T.C. BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI GÜVENLİK VE STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ IRAK PARLAMENTO SEÇİMLERİ 2010: İSTİKRARIN OYLANMASI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "T.C. BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI GÜVENLİK VE STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ IRAK PARLAMENTO SEÇİMLERİ 2010: İSTİKRARIN OYLANMASI"

Transkript

1 T.C. BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI GÜVENLİK VE STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ IRAK PARLAMENTO SEÇİMLERİ 2010: İSTİKRARIN OYLANMASI Seçim Ön Değerlendirmesi ve Bilgi Notu BÜSAM ŞUBAT 2010

2 İÇİNDEKİLER 1. Irak Seçimlerine İlişkin Genel Bilgiler Irak ta Seçimler Vilayet Konseyi Seçimleri Parlamento Seçimlerine Katılacak Başlıca Koalisyonlar Sünni Arap Gruplar Irak Uyumu Irak Birlik İttifakı Irak Ulusal Hareketi Şii Arap Gruplar Hukuk Devleti Koalisyonu Irak Ulusal İttifakı Kürt Gruplar Kürdistan Demokratik Yurtsever İttifakı Değişim Hareketi (Goran) Kürdistan İslami Birliği Sonuç ve Genel Değerlendirme TABLOLARLAR VE ŞEKİLLER TABLO 1: Irak Parlamentosu Sandalye Dağılımı... 3 TABLO 2: Irak Parlamentosu 2005 Aralık Seçimleri Öncesi Durum... 5 TABLO 3: Irak Parlamentosu 2005 Aralık Seçimleri Sonrası Durum... 6 TABLO 4: 2009 Vilayet Konseyi Seçimleri... 7 TABLO 5: 2005 ve 2009 Irak Yerel Seçimlerinde Bazı Vilayetlerde Dava ve IİYK Partilerinin Oylarının Karşılaştırılması TABLO 6: KBY 2009 Parlamento Seçimleri *Bu çalışma da dahil olmak üzere, tüm BÜSAM yayınlarına < internet adresinden ulaşabilirsiniz.

3 2010 IRAK PARLAMENTO SEÇİMLERİ 1. Irak Seçimlerine İlişkin Genel Bilgiler Olağanüstü bir gelişme yaşanmaz ise, 7 Mart 2010 tarihinde Irak genelinde yapılması beklenen parlamento seçimleri ülkenin ve bölgenin geleceği açısından kritik bir aşamayı oluşturmaktadır. Zira, incelemeye konu seçimler sonucunda oluşacak yeni merkezi hükümet, önümüzdeki dört yıl boyunca Irak siyasi ajandasının en önemli belirleyenlerinden biri olacaktır. Daha açık bir ifadeyle, ABD ile Irak arasında imzalanan SOFA Antlaşması gereği 2011 Aralık itibariyle ABD askerlerinin ülkeyi terk edeceği düşünülürse, önümüzdeki seçimler sonucu belirlenecek hükümet, çekilme sürecini ve 2014 e kadar çekilme sonrası statükosunu yönetecektir. Irak Anayasası nın 49. Maddesinde belirtildiği üzere, her dört senede bir gerçekleştirilmesi gereken parlamento seçimlerinin 21 Ocak 2010 da yapılması planlanmış 1 ; ancak seçim yasasının kabulünden kaynaklanan gecikmeler nedeniyle nihai seçim tarihi 7 Mart 2010 günü olarak belirlenmiştir. Mevcut parlamentonun Kasım 2009 da seçim yasasını onaylamasına karşın, Irak Devlet Başkanı Yardımcısı Tarık Haşimi nin (Haşimi Sünni Arap bir politik figürdür) Sünnilerin temsili konusundaki çekincelerini ileri sürerek yasayı veto etmesi seçimlerin ileri bir tarihe alınmasına neden olmuştur. Temel olarak seçim yasasının veto edilmesinde üç unsurun belirleyici olduğu görülmektedir. 2 Yöntemsellik: Irak ta ABD varlığı süresince seçimler kapalı liste yöntemiyle gerçekleştirilmiş; ancak son olarak 2009 Vilayet Seçimleri nde açık liste 3 uygulamasına geçilmiştir. Sözü edilen uygulama, özellikle Irak İslam Yüksek Konseyi ve Kürt grupların eleştirilerine maruz kalırken; mikro düzeyde siyasete önem veren Başbakan Maliki ve Şii dini liderlerden Büyük Ayetullah Sistani tarafından desteklenmiştir. Sonuç olarak kabul edilen yasada açık liste uygulamasına geçilmiştir. Göçmenler: Parlamentoda 46 kişilik kotaya sahip telafi sandalyesi 4 (Miilli Bakiye olarak da adlandırılmaktadır) sayısının 15 e düşürülmesi ve 1 Ayrıntılı bilgi için bkz. 2 Kenneth Katzman,. Iraq: Politics, Elections, and Benchmarks, Congressional Reserch Service, Açık liste yönteminin öngördüğü sistem, seçmenin doğrudan partiye ya da adaya oy verebilmesini, ve aynı zamanda partinin gösterdiği adaya oy verebilmesini sağlamaktadır. 4 Compensatory seats 1

