçilen referans yüzey üzerinde bafllang ç noktas na göre hesaplan r. Düfley datumlar yükseklikler için referans al nan bafllang ç yüzeyini tan mlar. TÜRK YEDE KULLANILAN BELL BAfiLI DATUMLAR Datum, yeryüzünün ölçülmesi için referans seçilen yüzeyleri tan mlayan, bu yüzeylerin bafllang ç noktalar n ve boyutlar n belirleyen matematik modellerdir. Ülkemizde kullan lan ve referans al nan üç temel datum vard r. Bunlar; ED50 (European Datumu 50), WGS84 (World Geodetic System 84) ve ITRF (International Terrestrial Referans Frame) sistemi taraf ndan kullan lan GRS80 datumlar d r. ED50 Datumu ED50 datumu, ikinci dünya savafl ndan sonra güvenli olarak s n r haritalar yapmak için bat Avrupa ülkelerine uygun olarak gelifltirilmifltir. ED50 datumunda referans elipsoidi olarak uluslararas (international) elipsoidi al nm flt r. Referans sisteminin bafllang ç meridyeni Greenwich meridyenidir ve büyük eksen yar çap a= m; küçük eksen yar çap b= ,9461; elipsoid bas kl f=1/297 olarak belirlenmifltir. ED50 datumunda referans al nan uluslar aras elipsoidi ile yerin a rl k merkezi aras nda birkaç yüz metreye varan bir farkl l k vard r. Ülkemizde 2001 y l na kadar Harita Genel Komutanl taraf ndan üretilen askeri ve sivil amaçl 1/25000, 1/50000 ve 1/ ölçekli topografik haritalar ED 50 koordinat sistemine (datum) göre üretilmifltir. Türkiye de meydana gelen büyük depremler nedeniyle ED50 ölçüm ifllerinde istenilen do rulu u sa layamaz konum gelmifltir. Bunun yan nda uydulara ba l ölçüm yöntemlerindeki ve GPS (Global Positioning Systems: küresel konum belirleme sistemleri) teknolojilerindeki geliflmeler, 2002 y l ndan sonra ülkemiz için üretilecek 1/25000, 1/50000 ve 1/ ölçekli topografik haritalarda WGS84 sisteminin kullan lmas karar al nm flt r. GPS (Global Positioning System; Küresel Konumlama Sistemi), düzenli olarak kodlanm fl bilgi yollayan bir uydu a d r ve uydularla aras ndaki mesafeyi ölçerek Dünya üzerindeki herhangi bir noktan n kesin yeri tespit etmeyi sa layan sistemlerdir. Harita Genel Komutanl, Milli Savunma Bakanl Müsteflarl na ba l bir kurumdur. Asli görevi yurt savunmas için gerekli tüm harita ve planlar n yap lmas olan askeri bir birimdir.

13 62 Co rafi Bilgi Sistemleri fiekil 2.11 WGS84 Sistemi WGS84 sistemi ABD savunma bakanl taraf ndan, GPS ölçümlerinde kullan lmak üzere gelifltirilen yer merkezli ve dünya çap nda kullan labilen bir sistemdir. WGS84 sisteminin bafllang ç ve eksen bilgileri afla daki gibidir (fiekil 2.11) Z ekseni = Yerin dönme ekseninin kutup noktas ndan geçti i yön X ekseni = Yerin merkezinden bafllayarak bafllang ç meridyeni düzleminin ekvator düzlemini kesti i noktadan geçen do rultu. Y ekseni = Ekvator düzleminde yerin merkezinde bafllayarak X ekseninden itibaren 90 dik olarak ölçülen do rultu. WGS84 sistemi Büyük eksen yar çap = m, küçük eksen yar çap = m, elipsoid bas kl : 1/ WGS84 sisteminin datum parametreleridir. WGS84 sistemini 1994 y l nda yeryüzündeki nesnelerinin konumlar n daha hassas belirleye bilen uluslararas yersel referans a na (International Terrestrial Referans Frame: ITRF) sistemine ba l olarak tekrardan belirlenmeye çal fl lm flt r. Bu ifllem için ITRF91 sistemindeki koordinatlar belli noktalarda GPS ölçümleri yap lm fl ve elde edilen sonuçlar do rultusunda WGS84 sisteminde iyilefltirmeler yap lm flt r. Yap lan bu iyilefltirmeler sonucunda oluflan sistem WGS84 (G730) olarak adland r lm flt r. ITRF Sistemi Uluslar aras Yersel Referans sistemi (ITRF) WGS84 gibi yer merkezli, referans elipsoidi olarak GRS80 elipsoidini kullanan ve dünya çap nda kullan lan bir sistemdir. Bilindi i üzere tabaka hareketlerinden dolay yeryuvar hareketli bir yap ya sahiptir. Her tabaka hareketinden sonra yerkürenin yeniden konumland r lmas gerekmektedir. Uluslararas yersel referans sistemi (ITRF), uluslararas yer dönme ve referans servisi (International Earth Rotate and Referans Service: IERS) taraf ndan oluflturulmufl bir sistemdir. Bu sistemde yeryüzü üzerinde sabit olarak belirlenmifl farkl noktalarda periyodik olarak yap lan jeodezik (çok hassas) ölçümler sonucu yeryuvar nda meydan gelen kay kl klar tespit edilmekte ve buna ba l olarak ITRF sisteminin bafllang ç noktas ve kay kl klar tekrardan belirlenmektedir. Her periyodik ölçüm sonucunda ITRF sistemi yeniden tan mlanmaktad r. Örne in ITRF96 sistemi 1996 y l nda yap lan gözlemler sonucu belirlenen yer hareketlerinden sonra yeryuvar n n yeniden konumland r lmas ile elde edilen datum parametrelerini içermektedir. Bunun yan nda ITRF sisteminde belirli bir zamana ait noktalar n yer

14 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 63 de ifltirme h zlar hesaplanmaktad r. Yer de ifltirme h zlar epok olarak tan mlanmaktad r. ITRF sisteminden elde edilen noktalar n koordinatlar X,Y,Z ve bu noktalara ait h z bileflenleri ile ifade edilmektedir. Ülkemizde ulusal a lar n di er küresel a larla ba lant s n sa lamak için CORS- TR (TUSAGA-Aktif: Aktif Türkiye Ulusal Sabit GPS A ) kurulmufltur. Bu a ada bulunan GPS istasyon noktalar, ITRF96 ve ITRF2005 sistemleri kullanmaktad r. Türkiye de yap lan ölçümler bu a a ba l olarak yap lmaya bafllanm flt r. CORS-TR a nda Türkiye ve Kuzey K br s Türk Cumhuriyetini içine almak üzere toplam 146 adet sabit GPS istasyonu kurulmufltur. Ülkemizde yap lan GPS ölçümlerine ba l haritalama çal flmalar nda bu a a ba lan larak ölçüm yap lmaktad r. DATUM VE KOORD NAT DÖNÜfiÜMLER Co rafi Bilgi Sistemleri farkl meslek disiplinlerinin üretti i altl k haritalar kullanmaktad r. Farkl kaynaklardan elde edilen verilerin bir arada çal flabilmesi için ortak bir sisteme ihtiyaç vard r. Fakat elde edilen veriler her zaman ayn sistemde olmamaktad r. Bundan dolay farkl koordinat sistemlerinden elde edilen verilerin tek bir sisteme dönüfltürülmesi gerekmektedir. Örne in bir CBS projesi oluflturmak istiyoruz. Projemizi üretece imiz alana ait altl k harita olarak Harita Genel Komutanl taraf ndan üretilen ED50 datumunda üretilen 1/25000 ölçekli topografik haritalar ve GPS (Global Positioning System) cihaz ile WGS84 datumunda üretilen baflka altl k haritalar olsun. Bu farkl datumlarda üretilen haritalar kullanarak projemizi oluflturmak istedi imizde mutlaka iki sistemden birisini di erine dönüfltürmemiz gerekmektedir. Aksi takdirde ayn alana ait veriler birbirinden çok farkl yerlerde oluflacakt r. Koordinat dönüflümü Koordinat dönüflümleri ayn datumda nesnelerin konumlar na ait koordinatlar n birbiri aras nda dönüflümüdür. Genel olarak bir datum da iki farkl koordinat sistemi tan mlan r. Bunlar co rafi koordinatlar ve kartezyen koordinatlard r. Koordinat dönüflümü bu iki koordinat sistemi aras ndaki dönüflümü ifade eder. Örne in; ED50 datumunda co rafi koordinatlar n yine ayn datumda kartezyen koordinatlar na dönüfltürülmesi ifllemi bir koordinat dönüflümüdür. Co rafi koordinatlardan kartezyen koordinat sistemine döflüm ifllemini gerçeklefltirmek için matematiksel formüller gelifltirilmifltir. Bu formüller günümüzde kullan lan CBS yaz l mlar na entegre edilmifl ve sadece birkaç fonksiyon kullan larak bu tür ifllemler kolayca yap labilmektedir. Datum Dönüflümleri Datum dönüflümleri verilerin üretildi i kaynak datumdan baflka bir datuma dönüfltürülmesi ifllemidir. Örne in CBS yaz l m m zda co rafi koordinatlar ED50 datumunda üretilen bir altl k haritan n WGS84 datumunda co rafi koordinatlar na dönüfltürülmesi ifllemi bir datum dönüflümü ifllemidir. Bu dönüflüm iflleminde harita üretimi için referans al nan elipsoid de iflmifltir. ED50 datumu International elipsoidinin datum parametrelerini kullanmakta WGS84 datumu WGS84 elipsoidinin datum parametrelerini kullanmaktad r. Ayr ca bu iki elipsoidin koordinat eksenleri farkl yerlerdedir. ED50 sisteminin bafllang ç noktas yerin merkezinden yaklafl k iki metre uza nda olmas na karfl l k, WGS84 sisteminin bafllang ç noktas yerin merkezidir. Dolay s yla bir öteleme söz konusudur. Baflka bir fakl laflma ise yeryüzü üzerinde her iki sistemde temsil edilen iki nokta aras ndaki mesafe de iflir ve bundan dolay bir ölçek de iflimi söz konusudur.

