18. OTOMAT K KONTROL VE OTOMASYON

Transkript

1 18. OTOMAT K KONTROL VE OTOMASYON G R fi Kontrol ve otomatik kontrol kavramlar için flu genel tan mlamalar yap labilir: Kontrol : ncelenen davran fllar n belirli istenen de erler etraf nda tutulmas veya istenen de iflimleri göstermesi için yap lanlar, genel anlamda kontrol ifllemini tan mlarlar. Otomatik Kontrol : Kontrol ifllemlerinin, kontrol edilmek istenen olay etraf nda kurulmufl bir karar mekanizmas taraf ndan, do rudan insan giriflimi olmaks z n gerçeklefltirilebilmesidir. Otomatik kontrol, özellikle mühendislik sistemlerinde giderek daha çok önem kazanmaktad r. Bunun nedenleri flöyle s ralanabilir : 1. Otomatik kontrol, insanlar monoton tekrarl ifllerden kurtararak zeka ve düflünebilme yeteneklerini daha iyi kullanabilecekleri ifllere yönelmelerini sa lar. 2. Otomatik kontrol, insan n fizyolojik yeteneklerini aflan ( çok h zl, çok hassas, yüksek kuvvetler gerektiren ve tehlikeli gibi) uygulamalarda insan n hakimiyetini kolaylaflt r r. 3. Otomatik kontrolün mühendislik sistemlerinde kullan lmas, gerek teorik tasar m gerekse gerçeklefltirme ve uygulama bak m ndan daha sade, daha esnek, kolayca ayarlanabilen ve yüksek verimli çözümlere imkan vermektedir. 4. Bilgisayarlar n mühendislik uygulamalar nda yayg n biçimde kullan lmas, kontrol yöntemlerinin daha etkin olarak uygulanmas na yolaçm flt r. Domestik veya Endüstriyel ortamda gerçeklefltirilmifl bir otomatik kontrol sisteminden; - Sistemin güvenli i ve kararl l n sa lamas - Kolay anlafl l r, tamir edilebilir ve de ifltirilebilir olmas - Sistemin performans n istenen düzeye ç karmas - Yat r m ve iflletme maliyeti aç s ndan ucuz olmas istenir. Sistem elemanlar n n seçimi ve ayar bu ilkeler do rultusunda yap - l r. Bu koflullar n gerçeklefltirilmesi için kontrol edilecek sistemin yap s n n ve dinamik özelliklerinin çok iyi bilinmesi gerekir. 18.l. OTOMAT K KONTROL TÜRLER Otomatik kontrol döngüsünde kontrol edici blok (karfl laflt rma ve kontrol eleman ) yerine yerlefltirilecek herhangi bir kontrol cihaz, kontrol noktas (ayar de eri) etraf nda çal fl lmas gereken hassasiyette sistemi kontrol etmelidir Prosesin gerektirdi i hassasiyette çal flacak, hatay gereken oranda minimuma indirecek çeflitli kontrol türleri mevcuttur. 18.l.1 ki Konumlu Kontrol (On-Off) ki konumlu kontrol türünde; son kontrol eleman bir konumdan de- erine geçifl an d fl nda ya tam aç k veya tam kapal konumdad r. Kontrol edilen de iflken, kontrol noktas na geldi inde son kontrol eleman belirlenmifl bir konuma (tam aç k veya tam kapal ) gelir ve kontrol edilen de iflken de iflmedi i sürece bu konumda kal r. Kontrol edilen de iflken, kontrol noktas ndan belirli bir düzeyde uzaklafl nca son kontrol eleman ikinci konumunu al r. Son kontrol eleman n n hareketsiz kald bu iki nokta aras ndaki de ere fark aral denir. Kontrol edilen de iflken, fark aral n n iki s n r de erinden birine eriflmedi i sürece son kontrol eleman hareket ettirilmez. ki konumlu kontrol cihaz ile kontrol edilen bir sistemin kontrol edilen de iflken - zaman e risi fiekil 18.1 de verilmifltir. fiekil ON-OFF KONTROL DE fiken - ZAMAN E R S Bu kontrol çeflidini bir örnek ile aç klarsak; bir mahalde 20 C s - cakl k kontrolü yapan bir oda termostat (iki konumlu) ile mahalin s nmas n sa layan s tma apareyi aras ndaki iliflkiyi ele alal m. Oda termostat n n fark aral n t=2 C ve ayar de erinin (X s ) alt nda yer ald n kabul edelim. Ayr ca oda termostat n n normalde kapal (NC) bir anahtara (kontak) sahip oldu unu ve s tma apareyinin elektrik enerjisi ile çal flt n düflünelim. Oda s cakl 20 C ye gelinceye kadar s tma apareyi aç k (yani s tma yapma çal flmas ) konumdad r. Oda s cakl 20 C yi buldu unda, s tma apareyi kapal konuma gelir ve oda s cakl X s - t= (20-2)=18 C ye düflene kadar bu konumunu de ifltirmez. Oda s cakl 18 C nin alt na düfltü ünde s tma apareyi tekrar aç k konuma gelir ve bu hareket flekli sistem çal flma periyodu içinde ayn flekilde tekrar eder. 18.l.2. Yüzer Kontrol (Floatlng) ki konumlu kontrol ile oransal kontrol aras nda bulunan bu kontrol türü, üç konumlu (yüzer) olarak da bilinmektedir. ki konumlu kontrolden farkl olarak son kontrol eleman na üç türlü kumanda uygulanabilir; aç-sabit kal-kapa. Bu kontrol fleklinde sistemde istenen ayar de eri yakaland nda, servomotor o anda bulundu u konumda hareketsizdir. stenen ayar de erlerinin belli bir miktar d fl na ç - k ld nda ise servomotor oluflan fark düzeltmek üzere açma ya da kapama yönünde hareket eder. Yavafl hareket eden bir servomotor kullan lmas ile sistemin herhangi bir k smi yükte çal flt r lmas mümkün olmaktad r. Bu sayede iki konumlu kontrolde oluflan sal n mlar çok daha aza indirgenmifltir. Servomotorun h z önemlidir. Çok yavafl bir servomotor ile sistemdeki ani de iflikliklere uyum sa lama flans kalmayacakt r. Servomotorun çok h zl olmas ise, iki konumlu kontrole yol açar, yani 575

