PROF. DR. FATİH SELAMİ MAHMUTOĞLU: Hocam buyurun, şöyle alalım sizi

Transkript

1 DOÇ. DR. ABDURRAHMAN EREN: Ben kendimi bu oturumda iki yönden şanslı sayıyorum. Biri, önce konuşacak olduğumdan dolayı. Çünkü benden sonra söz alacak olan iki değerli hocamızdan sonra konuşsaydım, herhalde bana söyleyecek söz kalmayabilirdi. İkincisi ise, üzerinde konuşacağımız; yüksek yargı, anayasa mahkemesi ve yargı üst kurulları konusunun, özellikle 2010 Anayasa Değişikliği sonrasında, üzerinde çok da fırtınaların koparıldığı bir konu olmaktan çıkmasıdır. O yüzden işimizin biraz daha kolay olduğunu düşünüyorum. PROF. DR. FATİH SELAMİ MAHMUTOĞLU: Hocam buyurun, şöyle alalım sizi DOÇ. DR. ABDURRAHMAN EREN: Ben konuşmamı 3 bölümde özetlemek istiyorum. Öncelikle, yargı bölümünde yer alması gereken yüksek mahkemeler ve yargı üst kurulları hangileri olmalı ve bunlar Anayasa da hangi çerçevede düzenlenmeli, bunun üzerinde duracağım. İkinci olarak, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kuruluyla ilgili bazı sorunlar ve çözüm önerilerine ilişkin görüşlerimi paylaşmak istiyorum. Son olarak da Anayasa Mahkemesiyle ilgili bazı kısa öneriler getirmek istiyorum. Yargı bölümünde yer alması gereken yüksek mahkemeler ve yargı üst kurullarını belirlerken her ülkenin içinde bulunduğu hukuk sistemi birinci derecede önem taşımaktadır. Bu anlamda üst sistemler olarak, Anglo-Sakson hukuk sistemi ile Kara Avrupa Hukuk sistemleri belirleyicidir. Yargı birliğinin var olduğu Anglo-Sakson hukuk sistemi ile yargı ayrılığının bulunduğu Kara Avrupası hukuk sistemlerinde yüksek mahkemeler ve yargı üst kurulları farklılaşmaktadır. Türkiye, Osmanlı Döneminde kara Avrupası hukuk sistemine geçmiştir. Yargı ayrılığı ilkesi, ilk anayasadan hatta ondan da önce ortaya çıkmıştır Kanunu Esasi de yüksek mahkeme olarak Divan-ı Ali (Yücedivan) hakkında geniş bir düzenleme vardır. Bununla birlikte, bugünkü Danıştay karşılığı sayılabilecek Şura-yı Devlet ve Yargıtay karşılığında Mahkeme-i Temyiz ve Mahkeme-i İstinaf a, Divan-ı Ali nin oluşumunu düzenleyen maddede isim olarak değinilmektedir. Yüksek Mahkemeler arasına Anayasa Mahkemesi 1961 Anayasası ile girmiş ve 50 yıldır sistemde varlığını sürdürmektedir. Dolayısıyla, 135 yıllık bir yargı ayrılığı sistemi ve bu kapsamda yüksek yargı organları tecrübesine sahibiz. Yüksek yargının yapılandırılmasında, bu deneyim göz ardı edilmemesi gerektiği kanaatindeyim.