15 64 Co rafi Bilgi Sistemleri CBS yaz l mlar na entegre edilmifl programlar yard m ile datum dönüflümleri yap labilmektedir. Ancak arka planda neler oldu unun bilinmesi birçok aç dan önemlidir. Datum dönüflümlerinin yap labilmesi için kaynak datum ve hedef datumda koordinatlar bilinen ortak noktalara ihtiyaç vard r. Çünkü matematiksel ba- nt larla yap lacak olan dönüflüm iflleminde kurulacak denklemlerde bilinmeyen faktörlerin elde edilmesi ancak bu ortak noktalar sayesinde olmaktad r. Örne in yedi parametreli bir dönüflümde yedi tane bilinmeyen vard r. Bu bilinmeyenler ancak en az üç tane her iki sistemde koordinat bilinen nokta varsa çözülebilir. Yedi bilinmeyen için yedi denklem yaz lacakt r. Her iki sistemde bilinen üç nokta kullan larak 9 tane denklem yazmak mümkündür. Çünkü her bir nokta çifti için X, Y, Z koordinat de erleri için 3 ayr denklem yaz l r. Dönüflüm iflleminde kullan lan ortak nokta çiftleri yeryüzünde ayn konumu temsil etmelerine ra men farkl sistemlerde elde edildikleri için koordinatlar farkl d r. Datum dönüflümünde kullan lacak ortak noktalar n da l m ve do ruluk hassasiyeti dönüflüm iflleminin do rulu u aç s ndan en önemli faktörlerdir. Ortak noktalar ne kadar çok ve dönüflüm yap lacak alan en iyi flekilde temsil ediyorsa dönüflüm ifllemi o kadar iyi sonuç verecektir. Koordinat dönüflüm ifllerine kullan lacak ortak noktalar n da l m ve koordinat do rulu- u ne kadar iyi olursa, o kadar do ru bir dönüflüm ifllemi gerçeklefltirmifl oluruz. Dönüflüm iflleminde kartezyen koordinatlar n kullan lmas matematiksel olarak dönüflümün modellenmesi aç s ndan oldukça kolayl k sa lamaktad r. CBS yaz l mlar nda AMAÇLARIMIZ datum dönüflüm iflleminde kartezyen koordinatlar n kullan ld iki AMAÇLARIMIZ yöntem vard r. Bunlar 3 parametreli ve 7 parametreli dönüflüm modelleridir (Helmert -Bursa-Wolf). K T A P Üç Parametreli Dönüflüm Yöntemi Üç parametreli dönüflüm baz GPS al c lar na entegre edilmifltir. Bu aç dan WGS84 sistemindeki koordinatlar mahalli koordinat sistemine dönüfltürmek için kullan l r. Ayr ca birçok standart CBS yaz l m nda bu yöntem vard r. Üç parametreli dönüflüm yönteminde farkl datum eksenlerinin dönüklükleri ve ölçek de iflimi dikkate al nmaz. Sadece koordinat sistemlerinin bafllang ç noktalar aras ndaki kay kl k (öteleme) de erine göre dönüflüm yap l r (fiekil 2.12). X, Y, Z öteleme uzunluklar önceden her iki sistemde belirlenen ortak noktalar aras ndaki ortalama farka göre belirlenir. Lokal (mahalli) bir datumdan, WGS84 datumuna dönüflüm formülü afla daki gibidir. X wgs84 = X' local + X Y wgs84 = Y' local + Y Z wgs84 = Z' local + Z burada; X: X wgs84 ile X'local eksenleri aras ndaki öteleme (kay kl k) Y: Y wgs84 ile Y'local eksenleri aras ndaki öteleme (kay kl k) Z: Z wgs84 ile Z'local eksenleri aras ndaki öteleme (kay kl k) ifade etmektedir

16 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 65 fiekil 2.12 fiekil 2.12 Üç parametreli dönüflüm ED50 datumunda koordinatlar X ED50 = ; Y ED50 = ; ZED50 = olarak verilen bir noktan n, ED50 den WGS84 datumuna öteleme de erleri X= ; Y= ; Z= olarak verilmifltir. Bu noktan n WGS84 sistemindeki koordinat de erleri nedir? Çözüm: X wgs84 = X' ED50 + X X wgs84 = ( ) = Ywgs84 = Y' ED50 + Y Y wgs84 = (-80.24) = Zwgs84 = Z' ED50 + Z Z wgs84 = (-93.45) = olarak hesaplan r. ÖRNEK WGS84 datumunda koordinatlar X wgs84 = ; Y wgs84 = SIRA ; S ZDE Z wgs84 = olarak verilen bir noktan n, WGS84 den ED50 datumuna öteleme de erleri X= ; Y= 80.25; Z= olarak verilmifltir. Bu noktas n n WGS84 sisteminde koordinat de erleri nedir? Üç parametreli dönüflüm, kaynak datum ile hedef datum aras ndaki koordinat eksenlerini birbirine paralel kabul etmektedir. Bundan dolay bu yöntem küçük alanlar içeren dönüflüm ifllemleri için uygulanabilir. Fakat büyük alanlar için eksen dönüklükleri ve ölçek de ifliklikleri dikkate al nmal d r. Büyük alanlardaki ça- l flmalarda kullan fll bir yöntem de ildir. Üç parametreli dönüflümde, dönüklük ve ölçek de ifliklikleri dikkatte al nmad için büyük alanlar n dönüflümlerinde kullan lmas uygun olmaz. Böyle alanlarda AMAÇLARIMIZ yap lan dönü- flümlerde yanl fl sonuçlar ç kabilir. AMAÇLARIMIZ Dönüflüm iflleminin hassasiyeti kullan lan ortak nokta say s K ile T Ado ru P orant l - d r. Ortak noktalar n say s fazla ve dönüflümü yap lacak alan AMAÇLARIMIZ iyi temsil ediyorsa AMAÇLARIMIZ dönüflüm ifllemi o kadar sa l kl olacakt r.

17 66 Co rafi Bilgi Sistemleri fiekil 2.13 Yedi Parametreli Dönüflüm Yöntemi Yedi parametreli dönüflüm yöntemi hem kullan labilirli i hem de matematiksel olarak kolayl kla modellenebilirli inden dolay günümüzde birçok dönüflüm ifllemlerinde kullan lmaktad r. Temel olarak üç boyutlu koordinat sistemleri aras ndaki dönüflüm iflleminde kullan lan yedi parametreli dönüflüm Helmert veya Bursa-Wolf dönüflümü olarak da bilinir. Ayr ca 3 boyutlu benzerlik dönüflümü olarak da adland r lmaktad r. Helmert dönüflümünü afla daki flekilde aç klamak mümkündür. Co rafi koordinatlar kaynak datumda kartezyen koordinatlar na dönüfltürülür (fiekil 2.13a). Kartezyen koordinatlara elipsoid de ifliminden kaynaklanan eksen ötelemesi uygulan r (fiekil 2.13b). Ölçek farkl giderilir (fiekil 2.13c). Eksenler aras kay kl klar düzeltilir (fiekil 2.13d). Kartezyen koordinatlar hedef datumdaki Kartezyen koordinatlara dönüfltürülür (fiekil 2.13e). Hedef datumda elde edilen kartezyen koordinatlar hedef datumdaki co rafi koordinatlara dönüfltürülür (fiekil 2.13e). Yedi parametreli (helmert) dönüflümü Yedi parametreli dönüflüm ifllemi gerçeklefltirilirken yedi tane parametre de erinin bilinmesi gerekir. Bu parametre de erleri Kaynak Datum koordinat sistemi ile dönüflüm yap lacak hedef datum koordinat sistemi bafllang ç noktalar aras ndaki 3 öteleme, koordinat eksenleri aras ndaki 3 dönüklük parametresi ve son olarak sistemler aras ndaki ölçek faktörüdür. Datum dönüflümleri aras ndaki genel formül afla daki gibidir. Burada konunun daha iyi anlafl lmas için formül WGS84 sisteminden ED50 sistemine dönüflüm fleklinde verilmifltir. X X 1 εz ε y X Y = Y + ( 1+ k) ε z 1 ε x Y Z Z ε ED50 y εx 1 Z WGS84 i Burada; X : X eksenin bafllang c ndaki öteleme (metre) Y: Y ekseni bafllang ç noktas ndaki öteleme (metre)

18 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler Z : Z Bafllang ç noktas ndaki öteleme (metre) ε x : X eksenindeki dönüklük(derece, dakika, saniye) ε y : Y eksenindeki dönüklük (derece, dakika, saniye) ε z : Z eksenindeki dönüklük (derece, dakika, saniye) k : ölçek faktörü (ppm) k ölçek faktörü iki koordinat sistemi aras ndaki ölçek de ifliminin üç eksen etraf nda da eflit oldu u kabul edilmektedir. X ekseninde ne kadar büyüme veya küçülme varsa di er iki ekseninde ayn oranda büyümeye ve küçülmeye sahip oldu u kabul edilir. Yukar da belirtilen parametrelerin hesaplanabilmesi için en az üç adet her iki sistemde de bilinen ortak noktaya ihtiyaç vard r. En iyi dönüflümü sa layabilmek için ortak nokta say s n n fazla olmas ve alan iyi temsil etmesi dönüflüm iflleminin baflar s n art r r. 67 S ORU Yedi parametreli (Helmert) dönüflümü için her iki koordinat sisteminde ortak olan en az üç koordinat bilgisine ihtiyaç bulunur. Yedi parametreli dönüflüm için gerekli olan parametreler daha önceden hesaplanarak CBS yaz l mlar na entegre edilmifltir. CBS yaz l m ile yap lacak bir dönü- flüm iflleminde sadece hangi datumdan hangisine dönüflüm AMAÇLARIMIZ yap lmas gerekti ini AMAÇLARIMIZ seçmek ve baz durumlarda dönüflüm yöntemini seçmek yeterli olmaktad r. Di er tüm ifllemler CBS programlar veya özel yaz l mlar taraf ndan yap lmaktad r. Bu dönüflüm ölçek, öteleme, dönüklük gibi dönüflüme etki K eden T A tüm P faktörleri dikkate ald için 3 parametreli dönüflüme göre oldukça etkili bir yöntemdir. Yedi parametreli (Helmert) dönüflümü ölçek, öteleme ve dönüklük gibi parametreleri dikkate alarak dönüflüm ifllemi yapt ndan dolay 3 parametreli dönüflüm yöntemine göre da- ha etkili bir yöntemdir. Ülkemizde s kl kla kullan lan ED50 datumundan WGS84 datumuna dönüflüm (Tablo 2.2) ve WGS84 datumundan ITRF96 ya dönüflüm için (Tablo AMAÇLARIMIZ 2.3) kullan lan AMAÇLARIMIZ 7 parametre afla daki tabloda verilmifltir. Parametreler X Y ED50 WGS m m Tablo 2.2 ED50 datumundan WGS84 datumuna dönüflüm parametreleri Z m ε x ε y -0'' ''.0003 ε z -0''.4738 k ppm

