TÜRK idari YARGıSıNDA GÖREV VE YETKİ

Transkript

1 TÜRK idari YARGıSıNDA GÖREV VE YETKİ GİRİş Ramazan YILDIRIM İdari yargılama hukuku alanında; 1982 yılında çok önemli geli meler olmu tur. Anayasa'dan önce çıkarılan 2575, 2576, 2577 sayılı kanunlar', idari yargı sistemimize yeni boyutlar getirmi tir. Acaba bu kanunlar, idari yargının görev ve yetkiye ili kin problemlerini çözmü müdür? Yoksa daha da karma ık hale mi getirmi tir? İ te bu çalı mada, son yasal deği iklikler ve yargı ~tihatlan da gözönüne alınarak, Türk idari yargı sistemindeki mahkernelerin görev ve yetkileri incelenecektir. TÜRK İDARİ YARGıSıNDA GÖREV VE YETKİ MESELESİNİN DOGUŞU VEİDARİYARGlYERLERİ GenelOlarak Görev ve Yetki Bilindiği gibi, hukuk dilinde bir davanın aynı yargı kolu içindeki mahkemelerden hangisinin bakacağını düzenleyen kurallara görev ve yetki kurallan denir. l Genel anlamda görev kavramıyla, belirli bir davanın, konusu ve miktarına göre uyu mazlığı çözümleyecek mahkemenin belirlenmesi ifade edilir. 3 Yetki kavramıyla da bir davaya hangi yerdeki görevli mahkeme tarafından bakılacağı anlatılır. Uygulamada, görev kavramıyla, yargı yolu 4 i1i kisi kan tırılmaktadır. Yargı yolu ili kisi, bir davaya hangi yargı kolu içindeki görevli ve yetkili mahkeme (veya mahkemeler) tarafından bakılacağını anlatır. İdari Yargıda Görev ve Yetki Meselesinin Doğuşu Tarihinden Önceki Durum Damştay'm Kısa Tarihçesi: Tanzimatla birlikte yenilik hareketleri ba lamı, bu yenilik hareketlerinin bir bölümü de idari yargı alanına yansımı tır. Fransız İdari Yargı Sistemi'nden esinlenmek süretiyle en yüksek idari-isti ari organ! ola Yrd. Doç. Dr., Dicle Üniversitesi Hukuk Fakillesi Otretim Üyesi. Yargı kolu kavrama. bukuki nitelikleri bakımından bir bilon olutturan iflerin ayn bir yargılama usulclne tabi tutulmasını anlabr. 1 Baki-Arslan Kuru, Ramazan Yılmaz Ejder, Hukuk MuhakeIMIerI U...ü, S Yayanlan. Ankara., 1986, LS4. 3 Selçuk Hond... '7irk Idari Yargı Alanında Yeni Kurulan B.I.M., tm. ve V.M.lerinin Tanlblmuı", Adalet DeraW. Ci, S.2, (Mart-Nisan, 1984), Yargı kollan arasındaki ilişkiye, yargı yolu denmektedir. Bundan dolayı, asliye hukuk mahkemeleriyle idare mahkemeleri arasındaki ilişki, yargı yolu ilişkisidir. Nicole Questiaux, "Administration and tbe Rule of law: The Preventive Role of the Freneh Conseil D'Etat", Publlc Law, Summer, 1995, Amme Idaresi Dergisi. Cih 19. Sayı 3. Eylü/1996.

2 88 AMME IDARESI DERGISI rak, 10 mayıs 1868'de "Şura-yi Devlet" adıyla, Abdülaziz tarafından bizzat kurulup açılmıştır. İlk adı Şura-yi Devlet olan Danıştay, gerek görevlerinde, gerekse yapısındaki çeşitli değişikliklere rağmen varlığını, 128 yıldır korumaktadır.' 521 saydı Kanun'un Yürürlük Dönemi: Bu dönemde 521 sayılı Kanun'un 29. maddesine göre, "idari uyuşmazhklan ve davalan görüp çözümlemek" Danıştay'ın göreviydi. Danıştay, idari davalarda genel görevli ve yetkili tek mahkemeydi. Bağımsız mahkeme niteliği olmayan kurul ve komisyonlar da bazı idari ve vergi uyuşmazlıklarını çözümlemek için istisnai bir görev ve yetkiye sahiptiler. Bunlann verdikleri yargısal kararları, Danıştay temyiz mercii olarak inceliyordu. İdari yargıda genel görevli ve yetkili tek mahkeme Danıştayolduğundan, görev uyuşmazlıklanna rastlanmazdı. Ancak Danıştay'a ilk derece mahkemesi olarak açılan davalarda iki dava dairesinin görevsizlik karan vermesi mümkündü. Fakat, Danıştay dava daireleri ayn mahkemeler olmadığı için, bunların arasında teknik anlamda bir görev uyuşmazlığı çıkmıyordu. iki dava dairesi arasında çıkan görev uyuşmazlığına, Dava Daireleri Kurulu'nca çözüm üretiliyordu. ilk derece mahkemeleri kurulmadan önce dava daireleri arasında yer itibariyle bir fark olmadığından karşılıklı görüşme imkanları nedeniyle, çok miktarda ve önemli görev uyuşmazlıklan çıkmamıştır. İdari yargı yetkisini kuııanan idari merciler arasında da konuya ilişkin pek fazla uyuşmazlık görülmemiştir. Bu dönemde yetki meselesi ise, hiç uygulama alanı bulamamıştır.' Çünkü, tek yetkili mahkeme, Danıştay'dı. Bu dönemde belki, idari yargı yetkisini bazı durumlarda kullanan idari merciler arasında yetki uyuşmazlığının çıkabileceği düşünülebilir. ilk derece idari yargı yerlerinin kurulması, 1961 Anayasası'nda öngörülmüştü. Doktrinde de kurulması yönünde teknik çalışmalar vardı. Hatta, idari yargıda reform yapacak kanunların tasanlan da hazırlanmıştı.' Fakat, çeşitli nedenlerle tasanlar bir türlü kanunlaşamıyor, söz konusu ilk derece mahkemeleri de bir türlü kurulamıyordu Tarilıinden Sonraki Durum 1961 Anayasası'nın öngördüğü, doktrinin şiddetle istediği idari yargı reformunu, 12 Eylül yönetimi gerçekleştirmiştir. Milli Güvenlik Konseyi, 6.1. ı 982 tarihinde, 2575 sayılı yeni Danıştay Kanunu'nu, 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare ve Vergi Mahkemeleri Kuruluş Kanunu'u, ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nu kabul etmiş ve gün ve sayıh Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Bu üç kanun birlikte değerlendirildiğinde, dört temel amacın güdüldüğü göze çarpar: a)kişi ve idare arasındaki uyuşmazhkların çözümünü bağımsız mahkemelere vererek vatandaşın güvenini kazanmak, b)yargl hizmetlerini halkın ayağına götürerek hak aramayı kolaylaştırmak, c)danıştay'ı üstün karakteriyle, liondu...e.s.346., zahal Çobr. "GenelOlarak Görev ve Yetki Sorunu-, 1.11.'.0., S.I-3, (Aralık 1985).5.44., Sait Garan. S.1.M.'1erw Dlllnı,tay Ü.rine Yap... Bır Dene.e, to.ii.f. t.1ı.t.e. Yayınlan. ıstanbul

3 TÜRK tdart YARGıSıNDA GÖREV VE YETId 89 bir temyiz yeri haline getirerek, içtihat fonksiyonunu gereği gibi yerine getirmesini sağlamak, d) İdari yargılama usulü hükümlerini bir araya getirerek, hakimin çalışmasını kolaylaştırmak ve daha sağlıklı hüküm vermesini sağlamak tarihli ve sayılı Resmi Gazete'deki Adalet Bakanlığı'nın duyurusu üzerine yukarıda anılan kanunlarda sözü geçen idari yargı yerleri kurulmuştur tarihinden itibaren de, fiilen dava kabulüne başlamıştır. İşte genel idari yargıda Itgörev ve yetkilt meselesi bundan sonra çıkmaya başlamıştır.' İdari Yargı Yerleri liakkında Kısa Bilgi idari Yar~:ı Yerlerinin Ku'aca Tanıtımı İdari yargı alanında yapılacak reformlarla ilgili 1961 Anayasası'nın yürürlük dönemindeki çalışmalarda, yeni Fransız İdari Yargı Teşkilatı örnek alınıyordu. IO Fakat, yeni idari yargı teşkilatımız kurulurken, hiçbir batı modeli tam anlamıyla benimsenmemiştir. Memleketimizin kendi şartlarına uygun, adli yargıya paralel sayılabilecek,ıı orijinal bir "Türk İdari Yargı Modeli" meydana getirilmişt.ir sayılı Kanun'un 2. maddesine dayanarak Adalet Bakanlığı'nca 22 ilde bölge idare mahkemesi, ve her bölge idare mahkemesinin bulunduğu ilde birer; İstanbul, Ankara ve İzmir, gibi büyük şehirlerde birden çok idare ve vergi mahkemeleri kurulmuştur. Ayrıca, bölge idare mahkemelerinin bazılarının yargı çevresine giren birden fazla ilde vergi mahkemeleri kurulmuştur. Malıkemelerin Oluşumu ve işleyişi idare ve Vergi Mahkemelerinin Oluşumu ve işleyişi: 2576 sayılı Kanun'un 4. maddesine göre idare ve vergi mahkemeleri, adli yargıdaki ağır ceza mahkemeleri gibi toplu mahkeme biçiminde kurulmuşlardır. Mahkeme kurulu başkan ve iki üyenin toplantıya katılmasıyla yargılama yapabilir. u İdare ve vergi mahkemelerinin kurul şeklinde oluşması kuraldır. Ancak bunun bir istisnası vardır: 2576 sayılı Kanun'un 7. maddesine göre, toplamı sekiz milyonu aşmayan tam yargı davaları, idare mahkemesi hakimlerinden biri tarafından çözüıür. Ayrıca, kazançları götürü usulde tespit edilen mükelleflerin sınıf ve derecelerinin tesbiti işlemlerine karşı açılan davalar ile toplamı TL'yl geçmeyen vergi uyuşmazhkları ve bu miktarla sınırlı olmak üzere 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'un uygulamasına ilişkin davalar da vergi mahkemesi hakimlerinin biri tarafından çözümlenir. Rülge idare Mahkemelerinin Oluşumu: Bölge İdare Mahkemeleri, 2576 sa Kanun'a göre bir başkan ve iki üyeden oluşur. Yapıları bakımından ikiye ay yılı, Kuru, a.g.e., s5. 10 Osman Meriç. "Idari Yargı. Danı~ıay, Bölge Idare Mahkemeleri ve Idari Yargılama Usulü Kanunlan". Türk id... lhrgi81. S.373, s.7. IL Lutfi Duran. "Idari Yargı Adlilqıi", tiıj.o. S.I-3, Yıl, 1982, 553. ıı liondu...1' s.355.