2 fiekil YÜZER KONTROL Ç N ÖRNEK S STEM k smi yüklerde çal flma mümkün olmaz. Bu kontrol türünü daha iyi anlatabilmek için; serpantin girifllerinde ayr ayr on-off selenoid vanalar olan s tma ve so utma serpantinli bir fan-coil ünitesi incelenecektir. Kontrol eleman olarak oda termostat, nihai kontrol eleman için ise, iki adet selenoid vanan n bir bütün oldu u kabul edilerek ömek incelenmifltir. Oda termostat n n ayar de erinin (X s ) 20 C ve fark aral n n ( t) 2 C oldu unu kabul edelim. Oda s cakl 18 C ye gelene kadar oda termostat konta C- 1 konumunda kal r ve s t c selenoid vanas (Sl) aç k konumunu sürdürerek mahal havas s cakl n artt rma yönünde davran r. Mahal s cakl de eri 18 C ye eriflti inde, termostat konta C-O konumuna gelir ve bu konumda Sl s t c selenoid vanas kapal konuma gelir. Sistem yüküne ba l olarak mahal havas s cakl artarak 21 C ye eriflti inde termostat n konta C-2 konumuna gelir ve bu konumda S2 so utucu selenoid vanas aç k konuma gelerek mahal havas s cakl n düflürme yönünde davran r. Bu hareket flekli sistem çal flma periyodu içinde ayn flekilde tekrar eder. Oda termostat konta n n C-O konumunun oldu u süreç ölü bölge olarak tan mlan r. Ayar de eri (X s ) genellikle bu ölü bölge ortas nda yer al rken, fark aral ( t) ölü bölge alt nda ve üstünde yer al r. 18.l.3. Oransal Kontrol-P (Proport onal) Oransal kontrolda; nihai kontrol eleman, kontrol edilen de iflkenin de iflim miktar na ba l olarak konumlan r. Kontrol eleman n n oransal band (X p ) içinde kontrol edilen de iflkenin her de erine karfl l k nihai kontrol eleman n n bir tek konumu vard r. Baflka bir deyiflle kontrol edilen de iflken ile nihai kontrol eleman aras nda do rusal bir ba lant kurularak gereksinim duyulan enerji ile sunulan enerji aras nda bir denge oluflturulur. Nihai kontrol eleman n n hareket boyunu (stroke) de ifltirerek, kullan lan enerjinin %O dan %l00 e kadar ayarlanabilmesi için gerekli kontrol edilen de iflkendeki (s cakl k, bas nç vb.) sapma miktar Oransal band olarak tan mlan r. Genel olarak oransal band kontrol cihaz n n kontrol skalas (span) de erinin bir yüzdesi olarak tan mlan r ve set de eri (X s ) etraf nda eflit olarak yay l r. fiekil 18.3 de flematik olarak gösterilmifl transfer e risi üzerinden, fiekil ORANSAL KONTROL KARAKTER ST K E R S ayar de erinin (X s ) 20 C ve oransal band (X p ) de erinin 4 C oldu- u ters hareketli bir oransal kontrol sistemini inceleyelim. S cakl k de erinin 18 C oldu u noktada nihai kontrol eleman konumu %100 pozisyondad r. Nihai kontrol eleman, s cakl k de erinin ayar de eri ile eflit oldu u noktada %50 pozisyondad r. S cakl k de erinin 22 C oldu u noktada ise nihai kontrol eleman %0 pozisyonuna gelir. fiekil 18.4 de sembolize edilen oransal kontrol reaksiyon e risinden de gözüktü ü gibi; set de eri ile sistemin oturdu u ve sabit kald de er aras ndaki farka sapma (off-set) denir. Sapma y azaltmak için oransal band küçültülebilir. Ancak oransal band küçüldükçe, iki konumlu ( on-off) kontrola yaklafl ld için set de eri etraf nda sal n mlar artabilir ve sistem dengeye oturamaz. Genifl oransal bant seçene inde ise sapma daha büyük olaca ndan; oransal band n, kullan ld prosesin flartlar na uygun olarak seçilmesi gerekir. 18.l.4. Oransal+Integral Kontrol - PI Oransal kontrolde oluflan sapmay azaltmak veya ortadan kald rmak için kontrol cihaz integratör (integral al c devre) kullan r. Ölçülen 576

3 Sistem reaksiyon e risinde bafllang çtan itibaren olmak üzere e rinin set de eri etraf ndaki tolerans band na (bir daha ç kmamak üzere) girifl yapt noktaya kadar geçen zaman, sistemin kararl (dengeye oturmufl) rejim süresidir. Bafllang çtan itibaren bu noktaya kadar geçen zaman aral nda sistem set de eri etraf nda sal n m yapar ve karars z bir davran fl sergiler (karars z rejim). Otomatik kontrol sistemlerinde amaç, sal n mlar oldukça azalt p sistemi kararl rejime oturtmakt r. Kararl rejim süresi sistemin zaman sabiti ile do ru orant l d r. Pratik olarak sistemler, üç zaman sabiti süre toplam sonunda % 66 oran nda kararl hale geçerler. Dört zaman sabiti süre toplam sonunda ise sistem % 98 oran nda kararl rejime geçmifl demektir. Her sistemin ve onu oluflturan alt sistemlerin farkl zaman sabitleri vard r. fiekil ORANSAL KONTROL DE fiken (P)-ZAMAN E R S de er ile set edilen de er aras ndaki fark sinyalinin, zamana göre integrali al n r. Bu integral de eri, fark de eri ile toplan r ve oransal bant kayd r lm fl olur. Bu flekilde sisteme verilen enerji otomatik olarak art r l r veya azalt l r ve proses de iflkeni set de erine oturtulur. ntegratör devresi, gerekli enerji de iflkenli ine set de eri ile ölçülen de er aras ndaki fark kalmay ncaya kadar devam eder. Fark sinyali s f r oldu u anda art k integratör devresinin integralini alaca bir sinyal söz konusu de ildir. herhangi bir flekilde sistem dengesi bozulup, proses de iflkeni de eri set de erinden uzaklaflacak olursa, tekrar fark sinyali oluflur ve integratör devresi düzeltici etkisini gösterir. fiekil 18.5 de, sapmas kalkm fl bir oransal + integral kontrol reaksiyon e risinden de görülece i gibi; oransal + integral kontrolün en belirgin özelli i sistemin bafllang c nda proses de iflkeni de eri, set de erini önemli bir miktarda aflar ki, bu ilk yükselme noktas üst tepe de eri (overshoot) olarak tan mlan r. Üst tepe de erini alt tepe de eri izler (undershoot). Set de eri etraf nda sistem yük de erine ba l olarak birkaç kere sal n m yapt ktan sonra, set de erine oturur. fiekil ORANSAL KONTROL (PI) DE fiken-zaman E R S 18.l.5. Oransal+ Türevsel Kontrol - PD Oransal kontrolda oluflan offset, oransal + türevsel kontrol ile de azalt labilir. Oransal + Türevsel kontrolda set de eri ile ölçülen de- er aras ndaki fark sinyalinin türevi al n r. Türevi al nan fark sinyali, tekrar fark sinyali ile toplan r ve oransal devreden geçer. Bu flekilde düzeltme yap lm fl olur. Ancak türevsel etkinin as l fonksiyonu üst tepe - alt tepeleri azaltmak içindir. üst tepe ve alt tepe de erlerini azalt rken bir miktar sapma kalabilir. Türevsel etki, düzeltici etkisini h zl bir flekilde gösterdi i için h zl de iflimlerin oldu u k sa süreli proseslerde kullan lmas uygundur. Sürekli tip uzun süreli proseslerde ve sapma istenmeyen durumlarda PI veya PID tip kontrol seçilebilir Oransal + Integral + Türevsel Kontrol - PID Kontrolu güç, di er kontrol türlerinin yeterli olmad proseslerde tercih edilen bu kontrol türünde; oransal kontrolde oluflan sapma, integral fonksiyonu ile giderilir. Meydana gelen üst ve alt tepeler bu kontrola türevsel etkinin de eklenmesi ile minimum seviyeye indirilir veya tamamen ortadan kald r l r. Esas amac ayar de eri ile ölçüm de eri aras ndaki hatay s f ra indirmek ve bu sayede istenilen de ere ulaflmak olan tüm kontrol türlerinde; Oransal (P), integral (I), Türev (D) parametrelerinin uygun bir flekilde ayarlanmalar sayesinde kontrol edilen de iflkenin ayar de erine; - Minimum zamanda - Minimum üst ve alt tepe (overshoot ve undershoot) de erlerindcn geçerek ulaflmas n sa larlar. ntegral ve türevsel parametrelerin söz konusu olmad ve sadece P tip kontrol cihazlar ile kurulan sistemlerde de dengeye ulaflmak mümkündür. Ancak sadece P nin aktif oldu u bu tür kontrol sistemlerinde az da olsa set de eri ile kontrol edilen de er aras nda s f rdan farkl + veya - de erde ve de s f ra indirilmeyen bir sapma mevcuttur. Sadece P ile kontrol edilen böyle bir sisteme I ilavesi sapmay ortadan kald rmaya yöneliktir. Di er bir deyiflle P+I türündeki bir kontrol cihaz ile denetlenen bir proseste normal flartlar alt nda sistem dengeye oturduktan sonra sapma oluflmas söz konusu de ildir. ntegral etki sapmay s f ra indirgerken, sisteme faz gecikmesi katarak sistemin kararl l n azalt r. Bununla beraber integral zaman n çok k sa olmas prosesin osilasyona girmesine neden olabilir. P+I 577

4 denetim mekanizmas na D ilavesi ise set de erine ulaflmak için geçen zaman k saltmaya yaramaktad r. Diferansiyel etki sisteme faz avans getirir ve sistemin kararl hale gelmesinde yard mc olur. Böylece büyük orant kazançlar elde edilebilir. Fakat büyük nakil gecikmeleri olan sistemlerde diferansiyel etkinin önemi çok azal r KONTROL S STEMLER Ç N ENERJ KAYNAKLARI Kontrol sistemleri; pnömatik, elektrik, elektronik, hava ak m, hidrolik veya bunlardan baz lar n n kombinasyonundan oluflur. Pnömatik Sistemler Pnömatik sistemler,kontrol ve hissedici sinyallerinin 20 psi den daha düflük bas nçl hava ile oluflturuldu u sistemlerdir. Kontrolör ç - k fl bas nc ndaki de ifliklikler, kontrol edilen son elemanda bu pozisyon de iflikli ine karfl l k gelen bir pozisyon yarat r. Elektrikli Sistemler Elektrikli sistemler, reosta veya köprü devrelerinin ak m veya voltaj dengesinin de iflmesi ile çal flan veya duran bir kontrol temin eder. Bu sistemler hat besleme voltaj olarak alternatif ak m kullan r. Elektronik Sistemler Bu sistemler; kontrol ve hissedici sinyallerinin düflük ak m veya voltaj ( 24V veya daha düflük) de erlerinde tafl nd, elektronik bir devre taraf ndan kuvvetlendirilerek son kontrol ifllevini yapan servo mekanizmalara iletildi i sistemlerdir. Hava Ak m Sistemleri Hava ak m sistemleri, kontrol sinyali üreten mekanizmalar gibi davranan statik bas nç sinyallerinin d fl ndaki hava ak m dinami ini kullan r. Düflük güvenilirli i yüzünden kullan l rl kalmam flt r. Hidrolik Sistemler Bu sistemler, hava yerine s v veya ya kullanan ve yap s pnömatik sistemlerle benzer olan sistemlerdir. Hidrolik kontrol ve tahrik üniteleri günümüzde HVAC teknolojisinde kullan lmamaktad r KONTROL S STEM PARÇALARI Temel bir kontrol sisteminin en önemli parças olan hissetme/ölçme elemanlar, HVAC sistemlerinin otomatik kontrolünde çok önemli bir görev yüklenirler. HVAC kontrol sisteminde bu kritik sorumlulu u tafl yan ölçüm elemanlar n n performanslar afla da bahsedilen bafll ca tan mlarla ifade edilir : Hata : Ölçme sisteminden elde edilen de erin, ölçülmesi gereken do ru de erden fark d r. Do ruluk : Ölçüm eleman n n, ölçülen fiziksel büyüklü ün do ru de erini belirleyebilme kabiliyetidir. Kesinlik : Ayn koflullar alt nda ayn büyüklü ün ölçüm sonuçlar n n tekrarlanabilirlili idir. Ölçümün kesinli i, burada bir büyüklü ün ölçülen de erlerinin, ortalama de er civar ndaki da l m n izafi yo unlu unu tan mlamak için kullan lm flt r.bu yüzden bir ölçümün kesinli i ; do rulu undan çok tekrarlanabilirlili i ile iliflkilidir. Hassasiyet : Ölçüm eleman n n ölçek faktörünü belirleyen özelli idir. stenilen de erde ç k fl sinyali