4 bunun önemli bir kısmının da Irak dahilindeki azınlıklara ayrılmış olması, özellikle Sünni Arap grupların tepkisini çekmiştir. Göçmen durumunda bulunan yaklaşık 3 milyon Iraklı ya demografik kıstaslar değerlendirildiğinde verilmesi gerekenden çok daha az kota ayrılması anılan vetonun nedenlerinden biri olmuştur. Kerkük ün Statüsü: 2009 yılı gıda oranları listesi baz alınarak seçmen kütüklerinin belirlenmesi yolundaki yasa teklifi Kerkük özelinde Sünni ve hatta Şii Arapları rahatsız etmiş, 6 Aralık 2009 da kabul edilen seçim yasasının son haliyle 2005 seçmen listelerinin kullanılmasına karar verilerek anılan endişeler giderilmeye çalışılmıştır. Irak ta, Kürt (Cumhurbaşkanı), Şii ve Sünni Arap figürlerin (Cumhurbaşkanı Yardımcıları) ortak onayına gereksinim duyan seçim yasasının kabulü süreci, belirtildiği üzere 6 Aralık 2009 tarihinde bir sonuca ulaşmış ve 2010 yılında yapılacak olan seçimlerin önündeki son engel de kalkmıştır. Yeni seçim yasasıyla birlikte gerçekleşen en büyük değişikliklerden biri de, kısmen aktarıldığı üzere, parlamentodaki sandalye sayısı ve anılan sayının Irak Anayasası 49. Maddesi temel alınarak düzenlenmesidir. Sözü edilen yeni düzenlemeye göre, Irak Parlamentosu ndaki sandalye sayısı toplamda 275 ten 325 e yükseltilmiş; böylelikle Bağdat, Basra, Ninova gibi önemli vilayetlerin temsil oranlarında dramatik değişiklikler meydana gelmiştir. Müteakip olarak sunulan tabloda, Irak ı oluşturan vilayetlerin 2005 ve 2009 statükolarındaki sandalye sayıları ile mevcut değişim, sayısal ve oransal olarak sunulmaktadır. Bu noktada, her vilayette değişimin aynı oran ve sayıda yaşanmadığı gerçeğinin altı çizilmelidir. Zira etnik ve mezhepsel kimliğin giderek önem kazandığı Irak ta, vilayetlerdeki değişim; parlamentonun etnik ve mezhepsel yapısında da değişim anlamına gelebilecektir. 2

5 TABLO 1: Irak Parlamentosu Sandalye Dağılımı Vilayet 2005 Sandalye Dağılımı 2009 Sandalye Dağılımı Artan- Azalan Sandalye Artış-Azalış Yüzdesi Bağdat % Selahaddin % Diyala % Vasit % Maysan % Basra % Dikar % Mutanna % Kadisiye % Babil % Kerbela % Necef % Anbar % Ninova % Duhok % Erbil % 3

6 Kerkük % Süleymaniye % Telafi (Compensatory) % Azınlıklar % TOPLAM % Kaynak: UNAMI Office of Electoral Assistance Azınlıklara ayrılan sandalyelerden beşi Hristiyanlara, Ninova daki sandalyelerden biri Şabaklara, bir diğeri Yezidilere ve Bağdat ta ayrılan bir sandalye de Mandeanlara tahsis edilmiştir. Parlamentonun 2010 seçimleri sonrası oluşacak dağılımında yeni seçim yasasında da öngörüldüğü üzere tüm sandalyelerin %25 i kadın adaylara tahsis edilecektir milyon Iraklıdan 18 milyonunun, seçmen listelerine kaydolduğu tahmin edilmektedir. 6 Son olarak belirtilmesi gerekmektedir ki, 7 Mart günü Irak halkı yalnızca Irak Parlamentosu ndaki temsilcilerini seçmekle kalmayacak, aynı zamanda ABD Irak arasında yapılan güvenlik antlaşmasını da (referandum) oylayacaktır 7. ABD nin seçimlerdeki rolünün ne olacağının özetlenmesi de, olası seçim hilelerinin değerlendirilmesi açısından aydınlatıcı olacaktır. 8 Buna göre ABD askeri görevlileri tüm seçim bölgelerinde görev yapacak; Birleşmiş Milletler görevlileri, yerel temsilciler ve sivil toplum kuruluşları gözlemcileriyle birlikte çalışacaklardır. 2. Irak ta Seçimler ABD işgalini (2003) müteakip Irak ta şimdiye kadar üç seçim yapılmıştır. Bunlardan ikisi 2005 yılı içerisinde gerçekleştirilen geçici hükümet seçimleri ve 5 Irak Anayasası, madde 48 ve ABD Bağdat Büyükelçiliği Resmi İnternet Sitesi, Erişim 03 Şubat Ayrıntılı bilgi için bkz. USA-im-Jaenner 8 Olası hileler konusunda Afganistan daki seçim süreci anımsanmalıdır. Bu hususta, BÜSAM arşivinde konuya ilişkin çalışmaların okunması tavsiye edilebilir. 4