19 68 Co rafi Bilgi Sistemleri Tablo 2.3 WGS84 datumundan ITRF96 datumuna dönüflüm parametreleri Parametreler X ekseni etraf ndaki dönüklük Y ekseni etraf ndaki dönüklük Z ekseni etraf ndaki dönüklük X ekseni yönündeki öteleme Y ekseni yönündeki öteleme Z ekseni yönündeki öteleme Ölçek WGS84 ITRF96 ε x =0.1 (mas) ε y =-0.2 (mas) ε z =0.1 (mas) X=0.0 (cm) Y=0.4 (cm) Z=0.6 (cm) k=-0.5 (ppb) fiekil 2.14 Pafta koordinatlar n gerçek koordinatlar na dönüfltürmek için kullan lan ortak noktalar n gösterimi CO RAF KONUMLANDIRMA Co rafi Bilgi Sistemlerinde altl k olarak kullan lan haritalar n ço u taranm fl paftalardan, hava foto raflar veya uydu görüntülerinden elde edilmektedir. Elde edilen bu haritalar raster format nda olan haritalard r. Bu haritalar CBS ortam na aktar ld klar nda haritalar üzerindeki konum bilgileri yeryüzündeki konum bilgilerinden tamamen farkl d r. Baflka bir ifade ile bahsedilen haritalar yeryüzündeki gerçek konumlar n göstermemektedir. Bu haritalar n CBS de altl k olabilmeleri için yeryüzünde gerçek konumlar na tafl nmas ve projeksiyon sisteminin belirlenmesi gerekmektedir. CBS için kullan lacak altl k haritalar n yeryüzündeki gerçek konumlar n bildiren koordinat sistemlerine tafl nmas ifllemine co rafik konumland rma veya rektifikasyon (rectification) denir. Co rafik konumland rma ifllemi CBS yaz - l mlar nda entegre edilmifl matematiksel dönüflüm yöntemleri ile yap lmaktad r. Dönüflüm ifllemi raster haldeki uydu görüntüsü, taranm fl pafta ve hava foto raflar - n n koordinat sistemleri ile yeryüzünde olmas gereken konumlar bildiren gerçek koordinat sistemleri aras nda yap lmaktad r. Dönüflüm iflleminin yap labilmesi için her iki sistemde koordinatlar bilinen ortak noktalara ihtiyaç vard r. Örne in afla da verilen taranm fl bir paftay gerçek konumlar na tafl mak için bu paftan n raster haldeki piksel koordinatlar bilgisayar taraf ndan belirlenmektedir. Pafta hem bilgisayar taraf ndan atanan piksel koordinat ve gerçek koordinatlar bilinen köfle noktalar n (1, 2, 3, 4 olarak verilen) kullanarak piksel koordinatlar gerçek koordinatlar na dönüfltürülür (fiekil 2.14).

20 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 69 Dönüflüm ifllemlerinde kullan lan bafll ca yöntemler Benzerlik dönüflümü ve Affin dönüflüm yöntemleridir. Bu bölümde bu dönüflüm yöntemleri ile ilgili bilgiler verilecektir. ki Boyutlu Benzerlik Dönüflümü Benzerlik dönüflümleri dönüflüm iflleminden sonra flekillerin geometrik olarak flekillerini koruduklar dönüflüm ifllemleridir. Örne in bilgisayar ortam na taranarak aktar lan bir paftada bulunan dikdörtgen fleklindeki bir parsel dönüflüm iflleminden sonra yine dikdörtgen fleklinde kalmas benzerlik dönüflümüne bir örnektir. Benzerlik dönüflümünde düzgün geometrik flekillerin alan eflit oranda büyür veya küçülür. Dönüflüm iflleminden sonra alanlar veya çizgisel nesnelere ait uzunluklar S ORU de iflebilir ama geometrik olarak flekiller korunur. ki boyutlu benzerlik dönüflümünden sonra geometrik flekiller korunur. Benzerlik dönüflümü iyi anlamak için taranm fl bir paftam z SIRA olsun S ZDE bu paftam z n koordinat sisteminin XY koordinat sistemi oldu unu kabul edelim ve bu paftan n yeryüzündeki koordinat sistemi X'Y' koordinat sistemi olsun (fiekil 2.15). Benzerlik dönüflümü kullanarak XY taranm fl pafta koordinatlar n X'Y' AMAÇLARIMIZ gerçek koordinat sistemine dönüfltürülmesi içi gerekli benzerlik dönüflümü ifllemi afla daki gibidir. AMAÇLARIMIZ fiekil 2.15 ki boyutlu benzerlik dönüflümü Benzerlik dönüflümünün genel formülü afla daki gibidir. X'= m*x*cosε - m*y*sinε + c Y'= m*x*sinε + m*y*cosε + d Formüldeki terimler afla daki gibidir; X',Y': A noktas n n gerçek koordinatlar, X, Y: A noktas n n pafta koordinatlar ε : Koordinat sistemleri aras ndaki dönüklük aç s c: X ekseninde X' eksenine yap lacak öteleme miktar d: Y ekseninden Y' eksenine yap lamas gereken öteleme miktar m: ölçek faktörü (koordinat sistemleri aras ndaki büyüme veya küçülme oran ) Formülü biraz daha basite indirgemek için a= m*cosε b= m*sinε olarak belirlenirse benzerlik dönüflüm formülü afla daki gibi olur. X'= a*x - b*y + c Y'= a*y + b*x + d fleklinde olur.

21 70 Co rafi Bilgi Sistemleri 2 Benzerlik dönüflümünde 1 ölçek faktörü (m), 1 dönüklük aç s (ε), 2 eksenler aras nda öteleme (c, d) olmak üzere toplam 4 adet bilinmeyen parametre vard r. Bu dört bilinmeyen 4 parametrenin hesaplanmas için her iki sistemde de koordinatlar bilinen en az iki noktaya ihtiyaç vard r. 4 adet bilinmeyen için 4 ayr denklem yaz lmas gerekmektedir. Her iki sistemde koordinatlar bilinen 2 nokta kullan larak 4 denklem yaz labilir. Dönüflüm iflleminin do rulu unun artmas için dönüflümde kullan lacak ortak nokta koordinatlar n n say s n art rmak gerekir. Örne in elimizde 4 tane ortak nokta olsa, bu dört ortak nokta ile 8 tane denklem yazmak mümkündür. Nokta say s n n fazla olmas fazla denklem yaz lmas na olanak tan r. Bilinmeyen parametreler bu farkl denklem sistemleri kullan larak farkl yollardan çözülebilir, böylelikle dönüflümün do rulu unun denetimi yap lm fl olur. Oluflturulacak SIRA bir S ZDE CBS projesinde altl k olarak kullan lacak hava foto raf üzerindeki bir P noktas n n koordinatlar X = 200 m, Y = 100 m ve projede kullan lacak koordinat sistemi ile foto raf koordinat sistemi aras ndaki benzerlik dönüflümü parametreleri a = m*cosf = 3, b = m*sinf = 4; c = +45 d= +32 oldu una göre P noktas n n projede kullan lacak koordinat sistemindeki koordinatlar nedir? ki Boyutlu Affin Dönüflümü Benzerlik dönüflümünde dönüflümü yap lacak nesnelerin geometrik flekillerinin bozulmad n ve her iki eksen yönünde de ölçek de iflimin sabit oldu u kabul edilmektedir. Ancak ka t üzerinde bulunan paftalar, foto raflarda zaman içersinde bozulmalar SIRA olmaktad r. S ZDE Bunlara birde taramalar sonucu oluflan bozulmalar ek- lendi inde altl k olarak kullan lacak haritalarda her iki eksen yönünde de bozulma olacakt r. ki eksen yönünde de iflim olaca ndan iki farkl koordinat sistemi aras nda dönüflüm AMAÇLARIMIZ yap l rken Affine dönüflümü uygulan r (fiekil AMAÇLARIMIZ 2.16). fiekil 2.16 Affin dönüflümü

22 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 71 Affin dönüflümünü daha iyi kavraya bilmek için yukar daki flekli bir CBS uygulamas na uyarlayal m. X'Y' koordinat sistemi ile gösterilen koordinat sistemi bizim bir CBS projemizde kullanaca m z hava foto raf n n koordinat sistemi oldu unu varsayal m. XY eksenleri ile temsil edilen koordinat sisteminin de projemizde kullanaca m z hava foto raf ndaki nesnelerin gerçekte olmas gereken koordinat sistemini temsil etti ini kabul edelim. Buna göre; X p, Y p : P noktas n n X Y koordinat sistemlerindeki koordinatlar (gerçek koordinat sistemi) X' p, Y' p : P noktas n n X' Y' koordinat sistemlerindeki koordinatlar (foto raf koordinat sistemi) ε x : X ve X' eksenleri yönündeki dönüklük aç s, ε y : Y ve Y' eksenleri yönündeki dönüklük aç s, m x : X ve X' eksenleri aras ndaki ölçek faktörü (ölçek de iflimi: büyüme veya küçülme), m y : Y ve Y' eksenleri aras ndaki ölçek faktörü (ölçek de iflimi: büyüme veya küçülme), X: X' ekseninin bafllang ç noktas ndan X eksenine olan öteleme (kay kl k) miktar, Y: Y' ekseninin bafllang ç noktas ndan Y eksenine olan öteleme (kay kl k) miktar, olarak tan mlan r. Buradan affin dönüflümünün denklemleri; Y = m y *cos ε y *Y' + m x *sin ε x *X' + Y X = -m y *sin ε y *Y' + m x *cos ε x *X' + X olur. Buradan denklemi k saltmak için; a = m y *cos ε y b = m x *sin ε x d = -m y *sin ε y e = m x *cos ε x olarak al n rsa denklemler afla daki gibi olur. Y = a*y' + b*x' + Y X = d*y' + e*x' + X CBS projelerinde altl k olarak kullan lan taranm fl pafta, hava foto raf gibi haritalar gerek ka t halinde olduklar ndan gerekse tarama ifllemleri esnas nda bozulmalara u ramaktad r. Bundan dolay, CBS projesinde altl k olarak kullan ld klar nda yeryüzünde olmalar gereken koordinatlara dönüflüm yap l rken her iki eksenin bafllang ç noktalar aras ndaki kay kl klar (ötelemeleri), her iki eksende meydan gelen eksen aç dönüklüklerini ve her iki eksen yönünde olan ölçek de iflimi faktörlerini gidermek için affin dönüflümü uygulan r. Affin dönüflümü, uygulanmas ve hata oranlar n gidermesi aç s ndan benzerlik dönüflümüne göre daha etkili bir dönüflüm sistemidir. Affin dönüflümünde dönüflüm parametreleri iki eksenin bafllang ç noktalar nda meydana gelen kay kl klar ( Y, X), iki eksen do rultusunda meydana gelen ölçek de iflimi (m y, m x ) ve her iki eksende oluflan eksen dönüklükleri (ε y, ε x ) olmak üzere toplam 6 tanedir. Bu alt parametrenin hesaplanmas için her iki koordinat sisteminde koordinatlar bilinen en az üç noktaya ihtiyaç vard r. Her nokta çifti kullan larak 2 denklem yaz labildi inden, 3 adet nokta çiftinden 6 denklem yaz la-