4 90 AMME İDARESİ DERGİSİ rıltrlar: ı3 Birinci tür bölge idare mahkemleri, müretteb bölge idare mahkemeleridir. Bu tür bölge idare mahkemelerine, sadece mahkeme bcl kanı atanır. Üyeleri ise, bölgede bulunan idare ve vergi mahkemelerinin ba kanlarıdır. İkinci tür bölge idare mahkemeleri ise, muvazzaf bölge idare mahkemeleridir. Bunların hem ba kanları hem de üyeleri, bu kadrolara atanan daimi hakimlerdir"" Bu ayırım, 2576 sayılı Kanun'un 3. maddesinin anlamından çıkmaktadır. Şayet bölge idare mahkemesi üyelikleri bölgede bulunan idare ve vergi mahkemelerinin ba kanlarınca yürütülüyorsa, bölgede bulunan idare ve vergi mahkemelerinin sayısına göre; bölgede bir idare ve bir vergi mahkemesi varsa bunların ba kanlarından, bölgede birden çok vergi mahkemesi varsa ve uyu mazlık vergiyle ilgili ise en kıdemli iki vergi mahkemesi ba kanından, bölgede birden çok idare mahkemesi varsa ve uyu mazhk idari ise, en kıdemli iki idare mahkemesi ba kanından, bölgede bulunan idare veya vergi mahkemelerinden birisi birden çoksa birden çok olanların ba kanlarından en kıdemlisi, bölge idare mahkemelerinin üyeliklerini yürütürler. Bir ba kan ve iki üyeden olu an bölge idare mahkemeleri, üye tam sayısıyla toplanırlar ve oyçokluğuyla karar verirler. Bölge İdare mahkemeleri de adli yargıdaki ağır ceza mahkemelerine benzerler. Danıştay'an Yeni Yapısı ve İşleyişi: 1961 Anayasası ve ona dayanılarak çıkarılan 521 sayılı eski Danı tay Kanunu ile Danı tay, kanunların ba ka bir merciye bırakmadığı konularda ilk derece ve genelolarak üst derece mahkemesi olarak örgütlenmi ti. 15 Fakat, 2575 sayılı yeni Danı tay Kanunu ile, genelde temyiz ve içtihat yeri, ayrıca özel görevli ilk derece mahkemesi biçiminde örgütlenmi tir. Danı tay'ın yeni yapısı, kurullar ve dairelerden olu maktadır. Görevlerini, kurulolarak yerine getirmektedir sayılı Kanun'un 13. maddesine göre, Danı tay sekizi dava, ikisi idari olmak üzere on daireden olu ur. Her dairede yeteri kadar tetkik hakimi bulunur. Ayrıca her dairede, bir yazı i leri müdürünün idaresi altında bir kalem bulunur. Kalem, yazı ve tebliğ i lerini yürütür. Danı tay dairelerinde görü me sayısı bqtir. Kararlar oy çokluğuyla verilir. Danı tay'ın idari görevleri iki idari daire, idari i ler kurulu ve genel kurul tarafından yerine getirilir. Yargısal görevleriyse, sekiz dava dairesi, idari dava daireleri genel kurulu ve içtihadı birle tirme kurulunca yerine getirilir)' İDARİ YARGıDA GÖRı.-V VE YETKİ İLE İLGİLİ MESELELER İdari Yargı Yerlerinin Görevleri ve Görev Uyuşmazlakları İdari yargıda görev, kamu düzenindendir. Bunun için, davanın her a amasında ileri sürülebileceği gibi, mahkeme tarafından da kendiliğinden gözönünde 13 Şeref GözilbilyOk, Yön~tsel ya... Turhan Kitabevi, Ankara 1995,5.38 I.. Selçuk Hondu. "Bölge İdare Mahkemelerinin OJu umu lle Ilgili Sorunlar" I. ul...1 Idare Hukuku Kon... LKitap_ Ankara, 1991, GözilbOyük, a.g.~., I' Gözübüyilk, a.g.~., s.31.

5 TÜRK İDARİ YARGıSıNDA GÖREV VE YETKl 91 bulundurulur)' 2577 sayılı Kanun'un 32. maddesinde, genel yetki kuralı belirlenirken, göreve iii kin hükümler saklı tutulmu tur. Görev konusunun saklı kalması demek, görev meselesinin yetki meselesinden önce gelmesi demektir,ıı İlk Derece İdari Yargı Yerlerinin Görevleri Danıştay'ın ilk Derece Mahkemesi Olarak Görevleri: 1982 Anayasası 'nın 155. maddesine göre, Danı tay'ın idari mahkemelerce verilen ve kanunların ba ka idari yargı mercilerine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. ilk derece mahkemesi olarak Danı tay'da görülecek davaları, 2575 sayılı Kanun'un 24. maddesi sayma yoluyla belirtmi tir. Bu maddeye göre: a) Bakanlar Kurulu kararlarına, b) Mü terek kararnamelere, c) Ba bakanca alınan kararlara, d) Bakanlıkların düzenleyici İ lemleri ile kamu kurulu ları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kurulu larınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici i lemlere,. e) Danı tay idari dairelerince veya idari i ler kurulunca verilen kararlar üzerine uygulanan eylem ve i lemlere, t) Birden çok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanına giren i lere, g) Yabancı ülkelerde görevli makamlarca alınan kararlara, h) Danı tay Yüksek Disiplin kurulu kararlarına, i) Yükseköğretim Kurulu, Yökseköğretim Denetleme Kurulu, Öğrenci Seçme ve Yerle tirme Merkezi, Üniversitelerarası Kurul kararlarına, j) Vergi Usul Kanunu gereğince ikayet yoluyla vergi düzeltme taleplerinin reddine i1i kin i lemlere, kar ı açılan iptal ve tam yargı davaları ile imtiyaz sözle melerinden doğan idari davaları çözümler. Ayrıca Danı tay, belediyeler ile il özel idarelerinin seçimle gelen organlarının organlık sıfatlarını kaybetmeleri hakkındaki istemleri karara bağlar (2575 sayılı Kanun Md.24/1J). İdare Mahkemelerinin Görevleri: İdare mahkemelerinin görevleri, 2576 sayılı Kanun'un be inci maddesinde düzenlenmi tir. Bu maddeye göre idare mahkemeleri; vergi mahkemelerinin görevine giren davalarla, ilk derece mahkemesi olarak Danı tay'da çözümlenecek olanların dı ındaki iptal davalarını, tam yargı davalarını, genel hizmetlerin birinin yürütülmesi için yapılan idari söz IC melerden dolayı taraflar arasında çıkan uyu maziıklara ili kin davaları ve diğer kanunlarla verilen i leri çözümler. Ayrıca, 2576 sayılı Kanun'dan önce çıkarılan özel yasalarda Danı tay'ın görevli olduğu belirtilen ve 2577 sayılı Kanun ile idare mahkemelerinin görevli kı1ınml bulunduğu davaları da idare mahkemeleri çözmekle görevlidir. i' Danı tay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu, T.3.5.l985. E-1985! nı; O.n...YJ:>erXW, S.60-6l, ıı Celal Erkut.,.Selçuk Soybay. An.y... Ye Id.ri Y...Ia.. Hukukun. lıitjdn Kanunlar, Yenilenmi ÜçGnci Baskı, Filiz IGtabevi, İstanbul, ı995,