2 Günümüzde, Yüksek Yargı organlarının ve yargı yüksek kurullarının anayasal çerçevede oluşturulması, uluslar arası toplumun kabul ettiği ortak bir görüş haline gelmiştir. Özellikle Avrupa Konseyi kapsamında, hem Venedik Komisyonu Raporlarında hem de Avrupa Yargıçları İstişari Konsey Görüşünde bu konunun öneminin altı çizilmektedir. Konseyin 2007 tarihli istişari görüş raporunda, Yüksek Yargı Kurullarının yasama ya da yürütme lehine özerkliğinin kısıtlanması riskine karşılık, anayasal ya da benzeri bir metinde düzenlenmek suretiyle korunması gerekir denilmektedir. Venedik Komisyonu, Yargısal Atamalar Raporu nda, da, Yargı bağımsızlığını güvence altına almanın uygun bir yönteminin; kompozisyonu, yetkileri ve özerkliği anayasal güvencelerle korunan bir yargı kurulunun kurulması olduğunu ifade etmiştir. Yargı üst kurulları uygulaması 19. yüzyıla kadar uzanan bir geçmişi olmakla birlikte, özellikle birinci dünya savaşı sonrası ortaya çıkan totaliter rejimler veya çoğunlukçu demokrasi uygulamalarına yönelik, yasama ve yürütme karşısında yargıyı bağımsız kılma ve güçlendirme çabalarının ürünü olarak, yaygınlaştığı görülmektedir. Türkiye de Yüksek Yargı Kurulları uygulaması 1961 Anayasası ile başlamış ve bugün 50 yıllık bir tecrübeye kavuşmuştur. Dolayısıyla, hem içinde bulunduğumuz hukuk sistemi, hem uluslar arası standartlar hem de sahip olduğumuz hukuk gelenek ve birikimi bu kurullarını varlığını zorunlu kılmaktadır. Yüksek Yargının yeniden yapılandırılmasında en önemli tartışma konularından biri, askeri yargı- sivil yargı ayrımının kaldırılmasıdır. Askeri yargının varlığı ne yargı bağımsızlığının ne de uluslar arası hukukun bir gereği değildir. Kara Avrupası hukuk sistemlerine ayrı askeri yargı uygulaması istisnai ya da kapsamı son derece sınırlı tutulmuştur. Örneğin Almanya da, askeri ceza mahkemeleri, ancak ulusal savunma halinde ve yalnız yabancı ülkelere gönderilmiş veya savaş gemilerine bindirilmiş silahlı güçler üyeleri hakkında ceza kovuşturmasını yapabilir. Bu Mahkemelerin üst mahkemesi Federal Temyiz Mahkemesidir (96/2-3) Ancak, Türkiye de askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri dışında, ayrıca Yüksek Askeri Mahkemelerde kurulmuştur. Askeri Yargıtay uygulaması, bir askeri darbe sonrası yapılan 1961 Anayasası ile uygulamaya girmiş ve yine 1970 askeri muhtırası sonrası da 1971 Anayasa değişikliği ile Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Danıştayı düzenleyen maddeye eklenmiştir. Bir başka Askeri Darbenin ürünü olan 1982 Anayasası, Askeri Yargıtayı ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesini güçlendirmiş ve iki ayrı maddede yüksek mahkemeler arasında yer vermiştir. Ayrıca bu mahkemelerden Anayasa Mahkemesine üye seçilmesi yöntemi benimsenmiştir.

3 Türkiye de yeni anayasa ihtiyacının özünde yatan sebep, Türk demokrasisi üzerinde hep var olmuş olan vesayet rejiminden kurtarılmasıdır. Cumhuriyetin kuruluşunda öncülük eden askeri kadrolar, daha sonra kurdukları tek parti rejimi ile vesayet anlayışını sürdürmüş, çok partili hayata geçilse bile, yapılan askeri müdahaleler ve onların ürünü olan anayasalarda, vesayet rejimi bir yönüyle sürdürülmüştür. Dolayısıyla, Türk demokrasinin güçlenmesi açısından, askeri vesayet görüntüsünden kurtulması herkesin ortak kanısıdır. Bu kapsamda, ne yargı bağımsızlığı, ne hukuk devleti, ne de demokrasi için gerekli olmayan, askeri yüksek yargı organlarının Anayasadan çıkarılması bu yönde önemli bir adım sayılacaktır. Yargı bölümünde düzenlenmesi gereken, üst kurullardan birinin de Yüksek Seçim Kurulu olması gerektiğini düşünüyorum. Seçimlerin serbestliği ilkelerinden biri de, seçimlerin