7 parlamento seçimi, sonuncusu ise 2009 Ocak ta gerçekleştirilen Vilayet Konseyi seçimleridir. Irak a özgü değişken ve kaygan zeminli koalisyonlardan ötürü, ayrıntılı ve titiz bir çalışma yapmaksızın seçimlere katılan parti ve oluşumların bir sonraki seçimlerdeki performanslarını analiz etmek oldukça zordur. Bu bağlamda, oluşumların sürekli farklılaşması nedeniyle yapılacak tespitlerin sağlıklı analizler haline getirilmesi de güçleşmektedir. Bu doğrultuda önceki seçim sonuçlarını sunmak ne kadar fikir verici olacak ise; salt bu seçimler üzerinden yola çıkarak yapılacak değerlendirmeler de o kadar eksik kalacaktır. Irak ta 2005 Aralık ta yapılan parlamento seçimleri öncesi yasama organının sandalye dağılımı TABLO 2 de görüldüğü şekilde gerçekleşmiştir. Bu noktada üzerinde önemle durulması gereken husus Sünnilerin söz konusu seçimleri boykot etmiş olmaları ve bu durumun özellikle Kürt İttifakı nın temsil gücünü yükseltmiş oluşudur. TABLO 2: Irak Parlamentosu 2005 Aralık Seçimleri Öncesi Durum Irak Seçimleri Öncesi (2005) Sandalye Dağılımı Şii İttifakı Kürt İttifakı Başbakan El-Allavi 9 Diğer Aralık ında yapılan seçimlerde ise her ne kadar Kürt İttifakı yeniden ikinci sırayı almış olsa da; aslında sandalye sayısı olarak Sünnilerin gerisinde kaldıkları görülmektedir (Tablo 03) Ocak Parlamento Seçimleri Sünni grupların boykotuna sahne olmuştur. Anılan nedenden ötürü Aralık seçimleri öncesinde parlamentoda başat bir Sünni gruplaşması oluşmamış; ancak Sünni politik figürlerden Allavi Başbakanlık makamına getirilerek ülkeyi 2005 Aralık seçimlerine taşımıştır. 5

8 TABLO 3: Irak Parlamentosu 2005 Aralık Seçimleri Sonrası Durum Irak Seçim Sonuçları (2005 Aralık) Birleşik Irak İttifakı (Şii) Kürdistan İttifakı İrak Uyum Cephesi (Sünni) Irak Ulusal Listesi (Sünni) Irak Ulusal Diyalog Cephesi (Sünni) Kürdistan İslam Birliği Diğer Sandalye Dağılımı Ocak ayında yapılan Vilayet Konseyi seçimleri ise bir anlamda bugünkü siyasi tabloya en yakın sonuçları ortaya koyan seçim olmuştur. Toplam 14 vilayette yapılan seçimler sonucunda (Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak genelindeki Vilayet Konseyi Seçimlerine katılmamaktadır) 2006 yılında Başbakanlığa gelen Maliki nin Dava Partisi nin başını çektiği Hukuk Devleti Koalisyonu ezici bir üstünlük elde etmiş, bununla birlikte Irak İslam Yüksek Konseyi önemli bir güç kaybına uğramıştır. Seçimler sonucunda belki de en büyük kaybı yaşayan (tartışmalı bölgelerde) Kürt İttifakı olmuştur. Kürtler hem Diyala ve Ninova gibi Arap boykotu sayesinde ellerinde tuttukları revizyonist hedeflerinin olduğu vilayetleri kaybetmişler (Bkz. TABLO 4); hem de sonrasında yapılan Kürdistan Bölgesel Yönetimi seçimlerinde, Kürt siyasi arenasında (özellikle KYB ye) bir alternatif olarak ortaya çıkan Değişim Partisi ne karşı (Goran) meclisin (KBY Parlamentosu) yaklaşık %25 ini kaybetmişlerdir (Bkz. TABLO 5). Kerkük teki seçimlerin ertelenmiş olması ise Erbil açısından bir diğer hayal kırıklığı olmuştur. Daha açık bir anlatımla, KBY eliti açısından işlerin, 2003 sonrası yakalanan trend kadar iyi gitmediği anlaşılmaktadır. Müteakip olarak sunulacak Tablo 04 te 2009 Vilayet Konseyi seçimlerinde ortaya çıkan tablo her vilayet için ayrı ayrı aktarılacaktır. Kanımızca, Sünni Arap boykotunun yaşanmaması dolayısıyla 2009 Vilayet Konseyi seçimleri, 2005 ten daha sağlıklı bir tablo ortaya koymaktadır. 6