6 92 AMME İDARESİ DERGISİ 2576 sayıh Kanun'un düzenleniş biçiminden, idare mahkemelerinin, Danıştay'm ve vergi mahkemelerinin özel görevli olarak baktıkları uyuşmazlaklar dışmdaki tüm idari davalarda genel görevli ilk derece mahkemesi olduğu anlaşıhyor. 19 Vergi Mahkemelerinin Gi)revleri: Vergi mahkemelerinin görevleri, 2576 sayıh Kanun'un altmcı maddesinde düzenlenmiştir. Maddeye göre vergi mahkemcleri: a) Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları, b) (a) bendindeki konularda 6183 sayıh Amme Alacaklarının Tahsili usulü Hakkında Kanun'un uygulanmasına ilişkin davaları, c) Diğer kanunlarla verilen işleri çözümler. uyuşmazhklar konu Maddenin düzenleniş biçiminden, bu maddede sayılan sunda ilk derece mahkemesi olduğu anlaşılıyor. Ancak Danıştay'a göre genel, fakat, idare mahkemelerine göre özel mahkemeler olduğu da bir gerçektir. zo Bu yorumu destekleyen bir Danıştay karan bulunmaktadır. ll İlk Derece İdari Yar!"" Yerleri Arasında Çıkan Görev Uyuşmazltkıan Mahkemece Gürev Konusunun incelenmesi: Daha önce de belirtildiği gibi, görev kamu düzeniyle ilgilidir. Onun için, davanın her aşamasında ileri sürülebileceği gibi, mahkeme tarafından kendiliğinden de dikkate alınır. İdari yargı yeri görevli olduğuna inanırsa, görevsizlik itirazını reddeder, görevsiz olduğuna inanırsa da görevsizlik kararı verir. Görevsizlik kararı temyiz edilebilir. ll İdari yargı yeri davayı idari yargının görevalanı içinde görmüyorsa (yargı yolu uyuşmazhğı), davanın görev yönünden reddine karar verir. Fakat idari yargı yeri davayı idari yargı alanı içinde görmekle birlikte, kenui görevi dışında görürse, görevsizlik kararı vererek, dosyayı görevli olduğuna inandığı idari yargı yerine kendiliğinden gönderir. Görevsizlik karannda görevli olduğu bildirilen idari yargı yeri, ilk görevsizlik kararıyla hağh değildir. Bu idari yargı yeri de görevsizlik kararı vererek, görevli olduğuna inandığı idari yargı yerine dosyayı gönderebilir ve böylece görev uyuşmazlığı çıkmış olur. Burada vurgulanması gereken bir nokta, idari yargıda tck hakimle çözümlenmesi gereken bir davada, toplu mahkemenin görev uyuşmazlağı çıkarıp Çlkaramayacağıdır. Doktrin z3 ve Danıştay'a l " göre, tck hakimle çözümlenmesi ge 19 çokar. a.g.m ıo Erkuı-Soybay. a.ı. e., s.150 ıı Danı~ıay 10. Dairesi,T.16A E.1984!24. K , Dıını,tay Dergiııi. S s.422. ız GÖtübüyük. a.g.e., Z3 0:1.. 1 Karavelioğlu. Açıklıı.a ve En Son içtihııtlıırlıı idııri Yıırgallı.lı(Jsulü Kanunu. Trabzon. 1993, Danı~ıay 3. Dairesi, T E K. i 986/383; Dıınıştııy D~rgilli. S.64-65,

7 TÜRK idari YARGıSıNDA GÖREV VE YETKt 93 reken bir davada, toplu mahkeme görev uyu~mazlığı çıkaramaz. Ancak, unutulmaması gereken nokta, tck hakimin, üyesi bulunduğu mahkeme adına yargılama yapmasıdır. Tek hakimin bu tür davalara bakmasının nedeni de, üyesi bulunduğu mahkemenin i~ yükünü hafifletmektir. Tek hakimle çözümlenmesi gereken bir dava, toplu mahkeme tarafından her nasılsa ele ahnıp karara bağlandığında, olağan kanun yolu olarak itiraza değil, temyize ba~vurulması da, tck hakimin üyesi bulunduğu mahkeme adına yargılama yaptığına bir i~arettir. O halde, görev uyu~mazhğı, tek hakimler arasında değil, hakimierin üyesi oldukları mahkemeler arasında çıkması gerekir. Bundan dolayı, Danı~tay'ın ilgili kararındaki muhalif görü~ yerindedir. Danıştay'ın ilgili kararı, tek hakimle çözümlenmesi gereken bir davada toplu mahkemenin yetki uyu~mazhğı çıkaramayacağına ilişkindir. Ancak, görev ve yetki uyu~mazlığının nasıl çözümleneceği, 2577 sayıh Kanun'un 43. maddesinde düzenlendiğinden, kararın hükmü görev uyu mazhklarını da kapsamaktadır. İlgili karardaki muhalif görü~ a~ağıya aktarılmı tır:... (2.')76 sayılı Kanun'un ve 7. maddeleri) birlikte incelendiğinde; kurul halinde çalışmaları kuralolan vergi mahkemelerinin, 7. maddede derpiş edilmiş olup 6. madde şumülunda bulunduğunda kuşku olmayan ihtilafların tck hakimle rüyet edilmeleri yanında kurul halinde de görevli olduğu S()nueuna ulaşılmaktadır. Esasen 7. maddede derpiş edilen uyuşmazlıklarda toplu mahkemenin üyelerinden biri tarafından "mahkeme adına" çözüm imkanı veren kanun koyucunun, bu üyelerinin iştirakiyle te~kkül eden toplu kurulu, bu kabil uyuşmazlıklarda görevsiz kıldığını kabul etmek imkanı yoktur. Kanun koyucu çok basit bir incelemeyle sonuçlandırılacak işlerde, toplu kurul halinde çalışması kuralolan mahkemenin iş yükü durumuna göre uhdesinde bulunan uyu~mazlıklardan 7. maddede belirtilenierin tck bir kurul üyesi tarafından çözümlenerek sonuçlandırılmasını amaçlamış bulunmaktadır... llal böyle olunca, kurulun herhangi bir üyesinin tek başına çözebileceği uyuşmazlıklarda, toplu kurulun da çözümle görevli olduğu sonucuna ulaşılmaktadır....olayda, toplu kurul, uyuşmazhk konusu edilen vergi ihtilafının,...vergi Dairesi Müdürlüğü'nün tarh işleminden kaynaklandığını bahsetmek suretiyle, uyu~mazlığı çözmede yetkili olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Bu sonuca kurulunun herhangi bir üyesi tarafından tck başına ula~masıyle kurulolarak topluca ula~masında herhangi bir farklılık bulunmamakıadır...uyuşmazlık konusu yapılan vergileri,...vergi Dairesi Müdürlüğü'nce tarh... ettirilmiş olduğuna göre bu vergi dairesi(nin)... bulunduğu yer mahkemesinin bu uyuşmazlığı çozmede yetkili (ve görevli) 2.')77 sayılı Kanun'un 37. maddesinin (a) bendi hükmü gereğidir. Bu durum karşısında; yetki bakımından doğan uyuşmazlık sebebiyle gel(en)...dosyada(ki)...yetki uyuşmazlığının, uyuşmazlığı çözmede görevli olmayan toplu kurul tarafından çıkarılmasının mümkün olmadığından bahisle verilen geri gönderme kararına işlirak etmiyorum.,,25 Görev Uyuşmazlağı Biçimleri: Davacı davasını açmadan önce uyu mazhğın konusuna göre, davanın hangi mahkemede açılması gerektiğini incelcr. Bu inceleme sonucuna göre, davayı çözecek mahkemede açar. Ama davacının bu konuda her zaman isabetli sonuca vardığı söylenemez. Ya da davacıya göre isabetli sayılan mahkeme tayini mahkeme tarafından res'en yapılan İnceleme sonucuna 25 a.y.

8 94 AMME IDARESI DERGISI göre isabetli olmayabilir. İ te böyle durumlarda görev uyu mazlığı ortaya çıkar. u Görev uyu mazlıkları, ikiye ayrılır. Olumlu Görev Uyuşmazlığı: İdari yargı alanında idare ve vergi mahkemelerinin veya (ilk derece mahkemesi olarak) Danı tay'ın, bir davanın çözümünü kendi görevi içinde görmeleri halinde ortaya çıkar. Uygulamada bu tür görev uyu mazlıklarına pek rastlanmaz. Çünkü bir davanın idare mahkemesinde açılmasından sonra, ayrıca vergi mahkemesinde veya Danı tay'da da açılması halinde, davalı idarece derdestlik iddiasıyla, ikinci dava reddedilir. Ayrıca ikinci davanın açıldığı idari yargı yeri, kendini görevli görmezse, veya aynı konuda daha önce ba ka bir mahkemede dava açıldığını haricen öğrenirse, davayı incelemeden reddedebilir. Olumsıa Görev Uyuşmazlığı:1.7 İki mahkemenin aynı dava hakkında ayrı ayrı görevsizlik kararları vermeleri sebebiyle davayı çözümleyecek mahkemenin kalmaması halinde olumsuz görev uyu mazlığından söz edilir. Aynı dava deyimiyle, tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davalar kastedilir. Uygulamada daha çok olumsuz görev uyu ymazlıklarıyla kaf ıla ılmaktadır. Görev U yuşmazhklarının Giderilmesi İdare ve Vergi Mahkemeleri Arasında: Mahkeme görevsizlik kararı vermesi üzerine, dosyayı görevli saydığı mahkemeye gönderir. Dosyanın gönderijdiği mahkeme de kendisini görevsiz sayabilir. Bu takdirde olumsuz görev uyu mazlığı çıkar. Görev uyu mazlıklarının nerede nasıl çözümleneceği, 2577 sayılı Kanun'un 43. maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmi tir: Şayet görevsizlik kararı veren mahkemeler, aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresindeyseler, görev uyu mazlığı o bölge idare mahkemesince kesin olarak çözülür ve görevli mahkeme belirtilir. li 43/2. maddeye göre, bölge idare mahkemesinin görevli mahkemeyi belirlemesi yolunda verdiği karar ilgili mahkemelere bildirilir ve bu husus ayrıca taraflara tebliğ edilir. İdare ve vergi mahkerneleri, bölge idare mahkemesinin söz konusu kararı üzerine kendilerine gönderdiği dosyaları esastan inceleyip sonuçlandırmak zorundadır. Mahkemelerin bu karara kar ı direnmeleri ve tekrardan görevsizlik kararı vererek yeniden bölge idare mahkemesine göndermeleri mümkün değildir (43/3. md). 43/4. maddede, bu madde hükümlerine göre verilen kararlar ile görevli ve yetkili kılınan mahkemeye yeniden,dava açılması halinde harç alınmayacağı hüküm altına alınmı tır. Fıkra hükmüne göre sanki bölge idare mahkemelerince görev belirlemesi yapıldıktan sonra davacının, görevli ve yetkili mahkemede yeniden dava açması gerekecekmi gibi bir anlam çıkmaktadır. Ancak uygulamada bölge idare mahkemeleri merci tayini yaptıktan sonra dosyayı ilgili mah- U Selçuk Hondu. "Danı tay, İdare Mahkemesi ve Vergi Mahkemesi Arasında Çıkan Görev Uyu mazlıklan", Ad.let Deraisi, (Mart-Nisan 1986), S.ı a.k., LI Diyarbakır Bölge İdare Mahkemesi, T.2L , EI983/96, KI983/136; D.n...' De...I, S