yargı gözetim ve denetimi altında yapılmasıdır tarih ve 5545 sayılı Milletvekilleri Seçim Kanunu ile Yüksek Seçim Kurulu kurulmuştur ve 1982 Anayasalarında Yüksek Seçim Kurulu, 1961 Anayasasının "Cumhuriyetin Temel Kuruluşu" bölümü ile 1982 Anayasasının "Cumhuriyetin Temel Organları" bölümünde ve "Seçimlerin Genel Yönetimi ve Denetimi" başlığı altında 75. maddesi ve 79. maddesinde aynı içerikle yer almış, böylece Yüksek Seçim Kurulu Anayasal bir kurum haline gelmiştir. Ancak, yargı bölümünde değil, yasama bölümünde, düzenlenmiştir. Karşılaştırmalı hukukta, seçimlerin denetimi genellikle ya parlamentoya ya da bir yargı organına bırakılmaktadır. Örneğin Almanya da seçimlerin denetimi Temsilciler Meclisine (Bundestag) verilmiştir. Meclisin kararlarına karşı Anayasa Mahkemesine başvurulabilmektedir (m. 41). Bazı örneklerde seçimlerin denetimi Anayasa Mahkemesine ya da özel bir yargı organına bırakılabilmektedir. Örneğin Bulgaristan da (m.66), Ermenistan da (m.100) ve Azerbaycan da (m.86) Anayasa Mahkemesi görevliyken, Yunanistan da Özel Yüksek Mahkeme seçimlerin denetimiyle görevlendirilmiştir (m.100). Anayasa Mahkemesi, Yüksek Seçim Kurulunu, yargı bölümünde düzenlenmediği için yargı organı olarak kabul etmemektedir. Ancak, aynı anayasada seçimlerin yargı gözetim ve denetiminde yapılacağı söylenmekte, YSK üyeleri yüksek yargıçlardan oluşmakta ve verdiği kararlar da kesin hüküm niteliğinde kabul edilmektedir. Bu nedenle YSK, yargı bölümünde düzenlenmeli ve böylece hukuki niteliği konusundaki tartışmalara son verilmelidir. Üyeleri, Yargıtay ve Danıştay Genel Kurullarında gösterilen adaylar arasından HSYK tarafından

4 seçilmelidir. Böylece, tüm yargı kollarına ilişkin üye seçimi, HSYK tarafından yapılmış olacak ve uygulama birliği sağlanacaktır. Yüksek Seçim Kurulunun, sürekli olarak çalışan bir organ olmaması uygulamada sorunlara yol açmaktadır. En son yapılan genel seçimlerde yaşanan olaylar hatırlandığında, üyelerin sürece tam hakim olamadığı görülmüştür. Seçimden seçime görev yaptıklarından, seçilen üyeler seçim mevzuatına yeterince hakim olamamaktadırlar. Ayrıca, önümüzdeki dönemde, Cumhurbaşkanı seçimlerinin yanında, yeni anayasa kapsamında gündeme gelebilecek referandumlar ile, YSK ya daha fazla iş düşecektir. Bu nedenle, YSK nın sürekli çalışan bir organ haline getirilmesi gerekir. Konuşmamda ikinci olarak, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yapısına ilişkin bazı sorunlara ve çözüm önerilerine değineceğim. Hakimler ve savıcılar Yüksek Kurulu, ile ilgili yapılan en önemli tartışma, Hakimler Kurulu İle Savcılar Kurulunun birlikte mi yoksa iki ayrı kurul olarak mı düzenlenmesi gerektiğidir. Karşılaştırmalı hukuktaki uygulamalara bakıldığında her iki modele de rastlamak mümkündür. Örneğin, Fransa Anayasasının 65. maddesine göre, Yüksek Hakimler ve Savcılar Kurulu, biri hakimler, biri başsavcılar için yetkili iki daireden oluşur. Hakimler konusunda yetkili daireye, Yargıtay Başkanı başkanlık eder. Savcılar konusunda yetkili olan daireye Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı başkanlık eder. Portekiz de ise, Hakimler Yüksek Kurulu ve Savcılar Yüksek Kurulu şeklinde iki ayrı kurul bulunmaktadır. Hâkimler Yüksek Kuruluna Yüksek Adalet Mahkemesi Başkanı başkanlık eder (m.218). Savcılar Yüksek Kuruluna ise Cumhuriyet Başsavcısı başkanlık etmektedir (m.220). Türkiye de Yüksek Yargı Kurulları, 1961 Anayasası ile anayasalarımıza girmiştir Anayasasının ilk halinde Hakimler Yüksek Kurulu ; 1971 Anayasa değişikliği sonrası ise, Savcılar Yüksek Kurulu şekline iki ayrı kurul oluşturulmuştur Anayasası ile bu iki kurul tek kurul haline getirilmiştir