üretebilmek için gereken minimum girifl sinyali büyüklü ü olarak ta ifade edilebilir. Belirsizlik : Hata için belirlenen bir de er olup, ölçme eleman ile ölçüm yap ld nda hatan n ne olaca n n belirlenmesidir Hissedici Elemanlar Hissedici eleman, kontrol edilen fiziksel de iflkendeki de ifliklikleri ölçen ve kontrolörün kullanmas için orant l etki veya sinyal üreten ayg tlard r. (a) S cakl k Hisseden Elemanlar S cakl k hisseden elemanlar genelde flunlardan oluflurlar: 1. Bimetal eleman, farkl iki metalin birlikte eriyip kaynaflmas ndan elde edilen iki ince fleritten oluflur. Her iki malzemenin farkl termal genleflme katsay lar oldu u için, s cakl k de ifltikçe eleman e ilir ve pozisyonda bir de iflim meydana getirir. Bimetalik termometre yaklafl k s cakl k ölçümü için kullan l r. Ölçüm aral 20/660 C olan bu ölçüm cihazlar n n belirsizli i yüksektir ve gecikmeli olduklar için uzaktan kullan ma uygun de illerdir. 2. Rot ve tüp eleman, içerisinde, bir ucu tüpün alt na tak l düflük genleflmeli rot bulunan yüksek genleflmeli metal tüpten oluflur. Tüp, s cakl ktaki de iflimle rotun serbest ucunun hareket etmesine sebebiyet vererek uzunlu u de ifltirir. 3. Contal körük eleman, havas boflalt ld ktan sonra ya buharlagazla ya da s v yla doldurulmufltur. S cakl k de iflimleri, gaz veya s v bas nc nda veya hacmindeki de iflimlere sebebiyet verir. Bunun sonucu olarak da kuvvet veya hareket miktar nda bir de iflim meydana gelir. Uzak ampullü eleman, k lcal tüp vas tas yla ampul veya kapsül tak l contal körük veya diyaframd r; bütün sistem buhar-gaz veya s v yla doludur. Ampuldeki de iflimler, k lcal tüpler vas - tas yla körük veya diyaframa iletilen bas nç veya hacim de iflimleriyle sonuçlan r. 4. Rezistans eleman, s cakl k de iflimine göre de iflen elektrik rezistansl telden yap lm flt r. Tipik olarak platin, rodyum-demir, nikel, nikel-demir, tungsten veya bak rdan yap l rlar. Bu cihazlar, basit devre yap lar na, yüksek do rusall a, duyarl l a ve mükemmel kararl l a sahip olduklar için HVAC sistemleri otomatik kontrolünde oldukça yayg n bir flekilde kullan l rlar. 5. Termistör, s cakl k de iflimiyle elektriksel rezistans de iflen özel bir çeflit yar iletkendir. Belli bafll yar iletken malzemelerin ( ço unlukla metaloksitler), dirençleri s cakl k ile büyük de iflim gösteririler ve bu de iflim genellikle artan s cakl k ile direncin azalmas fleklindedir. Yar iletken malzemeden elde edilen bir termistör eleman, bacaklar ile bir galvanometreli köprü devresine ba lanabilir ve kalibre edilebilir. Bu ölçme yönteminin kolayl k, hassasl k ve h zl l k gibi üstünlükleri vard r. Termistörler, ço unlukla, termoeleman ile s cakl k ölçümlerinde referans s cakl n n ayarland elektronik s cakl k ayarlama devrelerinde veya hassasiyeti büyük olan ve s n rl çal flma aral klar na sahip uygulamalarda kullan l rlar (örnek : split klima sistemi). 6. Termokupl, birbirine ba l uçlar aras nda s cakl k de ifliminin fonksiyonu olarak de iflen voltaj n meydana geldi i iki farkl metalin birleflmesidir. Tellerin yap lm fl olduklar malzemelere ve birleflme noktas n n bulundu u ortam n s cakl na ba l olarak teller aras nda bir elektromotor kuvveti oluflur (emk). S cakl k ölçümlerinde termokupllar n platin/nikel dirençli öl- 578

5 çüm cihazlar na göre kesinlikleri daha azd r.düflük maliyetleri, kullan m kolayl klar ve orta dereceli güvenirlikleri ile termokupllar n kullan mlar oldukça yayg nd r. 7. S cakl kla de iflim gösteren her cihaz, gerçekte bir termometredir, ancak termometre terimi ço u zaman s cakl gösteren içi s v doldurulmufl bir cam tüp için kullan l r. S v l termometreler, s tma, so utma, havaland rma, iklimlendirme endüstrisinde birçok uygulamalarda kullan lmaktad r. Bu kullan mlardan baz lar, so utucu ve s t c ak flkan s cakl klar ve hava s cakl klar gibi HVAC sistemlerinde kullan lan ak flkanlar n s cakl klar n n belirlenmesidir. Yüksek do ruluk ve düflük maliyetlerinden dolay cival cam termometrelerin s cakl k ölçümlerinde kullan m oldukça yayg nd r. Fakat gazlardaki ölçümlerde, do ruluk s l fl n mdan etkilenir. Teorik ölçüm aral klar 38/550 C dir. (b) Nem Hisseden Elemanlar Nem hisseden ayg tlar genelde flunlard r: 1. Higroskopik: Boyutsal veya flekilsel de iflerek mekaniksel bir sapmaya sebebiyet veren (saç, ahflap, ka t veya hayvan zar gibi organik malzemeler ve naylon gibi yapay malzemeler) 2. Elektriksel: Eleman n higroskopik yap s ndan dolay karakteristi inde (rezistans veya kapasitans) de iflime sebebiyet veren. (c) Bas nç Hisseden Elemanlar Bas nç hisseden elemanlar, bas nç aral na ba l olarak iki genel s - n fa ayr labilirler: 1. Bas nç veya vakum de erleri kg/cm 2 veya mmhg (mm civa) cinsinden ölçüldü ünden, eleman, genelde körük, diyafram veya Bourdon tüpüdür. Ölçüm eleman n n bir taraf atmosfere aç k olabilir ki, bu durumda eleman, atmosferik seviyenin üstündeki veya alt ndaki bas nçlara cevap verir. Fark bas nç eleman n n, iki bas nç aral ndaki farka cevap verebilmesi için her iki tarafla da ba lant s vard r. 2. Genelde, su sütunu cinsinden ölçüldü ünden hava kanal ndaki statik bas nç gibi düflük bas nç veya vakum için