23 72 Co rafi Bilgi Sistemleri bilir. Bundan dolay parametrelerin hesaplanmas için ortak olan üç nokta dönüflüm parametrelerinin hesaplanmas nda kullan l r. Ortak nokta çiftinin üçten fazla olmas dönüflüm iflleminin kontrolü ve daha hassas yap lmas için önemlidir. Bundan dolay genellikle dönüflüm ifllemlerinde üç ortak noktadan fazla nokta kullan l r. 3 CBS projesine SIRA altl k S ZDE olmas için kullan lan taranm fl bir harita üzerindeki bir A noktas n n koordinatlar X = 1000 m Y =1200 m olarak verilmektedir. Pafta koordinatlar ndan paftan n yeryüzündeki gerçek koordinatlar n gösteren koordinat sistemine dönüfltürülmesinde dönüflüm için kullan lacak affin dönüflüm parametreleri a = m y *cos ε y = 0,5; b = m x *sin ε x = 1,2; d = -m y *sin ε y = 0.4; e = m x *cosε x = 2; Y = +120 m, X=+95 metre olarak verildi ine göre A noktas n n yeryüzündeki gerçek koordinatlar n ne olur. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

24 2. Ünite -Co rafi Bilgi Sistemleri Çal flmalar çin Temel Kartografik Bilgiler 73 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Haritalar ile ilgili genel kavramlar tan yabilmek; Haritay do ru kullanmak ve üzerindeki bilgilerden yararlanabilmek için haritalar ile ilgili temel kavramlar bilmek gerekir. Harita; yeryüzünün bir parças n n ya da tamam n n gökyüzünden kuflbak fl görünümünün matematik yöntemlerle küçülterek ve üzerine özel iflaretler koyarak iki boyutlu bir düzlem üzerine çizilmifl halindir. Ölçeksiz bir harita düflünülemez. Ölçek; harita üzerinde bulunan iki nokta aras ndaki uzunlu un gerçek dünyada bu iki nokta aras ndaki uzunlu a oran ile ifade edilir. Haritan n çizim alan içerisinde bulunan iflaret ve sembollere ise harita anahtar (lejant) denilmektedir. Haritalar her zaman kuzey yönü referans al narak çizilir. Haritalarda kuzey yönü genellikle kuzey oku ile gösterilir. Türkiye de kullan lan belli bafll datumlar hakk nda bilgi sahibi olabilecek; Datum, yeryüzünün ölçülmesi için referans seçilen yüzeyleri tan mlayan, bu yüzeylerin bafllang ç noktalar n ve boyutlar n belirleyen matematik modellerdir. Ülkemizde kullan lan ve referans al nan üç temel datum vard r. Bunlar; ED50 (European Datumu 50), WGS84 (World Geodetic System 84) ve ITRF (International Terrestrial Referans Frame) sistemi taraf ndan kullan lan GRS80 datumlar d r. ED50 datumunda referans elipsoidi olarak uluslararas (international) elipsoidi al nm flt r. Referans sisteminin bafllang ç meridyeni Greenwich meridyenidir ve büyük eksen yar çap a= m; küçük eksen yar çap b= ,9461; elipsoid bas kl f=1/297 olarak belirlenmifltir. Ülkemizde 2001 y l na kadar Harita Genel Komutanl taraf ndan üretilen askeri ve sivil amaçl 1/25000, 1/50000 ve 1/ ölçekli topografik haritalar ED 50 koordinat sistemine (datum) göre üretilmifltir. WGS84 sistemi ABD savunma bakanl taraf ndan, GPS ölçümlerinde kullan lmak üzere gelifltirilen yer merkezli ve dünya çap nda kullan labilen bir sistemdir. Uluslar aras Yersel Referans sistemi (ITRF) WGS84 gibi yer merkezli, referans elipsoidi olarak GRS80 elipsoidini kullanan ve dünya çap nda kullan lan bir sistemdir. Ülkemizde ulusal a lar n di er küresel a larla ba lant s n sa lamak için A MAÇ 3 CORS-TR (TUSAGA-Aktif: Aktif Türkiye Ulusal Sabit GPS A ) kurulmufltur. Bu a ada bulunan GPS istasyon noktalar, ITRF96 ve ITRF2005 sistemleri kullanmaktad r. Türkiye de yap lan ölçümler bu a a ba l olarak yap lmaya bafllanm flt r. Datum ve koordinat dönüflümleri hakk nda bilgi sahibi olabilecek; Co rafi Bilgi Sistemleri farkl meslek disiplinlerinin üretti i altl k haritalar kullanmaktad r. Farkl kaynaklardan elde edilen verilerin bir arada çal - flabilmesi için ortak bir sisteme ihtiyaç vard r. Ancak, elde edilen veriler her zaman ayn sistemde olmamaktad r. Bundan dolay farkl koordinat sistemlerinden elde edilen verilerin tek bir sisteme dönüfltürülmesi gerekmektedir. Koordinat dönüflümleri ayn datumda nesnelerin konumlar na ait koordinatlar n birbiri aras nda dönüflümüdür. Genel olarak bir datum da iki farkl koordinat sistemi tan mlan r. Bunlar co rafi koordinat ve kartezyen koordinatlard r. Koordinat dönüflümü bu iki koordinat sistemi aras ndaki dönüflümü ifade eder. Örne in; ED50 datumunda co rafi koordinatlar n yine ayn datumda kartezyen koordinatlar na dönüfltürülmesi ifllemi bir koordinat dönüflümüdür. Datum dönüflümleri verilerin üretildi i kaynak datumdan baflka bir datuma dönüfltürülmesi ifllemidir. CBS yaz l mlar - na entegre edilmifl programlar yard m ile datum dönüflümleri yap labilmektedir. Datum dönüflümlerinin yap labilmesi için kaynak datum ve hedef datumda koordinatlar bilinen ortak noktalara ihtiyaç vard r. Dönüflüm iflleminde kartezyen koordinatlar n kullan lmas matematiksel olarak dönüflümün modellenmesi aç s ndan oldukça kolayl k sa lamaktad r. CBS yaz l mlar nda genel olarak iki datum dönüflüm yöntemi vard r. Bunlar 3 parametreli ve 7 parametreli dönüflüm modelleridir (Helmert -Bursa-Wolf).

Harita Projeksiyonları ve Koordinat Sistemleri. Doç. Dr. Senem KOZAMAN

Harita Projeksiyonları ve Koordinat Sistemleri. Doç. Dr. Senem KOZAMAN Harita Projeksiyonları ve Koordinat Sistemleri Doç. Dr. Senem KOZAMAN Yeryüzü şekilleri ve ayrıntılarının düz bir yüzey üzerinde, belli bir ölçek ve semboller kullanarak, bir referans sisteme göre ifade

Detaylı

31.10.2014. CEV 361 CBS ve UA. Koordinat ve Projeksiyon Sistemleri. Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Yerin Şekli

31.10.2014. CEV 361 CBS ve UA. Koordinat ve Projeksiyon Sistemleri. Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Yerin Şekli CEV 361 CBS ve UA Koordinat ve Projeksiyon Sistemleri Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Yerin Şekli 1 Yerin Şekli Ekvator çapı: 12756 km Kuzey kutuptan güney kutuba çap: 12714 km

Detaylı

CO RAFYA. DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 :

CO RAFYA. DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 : CO RAFYA DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 : K rk nc paralel üzerindeki bir noktan n hangi yar mkürede yer ald afla dakilerin hangisine bak larak saptanamaz? A) Gece-gündüz süresinin

Detaylı

JEODEZİK ÖLÇMELER DERSİ. Yrd. Doç. Dr. Hakan AKÇIN Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KEMALDERE

JEODEZİK ÖLÇMELER DERSİ. Yrd. Doç. Dr. Hakan AKÇIN Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KEMALDERE JEODEZİK ÖLÇMELER DERSİ Yrd. Doç. Dr. Hakan AKÇIN Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KEMALDERE REFERANS (KOORDİNAT) SİSTEMLERİ VE DATUM 1. Hafta Ders Notları REFERANS (KOORDİNAT) SİSTEMLERİ VE DATUM Referans (Koordinat)

Detaylı

GEOMETR 7 ÜN TE III S L ND R

GEOMETR 7 ÜN TE III S L ND R ÜN TE III S L ND R 1. S L ND R K YÜZEY VE TANIMLAR 2. S L ND R a. Tan m b. Silindirin Özelikleri 3. DA RESEL S L ND R N ALANI a. Dik Dairesel Silindirin Alan I. Dik Dairesel Silindirin Yanal Alan II. Dik

Detaylı

CEV 361 CBS ve UA. Koordinat ve Projeksiyon Sistemleri. Yrd. Doç. Dr. Özgür ZEYDAN Yerin Şekli

CEV 361 CBS ve UA. Koordinat ve Projeksiyon Sistemleri. Yrd. Doç. Dr. Özgür ZEYDAN  Yerin Şekli CEV 361 CBS ve UA Koordinat ve Projeksiyon Sistemleri Yrd. Doç. Dr. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Yerin Şekli 1 Yerin Şekli Ekvator çapı: 12756 km Kuzey kutuptan güney kutuba çap: 12714

Detaylı

ARAZİ ÖLÇMELERİ. Koordinat sistemleri. Kartezyen koordinat sistemi

ARAZİ ÖLÇMELERİ. Koordinat sistemleri. Kartezyen koordinat sistemi Koordinat sistemleri Coğrafik objelerin haritaya aktarılması, objelerin detaylarına ait koordinatların düzleme aktarılması ile oluşur. Koordinat sistemleri kendi içlerinde kartezyen koordinat sistemi,

Detaylı

CO RAFYA KONUM. ÖRNEK 2 : Afla daki haritada, Rize ile Bingöl il merkezlerinin yak n ndan geçen boylam gösterilmifltir.

CO RAFYA KONUM. ÖRNEK 2 : Afla daki haritada, Rize ile Bingöl il merkezlerinin yak n ndan geçen boylam gösterilmifltir. CO RAFYA KONUM ÖRNEK 1 : Aralar nda 1 lik fark bulunan iki paralel aras ndaki uzakl k de iflmezken, aralar nda 1 lik fark, bulunan iki meridyen aras ndaki uzakl k Ekvator dan kutuplara gidildikçe azalmaktad

Detaylı

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 3. Konu TORK, AÇISAL MOMENTUM ve DENGE ETKİNLİK ve TEST ÇÖZÜMLERİ

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 3. Konu TORK, AÇISAL MOMENTUM ve DENGE ETKİNLİK ve TEST ÇÖZÜMLERİ 11. SINIF ONU ANAIMI 2. ÜNİE: UVVE ve HAREE 3. onu OR, AÇISA MOMENUM ve DENGE EİNİ ve ES ÇÖZÜMERİ 2 2. Ünite 3. onu ork, Aç sal Momentum ve Denge A n n Yan tlar 1. Çubuk dengede oldu una göre noktas na

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN SAYLAR Do al Say lar Parças ve fl n 6. SNF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YLLK PLAN Süre/ KAZANMLAR Ders AÇKLAMALAR 1. Do al say larla ifllemler yapmay gerektiren problemleri çözer ve kurar. Do al say

Detaylı

CO RAFYA HAR TA B LG S

CO RAFYA HAR TA B LG S CO RAFYA HAR TA B LG S ÖREK : Bir fiziki haritada Çukurova ile Konya Ovas n n farkl renklerle belirtilmifl olmas, bu ovalar n afla dakilerden hangisi bak m ndan farkl oldu unu gösterir? ÖREK 3 : A) Y ll

Detaylı

1. Yukar daki çubuk makarna afla dakilerden hangisinin modelidir? Yukar daki rakamlardan kaç tanesinde dikey do ru modeli vard r?