Anayasasında bu iki kurulun tek kurul olarak birleştirilmesi konusunda, Madde gerekçesinde bir açıklama yer almamaktadır. Yeni Anayasa önerileri arasında, 1961 modeline geri dönülmesi önerildiği gibi (TBB), 1982 Anayasasındaki gibi tek kurul modeli de önerilmektedir (Bilim Kurulu ve MÜSİAD). TBB gerekçesinde, Yargı sistemimizde kendine özgü ve yargılamanın doğasına aykırı bir yapılanma sözkonusu olmuştur. Hâkimlik ile savcılık birlikteliği, yargılamanın iddia kanadı ile hüküm makamının birlikte düşünülmesi sonucunu doğurmuştur. Bu yapılanma, yargılama

5 diyalektiğine aykırı olduğu gibi bağımsız olduğu düşünülen yargıyı, dolaylı olarak siyasi gücün etkisi altına sokmaktadır. İdareye daha yakın olması gereken savcılık kanalıyla dolaylı biçimde hâkimlerin etkilenmesi ve 152, 153 ve 154. maddedeki güvencelerin etkisiz hale gelmesi sonucunun doğmasına neden olunmuştur. Kanaatimize göre, Hakimler ve Savcılar Kurulunun temel işlevinin hakim ve savcıları mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma olduğundan, iddia makamını oluşturan savcıların da hakimler gibi aynı güvencelere tabi olması, yargı bağımsızlığını zayıflatan değil tam tersine güçlü kılan bir yöndür. Dolayısıyla, Savcıların Adalet Bakanına daha fazla bağımlı kılmak, Türkiye de yargı bağımsızlığını artırmaz tam tersine, savcılık makamını siyasi tartışmaların ortasında bırakır. Bu nedenle, daha bağımsız kılınmış bir HSYK nın savcıların atama ve özlük haklarında yetkili olması, yargı bağımsızlığı açısından daha güvenceli olduğunu düşünüyorum. HSYK hakkında uzun yıllardan beri yürütülen tartışmaların başında kurulun başkanlığı gelmektedir Anayasasına göre, Savcılar Yüksek Kurulunun başkanı, Adalet Bakanı; Yüksek Hakimler Kurulunun başkanı ise, kendi üyeleri arasından üye tam sayısının salt çoğunluğu ile seçilmektedir. Karşılaştırmalı hukuk açısından bakıldığında, yaygın uygulama Yargı Üst Kuruluna başkanların, yürütmeden değil yine yargı içinden olması yönündedir. Nitekim Fransa da Kurula daha önce Cumhurbaşkanı başkanlık ederken, yapılan değişiklik sonrası, Yüksek Hakimler Dairesine, Yargıtay Başkanı; Savcılar Dairesine Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı başkanlık etmektedir. Fransa da Cumhurbaşkanı, yargı erkinin bağımsızlığının garantörüdür (m.64). Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu 64. madde uyarınca Cumhurbaşkanı tarafından dile getirilmiş görüş taleplerine cevap vermek için eksiksiz toplanır. Adale Bakanı sadece disiplin soruşturmalarında Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu oturumlarına katılabilir (m.65). Görüldüğü gibi Fransa da ki bu değişim, Yargı üst kurullarında yürütmenin katılımını sınırlandırma yönünde gelişmiştir. Portekiz de Hakimler Yüksek Kurulu na Yüksek Adalet Kurulu Başkanı başkanlık ederken (m.218); Savcılar Yüsek Kuruluna, Cumhuriyet Başsavcısı başkanlık etmektedir (m.220). Aynı şekilde İspanya da Hakimler Genel Kurulu na başkanlığı Yargıtay Başkanı yapmaktadır (m.122). Türkiye de yıllardan beri Kurulun bağımsızlığı üzerinde bir gölge olarak görülen bu başkanlık konusunda, Adalet Bakanının Başkanlığına son verilmelidir. Kurul kendi başkanını kendi