ölçüm eleman, ya içerisine dald r lm fl ters bir çan, genifl bir diyafram veya genifl esnek bir metal körüktür. Orifislerle ba lant l olarak kullan ld nda, eleman diferansiyel tiplerden bir tanesidir. Pitot tüpleri ve benzer aksesuarlar statik bas nç ölçümü için kullan ld gibi ak fl, h z veya s v seviyesini ölçmek içinde kullan labilir. (d) Su Ak fl n Hisseden Elemanlar Su ak fl n hisseden elemanlar, çeflitli temel hissetme prensiplerini ve afla daki ayg tlar kullanabilirler: orifis plakas, Pitot tüpü, venturi, ak fl nozullar, türbin metre, manyetik ak fl ölçer ve vorteks geçirmeyen ak fl ölçer. Bunlar n her birisinin ölçüm aral karekteristikleri, hassasiyeti ve karmafl kl na ba l olarak de iflen ve farkl durumlar için kullan lmas n uygun k lan maliyetleri vard r. Genelde, fark bas nç tipli ayg tlar ( orifis plakalar, Pitot tüpleri, venturiler ve ak fl nozullar ) basit ve fiyatlar makuldür fakat ölçme sahas s n rl d r. Bu elemanlar n hassasiyetleri, uygulama ve kullan m flekline ba l d r. (e) Di er Hissedici Elemanlar Yang n alg lama veya duman yo unlu u, iç hava kalitesi, rüzgar yönü/fliddeti, iletkenlik, seviye, mahal meflguliyeti, spesifik yerçekimi, ak m, karbondioksit (CO 2 ), karbonmonoksit (CO) vb. de erleri ölçme gibi baflka amaçlar için kullan lan hissedici elemanlar, s tma, havaland rma veya hava flartland rma sistemlerinin komple kontrolü için ço u kez gereklidir TEMEL KONTROL S STEMLER VE FONKS YON- LARI D fl Hava Kontrol Metodlar Minimum D fl Hava D fl hava kontrolü için en basit metod besleme fan çal flt nda minimum d fl hava damperini açmakt r (fiekil 18.6). Bu iki konumlu bir kontrol olup; sistem için gereksinim duyulan minimum taze hava almay veya egzoz düzenlemesini sa lar. Bu metodda taze hava damperi ve kanal sistemin ihtiyaç duydu u minimum taze hava miktar na ba l olarak seçildi i için, d fl havan n uygun oldu u koflullarda daha fazla miktarda serin d fl hava kullan m na izin vermez. Bu durum bir dezavantaj olarak de erlendirilebilir. Minimum d fl hava metodu, oransal termometre damper motorlar yla yap l rsa bu sak nca ortadan kalkar. fiekil M N MUM DIfi HAVA KONTROLU D fl Hava Ekonomi Çevrimi Sabit miktarda d fl hava kullan ld nda, d fl hava s cakl n n serin oldu u zamanlarda bile so utucu serpantininin çal flt r lmas n n gerekti i baz zamanlar olabilir. Bu gereklilik hava s cakl taraf ndan kontrol edilen d fl, dönüfl ve tahliye damperli sistemlerde ekonomi çevrimi (fiekil 18.7) ile ortadan kald r labilir. D fl hava, k fl s - cakl dizayn de erinde iken; d fl hava damperi ve egzoz damperleri genelde minimum aç k pozisyonundad r (havaland rma ve egzoz ihtiyac n n belirledi i oranda), ve dönüfl damperi ise daha fazla aç kt r. D fl hava s cakl artt kça, kar fl m havas termostat (T1) kar fl m havas s cakl n sabit seviyede tutmak için yavafl yavafl d fl hava damperini açar. Dönüfl ve tahliye damperleri karfl l kl olarak buna göre kendilerini ayarlarlar. Genelde 10 C ve 16 C gibi baz d fl hava s cakl klar nda % 100 d fl hava sa lanacak ve so utma için kullan lacakt r. D fl hava s cakl artmaya devam etti inde ve 21 C ila 24 C ye geldi inde d fl hava termostat (T2) so utma 579

6 fiekil DIfi, DÖNÜfi VE TAHL YE DAMPERL S STEMLERDE EKONOM ÇEVR M yükünü azaltmak için sistemi minimum d fl hava alacak flekilde tekrar konumland r r. Bir çok d fl hava kontrol sistemlerinde fan çal flmad nda d fl hava damperi kapans n diye besleme fan ndan bir kilitleme sa lan r. fiemada gösterilen selenoid röle, pnömatik damper motorlar na giden besleme havas n n ak fl n keser. Ekonomi çevrim kontrolünün baflka yöntemleri de vard r. Burada bunlar anlat lmayacak, sadece entalpi kontrolu üzerinde durulacakt r Entalpi Kontrolü Teoride, kuru termometre s cakl na dayal d fl hava ekonomi çevrimi her zaman için en ekonomik yaklafl m de ildir. Kuru termometre s cakl daha düflük olsa bile, nemin yüksek oldu u iklimlerde d fl hava toplam s s (veya entalpisi), dönüfl havas n nkinden daha büyük olabilir. Örne in, yaklafl k 21 C kuru termometre (KT) s cakl ndaki ve hemen hemen doyma noktas na yak n bölgedeki d fl havan n entalpisinin, 27 C (KT) s cakl ndaki ve daha kuru dönüfl havas entalpisinden daha büyüktür. Genelde so utucu serpantin istenen flartlar sa lamak için toplam s yükünü havadan almak zorunda oldu undan, bu durumda d fl havay minimum seviyede tutmak daha ekonomiktir. Entalpiyi ölçmek için kuru termometre s cakl ile birlikte a)yafl termometre s cakl n veya b) ba l nemi veya c) çi nokta s cakl n ölçmek gerekir. Birçok firma art k ayn anda kuru termometre s cakl n ve çi nokta s cakl n hisseden, d fl ve dönüfl havas ndan entalpiyi çözen ve damperleri kontrol etmek için ç kt gönderen aletler üretmektedir. (Bkz. fiekil 18.8) Entalpi kontrolünün bir tak m potansiyel faydalar olsa bile, s cakl a dayal ekonomi çevrimiyle karfl laflt r ld nda enerji tasarrufu küçüktür. Entalpi ekonomi çevriminin uygulanmas da zordur. Ticari nem hissedicilerinin do rulu unun sa lanmas s k s k kalibrasyon yapmadan mümkün de ildir ve do ru entalpi hesab n n yap lmas genelde modern dijital aletlerle s n rl d r. Ço u kez entalpi kontrolü maliyetini