9 3. TABLO 4: 2009 Vilayet Konseyi Seçimleri BAĞDAT Sandalye Sayısı (57) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 28 Irak Uyum Cephesi (Sünni-Haşimi) 7 Bağımsız Özgür Hareket Listesi (Şii-Sadr) 5 Irak Ulusal Cephesi 5 Irak Ulusal Projesi 4 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 3 Ulusal Reform Partisi 3 Hristiyanlar 1 Mandean 1 BASRA Sandalye Sayısı (35) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 20 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 5 Bağımsız Özgür Hareket Listesi (Şii-Sadr) 2 Adalet ve Birlik Topluluğu 2 Irak İslami Partisi 2 Irak Ulusal Listesi 2 Fazilet Partisi 1 Keldaniler 1 NİNOVA Sandayle Sayısı (37) Hadbaa Partisi (Sünni Koalisyonu) 19 Ninova Kardeşlik Listesi (Kürt Koalisyonu) 12 Irak İslam Partisi (Sünni-Haşimi) 3 Şabaklar 1 Hristiyanlar 1 Yezidiler 1 DİKAR Sandalye Sayısı (31) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 13 Bağımsız Özgür Hareket Listesi (Şii-Sadr) 7 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 5 Ulusal Reform Hareketi 4 Fazilet Partisi 2 7

10 KERBELA Sandalye Sayısı (27) Yusuf Mecid El-Habubi (Şii) 1 El-Rafidain Listesi (Şii) 9 Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 9 Bağımsız Özgür Hareket Listesi 4 El-Mihrab Şehitleri Listesi 4 KADİSİYE Sandalye Sayısı (28) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 11 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 5 Ulusal Reform Hareketi (Seküler-Caferi) 3 Irak Ulusal Listesi 3 Bağımsız Özgür Hareket Listesi 2 İslami Vefa Partisi 2 Fazilet Partisi 2 SELAHADDİN Sandalye Sayısı (28) Irak Uyum Cephesi (Sünni-Allavi) 5 Irak Ulusal Uyumu (Sünni-El Haşimi) 5 Ulusal Irak Projesi Topluluğu (Sünni-El Mutlak) 3 Irak Diyalog Cephesi 3 Irak Türkmen Cephesi 2 Hukuk Devleti Koalisyonu 2 Entelektüeller ve Bilim Adamları Grubu 2 Kurtuluş ve İnşa Cephesi 2 Selahaddin Yurtsever Listesi 2 Kardeşlik ve Barış İçinde Birarada Yaşama Grubu 2 MAYSAN Sandalye Sayısı (27) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 8 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 8 Bağımsız Özgür Hareket Listesi (Şii-Sadr) 7 Ulusal Reform Hareketi 4 8

11 ANBAR Sandalye Sayısı (29) Irak'ın Uyanışı ve Bağımsızlar (Sünni-Ebu Rişa) 8 Ulusal Irak Projesi Topluluğu (Sünni-El Mutlak) 6 Entelektüellerin ve Aşiretlerin İttifakı (Sünni-El Haşimi) 6 Kalkınma ve Reform İçin Ulusal Hareket 3 Irak Ulusal Listesi 2 Bağımsız Adalet Birliği 2 Bağımsız Ensar Listesi 2 DİYALA Sandalye Sayısı (29) Irak Uyum Cephesi (Sünni-El Haşimi) 9 Irak Ulusal Projesi (Sünni-El Mutlak) 6 Kürt İttifakı (Barzani-Talabani) 6 Irak Ulusal Listesi 3 Hukuk Devleti Koalisyonu 2 Diyala Koalisyonu 2 Ulusal Reform Partisi 1 MUTANNA Sandalye Sayısı (26) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 5 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 5 Halkın Listesi 3 Ulusal Reform Hareketi 3 Bağımsız Özgür Hareket Listesi 2 Mutanna Topluluğu 2 Ulusal Bağımsız Liste 2 Iraklı Profesyoneller Topluluğu 2 Orta-Fırat Topluluğu 2 BABİL Sandalye Sayısı (30) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 8 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 5 Bağımsız Özgür Hareket Listesi (Şii-Sadr) 3 Ulusal Reform Partisi 3 Sivil Toplum Listesi 3 Irak Ulusal Listesi 3 Bağımsız Adalet Birliği 3 Bağımsız Ensar Listesi 2 9