9 TÜRK ldarl YARGıSıNDA GÖREV VE YETKİ 95 kemeye göndermekte, ilgili mahkeme de davacının yeniden dava açmasına ve b<l kaca her hangi bir dilekçe vermesine gerek görmeden, dosyayı doğrudan i leme koyarak usu1i i lemleri tamamlayıp davayı esastan çözmektedir. l ' Acaba iki idare veya iki vergi mahkemesi arasında görev uyu mazlığı çıkabilir mi? ilk bakı ta, bu sorunun cevabının olumsuz olacağı sanılabilir. Çünkü normalolarak görev uyu mazlığı, vergi mahkemeleri ve idare mahkemeleri ile ilk derece mahkemesi olarak Danı tay arasında olabilir. Ancak belirli artların gerçekle mesi halinde, iki vergi mahkemesi veya iki idare mahkemesi arasında da görev uyu mazlığı çıkabilir. Şöyleki, yetki çevresi aynı olan birden fazla idare ve vergi mahkemesi kurulmu olabilir. Örneğin, İstanbul ve Ankara'da durum böyledir. Yetki çevresi aynı olan birden çok idare ve vergi mahkemesi arasında görev dağılımı yapılmaktadır. Bu görev dağılımına rağmen, örneğin bir numaralı ve iki numaralı idare mahkemeleri arasında bir görev uyu maziığl çıkabilir. Bu mahkemeler, aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresi içinde oldukları için, bu görev uyu maziığl da, o bölge idare mahkemesi tarafından kesin olarak giderilir. Mahkemeler de bölge idare mahkemesinin bu kararına uymak zorundadırlar. 3O Şayet görevsizlik kararı veren mahkemeler, ayrı bölge idare mahkemelerinin yargı çevresinin içinde bulunuyorlarsa, aralarında çıkan görev uyu mazlıkları, Danı tay Ba kanhk Kurulu'nca (Danı tay Kanunu, 52/l-e) kesin olarak giderilir ve görevli yargı yeri belirtilir}ı 2577 sayılı Kanun'un 43/2. maddesine göre, Danı tay'ın görevli mahkemeyi belirleyen kararı ilgili mahkemelere bildirilir ve bu husus ayrıca taraflara tebliğ edilir. Danı tay'ın görevli yargı yerini belirleyen kararı kesindir. İdare ve vergi mahkemeleri, Danı tay'ın söz konusu kararı üzerine kendilerine gönderdiği dosyaları esastan inceleyip sonuçlandırmak zorundadırlar. Mahkemelerin bu karara kar ı direnmeleri mümkün değildir (43/3. md). 43/4. maddede, bu madde hükümlerine göre verilen kararlar ile görevli ve yetkili kılınan mahkemeye yeniden dava açılması halinde harç alınmayacağı hüküm altına alınmı tır. Fıkra hükmüne göre sanki Danı tay'ca görev belirlemesi yapıldıktan sonra davacının, görevli ve yetkili mahkemede yeniden dava açması gerekecekmi gibi bir anlam çıkmaktadır. Ancak uygulamada Danı tay merci tayini yaptıktan sonra dosyayı ilgili mahkemeye göndermekte, ilgili mahkeme de davacının yeniden dava açmasına gerek görmeden, dosyayı doğrudan İ leme koyarak usuli i lemleri tamamlayarak davayı esastan çözmektedir. 31 Danı tay Kanunu'nun 27/a ve 34/a maddeleri ile İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 43/1-b maddesi; aynı tür mahkemeler arasındaki yetki uyu mazlığının çözüm merciini gösterirken, görev kelimesini de zikretmi tir. Bundan dolayı da, l' Karaveliotıu, a.g.e., Gözübüyük. g.e., ı a.y. 31 Karaveliotıu g.e.,

10 96 AMME idaresi DERGISi ayn bölge idare mahkemelerinin yargı çevresi içindeki aynı tür mahkemeler arasında da görev uyu mazlığı çıkacağı sanılmaktadlr. ll Bilindiği gibi görev, mahkemclerin konu yönünden yetkili olup olmadığını; yetki de, coğrafi alan itibariyle mahkemelerin yetkili olup olmadığını anlatan terimlerdir. Böyle olunca, aynı tür mahkemeler arasında görev uyu mazhğının çıkması, ancak yargı çevresi aynı olan birden fazla aynı tür mahkemenin kurulmasıyla mümkündür, diğer hallerde imkansızdır. Çünkü idare mahkemeleri, 2576 sayılı Kanun'un 5. maddesine göre, vergi mahkemclerinin görevine giren davalarla ilk derece mahkemesi olarak Danı tay'da çözümlenecek olanların dı ındaki iptal davalannı, tam yargı dava Iannı, genel hizmetlerin birinin yürütülmesi için yapılan idari sözı~melerden dolayı taraflar arasında çıkan uyu mazlıklara ili kin davalan ve diğer kanunlarla verilen i leri çözümlemekle görevlidirler. Ayrıca, 2576 sayılı Kanun 'dan önce çıkarılan özel kanunlarda Danı tay'ın görevli olduğu belirtilen ve İdari Yargılama Usulü Kanunu ilc idare mahkemelerinin görevli kılınmı bulunduğu davaları da idare mahkemeleri çözmekle görevlidirler. Bundan dolayı da, ayrı bölge idare mahkemelerinin yargı çevresinde bulunan idare mahkemeleri, ancak vergi ma h kernelerinin ve ilk derece yargı yeri olarak Danı tay'ın veya ayrı bir yargı yolu içindeki mahkemenin görevli olması durumunda görevsizlik kararı verebilir. Daııışıay ile idare ve Vergi Mahkemeleri Arasmda: İdare veya vergi mahkemcleri, davada Danı tay'ın görevli olduğu kanısıyla görevsizlik kararı verirlerse, dosyayı Danı tay'a gönderirler. Danı tay kendini görevli görürse, davayı çözer. Şayet Danı tay kendini değil de, idare veya vergi mahkemesini görevli sayarsa, dosyayı bu mahkemelere gönderir. J4 Danı tay'ın görev uyu mazlığı konusunda verdiği karar kesindir (2577 sayılı Kanun, madde 43/3). Mahkemeler, bu karara uymak zorundadırlar. Danı tay'ın görevle ilgili kararlarına kaııı mahkemeler direnme yoluna gidemezler. ilk Derece idari Yatgı Mahkemelerinin Görev Konusunda Direnme/eri: Üst derece idari yargı yerlerinin görev uyu mazlığı konusunda verdikleri kararlar kesindir. ilk derece idari yargı yerlerinin bu kararlara uymalan zorunludur. Çünkü, 2577 sayılı Kanun'un 43/3. maddesi, "görev ve yetki konusunda Danı tay ve bölge idare mahkemelerince görev ve yetki uyu mazhklarıyla ilgili olarak verilen kararlar kesindir" hükmünü ta ımaktadır. Ancak, bazı idari davalarda, ilk derece idari yargı yerleri uyma yerine, eski kararlannda ısrar etme yolunu tercih eımi:jlerdir. Fakat, buradaki ısrar, 2577 sayılı Kanun'un 49/4. maddesinde düzenlenen ısrardan farklı olduğu için, karara bağlayan yargısal mercii, Danı tay dava daireleri genel kurulları değil, davanın konusuna göre belirlenen Danı tay Dava Dairesi veya yetkili bölge idare mahkemesi olacaktır. Örnek karar: "... 2."'77 sayılı İdari Yargılama Usulü Yasası'nın 43/1. maddesinde "idare ve vergi mahkemeleri idari yargının görevalanına giren bir davada, görev veya yetkisizlik nedeniyle l3 Gözübüyük, a...e., J4 Danı tay 7. Dairesi. 1' E.1989/4264. K.1993/1957; Dan...y De... S.8&. s.353; Danı.tay İdari Davalar Dairesi Genel Kurulu.T.27.lO E.t989/405. E. 1989/157; Dan "tay Deraiıııl. S