ve bundan dolay oluflmufl daha kompleks yap n n gereklili i ve sa l kl çal fl rl n ispatlamak zordur Statik Bas nç Kontrolü Çevresine göre sabit pozitif veya negatif bas nca gereksinim duyan mahallerde d fl, dönüfl ve tahliye havas damperleri statik bas nç kontrolörleriyle kontrol edileceklerdir. En basit flekliyle fiekil 18.9 da görülen statik bas nç kontrolörü; kontrol edilen alanla, referans bölge (ya kontrol edilen alana yak n bir bölge ya da d flar s ) aras ndaki bas nç fark n hisseder ve bu bas nç diferansiyelini korumak için damperleri ayarlar. Sa lanan d fl hava miktar egzoz oluflturmak ve alan bas nç alt nda tutmak için yeterli olmak zorundad r. Kap lar aç ld nda meydana gelen bas nç dalgalanmalar ndan dolay karars zl önlemek için düflük oransal kazanç gerekti inden, oransal art integral (PI) kontrolü istenir. Bu metod, egzoz miktarlar genifl ve de iflken olan sistemler için uygundur. Egzoz havas ndaki artma/azalma, bas nç de iflimleri meydana getirir. Bu de iflimler fark bas nç transmitteriyle hissedilerek, kontrol panelinin sistemi dengelemek amac yla taza hava miktar n ayarlamas sa lan r. Bu metod çok yayg n de ildir. Bu amaçla, de iflken debili fan kullanan kontrol sistemleri daha yayg nd r Is tma Kontrolü HVAC sistemlerinde s tma ifllemi genelde buhar veya s cak su serpantinleriyle sa lan r. Elektrik s t c l serpantinler, s pompalar ve do rudan gaz yanmal kanal s t c lar da kullan l r Ön s tma Ön s tma, büyük oranlarda d fl hava al nd nda, al nan d fl havan n s tma ve so utma serpantinlerinin donmas na sebebiyet verdi i durumlarda kullan l r. Ön s tmada temel problem ön s tma serpantininin donmas d r. Bunu önlemek için baz kontrol metotlar kullan l r. 580

7 fiekil ENTALP KONTROLÜ fiemasi fiekil EN BAS T fiekl YLE STAT K BASINÇ KONTROLÖRÜ fiekil en kolay yaklafl m göstermektedir. D fl hava s cakl 2 C veya 4,5 C de erinin alt na düfltü ünde, buhar veya s cak su sa lay c s üzerindeki iki yollu bir vana aç larak s tma yap l r (Bu bir aç k çevrimli kontroldür). Ön s t c serpantinden sonra filtre bulunur. Ön s t c y terk eden havan n s cakl k kontrolü sa lanmad ndan, ön s tma serpantini, afl r s nmay önlemek için, dikkatlice seçilmelidir. Bu, olanaks z olmasa bile baflar lmas oldukça zordur. Bu nedenle daha geliflmifl ön s tma kontrol yöntemleri gelifltirilmifltir. S cak sulu s t c serpantinde boru içinde akan suyun h z 0,75 ile 1 m/s mertebelerinde oldu unda, 35 C s cakl klara kadar, s cak suyun donmas söz konusu de ildir. Ancak böyle düflük s cakl k koflullar nda glikol solüsyonu kullanmak daha güvenli bir alternatiftir. 40 C ve alt ndaki s cakl klarda, do rudan gaz yanmal sistemler veya elektrik kullan m tavsiye edilir. Donma havas na maruz kalacak buharl serpantinler yeterli kondenstop kapasitesinde ve vakum k r c lardaki gibi yo uflma suyunu ak tmak için iyi e imli veya yatay düzenlemeli iki boruyla da tan tip olmal d r. Buna ra men bile buhar ak fl k s ld nda problemler ortaya ç kabilir. Kondenstop ve boflaltma hatlar donma havas na aç ksa izole edilmelidir ve mümkün oldu unca düfley borulama yap lmal d r. 581

8 fiekil ÖN ISITMA KONTROLÜ fiekil TEK ZONLU SANTRALDA NORMAL ISITICI SERPANT N KONTROLU (fiekil 18.12). Bu sistemlerin her biri veya her ikisinin kombinasyonu; so utma, s tma veya s tma ve so utma serpantinlerinin s ral olarak kontrolunda kullan labilir So utma Kontrolü So utma serpantinleri, genelde klima santral (AHU) içerisinde tek olarak bulunurlar. Do rudan genleflmeli DX serpantinler ve so utma suyunu veya salamura suyunu kullananlar olmak üzere bafll ca iki tipi mevcuttur. fiekil TEK ZONLU SANTRALDA NORMAL ISITICI SERPANT N ALTERNAT F KONTROLU Normal Is tma Normal s tmada; serpantin hava girifl s cakl en az 5 C ile 10 C mertebelerindedir. Tek zonlu santral ünitesindeki fiekil deki s t c buhar veya s cak su kontrol vanas, ç k fl havas ndaki yüksek s cakl k limit termostat n n (T2) limitledi i bir oda termostat (T1) taraf ndan kontrol edilir. Alternatif olarak kontrol vanas, oda s cakl ndan ayar de eri resetlenebilen ç k fl havas s cakl na ba l olarak kontrol edilebilir Do rudan Genleflmeli Serpantinler DX serpantinler, do as gere i kendine özgü genifl iflletim aral na sahip iki konumlu kontrol türünü kullanmak zorundad r. Özellikle küçük birimlerde ve kapal kontrolün istenmedi i yerlerde s kça kullan lan bir sistemdir. fiekil tipik bir DX serpantin kontrolünü göstermektedir. Oda termostat, so utucu ak flkan n genleflme vanas ndan serpantine akmas na izin veren, selenoid vanay açar. Genleflme vanas minimum so utucu emme s cakl n korumaya çal flmak için set de erine göre ayarlama yapar. Üfleme havas alt s cakl k limit termostat T2, besleme havas s cakl n çok so uk olmaktan korur. fiekil DX SERPANT N KONTROLÜ 582