12 NECEF Sandalye Sayısı (28) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 7 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 7 Bağımsız Özgür Hareket Listesi (Şii-Sadr) 6 Necef Sadakati 4 Ulusal Reform Partisi 2 Bağımsız Necef Birliği 2 VASİT Sandalye Sayısı (28) Hukuk Devleti Koalisyonu (Şii-Maliki) 13 El-Mihrab Şehitleri Listesi (Şii-IİYK) 6 Bağımsız Özgür Hareket Listesi (Şii-Sadr) 3 Irak Ulusal Listesi 3 Irak Anayasal Partisi Parlamento Seçimleri ne Katılacak Başlıca Koalisyonlar Tablo 04 te, Irak iç politikasında son gelinen aşamaya yer verilmiştir. Bu noktadan itibaren, 2010 Parlamento Seçimleri ne katılacak başlıca koalisyonlar ele alınacaktır. Bununla birlikte, Irak özelinde sözü edilen koalisyonların, Vilayet ve liste bazında dahi değişebildiği vurgulanmalıdır. Bu nedenle, Irak seçimlerinin salt tahmini değil, takibi de oldukça güçtür. Yine incelemeye konu koalisyonların, alışılageldik seçim koalisyonlarından oldukça farklı ve değişken nitelikler arz ettiği de not edilmelidir Sünni Arap Gruplar 2005 Aralık seçimleri öncesinde, Saddam sonrası ABD varlığını protesto etme amacı ve Saddam dönemi statülerinin korunamamasından kaynaklanan psiko politik travmanın da etkisiyle Sünni Araplar seçimleri boykot etmişlerdir. Anılan boykot dolayısıyla Şii Arapların parlamentoda çoğunluğu sağladıkları gözlemlenmiştir. Bununla birlikte, Şiilerin halihazırda Irak demografisinin yaklaşık %60 ını oluşturduğu düşünülürse, sözü edilen çoğunluğu elde etmek Şiilerin olağan üstü bir başarısı olarak değerlendirilmemeli; aksine, Saddam sonrası Irak statükosunun gerçeklerinden biri olarak nitelendirilmelidir. Kanımızca 2003 sonrasında dikkatle incelenmesi gereken büyük politik kazanımlar ise özellikle Diyala ve Ninova gibi tartışmalı bölgelerde Kürtlerin lehine yaşanan gelişmeler ile Kürdistan Bölgesel Yönetimi nin anayasal garantiler ile yaşama geçirilmesi ve Irak ın kuzeyindeki otoritenin (ya da otorite boşluğunun) meşruiyet kazanmasıdır. 10

13 2007 de Bağdat Güvenlik Planı nın yürürlüğe girmesi, Anbar Uyanışı benzeri oluşumların ABD ile işbirliği yapmaya başlaması ve Baassızlaştırma (De- Baathification) politikalarının yumuşatılarak Sünniler ile Baasçıların ayrıştırılması, Sünni Arapların yeniden Irak politik denklemine dahil olacağının sinyallerini vermiş; 2009 Vilayet Seçimleri ise anılan durumu onaylar nitelik kazanmıştır. Özellikle tartışmalı bölgelerde Şii Başbakan Maliki nin de desteğini alarak Kürt ayrılıkçılığının önüne geçen Sünniler için Irak denklemindeki temel paradigma siyasi ve ekonomik koşullar ile doğal kaynakların dağılımındaki jeopolitik dezavantajları nedeniyle; Irak ın ülke bütünlüğü zemininde şekillenmiş, anılan paradigma kapsamında, Maliki nin Başbakanlığı BÜSAM tarafından Sünniler için kötü seçeneklerin en iyisi ifadeleriyle değerlendirilmiştir 10. Sünni Arapların yeniden politik denkleme dahil oldukları ve bugüne kadar ABD işgali sonrası Irak ı için güç toplamaya çalıştıkları düşünülecek 11 olursa; kanımızca, 2010 Parlamento Seçimleri Sünni gruplar açısından kazanımlarını arttırma ve 2012 sonrası olası gergin döneme güçlü bir şekilde girme temel politik amaçlarını taşımaktadır denilebilir seçimlerine siyasi yelpazenin birçok farklı yerinden katılacak olan Sünni gruplar, gerek etnik (Arap kimliği), gerekse mezhepsel (Sünni kimliği) tabanlı koalisyonların ortağı konumundadırlar. Seçimler öncesi karşılaştıkları en büyük sorunsallardan biri önceki alt başlıklarda bahsedildiği üzere seçim yasası olan Sünnilerin önündeki bir diğer engel, seçim komisyonunun ilan ettiği, Baasçı oldukları gerekçesiyle seçimlere girmesi yasaklanan siyasetçiler hakkındaki yaptırımdır 12. Sünniler, 2005 öncesi durumu müteakip bir kez daha seçimlerin boykot edilmesi ihtimalini dile getirmişlerdir. Sünnilerin sözü edilen dönemdeki olumsuz deneyimlerinden (Diyala ve Ninova gibi) ders alıp, ülkesel, bölgesel ve uluslararası konjonktürü (ABD stratejik odağının Af-Pak a kayması, Yemen de baş gösteren kriz ortamı ve İran nükleer programının yarattığı güvenlik endişeleri) doğru okuyarak, ABD nin çekilme sürecinde kendilerini Irak politikasından dışlayacak boykot gibi bir yola gitmeyecekleri düşünülmektedir. 10 BÜSAM, Irak: Gelecek Senaryoları İstanbul, BÜSAM, 2009 Nasıl Geçti, 2010 da Neler Bekleniyor? İstanbul, Ayrıntılı bilgi için bkz. 11