6 üyeleri arasından salt çoğunlukla seçebilmelidir. Bir kurumun, işlevsel bağımsızlığının en önemli unsurlarından biri kendi başkanını kendisi seçebilmesidir. Böylece, kurulun bağımsızlığını zedelediği düşünülen bir sorun ortadan kalkacaktır. Adalet Bakanı müsteşarının kurulda kalması ve bakanlıkla kurul arasında bir köprü rolü görmesi kabul edilebilir. Özellikle savcılarla ilgili atamaları da kurulun yapacağı göz önüne alınınca kurulda müsteşarın bulunması kurulun bağımsızlığını etkileyici bir unsur görülmez. Kurulun yapısı hakkında yürütülen tartışmalardan biri de üye sayısıdır. Yapılın son değişiklikle Kurulun üye sayısının 22 asıl 12 üye olmak üzere 34 üyeye çıkarılmıştır Anayasasının ilk halinde 18 asıl 5 yedek üye olmak üzere 23 üyeden oluşuyordu. Karşılaştırmalı hukuktaki örneklere bakınca bu sayı çok fazla değildir. Fransa da 30, Portekiz 17, İspanya 21, Polonya 25 üyeden oluşmaktadır. Üye sayısının artmasını olumsuz karşılayan bir görüş bulunmamaktadır. Üyelerin kimlerden ve nasıl seçileceği konusunda hala bazı tartışmalar sürmektedir. Bilindiği gibi 1961 Anayasasının ilk halinde Hakimler Yüksek Kurulu, 2010 Anayasa değişikliği sonrası yapıya çok benzemektedir. 18 üyeli kurulun 6 sı Yargıtay, 6 sı birinci sınıf hakimler ve 6 üyeyi Meclis seçiyordu. Dolayısıyla yüksek yargı ilk derece yargı ve Melis eşit oranlarda üye seçmekteydi Değişikliği sonrası ise, üye sayısı 11 asıl 3 yedek üyeye indirilmiş ve tamamı Yargıtay tarafından seçilmesi öngörülmüştür Anayasasının ilk halinde üç asıl üç yedek Yargıtay ve iki asıl iki yedek Danıştay genel kurullarınca gösterilen üçer aday arasında Cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi öngörülmüştür ve 1982 Anayasalarının ilk halinde, Kurul sadece yüksek yargıçlardan oluşmaktadır. İlk derece hakimlerin özlük haklarını düzenleyen bir kurulda, ilk derece hakimlere hiç yer verilmemesi, her şeyden önce demokratik bir yöntem değildir. Karşılaştırmalı hukuktaki örneklerde bu Kurulların hakim ve hakim olmayan üyelerden oluşan karma yapıda olduğunu göstermektedir. Sadece yargıçlardan oluşan bir Kurul, Türkiye de yaşanan tecrübelerin de gösterdiği gibi bir kast sistemine dönüşebilmekte, ideolojik kutuplaşmalara, kayırmalara yol açabilmektedir. Yeni düzenlenmiş Fransa örneğinde Kurulun, yüksek yargıçlar, ilk derece hakimleri, savcılar, avukatlar ve vatandaşlar tarafından oluştuğu görülmektedir. Fransa da 30 üyenin 16 sı hakim ve savcı, 14 ü ise yargı mensubu değildir. İspanya da 13 yargıç, 8 üye yargıç olmayandır. Portekiz de bu oran 8 e 9 dur. İtalya da 18 e 9 dur.

7 Nitekim 2010 tarihli, Venedik Komisyonu, Yargıçların Bağımsızlığı Raporu nda, Yargı kurulları çoğulcu bir kompozisyona sahip olmalı ve yargı kurulu üyelerinin çoğunluğunun olmasa da, önemli bir kısmının yargıçlardan oluşması gerekmektedir denilmiştir Anayasa değişikliği ile 1961 Anayasasının ilk haline benzer şekilde, ilk derece ve yüksek yargı organlarını birlikte yer verilmesi olumlu bir gelişmedir. Ancak, bağımsızlık açısında kurulun çoğulcu yapıda oluşması en iyi modeldir. Bu kapsamda, özelikle Yasama organının kurula üye seçmesi demokratik meşruiyet açısından son derece önemli kabul edilir. Nitekim 1961 Anayasasının ilk halinde, üyelerin üçte birini Meclis seçmektedir. Karşılaştırmalı hukuktaki örneklere baktığımızda yine üyelerin büyük bir kısmını meclislerin seçtiği görülmektedir. Fransa örneğinde, 30 üyeli Kurulun 8 üyesini Parlamento seçmektedir. İspanya da 20 üyelik kurulun 8 üyesi Parlamento tarafından seçilmektedir. Portekiz de 17 üyelik kurulun 7 üyesini Meclis seçmektedir. İtalya da 27 üyenin 8 ini Parlamento seçmektedir. Bulgaristan da 25 üyeli Yüksek Yargı Konseyi nin 11 üyesi Meclis tarafından seçilmektedir. Ukrayna da, Yüksek Adalet Konseyi yirmi üyeden oluşmaktadır. Üyeler Ukrayna Yüksek Radası (Meclis), Cumhurbaşkanı, Hakimler Kurultayı, Avukatlar Kurultayı, Yüksek Öğretim Kurumu, Bilimsel Kuruluşlar Temsilci Organı üçer üye seçmektedir. İki üye Savcıları temsil eden kurum tarafından seçilmektedir. Yüksek Mahkeme Başkanı, Adalet Bakanı ve Başsavcı, Yüksek Adalet Konseyinin tabi üyesidir. (m.131). Dolayısıyla