1. Yukar daki çubuk makarna afla dakilerden hangisinin modelidir? Yukar daki rakamlardan kaç tanesinde dikey do ru modeli vard r? Ad : Soyad : S n f : Nu. : Okulu : 1. Yukar daki çubuk makarna afla dakilerden hangisinin modelidir? Do ru Düzlem Nokta 5. MATEMAT K TEST 19 Ifl n Do ru Do ru parças 2. Afla daki hangi do runun çizgi modeli

Detaylı

ARAZİ ÖLÇMELERİ. Koordinat sistemleri. Kartezyen koordinat sistemi

ARAZİ ÖLÇMELERİ. Koordinat sistemleri. Kartezyen koordinat sistemi Koordinat sistemleri Coğrafik objelerin haritaya aktarılması, objelerin detaylarına ait koordinatların düzleme aktarılması ile oluşur. Koordinat sistemleri kendi içlerinde kartezyen koordinat sistemi,

Detaylı

CBS. Projeksiyon. CBS Projeksiyon. Prof.Dr. Emin Zeki BAŞKENT. Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi 2010, EZB

CBS. Projeksiyon. CBS Projeksiyon. Prof.Dr. Emin Zeki BAŞKENT. Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi 2010, EZB Prof.Dr. Emin Zeki BAŞKENT Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Elipsoid şeklindeki dünyanın bir düzlem üzerine indirilmesi ve koordinatlarının matematiksel dönüşümleridir. Harita üç şekilde projeksiyonu

Detaylı

Aç ve Aç Ölçüsü. Üçgen, Kare ve Dikdörtgen. Geometrik Cisimler. Simetri. Örüntü ve Süslemeler

Aç ve Aç Ölçüsü. Üçgen, Kare ve Dikdörtgen. Geometrik Cisimler. Simetri. Örüntü ve Süslemeler MTEMT K ç ve ç Ölçüsü Üçgen, Kare ve ikdörtgen Geometrik Cisimler Simetri Örüntü ve Süslemeler Temel Kaynak 4 ç ve ç Ölçüsü ÇI VE ÇI ÖLÇÜSÜ ç lar n dland r lmas C Resimde aç oluflturulan yerlerin baz lar

Detaylı

ÜN TE II L M T. Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler

ÜN TE II L M T. Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler ÜN TE II L M T Limit Sa dan ve Soldan Limit Özel Fonksiyonlarda Limit Limit Teoremleri Belirsizlik Durumlar Örnekler MATEMAT K 5 BU BÖLÜM NELER AMAÇLIYOR? Bu bölümü çal flt n zda (bitirdi inizde), *Bir

Detaylı

Ölçme Bilgisi Ders Notları

Ölçme Bilgisi Ders Notları 1. ÖLÇÜ BİRİMLERİ Ölçme Bilgisi: Sınırlı büyüklükteki yeryüzü parçalarının ölçülmesi, haritasının yapılması ve projelerdeki bilgilerin araziye uygulanması yöntemleri ile bu amaçlarla kullanılacak araç

Detaylı

standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika

standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika standartlar Standartlar ve Sertifikalar sertifika Standartlar ve Sertifikalar.1. Genel Önceki bölümlerde paslanmaz çeliklere ait pek çok özellikler, standartlar ve karfl l klar hakk nda baz bilgiler verilmiflti.

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme 1.0. Girifl 1.1. Bu K lavuz Notunun amac ; Uluslararas De erleme Standartlar Komitesine (UDSK) üye tüm ülkelerde,

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN SAYILAR Kümeler 6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 1. Bir kümeyi modelleri ile belirler, farkl temsil biçimleri ile gösterir. Belirli bir kümeyi temsil ederken afla da belirtilen bafll

Detaylı

C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER

C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER C. MADDEN N ÖLÇÜLEB L R ÖZELL KLER 1. Patates ve sütün miktar nas l ölçülür? 2. Pinpon topu ile golf topu hemen hemen ayn büyüklüktedir. Her iki topu tartt n zda bulaca n z sonucun ayn olmas n bekler misiniz?

Detaylı

Yukar daki kare ve dikdörtgene göre eflitlikleri tan mlay n z. AB =... =... =... =...

Yukar daki kare ve dikdörtgene göre eflitlikleri tan mlay n z. AB =... =... =... =... Üçgen, Kare ve ikdörtgen MTEMT K KRE VE KÖRTGEN Kare ve ikdörtgenin Özellikleri F E Kare ve dikdörtgenin her kenar uzunlu u birer do ru parças d r. Kare ve dikdörtgenin kenar, köfle ve aç say lar eflittir.

Detaylı

1. Afla daki flekillerin boyal k s mlar n bütün, yar m ve çeyrek olarak belirtiniz.

1. Afla daki flekillerin boyal k s mlar n bütün, yar m ve çeyrek olarak belirtiniz. Ad : Soyad : S n f : 2. SINIF Nu. : Kesirler 53 Uygulamal Etkinlik 1. Afla daki flekillerin boyal k s mlar n bütün, yar m ve çeyrek olarak belirtiniz. 4. Afla daki boflluklar uygun ifadelerle tamamlay

Detaylı

ULUSAL STANDART TOPOGRAFİK HARİTA PROJEKSİYONLARI

ULUSAL STANDART TOPOGRAFİK HARİTA PROJEKSİYONLARI ULUSAL STANDART TOPOGRAFİK HARİTA PROJEKSİYONLARI Doç.Dr. Türkay GÖKGÖZ http://www.yarbis.yildiz.edu.tr/gokgoz İnşaat Fakültesi Harita Mühendisliği Bölümü Kartografya Anabilim Dalı BÜYÜK ÖLÇEKLİ HARİTA

Detaylı

MAKÜ YAZ OKULU YARDIM DOKÜMANI 1. Yaz Okulu Ön Hazırlık İşlemleri (Yaz Dönemi Oidb tarafından aktifleştirildikten sonra) Son aktif ders kodlarının

MAKÜ YAZ OKULU YARDIM DOKÜMANI 1. Yaz Okulu Ön Hazırlık İşlemleri (Yaz Dönemi Oidb tarafından aktifleştirildikten sonra) Son aktif ders kodlarının MAKÜ YAZ OKULU YARDIM DOKÜMANI 1. Yaz Okulu Ön Hazırlık İşlemleri (Yaz Dönemi Oidb tarafından aktifleştirildikten sonra) Son aktif ders kodlarının bağlantıları kontrol edilir. Güz ve Bahar dönemindeki

Detaylı

Dünya nın şekli. Küre?

Dünya nın şekli. Küre? Dünya nın şekli Küre? Dünya nın şekli Elipsoid? Aslında dünyanın şekli tam olarak bunlardan hiçbiri değildir. Biz ilkokulda ve lisede ilk önce yuvarlak olduğunu sonra ortadan basık olduğunu sonrada elipsoid

Detaylı

GAZLAR ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g)

GAZLAR ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g) ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g) Sürtünmesiz piston H (g) He Yukar daki üç özdefl elastik balon ayn koflullarda bulunmaktad r. Balonlar n hacimleri eflit oldu una göre;. Gazlar n özkütleleri. Gazlar

Detaylı

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN GEOMETR Geometrik Cisimler Uzunluklar Ölçme 6. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 1. Prizmalar n temel elemanlar n belirler. Tabanlar n n karfl l kl köflelerini birlefltiren ayr tlar tabanlara

Detaylı

Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş. Ünite 3 - Coğrafi Konumlandırma

Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş. Ünite 3 - Coğrafi Konumlandırma Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş Ünite 3 - Coğrafi Konumlandırma İçerik Giriş Yerkürenin matematiksel modeli Yerküre üzerinde haritalanacak bölgenin matematiksel modeli (datum) GİRİŞ Yeryüzündeki bir mekanın

Detaylı

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KONU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ

11. SINIF KONU ANLATIMLI. 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KONU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 11. SINIF KNU ANLATIMLI 2. ÜNİTE: KUVVET ve HAREKET 4. KNU AĞIRLIK MERKEZİ - KÜTLE MERKEZİ ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ 2 2. Ünite 4. Konu 3. A rl k Merkezi - Kütle Merkezi A nn Çözümleri su 1. BM fiekil I fiekil

Detaylı

Haritası yapılan bölge (dilim) Orta meridyen λ. Kuzey Kutbu. Güney Kutbu. Transversal silindir (projeksiyon yüzeyi) Yerin dönme ekseni

Haritası yapılan bölge (dilim) Orta meridyen λ. Kuzey Kutbu. Güney Kutbu. Transversal silindir (projeksiyon yüzeyi) Yerin dönme ekseni 1205321/1206321 Türkiye de Topografik Harita Yapımı Ölçek Büyük Ölçekli Haritalar 1:1000,1:5000 2005 tarihli BÖHHBYY ne göre değişik kamu kurumlarınca üretilirler. Datum: GRS80 Projeksiyon: Transverse

Detaylı

5.2 CEPHE PANEL 5.2.1 K YÜZÜ METAL M NERAL YÜN YALITIMLI SANDV Ç PANEL. 5.2.1.1 DÜfiEY CEPHE PANEL UYGULAMASI

5.2 CEPHE PANEL 5.2.1 K YÜZÜ METAL M NERAL YÜN YALITIMLI SANDV Ç PANEL. 5.2.1.1 DÜfiEY CEPHE PANEL UYGULAMASI 5.2 CEPHE PANEL Resim 5.16 Mineral yün cephe paneli 5.2.1 K YÜZÜ METAL M NERAL YÜN YALITIMLI SANDV Ç PANEL Is, su, ses yal t m ve yang n güvenli i özelliklerini bünyesinde bar nd ran mineral yün yal t

Detaylı

Kuzey Kutbu. Yerin dönme ekseni

Kuzey Kutbu. Yerin dönme ekseni 1205321/1206321 Türkiye de Topoğrafik Harita Yapımı Ölçek Büyük Ölçekli Haritalar 1:1000,1:5000 2005 tarihli BÖHHBYY ne göre değişik kamu kurumlarınca üretilirler. Datum: GRS80 Projeksiyon: Transverse

Detaylı

Ö ÜN YAYINLARI. ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN

Ö ÜN YAYINLARI. ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN 009-010 Ö ÜN YINLARI 1. SINIF MATEMAT K DERS ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN EK M 05 EK M - 09 EK M EYLÜL - EK M 8 EYLÜL - 0 EK M 1 1. Rakamlar okur ve yazar. [!] Rakamlar n yaz l fl yönlerine dikkat ettirilir.