14 Seçimlerin hemen öncesinde ortaya çıkan tabloda, Sünni grupların aşağıda aktarılan üç temel koalisyon kapsamında seçimlere katılacağı görünmektedir Irak Uyumu Üç parti ve Irak siyasetinin önde gelen isimlerinden meydana gelen koalisyon 2005 Aralık seçimlerinde 275 sandalyenin 44 ünü alan Irak Uyum Cephesi nin (Tavafuk) devamı niteliğindedir. Irak Uyumu nu oluşturan temel unsurlar aşağıdaki gibidir: Irak İslami Partisi: Genel Sekreter Osama Tikriti ve mevcut Irak Parlamentosu Başkanı Iyad Samurai nin başkanlığını yaptığı parti 1960 da kurulmuş, parti mensupları Saddam döneminde baskı görmüşlerdir sonrası dönemde parti genel sekreteri Haşimi ve bazı partililer IİP den ayrılarak kendi listelerini oluşturmaya karar vermişlerdir. Irak Halkı Ulusal Topluluğu: Sünnilerin ülkedeki haklarının arttırılması ve işgale son verilmesi politik ajandasıyla el-dulaimi tarafından Irak Halkının Konferansı adıyla kurulan partinin devamı niteliğindedir yılında Dulaimi nin sağlığının bozulması nedeniyle liderliğine Halid Barae nin geldiği parti halihazırda anti-şii retoriğini sürdürmektedir. Parti liderleri siyasi görüşlerini İslam ve Arap etnik kimliği üzerinde şekillendirmektedir. Türkmen Adalet Partisi: Hasan Tavran liderliğinde Diyala merkezli faaliyet gösteren parti koalisyonun küçük üyesi niteliğindedir. Selahaddin Valisi Mutsar Aliawi ve Sünni milletvekillerinden Selim Cabburi gibi Irak ın önde gelen siyasi elitlerini de kadrosunda bulunduran oluşumun özellikle Selahaddin ve Diyala da etkin olması beklenmektedir. BÜSAM da yapılan ilk analizlere göre, IİP nin anılan Sünni ekseriyetli merkezlerde seçimi kazanması beklenmektedir Irak Birlik İttifakı Koalisyon, çoğunlukla mezhep kimliğine vurgu yapmayan, bir kısmı göreli seküler ve milliyetçi siyasilerden meydana gelmiştir. Koalisyondaki en önemli 13 Ayrıntılı bilgi için bkz. 12

15 unsurlar, Irak ın Evlatları paramiliter örgütün temellerini oluşturan Irak Uyanış Konseyi ve Muktada el Sadr a yakınlığı ile bilinen Cevat el-bolani dir. Irak Uyanış Konseyi: Anbar vilayetinde etkinliğini sürdüren önemli aşiret liderlerinden Ahmed Ebu Rişa nın önderliğindeki parti, son dönemlerde Maliki tarafından önde gelen isimlerinin tutuklatılmasıyla 14 güç kaybetmiş olmakla birlikte, BÜSAM da yapılan ön değerlendirmeler ışığında, Anbar da birinci parti olacağı değerlendirilmektedir. Partinin öldürülen liderlerinden Abdulsattar Ebu Rişa, ABD ile El-Kaide yle mücadele amaçlı ittifak yapan ilk Sünni liderlerden biridir. Anayasa Partisi: Maliki 2006 da Başbakanlığa getirildiğinde İçişleri Bakanı olarak atanan Bolani nin önderliğindeki parti, özellikle Bolani nin görev yaptığı dönemde Sadr cı unsurların İç İşleri Bakanlığına (özellikle Irak Ulusal Polisine) sızdığı suçlamalarıyla karşılaşmıştır. Seçimler öncesinde Maliki ile ittifak arayışına giren Bolani, sonrasında Uyanış Konseyi ile anlaşmaya varmıştır. Partideki diğer unsurlar, eski Baasçılardan olan ancak ABD sonrası dönemde Şiilere karşı söylemlerini yumuşatan Abdulgafur el-samurai, eski Savunma Bakanı Sadun el-dulaimi ve Anbarlı aşiret liderlerinden Azzam el Tamimi dir. Parti nin Anbar da başarılı bir profil çizeceği değerlendirilmektedir. Tarık Haşimi 14 Ayrıntılı bilgi için bkz. 13