11 TÜRK tdart YARGıSıNDA GÖREV VE YETKİ 97 davanın reddine karar verirlerse dosyayı Dan~taya veya görevli ve yetkili idare veya vergi mahkemelerine gönderirler" kuralı bulunmaktadır... Yine 43. maddenin l-a bendinde "görevsizlik nedeniyle gönderilen dosyalarda DaDl tay, dosyayı görevi içinde görmezse dosyanın yetkili ve görevli mahkemeye gönderilmesine karar verir" denilmekte olup, aynı maddenin 3. bendinde ise "Dan~tay ve bölge idare mahkemesince görev ve yetki uyu mazhklan ile ilgili olarak verilen kararlar kesindir" kuralı bulunmaktadır.... Dava dosyaslolo incelenmesinden, davanın... Dan~tay'da açıldıa!, dairemizin... sayılı karanyla davanın görüm ve çözümü Ankara ıdare Mahkemesi'nin görev ve yetki alanı içinde bulundugundan davanın görev yönünden reddedilerek dosyanlo adı geçen mahkemeye gönderitmesine karar verildigi anl8 ı1m~tır... Yukanda anılan yasa maddelerinden (de) anl8 llacagı gibi, görev ve yetki uyu mazhklan ile ilgili Dan~tay'ca verilen kararlar kesin olup, Danı tay'ca gönderilen bir davada ait derece mahkemesi olan idare mahkemelerinin yeniden yetki ve görev belirt me yetkisi yoktur..."35 Üst Derece İdari Yargı Yerlerinin Görevleri Danı tay'ın Görevleri: Daıııştay'ın Temyiz Görevi: Temyiz olağan yasa yollarının en önemlisidir. İstinaf yolunun bulunmayı ı, temyizin önemini daha da artırmaktadır. 36 Danı tay'ın temyiz görevi, 2575 sayılı Kanun'un 23/a ve 25. maddelerinde düzenlenmi tir. Ayrıca, sayılı Kanun'un 46. maddesinde de paralel hüküm vardır. Bu iki kanunun söz konusu hükümleri değerlendirildiğinde, ilk derece idari yargı yerlerince verilen nihai kararların, Danı tay'ca hukuka uygunluk açısından denet leneceği ortaya çıkmaktadır. Temyiz yolunda hüküm mahkemelerince incelenen olgular, kuralolarak yeniden İncelenmez. Ancak, karardan sonra ortaya çıkan ve hükmü etkileyecek nitelikte olan olgular, temyiz ~amasında da ileri sürülebilir. İdari yargıda; Danı tay'ın, idare ve vergi mahkemelerinin ilk derece mahkemesi olarak kurul biçiminde verdikleri nihai kararlar, bu yargı yerlerinin bir hukuk kuralını yanlı uygulamaları durumunda temyiz edilebilir. Burada hukuk kuralıyla, yasalar, kanun hükmünde kararnameler ile diğer yasa gücündeki düzenlemeler ve tüzükler, yönetmelikler, diğer idari düzenleyici i lemler, hatta sözlqmeler ve gelenek hukuku kastedilmektedir. 37 İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 49. maddesinin birinci fıkrası, temyiz nedenlerini üç ba lık altında toplaml tır: Görev ve yetki dı ında bir i e bakılmı olması, hukuka aykın karar verilmi olması ve usul hükümlerine uyulmamı olması. Şayet bu üç nedenden birisi varsa, 2577 Sayılı Kanun'un 46/2 maddesi gereğince, idare ve vergi mahkemelerinin nihai kararları, özel kanunlarında ayn süre gösterilmemi se, tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde Danl tay'da temyiz edilir. İdare mahke 35 Danı tay 8. Dairesi, T. ı7. ı E 1992/1779. K. ı992/2888; o.rlflay Derpd, S.87, Gözflbflyflk...loe., 5.360; Sıddık Sami Onar, idare Hukukunu.. U.u.i Eııulan, Üçflnd Buı, ııtanbul, 1966, ; Yüzyıl Boyunca o.nlflay, 2 baskı, Daaı tay Yayı_lan. Aakara, 1986, 1.322; Kazım Ye.ice, Vatsel Esi., Aç.Id...-içtihatb-Notlu idari v... Uıulü, Ankara, 1983, GÖzflbUyGk....,5.362

12 98 AMME İDARESİ DERGİSİ melerinin nihai kararları, Danı tay'ın idari dava dairelerince; vergi mahkemelerinin nihai kararları, vergi dava dairelerince; Danı tay'ın ilk derece mahkemesi olarak verdiği nihai kararları da, İdari Dava Daireleri Genel Kurulu'nca veya Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu'nca temyizen incelenir. Danıştay'ın Kanun Yaranna Temyiz Görevi: Danı tay'ın bu temyiz görevi, İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 51. maddesinde düzenlenmi tir. Yasa, bu temyiz yoluna, "kanun yararına bozma" demektedir. Danı tay Ba savcısı'nın ba vurabileceği özel bir temyiz yoludur. Ba savcı tarafından kanun yararına temyiz edilebilecek kararlar, Danı tay'ca incelenmeden veya incelenme imkanı bulunmadığı için kesinle en kararlardır. Bu kararlar, bölge idare mahkemelerince, itiraz üzerine verdikleri kesin kararlarla, idare ve vergi mahkemeleri ile ilk derece mahkemesi olarak Danı tay'ca verilip Danı tay tarafından incelenmeden kesinlqen kararlardır. Bu kararlar, hukuk düzenine ters dü en kararlardır ve bunlara kar l, ilgili bakanlığın göreceği lüzum üzerine veya Danı tay Ba savcısı kendiliğinden bu yola ba vurabilir. Bu temyiz yolu için bir süre öngörülmemi tir. Temyiz isteği yerinde görüldüğü takdirde, karar kanun yararına bozulur. Bu bozma kararı, daha önce kesinle mi olan nihai kararın hukuki sonuçlarını kaldırmaz. Kanun yararına bozma kararı üzerine mahkeme yeni bir karar alamaz, bu karara kar ı da direnemez. Bozma kararı Resmi Gazete'de yayımlanır. Kanun yararına temyiz, Danı tay'ın hangi dava dairesi ya da kurulu tarafından sonuçlandırılacaktır? 2577 sayılı Kanun'un 51. maddesi bu konuda bir hüküm sevk etmemi tir. Bir fikre göre, kanun yararına temyize konu olan dava, Danı tay Kanunu'un maddelerine göre hangi dava dairesinin görev alanına giriyorsa, kanun yararına temyiz talebini de o dairenin ya da kurulun incelemesi dü ünülebilir. Karann Düzeltilmesi: Kararın düzeltilmesi yolu, Türk Hukuku'nun geli tirdiği ve Türk Hukuku'na has bir olağan yasa yoludur. li Bu yasa yolunun tarihi kaynağını İslam Hukuku te kil etmektedir. 3 ' Ancak, Ceza Yargılama Hukuku doktirinde, karar düzeltilmesi, olağanüstü bir yasa yolu olarak kabul edilmektedir. 4O İdari Yargılama Usulü Kanunu'nda yapılan deği iklikten sonra, kararın düzeltilmesi yoluna, Danı tay Dava Daireleri ile İdare veya Vergi Dava Daireleri Genel Kurullarının, ancak temyiz yeri olarak verdikleri kararlarına kar 1 gidilebilir. Danı tay Dava Dairelerinin ilk derece yargı yeri olarak verdikleri kararlar, kararın düzeltilmesi kapsamının dı ına çıkarılmı tır. Danı tay, bir içtihadı birlqtirme kararında kararın düzeltilmesinin özelliklerini öyle belirtmi tir: "... Kararın düzeltilmesi, ''yeni bir ihtilafı tazammun etmedigi cihetle, ayrı ve mostaldı bir dava ve ihtilaf telakki edilemez." Bu yol ve varılmak istenen amaç, "yeni bir ihtilaf LI GöziiMyat,...e ; Necib Bilge-Ergun Önen, Medeni V.,... Hukuku Denleri, Sevinç MatbaaSl. Ankara, s.677; Kuru-Aslan-Yılmaz, a.g.e, s.487; Necib Bilge, Medeni V.",,'a.. Hukukunda Kanır Düzelble, AO.H.F. Yayınları. No:320. Ankara, 1973, ' Bilge, a.g.e., N uruliab Kunter, MuhakeIM Hukuku D.I. Ol.rak Ce_ Muhake.esi Hukuku, 8. Ba5ı. ıstanbul,