Detaylı

içinde seçilen noktan n birinci koordinat birincinin geldi i saati, ikinci koordinat ysa

içinde seçilen noktan n birinci koordinat birincinin geldi i saati, ikinci koordinat ysa Tuhaf Bir Buluflma O las l k kuram ilkokullarda bile okutulabilecek kerte basit ve zevklidir. ABD de kimi okullarda 9 yafl ndaki çocuklara bile okutuluyor olas l k kuram. Basit olas l k kuram n anlamak

Detaylı

1. KONU. Geometrik Cisimler ve Şekiller. 1. Afla daki nesnelerden küp, prizma ve silindire benzeyen nesneleri iflaretleyiniz.

1. KONU. Geometrik Cisimler ve Şekiller. 1. Afla daki nesnelerden küp, prizma ve silindire benzeyen nesneleri iflaretleyiniz. 1. KONU Adı - Soyadı:... Numarası:.. Sınıfı:. Ön Çalışma 1. Afla daki nesnelerden küp, prizma ve silindire benzeyen nesneleri iflaretleyiniz. SALÇA + 11 2. Afla daki nesnelerden koni, prizma ve küreye

Detaylı

FOTOGRAMETRİK DEĞERLENDİRME - ÇİFT FOT. DEĞ. Analog ve Analitik Stereodeğerlendirme. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ

FOTOGRAMETRİK DEĞERLENDİRME - ÇİFT FOT. DEĞ. Analog ve Analitik Stereodeğerlendirme. Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ FOTOGRAMETRİ II FOTOGRAMETRİK DEĞERLENDİRME - ÇİFT FOT. DEĞ. Analog ve Analitik Stereodeğerlendirme BEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ GEOMATİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF336 FOTOGRAMETRİ II DERSi NOTLARI http://geomatik.beun.edu.tr/marangoz/

Detaylı

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ Deneyde dolu alan tarama dönüşümünün nasıl yapıldığı anlatılacaktır. Dolu alan tarama

Detaylı

Do ufl Üniversitesi Matematik Kulübü Matematik Bireysel Yar flmas 2004 Soru ve Yan tlar

Do ufl Üniversitesi Matematik Kulübü Matematik Bireysel Yar flmas 2004 Soru ve Yan tlar o ufl Üniversitesi Matematik Kulübü Matematik ireysel Yar flmas 2004 Soru ve Yan tlar Soru. S f rdan farkl bir a say s için sonsuz ondal klarla oluflan ifadesinin de eri nedir? ise, Soru 2. 0 < < 0 olmak

Detaylı

TEMEL MATEMAT K TEST

TEMEL MATEMAT K TEST TEMEL MATEMAT K TEST KKAT! + Bu bölümde cevaplayaca n z soru say s 40 t r + Bu bölümdeki cevaplar n z cevap ka d ndaki "TEMEL MATEMAT K TEST " bölümüne iflaretleyiniz. 2 4. 4. 0,5 2. iflleminin sonucu

Detaylı

BĐSĐKLET FREN SĐSTEMĐNDE KABLO BAĞLANTI AÇISININ MEKANĐK VERĐME ETKĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ

BĐSĐKLET FREN SĐSTEMĐNDE KABLO BAĞLANTI AÇISININ MEKANĐK VERĐME ETKĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ tasarım BĐSĐKLET FREN SĐSTEMĐNDE KABLO BAĞLANTI AÇISININ MEKANĐK VERĐME ETKĐSĐNĐN ĐNCELENMESĐ Nihat GEMALMAYAN Y. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Makina Mühendisliği Bölümü Hüseyin ĐNCEÇAM Gazi Üniversitesi,

Detaylı

Harita Projeksiyonları

Harita Projeksiyonları Harita Projeksiyonları Bölüm Prof.Dr. İ. Öztuğ BİLDİRİCİ Amaç ve Kapsam Harita projeksiyonlarının amacı, yeryüzü için tanımlanmış bir referans yüzeyi üzerinde belli bir koordinat sistemine göre tanımlı

Detaylı

4. Ünite Ö retmen K lavuz Kitab

4. Ünite Ö retmen K lavuz Kitab . Ünite Ö retmen K lavuz Kitab S n f: 1 : Matematik Ünite Numaras : 1 Ünite Süresi: ders saati / GEOMETR Örüntü ve Süslemeler Örüntü ve Süslemeler EK M EYLÜL Do al Do al 1. Bir örüntüdeki iliflkiyi belirler..

Detaylı

Tablo 3.3. TAKV YES Z KANAL SAC KALINLIKLARI (mm)

Tablo 3.3. TAKV YES Z KANAL SAC KALINLIKLARI (mm) 3. KANAL KONSTRÜKS YONU Türk Standart ve fiartnamelerinde kanal konstrüksiyonu üzerinde fazla durulmam flt r. Bay nd rl k Bakanl fiartnamesine göre, bas nç s - n fland rmas na ve takviye durumuna bak lmaks

Detaylı

Fizik I (Fizik ve Ölçme) - Ders sorumlusu: Yrd.Doç.Dr.Hilmi Ku çu

Fizik I (Fizik ve Ölçme) - Ders sorumlusu: Yrd.Doç.Dr.Hilmi Ku çu Fizik I (Fizik ve Ölçme) - Ders sorumlusu: Yrd.Doç.Dr.Hilmi Ku çu Bu bölümde; Fizik ve Fizi in Yöntemleri, Fiziksel Nicelikler, Standartlar ve Birimler, Uluslararas Birim Sistemi (SI), Uzunluk, Kütle ve

Detaylı

Y ll k Plan MATEMAT K 8. SINIF Ö RETMEN KILAVUZ K TABI

Y ll k Plan MATEMAT K 8. SINIF Ö RETMEN KILAVUZ K TABI ÜNİTELENDİRİLMİŞ YILLIK PLAN MATEMAT K 8. SINIF Ö RETMEN KILAVUZ K TABI 9 SINIF : 8 LEND R LM fi Y I L L I K P L A N ÖRÜNTÜ VE SÜSLEMELER. Do ru, çokgen ve çember modellerinden örüntüler infla eder, çizer

Detaylı

Koninin Düzlemlerle Kesiflimi Selçuk Demir* / sdemir@bilgi.edu.tr

Koninin Düzlemlerle Kesiflimi Selçuk Demir* / sdemir@bilgi.edu.tr apak onusu: oncelet Teoremleri oni. Uzayda birbirini 0 < < 90 derecede kesen iki de iflik a ve do rusu alal m. Do rulardan birini di erinin etraf nda, diyelim a y nin etraf nda oluflturduklar aç s n bozmadan

Detaylı

Ünite 3 - Konumlandırma

Ünite 3 - Konumlandırma Uzaktan Algılamaya Giriş Ünite 3 - Konumlandırma UA Verisi ve Coğrafi Konumlandırma Uzaktan Algılama ile elde edilen görüntü verileri coğrafi koordinatlar ile gelmektedir. Bu veriler her hücrenin orta

Detaylı

K atma de er vergisi, harcamalar üzerinden al nan vergilerin en geliflmifl ve

K atma de er vergisi, harcamalar üzerinden al nan vergilerin en geliflmifl ve ÖZEL MATRAH fiekl NE TAB ALKOLLÜ ÇK SATIfiLARINDA SON DURUM H.Hakan KIVANÇ Serbest Muhasebeci Mali Müflavir I. G R fi K atma de er vergisi, harcamalar üzerinden al nan vergilerin en geliflmifl ve modern

Detaylı

G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl

G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl 220 ÇEfi TL ADLARLA ÖDENEN C RO PR MLER N N VERG SEL BOYUTLARI Fatih GÜNDÜZ* I-G R fi G ünümüzde bir çok firma sat fllar n artt rmak amac yla çeflitli adlar (Sat fl Primi,Has lat Primi, Y l Sonu skontosu)

Detaylı

Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi

Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Otomasyon Sistemleri E itiminde Animasyon Tabanl Uygulamalar n Yeri ve Önemi Murat Ayaz Kocaeli Üniversitesi Teknik E itim Fakültesi, Elektrik E itimi Koray Erhan Kocaeli Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi,

Detaylı

6 MADDE VE ÖZELL KLER

6 MADDE VE ÖZELL KLER 6 MADDE VE ÖZELL KLER TERMOD NAM K MODEL SORU 1 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 2 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. Birbirine temasdaki iki cisimden s cakl büyük olan s verir, küçük olan s al r. ki cisim bir

Detaylı

TOPOĞRAFYA Temel Ödevler / Poligonasyon

TOPOĞRAFYA Temel Ödevler / Poligonasyon TOPOĞRAFYA Temel Ödevler / Poligonasyon Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JDF 264/270 TOPOĞRAFYA DERSİ NOTLARI http://geomatik.beun.edu.tr/marangoz http://jeodezi.karaelmas.edu.tr/linkler/akademik/marangoz/marangoz.htm

Detaylı

JDF 242 JEODEZİK ÖLÇMELER 2. HAFTA DERS SUNUSU. Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KEMALDERE

JDF 242 JEODEZİK ÖLÇMELER 2. HAFTA DERS SUNUSU. Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KEMALDERE JDF 242 JEODEZİK ÖLÇMELER 2. HAFTA DERS SUNUSU Yrd. Doç. Dr. Hüseyin KEMALDERE 3 boyutlu uzayda Jeoit Z Y X Dünyaya en uygun elipsoid modeli ve yer merkezli dik koordinat sistemi Ülkemizde 2005

Detaylı

ÜN TE III. YÜZDELER VE MESLEKÎ UYGULAMALARI

ÜN TE III. YÜZDELER VE MESLEKÎ UYGULAMALARI ÜN TE III. YÜZDELER VE MESLEKÎ UYGULAMALARI BU ÜN TEDE NELER Ö RENECE Z? A-YÜZDELER VE MESLEKÎ UYGULAMALARI B-YÜZDE HESAPLARI VE MESLEKÎ UYGULAMALARI C-FA Z HESAPLARI VE MESLEKÎ UYGULAMALARI D-YÜZDE VE

Detaylı

fleklinde okuruz. Pay paydas ndan büyük veya eflit olan kesirlere bileflik kesirler denir.

fleklinde okuruz. Pay paydas ndan büyük veya eflit olan kesirlere bileflik kesirler denir. Kesirler MATEMAT K KES RLER pay kesir çizgisi payda kesri tane tir. Bu kesri beflte iki ya da iki bölü befl fleklinde okuruz. kesrinde, bütünün ayr ld parça say s n gösterir. Yani paydad r. ise al nan