16 Irak Ulusal Hareketi Güçlü ve karizmatik kişiliğe sahip liderlerin varlığına dayanan parti Irak taki temel seküler unsurlardan biri olup, Irak Anayasası nın kabulü sırasında da net bir biçimde ifade edildiği üzere federalizm karşıtı olan ve Irak ın bütünlüğünü her fırsatta vurgulayan siyasilerden meydana gelmiştir. Irak Ulusal Uyumu: Geçici Hükümet in Başbakanı Iyad Allavi nin liderliğindeki parti 1991 de kurulmuş olup 2005 Aralık seçimlerinde Irak Ulusal Listesi ittifakında seçimlere katılmıştır. Allavi Şii olmasına rağmen seküler tutumuyla ön plana çıkmaktadır. Irak Ulusal Diyalog Cephesi: Irak ın Arap kimliğini her seferinde vurgulayan eski Baaşçılardan Salih el-mutlak ın liderliğini yaptığı parti 2010 seçimleri öncesinde liderinin seçime katılımının yasaklanmasıyla gündeme gelmiştir. El Mutlak, federalizmi kabul ettiği gerekçesiyle 2005 Aralık seçimlerinde Tavafuk la ortaklığı yapmayı reddetmiştir. Yenilenme Listesi: Irak Devlet Başkanı Yardımcısı olan Tarık el- Haşimi nin kurduğu partinin birçok üyesi Irak İslami Partisi menşelidir. Haşimi, özellikle Irak ın bütünlüğünü savunan söylemleri ve ayrılıkçı Kürt taleplerini göğüsleyen lider olarak bilinmektedir 15. Söz konusu Iraklı siyasetçiye ilişkin BÜSAM ca yapılan analizler, Haşimi nin Sünni Arap siyasetinin kilit figürlerinden biri olarak güçleneceği ve önemli politik pozisyonları doldurmayı sürdüreceği yönündedir. Hadbaa Partisi: 2009 Vilayet Konseyi Seçimleri nde, konseyde ekseriyeti oluşturan Kürtlere karşı kurulan oluşum, seçimlerden büyük bir zaferle ayrılmış ve Kürtlerin kazanımlarını kaybetmeye başladıkları yönünde somut deliller ortaya çıkarmıştır. Partinin Ninova genelinde zafere yakın olduğu değerlendirmeleri yapılmaktadır. Koalisyonu oluşturan beş liderden ikisinin seçimlere katılmasının yasaklanmasına ilişkin olaylar süreci, koalisyonun Irak politik denkleminde oynaması olası rol açısından önem teşkil etmekte olup; anılan durumun, seçimlerde mağdur olarak algılanmalarına ve oy artışına neden olması da ihtimal dahilindedir. 15 BÜSAM, Irak: Gelecek Senaryoları İstanbul,

17 Ahmed Ebu Rişa 4.2. Şii Arap Gruplar Irak taki Şii unsurların oluşturduğu siyasi yelpazenin dağılımı ve anılan unsurların temel özelliklerinin ortaya konması kapsamında BÜSAM (2009) tarafından yayımlanan Irak: Gelecek Senaryoları adlı çalışmada geçen: Şii Arap gruplar, Sünni Araplar gibi; çok parçalı, liderlik figürlerinden yoksun bir yapıyı haiz değillerdir. Bunun yerine daha temel ve nicelik bakımından az parçalı, grup disiplini yüksek ve önemli karizmatik liderlik figürlerine sahip bir karakteristik ortaya koymaktadırlar değerlendirmesi, 2010 parlamento seçimleri analizlerinde de temel teşkil etmektedir. Şii unsurların Irak demografik yapısının %60 ını oluşturduğu ve Parlamento daki sandalye sayısının 275 ten 325 e çıktığı verileri birlikte değerlendirilirse ki anılan artışa ek olarak telafi sandalyelerinin de 45 ten 15 e düşürüldüğü ve bahsi geçen hususta en çok tepkinin Sünniler tarafından gösterildiği unutulmamalıdır ortaya çıkan sonuç 2010 seçimleri sonrası oluşacak Parlamento denkleminde Şiilerin büyük çoğunluğu oluşturacağı yönündedir. Gelinen noktada bu büyük oranın Şii koalisyonları arasında nasıl bölüşüleceği, belki de Irak ın 2012 sonrası siyasi ajandasına zemin teşkil edecektir. Yukarıda belirtilen temel özellik doğrultusunda Irak ta Şiilerin oluşturduğu 15

18 iki büyük koalisyon bulunmakta; oluşumlardan biri, kendisini Irak ın bütününü kapsar şekilde konumlandırmakta (Hukuk Devleti Koalisyonu); diğeri ise Şiilik temelinde hareket etmektedir Hukuk Devleti Koalisyonu Mevcut Irak Başbakanı Nuri el-maliki nin lider figür olarak ön plana çıktığı Hukuk Devleti Koalisyonu yapısal olarak, Maliki nin Dava Partisi ve mikro düzeyde çeşitli etnik ve mezhepsel politik aktörün birleşimi şeklindedir. Anılan başarılı birleşimi ve mikro siyaset anlayışını 2009 Vilayet Konseyi Seçimleri ne yansıtan Maliki, vilayetler düzeyindeki toplam 440 sandalyeden 126 sını kazanmış; Bağdat, Basra, Necef, Babil gibi birçok yerde önemli siyasi güç elde etmiştir. Maliki ve koalisyonunun gücü mezhepsel veya etnik kimlikten gelmemektedir. Zira, etnik kimlik vurgusunda özellikle eski Baasçıların başını çektiği Sünni koalisyonlar; mezhepsel kimlik vurgusunda ise arkasında İran ın açık desteği olan Sadr ve Irak İslam Yüksek Konseyi (IİYK) gibi unsurlar ön plana çıkmaktadır. Maliki nin temel başarısı: Uygun bir uluslararası konjonktürde, bölge ülkelerini karşısına almaksızın hareket etmesi, Rasyonel Sünni unsurların da arzu edeceği üzere Iraklılık kimliğini vurgulayarak, ABD nin Irak ta güvenliğin tesisi çalışmalarına tam onay veren bir tavır takınması ve Irak Güvenlik Güçleri ni gerektiğinde ciddi politik sonuçlar doğurabilecek bir şekilde (Örn. Sadr yanlılarının bastırılması, Uyanış ın önde gelen figürlerinin tutuklanması vb.) kullanması şeklinde formüle edilebilir. Maliki, 2005 yılında ortaklık yaptığı, 275 sandalyeden 128 ini kazandığı IİYK ve Sadr grubu ile 2009 yılı boyunca seçim ortaklığı pazarlığına girişmiş; ancak kazanılacak sandalyelerin yaklaşık %55 ini istemesi ve bu isteğinin reddedilmesi üzerine seçimlere, 2009 Ocak ta olduğu gibi, yerel ortaklıklarla gireceğini göstermiştir. 16 Ayrıntılı bilgi için bkz. 16