13 TÜRK İDARİ Y ARGISTNDA GÖREV VE YETKİ 99 hallettirmek olmayıp ewelce dava mevzuu yapılan ihtilaf hakkında u ya da bu sebeble verilmi olan kati bir kararın tekrar aynı kaza merciince bir kere daha incelenmesini" sağlamaktan ibarettir." sayılı Kanun 'un 54/3. maddesine göre, kararın düzeltilmesi talepleri, esas kararı vermi olan Danı tay Dairesi veya kurulu tarafından incelenir. Kararın düzeltilmesi nedenleri dört tanedir (2577 sayılı Kanun, Md. 54/1): a) Kararın esasına etkisi olan iddia ve itirazların, kararda karşılanmamı olması, b) Bir kararda birbirine aykırı hükümler bulunması, c) Kararın usul ve kanuna aykırı olması, d) Temyiz incelenmesi sırasında hükmün esasını etkileyen belgelerde hile ve sahtekarlığın ortaya çıkmı olması. DalZıştay'ın Bazı Görev ve Yetki Uyuşmazlıklanm Çözmesi: Danı tay ayrı bölge idare mahkemelerinin yargı çevresine giren ilk derece idari yargı yerleri arasında çıkan görev ve yetki uyu mazhklarını kesin olarak çözer. Danıtay'ın görev uyu mazhklarını çözmesi görevi, "İdare ve Vergi Mahkemeleri Arasındaki Görev Uyu mazlıklarının Giderilmesi" b3 lığl altında, daha önce anlatıldı. Danı tay'ın yetki uyu mazlıklarını çözmesi görevi de a ağıdaki Danı tay'da Çözümlenecek Yetki Uyu mazlıkları alt ba lığı altında i lenecektir. Bölge İdare Mahkemelerinin Görevleri İtiraz Mercii Olarak Bölge İdare Mahkemelerinin Görevleri: 2576 sayılı Kanun'un 7. maddesine göre bazı tam yargı davaları ile bazı vergi davaları, tek hakimle çözümlenir. Söz konusu 7. maddenin son durumuna göre, toplamı sekiz milyon lirayı a mayan tam yargı davalarını, idare mahkemesi hakimlerinden birisi çözer (md. 7/1). Ayrıca, kazançları götürü usulde tespit edilen mükelleflerin sınıf ve derecelerinin tesbiti i lemlerine kar ı açılan davalar ile her türlü vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları toplamı sekiz milyolı lirayı geçmeyen tarhlara ve bu miktarla sınırlı olmak üzere 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'un uygulamasına ili kin davaları da vergi mahkemesi hakimlerin biri çözer (md. 7/2). İdare ve vergi mahkemelerinde, tek yargıçla çözülen davalara karşı Danı tay'da temyiz yolu kapalıdır. Kanun koyucu, Danı tay'ın i yükünü hafifletmek için, idare ve vergi mahkemelerinde tek yargıçla verilen kararlara karşı kanun yolu olarak, Bölge İdare Mahkemelerini göstermi, bu kanun yoluna da itiraz demi tir sayılı Kanun'un 45/3. maddesi, itiraz yolunu temyiz yoluna benzetmi ; itirazın, temyizin ekil ve usul artlarına tabi olduğunu hüküm altına almı tır. İtiraz üzerine, bölge idare mahkemeleri, bozma kararı vererek, dosyayı yeniden karara bağlanmak üzere ilgili mahkemelere geri gönderemezler. Bu yönüyle itiraz yolu, temyiz yolundan ayrılmaktadır. Bölge idare mahkemeleri, itiraz konusu kararları hukuka aykırı bulurlarsa, bozdukları kararların yerine, "gerekli incemde ve tahkikatı kendisi yaparak esas hakkında yeniden karar verir" (2577 sayılı Kanun, md.45/4). Bölge idare mahkemelerinin bu kararlarına 41 T.l4.3.19S2, E.19S2/13, K. 1952/86; Danlfbly Kararlar Dergiıd, S.54-57, 5.91.

14 100 AMME İDARESİ DERGİSİ kar ı temyiz yoluna ba vurulamaz. Bölge idare mahkemeleri, inceleme ve tahkikat yapma ve nihai karar verme açısından istinar, aldığı kararların kesin olması açısından da temyiz yerlerine benzemektedir. 41 Tek hakimle çözümlenmesi gereken bir idari dava, idare veya vergi mahkemelerince kurulolarak karara bağlanırsa, bu kararlara kar ı itiraz yoluna mı, yoksa temyiz yoluna mı ba vurulacak? Tek hakimle çözülmesi gereken bir UYU mazlık, yanlı lıkla kurulolarak söz konusu mahkemelerde karara bağlanmı sa, bu kararlara Danı tay'da temyiz yoluna ba vurulmalıdır. 43 Bu fikri dcstekleyen Danı tay kararları da bulunmaktadır." Tek yargıçla verilen idare ve vergi mahkernelerinin itiraza konu olan kararlarına kar ı, yanlı hkla temyiz için Danı tay'a ba vurulması halinde, Danı tay, görevsizlik kararı vererek, görevli ve yetkili bölge idare mahkemesine dava dosyasını gönderir. 45 Bölge idare Mahkemeleriilin Görevli ve Yetkili Mahkemeyi Belirtmesi: Bölge idare mahkemelerinin kendi yargı çevresi içindeki ilk derece idari yargı yerleri arasında çıkan görev ve yetki uyu mazlıklannı kesin olarak karara bağlar. Bölge idare mahkemelerinin görevli yargı yerini belirtme görevi, yukarıda "İdare ve Vergi Mahkemeleri Arasındaki Görev Uyu mazhklannm Giderilmesi" alt ba lığı altmda incelendi. Bölge idare Mahkemelerinin yetkili yargı yerini belirtme görevi ise a ağıda "Bölge İdare Mahkemelerinde Çözülecek Yetki uyu mazhğı" ba hğı altmda incelenecektir. Bölge idare Mahkemelerine Diğer Kanunlarla Verilen Görevler: 46 Bölge İdare Mahkemelerine diğer kanunlarla birçok görevler verilmi tir. Bunların hepsini ayn ayn ele almak yerine, idari Yargılama Hukukunu ilgilendiren kanunlarm ilgili maddeleri üzerinde durulacaktır sayıh Kanun; açıklama (29. madde), yanlı lıkların düzeltilmesi (30. madde) bağlantılı davalar konusu ( maddeleri), görevsizlik ve yetkisizlik hanerinde yapılması gereken i lcm (43. madde), mercii tayini (44.madde), temyil.. ve İtiraz istemlerinde yürütmenin durdurulması (52. madde), kararın düzeltilmesi (54. madde), çekinme ve red konularında (56.ve 57. maddeler), ikili bir görev düzenlemesi yapmı lır. Ba ka bir ifadeyle İdari Yargılama Usulü Kanunu, bir bölge idare mahkemesinin yargı çevresi içine giren idare ve vergi mahkemeleri arasmda, bir önceki cümlede sayılan konuların çözümü görevlerini bölge idare mahkemelerine vermi, diğer durumlarda ise bu konuların çözümünü Danı tay'a vermi tir. Bundan da anla ıhyor ki, 2577 sayılı Kanun, Bölge İdare 41 Gözübüyük...loe., s ko, s.362. " Danı lay 3. Dairesi, T , E , K..1984!2026. DaRlşlay Dergisi. S56-57, s.143; Danl lay 4. Dairesi, T.26.l1.1984, E.1984t31l4. K..19&.ı/4272; Danışlay Dergisi, S.58-59, s Gözübüyük...loe., 5.373; Danı lay 3. Dairesi, T E. 1986/520. K..1986/2446. Danışlay Dergiliii. S : Danı lay 9. Dairesi. T.21.9.l984, E.1984/1514. KI9&.ı/2758. Danışlay Dergisi. S s Hondu. "'Türk Idari Yargı Alanında Kurulan Bölge İdare, Idareve Vergi Mahkemelerinin Tanıllıması". s.355.

15 TÜ RK İDARt YARGıSıNDA GÖREV VE YETKİ 101 Mahkemelerine görev verirken, Danı tay'a verdiği görevlere paralel görevler vermeye çalı mı tır. Hakimler ve Savcılar Kanunu ve diğer kanunlarda da bölge idare mahkemelerine görevler verilmi tir. Bölge idare mahkemelerinin bunların yanında idari görevleri de vardır. Aynı yargı çevresi içinde bulunan idare ve vergi mahkemelerinin Adalet Bakanlığı ve diğer kamu kurum ve kurulu larıyla olan idari yazı maları, bölge idare mahkemeleri aracılığıyla yapılır. Ayrıca, Adalet Bakanlığı'nca gönderilen ödeneklerin sarfı, yargı çevresindeki mahkemelerin demirba, kırtasiye, ve hizmete ili kin ihtiyaçlarının kar ılanması da bölge idare mahkemelerine aittir. Üst Derece idari Yargı Yerleri Arasındaki Görev Uyuşmazlı.klarının Giderilmesi Danıştay Dava Daireleri Arasında: Danı tay Dava Dairelerinin görevleri Danı tay Kanunu'nda ayrıntılı olarak belirtilmi tir. Danı tay Kanunu'un ilgili hükümleri uyarınca, bir davanın hangi dairenin görevi içine girdiği, Danı tay genel sekreterinin denetimi altında olmak üzere tetkik hakimlerinden kurulu bir büro tarafından belirlenir. Böyle olmakla beraber, bir daire kendisine gönderilen bir davayı, görevi içinde görmeyerek, dosyayı görevli gördüğü daireye gönderilmesine karar verebilir. Dosyanın gönderildiği daire de kendisini görevsiz sayarak, dosyayı gönderen mahkemeye geri gönderebilir. Böylece iki daire arasında çıkan görev uyu mazlığı, Danı tay Kanunu'un 52/1-d maddesine göre, Danı tay Ba kanhk Kurulu tarafından çözümlenecektir. 47 Danıştay Dava Daireleri ile Bölge İdare Mahkemeleri Arasında: 2577 sayılı Kanun'un 43. maddesi, idari yargıda görev ve yetki uyu mazlığını düzenlemi tir. Fakat bu altba hk altında incelenen konu hakkında bir açıklık yoktur. Ancak, bölge idare mahkemeleri de fonksiyonel açıdan birer bağımsız üst derece mahkemesi olduğundan, bunlarla Danı tay Dava Daireleri arasında görev uyu mazlığı çıkabilir. Nitekim uygulamada bu ihtimali destekleyen uyu mazhklara rastlanmaktadır. Örnek olarak Konya Bölge İdare Mahkemesi'nin E.1985/126, K... sayılı dosyası verilebilir: Ta ıtını satan bir ahıs adına salınan ta ıt alım-satım vergisine kar ı, vergi mahkemesinde dava açılmı tır. Bu dava tek hakim(le çözülecek dava) sınırında kaldığı için, vergi mahkemesi hakimlerinden biri tarafından incelenerek dava reddedilmi tir. Kararın davacı tarafından ıemyiz edilmemesi üzerine, ba vurunun bölge idare mahkemesince çözümlenmesi gerektiği gerekçesiyle görev yönünden istek reddedilmi tir. Bölge idare mahkemesi ise, "uyu mazhğın mükellefiyetin mevzuuna ve esasına ili kin olması nedeniyle, 2577 sayılı Kanun'un 47. maddesine göre Danı tay'ca çözülmlenmesi gerektiği gerekçesiyle görevsizlik kararı vermi tir. 48 İdari Yargılama Usulü Kanunu'un özellikle 43. maddesi yeniden gözden geçiriterek, Danı tay Dava Daireleri ile bölge idare 47 Gözübüyük, a.g.e., Selçuk Hondu, "Idari Yargı Alanındaki Mahkemeler Arasında Görev ve Yetki tli~kileri". Danı,lay Dergisi. S.68-69, s.134.