Kurulun kompozisyonunda eksik olan Meclisin hiç üye seçmiyor olmasıdır. Bu kapsamda 22 asıl üyenin 8 üyesini Meclis seçmelidir. Kurulun üyelerinin çoğunluğunun yargıçlar oluşması esası göz önüne alınarak, ilk derece hakimler arasında Meclis bu seçimi yapmalıdır. Kurulun 22 üyesinde 7 üyesi yargı mensubu olmayan üyelerdir. Bu yapı yargı bağımsızlığı açısından oldukça olumludur. Türkiye de devam eden tartışmalardan biri de kurul kararlarının yargı denetimi konusudur Anayasasının ilk halinde Hakimler Kurulunun kararlarının tümü yargı denetimine açıktır Anayasa değişikliği sonrası hem hakimler hem de Savcılar kurullarının kararlarının yargı yoluna kapatan değişiklikler yapılmış, ancak, Anayasa Mahkemesi değişiklikleri iptal etmiştir Anayasası ile HSYK kararları tümüyle yargı yoluna kapalı hale getirilmiştir Anayasa değişiklikleri ile sadece meslekten çıkarma kararları yargı yoluna açılmıştır. Bu konudaki tartışmaları son verilmesi ve yargı bağımsızlığı ve hukuk devleti ilkesini güçlendirmek adına, kararların tamamı 1961 Anayasası döneminde olduğu gibi, yargı denetimine açılmalıdır.

8 PROF. DR. FATİH SELAMİ MAHMUTOĞLU: Affedersiniz, toparlayalım DOÇ. DR. ABDURRAHMAN EREN: Konuşmamın son bölümünde Anayasa Mahkemesi hakkında bazı önerilerde bulunmak istiyorum. Anayasa Mahkemesi nin oluşumu açısından sorunlu olan yön, Meclisin üye seçme hakkının son derece sınırlı kalmasıdır Değişiklikleri ile Mahkemeye üye seçiminde Meclise seçme hakkı verilse de bu oran çok düşük kalmıştır. 17 üyelik Mahkemede sadece 3 üyesi Meclis seçebilmektedir. Yukarda HSYK için yaptığımız açıklamalara tekrar etmeden Mahkemenin bağımsızlığı ve meşruiyetini güçlendirmek bakımında Anayasa Mahkemesine Meclise daha fazla üye seçme hakkı tanınmalıdır. Mahkemenin üye sayısı, bireysel başvurularla artacak iş yükü göz önüne alınarak, 22 ye yükseltilmeli ve bu üyelerin 8 tanesini Meclis seçmelidir. Karşılaştırmalı hukuktaki örneklere baktığımızda, Meclislerin Mahkeme üyelerinin tamamını ya da büyük çoğunluğunu seçtiğini görmekteyiz. İtalya da Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşmakta, üçte biri devlet başkanı, üçte biri Parlamento ve üçte biri de yüksek yargı organları tarafından seçilmektedir (m.135). Fransa da Anayasa Konseyi 9 üyeden oluşmakta, üçü Millet Meclisi, üçü Senato ve üçü de Devlet başkanı tarafından atanmaktadır (m.56). Almanya da 16 üyeden oluşman Mahkemenin üyelerinin yarısını Temsilciler Meclisi (Bundestag) ve yarısını da Senato (Bundesrat) tarafından seçilmektedir (m.94). Portekiz de 13 üyeli Mahkemenin 10 tanesi Meclis, 3 ü kendisi tarafından seçilmektedir (m.224). Polonya da 15 üyenin tamamı Temsilciler Meclisi (Sejm) tarafından seçilmektedir (m.194). Macaristan da Meclis tarafından seçilen 11 üyeden oluşmaktadır (m.32a). Slovakya da Ulusal Konsey tarafından önerilen 20 isim içinden devlet başkanı tarafından seçilen 10 üyeden oluşmaktadır (m.134). Bulgaristan da 12 üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi nin üçte bir Ulusal Meclis, üçte bir Devlet Başkanı ve üçte biri de Yüksek Temyiz Kurulu ve Üst Derece İdare Mahkemesi tarafından seçilmektedir (m.147). Ukrayna da Anayasa Mahkemesi 18 üyeden oluşmakta, Cumhurbaşkanı, Meclis ve Hakimler Kurultayı altışar üye seçmektedir (m.148). Belarus da Anayasa Mahkemesi 12 üyeden oluşmakta, 6 üye Cumhurbaşkanı 6 üye Senato tarafından atanmaktadır. Başkanı ise, Cumhurbaşkanının önerisi ile Senato tarafından atanmaktadır (m.116). Ermenistan Anayasasına göre, 9 üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi üyelerinin beşi Milli Meclis, dördü Cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır (m.99).