Detaylı

kesri 3 tane Bu kesri yedide üç fleklinde okuruz. Yukar daki bütün 7 efl parçaya ayr lm flt r. Buna payda denir. 3

kesri 3 tane Bu kesri yedide üç fleklinde okuruz. Yukar daki bütün 7 efl parçaya ayr lm flt r. Buna payda denir. 3 Temel Kaynak Kesirler KES RLER kesri tane dir. Bu kesri yedide üç fleklinde okuruz. Yukar daki bütün efl parçaya ayr lm flt r. Buna payda denir. payda Bütünden al nan ya da belirtilen parça say s na ise

Detaylı

EK-11 TUTGA Koordinat ve Hýzlarýnýn Jeodezik Amaçlý Çalýþmalarda Kullanýlmasýna Ýliþkin Örnek -235- -236- Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði EK - 11 TUTGA KOORDÝNAT VE HIZLARININ

Detaylı

ÜN TE II. UZAYDA VEKTÖR, DO RU VE DÜZLEM N ANAL T K NCELENMES

ÜN TE II. UZAYDA VEKTÖR, DO RU VE DÜZLEM N ANAL T K NCELENMES ANAL T K GEOMETR ÜN TE II. UZAYDA VEKTÖR, DO RU VE DÜZLEM N ANAL T K NCELENMES 1. ANAL T K UZAY. ANAL T K UZAY D A D K KOORD NAT EKSENLER VE ANAL T K UZAY I. Analitik uzayda koordinat sistemi II. Analitik

Detaylı

F Z K BASINÇ. Kavram Dersaneleri 42

F Z K BASINÇ. Kavram Dersaneleri 42 F Z BASINÇ ÖRNE : ÇÖZÜ : Özdefl iki tu lan n I, II, III konumlar ndayken yere uygulad klar toplam bas nç kuvvetleri, iki tu lan n a rl klar toplamlar na eflittir. Bu nedenle F = F = F olur. yer I II III

Detaylı

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın ve Kuraklık Yönetimi Planlaması Dairesi Başkanlığı. Temel Harita Bilgisi

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın ve Kuraklık Yönetimi Planlaması Dairesi Başkanlığı. Temel Harita Bilgisi ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın ve Kuraklık Yönetimi Planlaması Dairesi Başkanlığı Temel Harita Bilgisi Harita, yeryüzünün ölçeklendirilmiş ve düzleme aktarılmış bir sunumudur.

Detaylı

Do al Say lar Do al Say larla Toplama fllemi Do al Say larla Ç karma fllemi Do al Say larla Çarpma fllemi Do al Say larla Bölme fllemi Kesirler

Do al Say lar Do al Say larla Toplama fllemi Do al Say larla Ç karma fllemi Do al Say larla Çarpma fllemi Do al Say larla Bölme fllemi Kesirler Do al Say lar Do al Say larla Toplama fllemi Do al Say larla Ç karma fllemi Do al Say larla Çarpma fllemi Do al Say larla Bölme fllemi Kesirler Kesirlerle Toplama, Ç karma ve Çarpma fllemi Oran ve Orant

Detaylı

Düzlem - Do ru - Nokta - Aç - Üçgen - Kare - Dikdörtgen - Çember - Simetri - Örüntü ve Süslemeler

Düzlem - Do ru - Nokta - Aç - Üçgen - Kare - Dikdörtgen - Çember - Simetri - Örüntü ve Süslemeler Geometri Düzlem - Do ru - Nokta - Aç - Üçgen - Kare - Dikdörtgen - Çember - Simetri - Örüntü ve Süslemeler ncele, bul flekilleri Çemberleri, üçgenleri, Resimdeki kareleri. Dikdörtgen hangileri? C S MLER

Detaylı

MOTORLU TAfiIT SÜRÜCÜLER KURSLARINDA KATMA DE ER VERG S N DO URAN OLAY

MOTORLU TAfiIT SÜRÜCÜLER KURSLARINDA KATMA DE ER VERG S N DO URAN OLAY MOTORLU TAfiIT SÜRÜCÜLER KURSLARINDA KATMA DE ER VERG S N DO URAN OLAY brahim ERCAN * 1- GENEL B LG : Motorlu tafl t sürücüleri kurslar, 5580 say l Özel Ö retim Kurumlar Kanunu kapsam nda motorlu tafl

Detaylı

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM

VERG NCELEMELER NDE MAL YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, MAL YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM VERG NCELEMELER NDE YET TESP T ED LEMEYEN GAYR MENKUL SATIfiLARININ, YET N N TESP T NDE ZLEN LEN YÖNTEM Fatih GÜNDÜZ* I-G R fi Son y llarda ekonomide meydana gelen olumlu geliflmelerle gayrimenkul piyasas

Detaylı

GEOMETR 7 ÜN TE V KÜRE

GEOMETR 7 ÜN TE V KÜRE ÜN TE V KÜRE 1. KÜRE a. Tan m b. Bir Kürenin Belirli Olmas c. Bir Küre ile Bir Düzlemin Ara Kesiti 2. KÜREN N ALANI 3. KÜREN N HACM 4. KÜREDE ÖZEL PARÇALAR a. Küre Kufla I. Tan m II. Küre Kufla n n Alan

Detaylı

2. Afla daki çokgenlerden hangisi düzgün. 1. Afla dakilerden hangisi çokgen de ildir? çokgen de ildir? A) B) A) B) C) D) C) D)

2. Afla daki çokgenlerden hangisi düzgün. 1. Afla dakilerden hangisi çokgen de ildir? çokgen de ildir? A) B) A) B) C) D) C) D) Ad : Soyad : S n f : Nu. : Okulu : Çokgenler Dörtgenler MATEMAT K TEST 15 1. Afla dakilerden hangisi çokgen de ildir? 4. Afla daki çokgenlerden hangisi düzgün çokgen de ildir? 2. Afla daki çokgenlerden

Detaylı

CO RAFYA. TÜRK YE DE YERfiEK LLER VE ETK LER

CO RAFYA. TÜRK YE DE YERfiEK LLER VE ETK LER CO RAFYA TÜRK YE DE YERfiEK LLER VE ETK LER ÖRNEK 1 : 1990 nüfus say m na göre nüfus yo unluklar Türkiye ortalamas n n alt nda olan afla daki illerin hangisinde, nüfus yo unlu unun azl yüzey flekillerinin

Detaylı

RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG

RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG RİSKLİ YAPILAR ve GÜÇG ÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI Doç.. Dr. Ercan ÖZGAN Düzce Üniversitesi YAPILARDA OLU AN R SKLER N NEDENLER GENEL OLARAK 1. Tasar m ve Analiz Hatalar 2. Malzeme Hatalar 3. çilik Hatalar

Detaylı

Harita Nedir? Haritaların Sınıflandırılması. Haritayı Oluşturan Unsurlar

Harita Nedir? Haritaların Sınıflandırılması. Haritayı Oluşturan Unsurlar Harita Nedir? Yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuşbakışı görünüşünün belli bir ölçek dahilinde düzleme aktarılmasıyla oluşan çizimlere denir. Haritacılık bilimine kartografya denir. Bir çizimin harita

Detaylı

256 = 2 8 = = = 2. Bu kez de iflik bir yan t bulduk. Bir yerde bir yanl fl yapt k, ama nerde? kinci hesab m z yanl fl.

256 = 2 8 = = = 2. Bu kez de iflik bir yan t bulduk. Bir yerde bir yanl fl yapt k, ama nerde? kinci hesab m z yanl fl. Bölünebilme B ir tamsay n n üçe ya da dokuza tam olarak bölünüp bölünmedi ini anlamak için çok bilinen bir yöntem vard r: Say - y oluflturan rakamlar toplan r. E er bu toplam üçe (dokuza) bölünüyorsa,

Detaylı

Araflt rma modelinin oluflturulmas. Veri toplama

Araflt rma modelinin oluflturulmas. Veri toplama 21 G R fi Araflt rman n amac na ba l olarak araflt rmac ayr ayr nicel veya nitel yöntemi kullanabilece i gibi her iki yöntemi bir arada kullanarak da araflt rmas n planlar. Her iki yöntemin planlama aflamas

Detaylı

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri

Tablo 2.1. Denetim Türleri. 2.1.Denetçilerin Statülerine Göre Denetim Türleri 2 DENET M TÜRLER 2.DENET M TÜRLER Denetim türleri de iflik ölçütler alt nda s n fland r labilmektedir. En yayg n s n fland rma, denetimi kimin yapt na ve denetim sonunda elde edilmek istenen faydaya (denetim

Detaylı

HARİTA. Harita,yeryüzünün bütününü yada bir parçasını tam tepeden görünüşe göre ve belli oranlarda küçültülmüş olarak gösteren çizimlerdir.

HARİTA. Harita,yeryüzünün bütününü yada bir parçasını tam tepeden görünüşe göre ve belli oranlarda küçültülmüş olarak gösteren çizimlerdir. HARİTA BİLGİSİ HARİTA Harita,yeryüzünün bütününü yada bir parçasını tam tepeden görünüşe göre ve belli oranlarda küçültülmüş olarak gösteren çizimlerdir. ÇEŞİTLİ ÖLÇEKLİ HARİTALARIN NUMARALANMA SİSTEMİ

Detaylı

Veri toplama- Yersel Yöntemler Donanım

Veri toplama- Yersel Yöntemler Donanım Veri toplama- Yersel Yöntemler Donanım Data Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 1 Veri toplama -Yersel Yöntemler Optik kamera ve lazer tarayıcılı ölçme robotu Kameradan gerçek zamanlı veri Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN

Detaylı

K MYA K MYASAL TEPK MELER VE HESAPLAMALARI ÖRNEK 1 :

K MYA K MYASAL TEPK MELER VE HESAPLAMALARI ÖRNEK 1 : K MYA K MYASAL TEPK MELER VE ESAPLAMALARI ÖRNEK 1 : ÖRNEK : X ile Y tepkimeye girdi inde yaln z X Y oluflturmaktad r. Tepkimenin bafllang c nda 0, mol X ve 0, mol Y al nm flt r. Bu tepkimede X ve Y ten

Detaylı

K MYA GAZLAR. ÖRNEK 2: Kapal bir cam kapta eflit mol say s nda SO ve NO gaz kar fl m vard r. Bu kar fl mda, sabit s - cakl kta,

K MYA GAZLAR. ÖRNEK 2: Kapal bir cam kapta eflit mol say s nda SO ve NO gaz kar fl m vard r. Bu kar fl mda, sabit s - cakl kta, K MYA GAZLAR ÖRNEK 1 : deal davran fltaki X H ve YO gazlar ndan oluflan bir kar fl m, 4,8 mol H ve 1,8 mol O atomu 4 8 içermektedir. Bu kar fl m n, 0 C ve 1 atm deki yo unlu u,0 g/l oldu una göre, kütlesi

Detaylı

Ek 1 Kaynakl Yap larda Tasar m Prensipleri

Ek 1 Kaynakl Yap larda Tasar m Prensipleri İMO - 01 / 2005 EK 1 E 1-1 Ek 1 Kaynakl Yap larda Tasar m Prensipleri E1.1. Kayna a Uygun Tasar m Kaynak dikiflleri afla daki durumlarda çentik etkisi yarat r: a) Kesit yüksekli ince uygun olmayan gerilme