9 fiekil EM fi HATTINDA ODA TERMOSTATI TARAFINDAN KONTROL ED LEN DE fiken DEB YETENE NDE B R VANA BULUNMASI HAL fiekil K KADEMEL DO RUDAN GENLEfiME Farkl bir yaklafl m, so utucu ak flkan emifl hatt nda oda termostat taraf ndan kontrol edilen de iflken debi yetene inde bir vana ilave etmekle (fiekil 18.14) gerçeklefltirilir. Oda s cakl düfltükçe vana k s larak serpantindeki emme s cakl azalt l r ve serpantin so utma kapasitesi düflürülür. Ters çevirici röle vas tas ile, selenoid vanan n ilk aç lma koflulunda gerekli flart olan, bas nç vanas n n aç k konumda olmas na imkan sa lan r. Bu düzen so utucu devresinde problemlere yol açabilir ve so utucu boru dizayn nda uzman birisi taraf ndan kullan lmal d r. ki kademeli do rudan genleflme, ço u kez yeterli kapasite kontrolü sa layacakt r. Serpantinlerin yatay k s mlara ayr lmas ndansa, kademelerin serpantin boru dizinleri ile yap lmas gerekir. Üç veya dört s ral bir serpantinde ilk s ra so utman n en az yar s n yapt için çok s ral serpantinlerde ilk devre hava ak fl yönündeki ilk devre ve di er s ralar ikinci devre olmal d r. ki aflamal termostat kullan l r (fiekil 18.15) So utulmufl Sulu Serpantinler So utulmufl sulu veya salamural serpantinler, üç yollu veya iki yollu vana ile s tma serpantinlerinin kontrolüne oldukça benzer bir flekilde oransal veya iki konumlu olarak kontrol edilirler. Genelde so utma serpantini vanalar, do ru hareketli kontrolörlerin kullan m na izin verdi inden normalde kapal olarak monte edilirler. Onun için resirkülasyon pompas kullan lm flsa fiekil da veya fiekil de görüldü ü gibi üç yollu vana düzenlemesi ortaya ç kar. Sirkülasyon pompas düzenlemesi iki yönden dolay çok kullan fll - d r: (1) afl r derecede do ru s cakl k kontrolü için ve (2) kar fl m ve- 583

10 kay c /atomizer pompas na yol verir. Sonra da ön s t c serpantin besleme vanas n açar. Odadaki nem de eri yükseldikçe; önce ön s t c serpantin vanas, daha sonra da atomizer pompa kapat r. Yüksek d fl hava nem de erlerinde; so utma kapasitesi çok k s tl d r. Mahallerdeki s cakl k kontrolü, son s t c serpantinler arac l yla yap l r. fiekil ÜÇ YOLLU VANA LE KONTROL fiekil ÖN ISITMALI YIKAYICI S STEM KONTROLÜ fiekil ÜÇ YOLLU VANA LE KONTROL Buharl Nemlendiriciler Buharl nemlendiriciler kolayl klar ndan dolay s kça kullan l rlar. Borulara aç lm fl küçük orifislerden oluflan buhar da t c, hava kanal n n veya hava toplama kutusunun içinde bulunur (fiekil 18.19). Buhar besleme vanas mahal veya kanal tipi nem ölçer vas tas yla kontrol edilir. Doyma noktas na kadar herhangi bir nem oran, nemlendirici ç k fl nda elde edilebilir. Mahal tipi nem ölçer kullan l rsa, kanalda yo uflma oluflmas ndan kaç nmak için kanal tip yüksek nem limitörü kullan lmal d r. ya ön s tmal hava tabakalafl m ndan kaç nmay sistem geometrisinin olanaks z k ld yerlerde donma durumlar ndan kaç nmak için Nem Kontrolü Havas flartland r lan mahallin, seçilmifl nem flartlar nda kalmas - n sa lamak için ortama al nan havan n nemini azaltmak veya yükseltmek gerekebilir Y kay c Genelde, duyulur so utma kabiliyeti nedeniyle evaporatif so utucu olarak bilinir. Pahal olmayan elveriflli bir nemlendirme sa layan ve büyük endüstriyel tesislerde ince spreyleme ve damla tutucu sistemi ile uygulanabilir. So utma buharlaflan suyun havan n duyulur s s n çekmesi ile olur. Böylece y kay c dan geçen hava flartlar sabit bir yafl termometre s cakl boyunca de iflir. Y kay c ç k fl ndaki durum, havan n y kay c girifl flartlar ve y kay c n n doyurma verimine ba l d r. Genelde y kay c doyurma verimi %70 ila %90 aras ndad r. S radan bir sulu nemlendiriciye uygulanabilecek tek kontrol senaryosu, su pulverizasyonunu ( ya da pompay ) açmak ya da kapamakt r. Baz durumlarda, havan n istenen slak termometre s cakl na kadar s t lmas gerekebilir. fiekil de buna benzer bir sistem gösterilmifltir. Odada bulunan higrostat, düflük nem de erini hisseder ve y - fiekil BUHARLI NEMLEND R C KONTROLÜ So utma Yoluyla Nem Alma Düflük s cakl ktaki so utma serpantinleri nemi düflük de erlere düflürmek içinde kullan labilirler. Serpantin yüzey s cakl buz oluflumundan dolay donma s cakl n n alt nda olaca ndan, genifl yüzgeç aral kl özel DX serpantinlerinin kullan lmas gerekir ve s cak gaz, elektrik s s ve s cak hava vas tas yla buzlar çözmek için haz rl k yap lmal d r. Bu yaklafl m çok düflük s cakl klarda yetersiz kalmaya yönelir ve buzlar n çözülmesi için aral kl kapanmaya veya birisinin buzlar çözünürken di erinin çal flt paralel serpantinlere gereksinim duyar. Mahal s cakl n kontrol etmek için tekrar 584

11 s tma gereklidir. Mahal nemi ço unlukla serpantin s cakl n n bir fonksiyonu oldu u için, de iflken ters bas nç vanas n n nem hissedicisinin kontrolüyle oldukça iyi bir kontrol baflar labilir (fiekil 18.20). Nem hissedicisi yeterli seviyeye geldi inde seçici röle, oda termostat n n so utma serpantinini minimum kapasitede çal flt rmas na izin verir. fiekil SO UTMA YOLUYLA NEM ALMA S STEM KONTROLÜ Elektrikli Is tma Kontrolü Elektrikli s t c lar di er s tma cihazlar gibi iki konumlu, zaman ayarl iki konumlu ve oransal olarak ayn temel çevrime göre kontrol edilebilirler. Elektrik enerji kayna olarak kullan ld ndan, baz özel emniyet gereksinimleri gereklidir. Bütün elektrikli s t c lar, yüksek limit kontrolüyle beraber temin edilmelidir. Baz kodlar yüksek s cakl k limiti ile birlikte hem otomatik hem de manuel reset gerektirir. Cebri haval s t c larda elektrik eleman n n afl r s nmas n önlemek için öngörülen hava ak fl