9 Anayasa Mahkemesi üyelerinin, görev süresi beş yıl ve iki defa seçilebilme şeklinde düzenlenmelidir. Böylece, üye yapısının, toplumsal değişime paralel değişebilmesine imkan sağlanmış olacaktır. Bir defa ve 12 yıl seçilmek yerine, performansını da değerlendirerek 5+5 şeklinde seçilmesi, Parlamentonun her dört yılda bir değiştiği ve bu değişimin diğer kurumlara da yansımasına olanak tanınmış olacaktır. Bu Mahkemenin meşruiyetini daha da güçlendirecektir. Performansından memnun olunan üyeler yeniden seçilebilir ve toplamda on yıl görev yapabilir. Yeni Anayasa sürecinde antlaşmalar kanunlardan üstün kılınması yönteminin tercih edilmesi halinde, Anayasa Mahkemesine kanunların antlaşmalara da uygunluğunu denetleme yetkisi verilmelidir. Aynı şekilde, Antlaşmalar kanunlardan üstün hale getirildiğinde, antlaşmaların uygun bulma kanunlarına karşı, Anayasa Mahkemesine ön denet yetkisi verilmelidir. Örneğin, Polonya da Anayasa Mahkemesi hem kanunların hem de antlaşmaların Anayasaya uygunluğunu denetleyebilmektedir (m.188). Benzer şekilde Bulgaristan da da, onaylanmadan önce, imzalanan uluslar arası antlaşmaların Anayasa ile uyumunu denetlemektedir (m.149/4). Belarus da da, kanunların, Cumhurbaşkanı kararnamelerinin Anayasa ve taraf olunan antlaşmalara uygunluğu Anayasa Mahkemesinin denetimine tabidir (m.116). Antlaşmaların uygun bulma kanunlarına karşı iptal davası açma yöntemi benimsenmelidir. Böylece, uygun bulma kanununa konu olan antlaşma ile Anayasa arasında yorum yoluyla giderilemeyecek açıklıkta bir çatışma söz konusu olduğunda, Anayasa Mahkemesi uygun bulma kanunu iptal edebilecektir. Böylece Anayasa değişikliği gerçekleştirilene kadar ilgili antlaşma yürürlüğe girmeyecektir. Böyle bir uygulama her şeyden önce yürürlüğe girmiş antlaşmalar ile Anayasa arasında bir çatışma doğması ihtimaline son verdiği gibi, kanunların antlaşmalara uygunluğunun denetimini de kolaylaştıracaktır. Ayrıca antlaşmaların yorumunda uygulama birliği sağlayacaktır. Karşılaştırmalı Hukukta Fransa da benzer uygulama söz konusudur. Anayasanın 54. maddesine göre, Anayasa Konseyi, Cumhurbaşkanı, Başbakan, her iki meclisten birinin başkanı yahut altmış milletvekili veya altmış senatör tarafıdan başvurulması üzerine, uluslar arası bir taahhüdün Anayasaya aykırı olduğu beyan ederse, bu uluslar arası antlaşmanın tasdik yada onaylanması, ancak anayasanın değiştirilmesinden sonra mümkün olur. Aynı şekilde, benzer düzenleme Azerbaycan Anayasasında da bulunmaktadır. Anayasaya göre, Azerbaycan Anayasa Mahkemesi, Azerbaycan Cumhuriyetinin yürürlüğe girmemiş devletlerarası antlaşmalarının Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına uygunluğunu; Azerbaycan