16 102 AMME tdarest DERGtSt mahkemeleri arasında görev uyu mazlığı Çıkıp çıkmayacağı, çıkarsa hangi mercii tarafından çözüleceği açıklığa kavu turulmalıdır. 49 İdari Yargıda Yetki ve Yetki Uyuşmazlığı İdari Dava1ıuda Yetki Yetki kavramı, bir davaya hangi yerdeki görevli mahkemenin bakacağını belirler. 50 Yetki meselesi, prensip olarak ilk derecede görülen davaları ve ilk derece mahkemelerini ilgilendiren bir meseledir. İtiraz mercii ile bölge idare mahkerneleriyle temyiz mercii olan Danıştay için yetkisizlik diye bir meselenin olmaması gerektiği S! düşünülmektedir. Danıştay için yetki meselesi (ister ilk derece mahkemesi olarak, isterse temyiz mercii olarak) hiç yoktur. Çünkü Danı tay ülke düzeyinde bir tanedir, yetki alanı da bütün Türkiye'dir. Fakat, bölge idare mahkemeleri üzerinde durmaya değer. Gerçekten 22 il merkezinde bölge idare mahkemesi kurulduğu ve bunların yargı çevrelerinin doğalolarak farklı olduğu göz önünde tutulunca, bu mahkemeler arasında da bir yetki uyu mazlığının çıkması mümkün olabilir. Kuramsal bir örnek vermek gerekirse; Antalya Bölge İdare Mahkemesi'nin yargı çevresinden tek hakimle verilen bir karara kar ı, Ankara Bölge İdare Mahkemesinde itiraz edildiğinde, Ankara Bölge İdare Mahkemesi'nin yetkisizliği söz konusudur. Kanun böyle hallerde nasıl karar verileceğini, nasıl bir i lem yapılacağını düzenlememi tir. Bir fikre göre, bölge idare mahkemelerinin özellikle yetki meselesinin dı ında tutulması gerekir, nitekim öyle olmu tur. 52 Bunun sebebi de bölge idare mahkemelerinin üst mahkemeler olmasıdır. Diğer bir fikre göre, kendi yargı çevreleri dı ından gelen itirazlar hakkında, yetkisizlik kararı değil, gönderme kararı vermeleri gerekecektir. Anla ıldığı gibi, idari yargıda yetki meselesi, sadece idare ve vergi mahkemelerinde söz konusudur. Üst derece mahkemeleri olan Danı tay ve Bölge İdare Mahkemeleri için yetki meselesi söz konusu değildir. İdari yargıda yetki, kamu düzeniyle ilgilidir. Taraflar anla arak yetkili mahkemeyi belirleyemezler. Bunun İstisnası yoktur. İdari yargıda yetki kurallarını iki grub ta toplayabiliriz: Genel yetki kuralı ve özel yetki kuralları. Burada bir konuya daha i aret etmek gerekirse, özel yetki kurallarının, genel yetki kurallarını bertaraf etmesidir. İdari yargılamayı medeni yargılamadan ayıran önemli niteliklerden birisi de budur. Genel Yetki Kurala: İdari Yargılama Usulü Kanunu'un 32. maddesinin ilk fıkrası, idari yargıda genel yetkiyi düzenlernektedir. Maddeye göre, göreve ili kin hükümler saklı kalmak artıyla bu kanunda veya özel kanunlarda yetkili idare mahkemesinin gösterilmemi olması halinde, yetkili idare mahkemesi, dava ko 49 Lk.,s.I Kııru-Arslaa-Yılmaz, Ioe., SI Yenice-Esiıı, Lloe., Lk., 1.631

17 TÜRK İDARİ YARGıSıNDA GÖREV VE YETKİ 103 nusu idari i lemi veya idari sözlc meyi yapan idari merdin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. Ba ka bir deyi le, 2577 sayılı Kanun'un 33., 34., 35., 36. ve 37. maddelerinde sayılan özel yetki halleri dl ında, 32. maddedeki genel yetki kuralı uygulanacaktır. 32. maddedeki "göreve iii kin hükümlerin saklı kalması" deyiminden anla ılması gereken, görev meselesinin yetki meselesinden önce geldiğidir.!3 32. maddenin ilk fıkrasında sözü edilen idari sözlqmeleri yapma yetkisi, Devlet adına bakanlara ve valilere, diğer kamu tüzel ki ilerinde ise yürütme organı durumundaki idari otoritelere aittir. Bundan dolayı, idari sözlc meleri yapan idari merdin belirlenmesinde pek güçlük çıkmaz. İdari sözlc meler, ancak tam yargı davalarına konu olabilirler. Onun için idari sözle melerden kaynaklanan davalarda yetki meselesi, 3 ağıda İdari SözlC melerden Kaynaklanan Tam Yargı Davalarında Yetki ba lığı altında incelenecektir. Fakat i lemi yapan idari merdin belirlenmesinde bazı güçlüklerle kaf II3 IImaktadır. İdari i lemi yapan merdin belirlenmesinde, kamu tüzel ki ileri veya kamu kurum ve kurulu ları arasındaki yetki geni liği, yetki devri, imza yetkisinin devri ve idari vesayet gibi idarenin fonksiyonel bütünlüğünü sağlayan kamusal ili ki hallerinde görev ve yetkinin dağılımının gözönünde bulundurulması zorunludur. Ancak, 2577 sayılı Kanun'un 34. maddesinin yeni 2. fıkrasına göre, kamu idarelerini ilgilendiren mevzuatın uygulanmasından kaynaklanan davalarla, sınır uyu mazlıklarından kaynaklanan davalarda yetkili mahkeme mülki idare biriminin veya yerel yönetimin bulunduğu, veyahut bağlandığı yer idare mahkemesi olacaktır. Onun için, yerel yönetimlerle ilgili idari vesayet yetkisinin kullanımından kaynaklanan davalarda yetkili mahkeme, 34/2. maddeye göre belirlenecektir. Mahallli idarelerle aynı coğrafi alan üzerinde kamu hizmeti sunan mahalli kamu kurumları arasında çıkan idari uyu mazlıklarda yetkili mahkemenin belirlenmesinde pek problem çıkmaz. Bu gibi durumlarda yetkili mahkeme, idari i lemin yapıldığı yerdeki idare mahkemesidir. Valilik ve kaymakamlık i lemlerinde, i lemin yapıh ekline göre bir ayırım yapmak gerekir: -Yetki geni liği esasına göre,!4 valiliğin veya diğer yetki geni liğine sahip idari birimlerin, merkezi idareden veya merkez konumundaki idareden bağımsız olarak i lem yapma yetkisi olduğundan, valiliğin veya yetki geni liğine sahip idari merdin bu tür idari i lemlerine kar ı açılacak davalar; o valilik veya idari merdin yargı çevresine girdiği idare mahkemesinde açılır.!!!3 Erkut-Soybay, 8,.,1203.!4 Çobr, a.., 1.51.!! Danı tay 10. Dairesi, T , E.1986/532. K.1986/l028; K.araveliollu, a..e

18 104 AMME İDAREst DERGtSt Kaymakamlığın merkezi idarcden bağımsız olarak i lem yapma yetkisi son derece kısıthdır. Buna rağmen, kaymakamlık merkezi idareden müstakil bir idari İ lem yapml S3, bu i leme kaf 1 açılacak davalarda da yetki meselesi yoktur. Burada da yetkili mahkeme, ilçenin içinde bulunduğu yargı çevresinde hangi mahkeme yetkiliyse, o mahkeme bu tür davalara bakmaya yetkilidir. Valiliğin merkezi idareye bağlı olarak yaptığı i lemlerde yetkili mahkemeyi belirlemek bir problem olarak kar ımıza çıkar. I lemi yapan, tebliğ eden, hatta emri veren valilik olduğu halde, i lemin asıl sahibi merkezi idare, yani bakanlıktır. Böyle bir durumda, yetkili mahkemenin tesbitinde kıstas ne olmalıdır? Burada yetkili mahkemenin tesbitinde kıstas olarak, uyu mazlık konusu idari i lemin veya kararın, müstakilen valiiikçe yapılan kesin bir i lemin veya kararın, bakanlık onayıyla kesinlik kazanıp kazanmadığının ara tırılması gerekir. Eğer idari i lem, müstakilen valilikçe yapılan kesin ve yürütülebilir bir idari i lemse, davada yetkili mahkeme, valiliğin yargı çevresine girdiği idare mahkemesi olacaktır. s6 - Yetki devri esasına göre; merkezi idarede bakanların müste arlara, müstc ar yardımcılarına bazı yetkileri devretmesi, bu konudaki idari yargı yerinin yetkisini etkilemez. Ancak, ta ra tc kilatındaki görevlilere yetki devri yapıldığında, i lemi yapan idari mercii ta ra te kilatı olacağından, yetkili idare mahkemesi ta ra örgütünün bulunduğu yer idare mahkemesi olacaktır. Kamu idare ve kurumlarının, merkez hiyerar isi dı ında kalan birimlerinin idari tasarruflarında da, i lemin merkezi idareden bağımsız olarak yapılmı olması halinin, merkezi idarenin genel veya özel bir emriyle yapdmı olma halinin, yetkili idare mahkemesinin belirlenmesinde ölçü olması gerekir." Kuramsal bir örnek vermek gerekirse, 2547 sayılı yasa uyarınca yüksek öğretim öğrencilerine verilen bazı disiplin cezaları, fakülte dekanhğı, enstitü veya yüksekokul müdürlüklerince verilmektedir. Şayet rektörlükle fakülte, enstitü veya yüksekokul farklı mahkemelerin yetki alanındaysa, ve bu disiplin cezası da bir idari davaya konu olmu sa, kesin ve yürütülebilir bir idari i lem olan disiplin cezasını vermeye yetkili fakülte, yüksekokul veya enstitünün bulunduğu yerdeki idare mahkemesi yetkili olacaktır. sı - Sadece imza yetkisinin devri halinde. i lemi yapan merciide bir deği iklik olmaz. Dolayısıyla, yetkili mahkemede de bir deği iklik olmaz. - İdari vesayet halinde yetki meselesine gelince; idari vesayet makamı, idari i lemi kuralolarak onaylar veya reddeder, ya da deği tirerek onaylar. Bu üç halde de yetkili yargı yeri deği ir: Onama halinde, yerinden yönetim idaresinin i lemini vesayet makamı onayladığında, onaylama i lemi asıl i lemin yerine geçmez. Asıl i lem, onama i lemi olmadan da hukuki varlığa sahiptir. Sadece yürür.56 Daııı lay LO. Dairesi, T , E.l K.1983/1375; D.n...,. De...,.l, S.52 53, s.519 " Çok.ır,.g..m., Danı lay 10. Dairesi, T.7.l21983, EI983/1389, K.1983/2li26, D.n...,. Dergiıd. S54/