minimum oranda oldu u zaman fan durdu unda s t c y korumak için hava ak fl anahtar olmal d r. Küçük kapasiteli s t c lar n iki konumlu kontrolü, s t c elektrik enerjisini sa layan kontaktöre kumanda eden bir termostat taraf ndan sa lan r (fiekil 18.21). Büyük s t c lar da çok kademeli termostat veya her biri s tma serpantininin bir k sm ndaki mevcut ak fl kontrol eden birkaç kontaktörlü ard fl k dizili anahtar kullan m yayg nd r So utma Kuleleri Sadece so utma mevsiminde iflletilecek olan so utma kuleleri kontrolü, genelde fan kontrolü ile sa lan r (fiekil 18.22). Kondenser besleme suyu termostat, s cakl n art p azalmas na göre fan açacak ya da kapatacakt r. Daha büyük kulelerde iki veya üç aflamal termostat kontrollü iki h zl fanlar kullan labilir. Tüm sene boyunca kullan lan kuleler, by pass vanalar n ve donmay önlemek için s nmay da içeren daha kapsaml kontrol sistemlerine gereksinim duyar. Her hangi bir flekilde dondurucu so uk bir havada kulenin içerisinden düflük h zl su ak fl, kulenin içinin buzla dolmas na sebebiyet verir ki bu da kuleye zarar vermeyle sonuçlan r SENSÖR YERLEfi M Uygun sensör yerleflimi neyin kontrol edilece inin özel olarak sorulmas yla en iyi saptanabilir. E er oda s cakl ise o zaman yerleflim besleme havas na maksimum uzakl kta, cihazlardan veya pencerelerden dolay meydana gelen draft veya radiant etkilerden minimum etkilenecek flekilde ve sensörün ortalama oda s cakl n okuyabilece i flekilde olmal d r. Sensörün dönüfl havas aç kl kenar - na veya dönüfl havas kanal na konulmas önerilir. Genifl bir çal flma hacminde özel bir çal flma istasyonunda en iyi kontrolün olmas n isteyebilirsiniz. O zaman sensörü buraya yerlefltiriniz. Kaç n lmas gereken ana problem sensörün flartlar do ru görmesini önleyen harici/kenar etkileridir. Bunlar s cakl k sensörleri için radyasyon (s cak veya so uk), draft, yeterli hava sirkülasyonu kilitlenmesi veya yerlefltirmeden dolay s transferi (d fl duvardaki gibi) olabilir. Tek bir bölgede birden çok odal sistemlerde sensör yerleflimi için ortalama oda seçilmesi esast r. Konferans odalar veya büyük de iflken yüklü odalar farkl bölgelerde olmal d r. Fakat bu mümkün de ilse, bu odalar n zon için hissetme noktas olmas na izin vermeyiniz. Büyük ve küçük odalar aras nda seçme flans n z varsa büyük olan tercih ediniz. Tek zondaki bütün odalar ortak tek yöne yönlendirmelidir (güney, kuzey, do u veya bat, fakat bunlar n kar fl m de il). fiekil KÜÇÜK KAPAS TEL ISITICILARIN K KONUMLU KONTROLÜ 585

12 fiekil SO UTMA KULES KONTROLÜ Elektrikli Kilitlemeler Baz noktalarda elektrik motor kontrolüyle ara yüzey oluflturmak için s cakl k ve bas nç kontrolleri gerekli olacakt r. Küçük motorlar bazen do rudan, elektrik kontrolleriyle çal flt r l rlar. E er motorlar büyükse veya bu kontrol devrelerinden farkl voltajl ise veya pnömatik veya elektronik kontrol kullan lm flsa, o zaman rölelere gereksinim vard r BYS-B NA YÖNET M S STEM Bina yönetim sistemlerindeki, sistem mimarisindeki ve cihaz seçeneklerindeki h zl de iflim nedeniyle; do ru yönetim sisteminin kurulmas ifli düzgün bir analizi gerektirmektedir. Bina yönetim sistemi tasar m n n teori ve bilgisayar sistem uygulamas n kontrol etmek için entegre bir yaklafl ma ihtiyac vard r. Bu yüzden performans ihtiyaçlar kombine sistem temeli üzerinde tan mlanmal d r. Bu ihtiyaçlar büyüklük ve cinse göre de iflir. Bu spesifikasyonlardan baz lar flunlar olmal d r : Tekil (ba ms z) kontrolör gereklilikleri Kontrolör programlanabilme yetene i Kontrolör veri saklama ve iflleme gereklilikleri Analog girifl-ç k fl cihazlar n n do rulu u Fiziksel de iflime ve alarma göre sistem tepki süresi Data iletiflim gereklilikleri Paylafl lan iletiflim sistemlerinin integrasyonu ve güvenlik gereklilikleri Kontrolörler aras (peer to peer) iletiflim Kontrolör için girifl/ç k fl gereklilikleri Sistemin gelecekte geniflletilebilmesi için gereklilikler Mekanik ve elektriksel paket cihazlarla sa lanacak integrasyon (arayüz). Veri merkezi (kullan c ) sistemi arayüz gereklilikleri Kullan c (çal flma istasyonlar n n) adedi ve yeri Kullan c programlama yetene i BYS ne uzaktan eriflim gereklilikleri Bina güvenlik (yang n, deprem korunum) sistemleriyle entegrasyon Donan mdaki flartlar n (karmafl kl n) minimum olmas zlenecek ve kontrol edilecek ekipman n çal flma s ralar ( e er çizimlerde gösterilmemiflse) Ekipman standartlar (UL, vs) Bu maddeleri aç kça belirlememek, yönetim sistem üreticileri ve taahhütçüleri taraf ndan farkl yorumlamalar n oluflmas na sebep olur. Projenin uygulama safhas nda çeflitli tart flmalara, ilave maliyetlere ve de en önemlisi ihtiyac karfl lamamaya yol açar. Böylece ihtiyaç duyulan sa layamama söz konusu olur. Eflit ürün tan mlamas ço u kez sorun oluflturabilmektedir. Örne in, s cakl k hissedicisi termistör olarak ya da platinyum rezistans s cakl k dedektörü olarak alg lanabilir ki bu iki ürün asla eflit de ildir. Termistör daha ucuz oldu u gibi, daha az hassasiyet ile çal fl r ve bak m da daha maliyetlidir. Her seçim, maliyeti beraberinde getirir. Bu yüzden bütçe haz rlan rken, üstünde yeterince düflünülerek karar verilmelidir. 586