10 Cumhuriyetinin hükümetlerarası antlaşmalarının Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası ve kanunlarına uygunluğunu denetler (m.130/iii-6). Maddenin son fıkrasında, Anayasaya aykırı bulunan antlaşmaların yürürlüğe girmeyeceği ifade edilmiştir (m.130/x). Benzer düzenleme Gürcistan Anayasasında da bulunmaktadır. Maddeye göre, Uluslar arası antlaşmaların ve sözleşmelerin anayasaya uygunluğunu görüşmek Mahkemenin görevleri arasındadır. (m.89/e). Anayasa Mahkemesinin, Anayasa değişikliklerini sadece şekil yönünden denetleneceğine ilişkin hüküm korunmalı, ancak, yeni anayasada teklif edilemezlik yasağı kaldırılmalıdır. Teklif yasağı kaldırıldığında, Mahkemenin Anayasa değişikliklerinde şekil denetimi üzerinden esas denetimi yapması mümkün değildir. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı tanınmıştır. Bireysel başvuruya konu olacak hakların kapsamı daha somut şekilde düzenlenmelidir. Yeni anayasada kişisel ve siyasal haklar AİHS ye uygun olarak bir bölümde düzenlenmeli ve bu haklara yönelik bireysel başvuru tanınmalıdır. Ya da hiçbir ayrım yapılmadan tüm haklar bakımından bireysel başvuru getirilmelidir. İtiraz yolu ile ilgili olarak, mahkemelerde, Anayasa aykırılık yanında taraf olunan antlaşmalara da aykırılık ileri sürülebilmelidir. Antlaşmalar kanunlardan üstün hale gelmesi ve ilk derece mahkemelerde de kanunların anlaşmalara aykırılığının ileri sürülebilmelidir. Mahkemenin red kararının Resmi Gazetede yayınlanmasından sonra, aynı kanun hükmüne karşı dava açılamama süresi, on yıldan beş yıla düşürülmesi ortak kanaattir. Bu özellikle uluslararası hukuku ve içtihatlara uygunluğun sağlanması yönünden önemlidir. Özellikle insan hakları hukukunun dinamik yapısına ayak uydurulması açısından on yıllık süre çok uzundur. Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan görevi kapsamında yargılanacak kişiler belirlenmiştir. Bazı önerilerde bu görevin Yargıtay a verilmesi de önerilmektedir. Yüce Divanda yargılanacak kişiler, Meclis Başkanı, Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu üyeleri ve Yüksek Yargı mensuplarıdır. Bu kişiler egemenlik yetkilerini kullanan üst derece organlardır. Oysa, Genel Kurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları bu nitelikte kişiler değildir. Bu kişiler idarenin bir parçasıdır. Eşitlik ilkesi gereğince, diğer idari organların başkanlarına ayrı bir yargılama hakkı verilmediği gibi üst derece komutanlara da ayrı bir yargılama öngörülmemektedir.

11 İptal hükmünün yürürlük tarihinin ertelenmesi uygulaması devam ettirilirken, bir yıllık süre altı aya indirilmelidir. Bu sürenin uzunluğu, Anayasaya aykırı olduğu halde yasaların uygulanmasına yol açmaktadır. Anayasaya aykırı görülen yasanın uygulanmaması ve görülmekte olan davaların bekletilmesi bakımından ise bir yıllık süre haksız yere davaların uzamasına yol açmaktadır. Ayrıca, altı aylık süre, yasama organının gerekli düzenlemeyi yapması için yeterlidir. Anayasa Mahkemesinin anayasal dayanaktan yoksun olarak uyguladığı yürürlüğü durdurma Anayasada açıkça düzenlenmelidir. Ayrıca bireysel başvurular bakımından önem taşıyan ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nin de kullandığı, geçici tedbir kararı verme yetkisi de Anayasa Mahkemesine tanınmalıdır. Beni sabırla dinlediğiniz için herkese teşekkür ediyorum. Sorular olursa onlara da cevap vermeye çalışacağım.