19 TÜRK İDARİ YARGıSıNDA GÖREV VE YETKİ 105 lüğe girmesi, vesayet makamının onaylamasına kadar ertcıenmi tir. Onaylama i lemine kar ı açılacak davanın, onaylama makamının bulunduğu yerdeki idare mahkemesinde açılması gerekir. Onaylanan i leme kar ı açılacak davanın da yerinden yönetim kurumunun bulunduğu yerdeki idare mahkemesinde açılması gerekir. Ret halinde yerinden yönetim idaresine ait i lem, uygunanabi1irlik 59 niteliğinden yoksun olacağı için, sadece onaylarnama (ret) i lemine kar ı açılacak davadan söz edilebilir. Çünkü, yerinden yönetim idaresinin yaptığı i lem, kimsenin hak ve menfaatini etkilemediği için, davaya da konu olamaz. Vesayet makamının İ Jemine kar ı açılacak davanın, vesayet makamının bulunduğu yer idare mahkemesinde açılması gerekir. Deği tirerek onama halinde; yetkili mahkemenin belirlenmesi, deği ikliğin yerinden yönetim idaresi tarafından benimsenip benimsenmemesine bağlıdır. Şayet yerinden yönetim idaresi deği ikliği benimsersc, açılacak idari davalarda yetkili mahkeme, yerinden yönetim idaresinin bulunduğu yer idare mahkemesi olacaktır. Şayet, yerinden yönetim idaresi değişikliği benimsemeyip de itiraz yoluna giderse veya yargı yoluna ba vurursa, vesayet makamının bulunduğu yer idare mahkemesi yetkili olacaktır. İdari davalarda genel yetkili mahkemeyi belirleyen İ.Y.U.K.'un 32. maddesinin 1. fıkrası, sadece idari İ lem ve sözle melerden bahsetmi, idari eylemlenjen söz etmemiştir. Eğer, dava konusu idari eylem, a ağıda açıklanacak özel yetki kuralları kapsamına girmiyorsa, İ.Y.U.K.'un 32. maddesinin 1. fıkrasındaki genel yetki kurah (yani idari eylemi yapan idarenin bulunduğu yerdeki idare mahkemesi) burada da uygulanır. Özel Yetki Kuralları: Yasa koyucu, bazı davalar için özel yetki kuralları öngörmü tür. Özel yetki kurallarının bulunmadığı durumlarda, genel yetki kuralı çerçevesinde yetkili mahkeme tespit edilir. İdari yargıda, özel yetki genel yetkiyi kaldırır. Ba ka bir deyişle, idari yargıda bir dava için birden fazla yetkili mahkeme öngörülmemi tir. Bu açıdan idari yargılama usulü, medeni yargılama usulünden farklılık göstermektedir. 60 Özel yetki kuraııarının konmasının nedenleri; genel yetkili mahkemelerde davaların yığılmasını önleyerek adaletin erken tecellisine ve yargılama ekonomisine katkıda bulunmak ve adalet hizmetini vatanda ın ayağına götürmektir. Kamu Görevlileriyle ilgili Davalarda Yetki: Kamu görevlileriyle ilgili davalarda yetki, 2577 sayılı Kanunun 33. maddesinde düzenlenmi tir. 33/1 'e göre, kamu görevlilerinin atanması veya nakilleriyle ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlilerinin yeni veya eski görev yeri idare mahkemesidir. Bu fıkrada öngörülen "atama" ve "nakil" i lemleri, gerek aynı kurum içindeki, gerekse kurumlar arasındaki görev ve yer deği ikliği işlemlerini ifade eder.' Vekalet görevi, ikinci görev vermek süretiyle yapılan atama ve nakiljer de bu fıkranın kapsamına girmektedir.,ı 59 Öuy, Iı Han. ikinci Bin~ Kayuııurken GÜnllflğınd. Yönetı_, Alfa Yayınlan. ts!aoblıl, Gözübüyük. g.e., s.262.,. Yenice-Esin.g.e., s.650,ı Danı ıay 10. Dairesi. 1' E. 1984/1126. K. ı 984/408; Danı,tay ~rgisi. S56-57, s.424.

20 106 AMME İDARESt DERGİst Maddenin 2. fıkrasına göre, kamu görevlilerinin görevlerine son verilmesi, emekli edilmeleri veya görevden uzakla tırılmalarıyla ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlisinin son görev yaptığı yer idare mahkemesidir. 63 Aynı maddenin üçüncü fıkrasına göre; kamu görevlilerinin görevle ili kilerinin kesilmesi sonucunu doğurmayan disiplin cezaları ile ilerleme, yükselme, sicil, intibak ve diğer özlük ve parasal hakları ve mahalli idarelerin organları ile bu organların üyelerinin geçici tedbir olarak görevden uzakla tırılmalarıyla ilgili davalarda yetkili mahkeme ilgilinin görevli bulunduğu yer idare mahkemesidir. Fıkrada geçen "parasal haklar" deyiminin içine, Devlet Memurları Kanunu'nun 146.'dan 186. maddesine kadar olan maddelerde belirtilen mali haklarla aynı kanunun 187.'den 213. maddesine kadar olan maddelerde sayılan sosyal haklar ve yardımlar girmektedir. 64 Fıkradaki 1990 yılında yapılan deği iklikle, bu özel yetki kuralının kapsamı geni letilmi tir. Böylece genel yetki kuralının istisnalan çoğaltılmı ve bu davaların kamu görevlilerinin veya mahalli idare organlarının temsilcileriningörevli bulunduğu yer idare mahkemesinde açılması imkanı getirilmi tir. Sonuç olarak, genel yetkili mahkemenin dosya yükü hafifletilmek, davaların bir an önce çözüme kavu turulması, idari istikrarın sağlanması ve adaletin erken tecelli etmesi amaçlanml tır.6.5 Taşlilmaz Mal/arla İlgili Davalarda Yetki: İdari Yargılama Usulü Kanunu'un 34. maddesi, son ekliye iki ayrı özel yetki kuralını düzenlemektcdir. Söz konusu madde, ta ınmazlara ili kin idari davalarla ilgili özel yetki kuralını, birinci fıkrasında düzenlemi tir. Birinci fıkraya göre; "imar, kamula tırma, yıkım, İ gal, tahsis, ruhsat ve İskan gibi ta ınmaz mallarla ilgili mevzuatın uygulanmasında veya bunlara bağlı her türlü haklara veya kamu mallarına ili kin idari davalarda yetkili mahkeme, ta ınmaz maııann bulunduğu yer idare mahkemesidir"." 34. maddenin ilk fıkrasında, ii... veya kamu mallarına ili kin idari davalarda yetkili mahkeme, ta ınmaz maııarın bulunduğu yer idare mahkemesidir" denilmektedir. Fıkradaki "kamu maııarı" kelime öbeğini, ta ınmaz kamu malları olarak anlamak gerekir. Çünkü, kamu malları deyimi hem ta ınır hem de ta ınmaz kamu mallarını kapsamaktadır. Ta ınmaz kamu malları genelolarak sahipsiz mallar (tarıma elveri li olmayan araziler, kayalıklar, dağlar, sazlıklar, bataklıklar, çalılık ve fundalıklar ile kıyılar), orta malları (yollar, meydanlar, hayvan sulama ve dinlendirme yerleri, otlak, yaylak ve kı laklarla, ta ınmaz kültür ve tabiat varlıkları) ve hizmet malları (okul, hastane, fabrika, askeri tesis ve idare binaları) olarak üçe ayrılır. İ te 34. maddede kastedilen kamu malları, bu tür (yani ta ınmaz) kamu mallarıdır. Bunlarla ilgili bir idari davada yetkili mahkeme, ta ınmaz kamu malının bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. 63 Danı tay 10. Dairesi, T i 984, E. 1984/1068, K.1984/304; Oan"lay De...&. S.56-57, Yenice-Esin, a.g.e., Danı tay LO. Dairesi, T.4.6.l987, E. 1987/866, K ; Oamtlay De""I, S.68-69, " Danı tay 6. Dairesi, T , E. 1992/877, K.1993/268; Oan"lay Dergi_ı, S.88,