Detaylı

GEOMETR 7 ÜN TE IV KON

GEOMETR 7 ÜN TE IV KON ÜN TE IV KON 1. KON K YÜZEY VE TANIMLAR 2. KON a. Tan m b. Dik Dairesel Koni I. Tan mlar II. Dik Dairesel Koninin Özelikleri III. Dönel Koni c. E ik Dairesel Koni 3. D K DA RESEL KON N N ALANI 4. DA RESEL

Detaylı

ÜN TE III. ÇEMBER N ANAL T K NCELENMES

ÜN TE III. ÇEMBER N ANAL T K NCELENMES ÜN TE III. ÇEMBER N ANAL T K NCELENMES 1. G R fi. ÇEMBER N DENKLEM 3. MERKEZLER R J NDE, EKSENLER ÜZER NDE V E YA EKSENLERE T E E T LAN ÇEMBERLER N DENKLEM 4. ÇEMBER N GENEL DENKLEM 5. VER LEN ÜÇ NKTADAN

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ JDF329 Fotogrametri I Ders Notu 2015-2016 Öğretim Yılı Güz Dönemi

Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ JDF329 Fotogrametri I Ders Notu 2015-2016 Öğretim Yılı Güz Dönemi FOTOGRAMETRİ I Fotogrametrik Temeller Yrd. Doç. Dr. Saygın ABDİKAN Yrd. Doç. Dr. Aycan M. MARANGOZ JDF329 Fotogrametri I Ders Notu 2015-2016 Öğretim Yılı Güz Dönemi Tanımlar Metrik Kameralar Mercek Kusurları

Detaylı

ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler

ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler ISI At f Dizinlerine Derginizi Kazand rman z çin Öneriler Metin TUNÇ Seçici Olun ISI' n editoryal çal flanlar her y l yaklafl k olarak 2,000 dergiyi de erlendirmeye tabi tutmaktad r. Fakat de erlendirilen

Detaylı

eylül Avrupa Komisyonu Projeleri çin Görsel Kimlik K lavuzu

eylül Avrupa Komisyonu Projeleri çin Görsel Kimlik K lavuzu eylül Avrupa Komisyonu Projeleri çin Görsel Kimlik K lavuzu Avrupa Komisyonu Projeleri çin Görsel Kimlik K lavuzu 02 Amblem ve Logo Amblem Çizim 3 Logotype Yerleflim 4 Amblem/Logo Yerleflim 5 Amblem/Logo

Detaylı

B anka ve sigorta flirketlerinin yapm fl olduklar ifllemlerin özelli i itibariyle

B anka ve sigorta flirketlerinin yapm fl olduklar ifllemlerin özelli i itibariyle B anka ve sigorta flirketlerinin yapm fl olduklar ifllemlerin özelli i itibariyle bu ifllemlerin üzerinden al nan dolayl vergiler farkl l k arz etmektedir. 13.07.1956 tarih 6802 say l Gider Vergileri Kanunu

Detaylı

4. HAFTA OLASILIK VE STAT ST K. Olas Durumlar Belirleme. n aç klar ve hesaplar. 2. Permütasyon ve kombinasyon. aras ndaki fark aç klar.

4. HAFTA OLASILIK VE STAT ST K. Olas Durumlar Belirleme. n aç klar ve hesaplar. 2. Permütasyon ve kombinasyon. aras ndaki fark aç klar. 259 E K İ M L Ü L Y E Y 2. HFT 1. HFT 5. HFT. HFT 3. HFT HFT 2 ST LNI OLSILIK VE STT ST K OLSILIK VE STT ST K OLSILIK VE STT ST K SYILR SYILR... LKÖ RET M OKULU MTEMT K...8... SINIF ÜN TELEND R LM fi YILLIK

Detaylı

(ÖSS ) ÇÖZÜM 2:

(ÖSS ) ÇÖZÜM 2: MTEMT K PROLEMLER - II ÖRNEK : ve kentlerinden saatteki h zlar s ras yla V ve V olan (V > V ) iki araç, birbirlerine do ru 2 2 ayn anda hareket ederlerse saat sonra karfl lafl yorlar. u araçlar ayn kentlerden

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m 1.0 Girifl 1.1 Bu K lavuz Notu nun (KN) amac finansal raporlama için De erleme Raporu nu kullananlar ve haz rlayanlar Uluslararas

Detaylı

ÜN TE III L NEER CEB R

ÜN TE III L NEER CEB R ÜN TE III L NEER CEB R MATR SLER Matrisin ki matrisin eflitli i Toplama ifllemi ve özellikleri Matrislerde skalarla çarpma ifllemi ve özellikleri Matrislerde çarpma ifllemi Çarpma ifllemine göre birim

Detaylı

Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ

Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ Basit Elektrik Devresi FEN VE TEKNOLOJ Temel Kaynak 5 Yaflam m zdaki Elektrik BAS T ELEKTR K DEVRES Devrede Ampullerin n Nas l De ifltirebiliriz? Basit bir elektrik devresinde pil ampul anahtar ba lant

Detaylı

Uluslararası beraberliği sağlamak ve birim kargaşasını önlemek amacıyla, fizikte birçok birim sistemi kullanılmaktadır.

Uluslararası beraberliği sağlamak ve birim kargaşasını önlemek amacıyla, fizikte birçok birim sistemi kullanılmaktadır. Ölçme: Fizikte kütle, hacim, uzunluk, alan, sıcaklık, kuvt, hız, ivme, elektrik yükü, elektrik akımı gibi birçok büyüklük kullanılmaktadır. Bir büyüklüğü ölçmek için, o büyüklük cinsinden seçn değişmez

Detaylı

CBS ALTLıK HARİTA BİLGİLERİ, HARİTALARıN SıNıFLANDıRMA - SıNıRLAMALARI

CBS ALTLıK HARİTA BİLGİLERİ, HARİTALARıN SıNıFLANDıRMA - SıNıRLAMALARI CBS ALTLıK HARİTA BİLGİLERİ, HARİTALARıN SıNıFLANDıRMA - SıNıRLAMALARI Doç.Dr. Tolga ÇAN Çukurova Üniversitesi, Mühendislik fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü HARİTANIN TANIMI: Yeryüzünün tamamının

Detaylı

OPERATÖRLER BÖLÜM 4. 4.1 Giriş. 4.2. Aritmetik Operatörler

OPERATÖRLER BÖLÜM 4. 4.1 Giriş. 4.2. Aritmetik Operatörler BÖLÜM 4. OPERATÖRLER 4.1 Giriş Turbo Pascal programlama dilinde de diğer programlama dillerinde olduğu gibi operatörler, yapılan işlem türüne göre aritmetik, mantıksal ve karşılaştırma operatörleri olmak

Detaylı

: Bir d do rusu üzerinde; A, B, C ve D noktalar alal m. d. n n uzunlu u denir ve. d d1 d2 F G. E, F d G, H d ve ise. d // d 1 2

: Bir d do rusu üzerinde; A, B, C ve D noktalar alal m. d. n n uzunlu u denir ve. d d1 d2 F G. E, F d G, H d ve ise. d // d 1 2 VI. ÖLÜM ÜZLEME VEKTÖRLER YÖNLÜ RU PRÇSI Tan m : üzlemde ve noktalar verilsin. [] n n dan e do ru önlendirildi ini düflünelim. öle do ru parçalar na, önlü do ru parçalar denir. önlü do ru parças, ile gösterilir.

Detaylı

E.Ömür DEMİRKOL, Mehmet Ali GÜRDAL, Abdullah YILDIRIM

E.Ömür DEMİRKOL, Mehmet Ali GÜRDAL, Abdullah YILDIRIM AVRUPA DATUMU 1950 (EUROPEAN DATUM 1950: ED-50) İLE DÜNYA JEODEZİK SİSTEMİ 1984 (WORLD GEODETIC SYSTEM 1984: WGS84) ARASINDA DATUM (KOORDİNAT) DÖNÜŞÜMÜ VE ASKERİ UYGULAMALARI ÖZET E.Ömür DEMİRKOL, Mehmet

Detaylı

Hiç K salmadan K salan Yol

Hiç K salmadan K salan Yol Hiç K salmadan K salan Yol ki metrelik bir yol, hiç uzay p k salmadan, bir metrelik bir yola dönüflebilir mi? u yaz da yan t n evet oldu unu görece- iz. ki metrelik bir yol, hepimizin gözleri önünde, bir

Detaylı

G ümrük Müsteflarl Gümrükler Genel Müdürlü ünün yay mlam fl oldu-

G ümrük Müsteflarl Gümrükler Genel Müdürlü ünün yay mlam fl oldu- mali ÇÖZÜM 147 SERBEST BÖLGELERE SERBEST BÖLGE filem FORMU DÜZENLENMEK SURET YLE TÜKET M VE KULLANIM AMAÇLI OLARAK GÖNDER LEN MALLARLA LG L HRACAT ST SNASI UYGULAMASI Burak Ali Han TEC M* G R fi G ümrük

Detaylı

TEMEL MATEMAT K TEST

TEMEL MATEMAT K TEST TML MTMT K TST KKT! + u bölümde cevaplayaca n z soru say s 40 t r + u bölümdeki cevaplar n z cevap ka d ndaki "TML MTMT K TST " bölümüne iflaretleyiniz.. + : flleminin sonucu kaçt r? 4. ört do al say afla

Detaylı

HARİTA DAİRESİ BAŞKANLIĞI. İSTANBUL TKBM HİZMET İÇİ EĞİTİM Temel Jeodezi ve GNSS

HARİTA DAİRESİ BAŞKANLIĞI. İSTANBUL TKBM HİZMET İÇİ EĞİTİM Temel Jeodezi ve GNSS HİZMET İÇİ EĞİTİM MART 2015 İSTANBUL TAPU VE KADASTRO II.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ SUNUM PLANI 1- Jeodezi 2- Koordinat sistemleri 3- GNSS 3 JEODEZİ Jeodezi; Yeryuvarının şekil, boyut, ve gravite alanı ile zamana

Detaylı

Dördüncü K s m: Gerçel Say lar Yap s

Dördüncü K s m: Gerçel Say lar Yap s Dördüncü K s m: Gerçel Say lar Yap s 331 13. Gerçel Say lar Kümesi Nihayet gerçel say lar tan mlayaca z. Bir sonraki bölümde gerçel say lar üzerine dört ifllemi ve s ralamay tan mlay p bunlar n özelliklerini

Detaylı

Datum. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 1

Datum. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 1 Datum Farklı datumlar haritalanacak yeryüzü bölümüne bağlı olarak geoide göre değişik elipsoid oryantasyonları (referans elipsoid) kullanırlar. Amaç seçilen elipsoide göre en doğru koordinatlama yapmaktadır.

Detaylı