19 Nuri el-maliki Anılan ortaklıklardan en önemlisi Anbar Uyanış Konseyi nin 2007 de üçe bölünmesi sonucu ortaya çıkan göreli küçük parçalarından Anbar Ulusal Kurtuluş Cephesi ile gerçekleştirdiği koalisyondur. Bir diğer önemli ortak ise Tavafuk un eski parçalarından ülkenin önde gelen Sünni siyasi aktörlerinden Abd Mutlak el- Cabbouri nin Bağımsız Arap Hareketi olmuştur. Maliki nin gerçekleştirdiği diğer ortaklıklar ise Feyli Kürtler, seküler Şii unsurlar ve Savunma Bakanı Abdulkadir el- Ubeydi gibi bağımsız ılımlı Sünnilerdir Irak Ulusal İttifakı Irak Parlamentosu nda iktidar ortağı konumunda bulunan IİYK, Sadr grubu ve Fazilet Partisi temelinde oluşturulan Irak Ulusal İttifakı unsurları seçimlere Maliki nin bir adım gerisinde girmektedirler Ağustosu nda Başbakan Maliki ile yapılan seçim pazarlığından bir sonuç çıkmaması üzerine Fazilet Partisi ni de koalisyona katarak seçimlere hazırlanan oluşumun başlıca kısıtları: En köklü ve büyük ortaklardan biri olan IİYK nin lideri Abdul Aziz el- Hekim in, her ne kadar oğlu Ammar el-hekim bir süredir babasının işlerini devralmış olsa da 17, ölmüş olması ve anılan durumun karizmatik liderliğin en üst düzeyde etkin olduğu Şiiler arasındaki olası etkileri, Tıpkı IİYK daki karizmatik figür eksikliğinde olduğu gibi, Sadr grubunun, lideri Mukteda el-sadr ın 2008 de Mehdi Ordusu na vurulan 17 BÜSAM, Irak: Gelecek Senaryoları İstanbul,

20 darbe sonrasında dini eğitimini tamamlamak ve can güvenliği için İran- Kum a gitmesi üzerine Irak politik denkleminde fiziksel anlamda bulunamaması, Fazilet Partisi nin, özellikle de güçlü olduğu Basra da, birçok yolsuzluk suçlamasına karışmış olması 18, Ortaklardan Bedir Organizasyonu nun aslen IİYK nın askeri kanadını oluşturan Bedir Tugayları nın dağıtılması sonucu kurulmuş olması ve söz konusu paramiliter yapının 2008 de Maliki tarafından Sadr a karşı savaşmaya davet edilebilecek kadar politik bir unsur olduğu hususunda fazlasıyla kuşku bulunması, şeklinde özetlenebilir. Ammar el-hekim Tüm bu faktörlere karşın yukarıda aktarılan ortakların seçimlerde halk üzerinde etkili olabilecek sosyal, popülist politikalara önem vermeleri ve ekonomik destekten yoksun olmamaları önemli bir avantaj olarak göze çarpmaktadır. Belirtilenlerin yanı sıra, bireysel olarak Ahmed el-çelebi ve İbrahim el-caferi gibi önde gelen Şii figürlerin koalisyonda yer almalarının, yalnızca manevi bir desteğe değil; oylarda aritmetik bir artışa da neden olacağı düşünülmektedir. Matematiksel bir perspektifle bakıldığında; 2009 Ocak seçimleri baz alınırsa, koalisyona katılan gruplar 440 vilayet sandalyesinden 127 sini almıştır. Ancak topluca yaratacakları gücün 18 BÜSAM, Irak: Gelecek Senaryoları İstanbul,

21 yukarıdaki kısıtlar ve avantajlar çerçevesinde ne olacağı hususu belirsizliğini korumaktadır. TABLO 5: 2005 ve 2009 Irak Yerel Seçimlerinde Bazı Vilayetlerde Dava ve IİYK Partilerinin Oylarının Karşılaştırılması DAVA IİYK DAVA IİYK BAĞDAT 31,30 54,90 38,00 5,40 BABİL 4,80 36,50 12,50 8,20 BASRA 7,30 48,70 37,00 11,60 MUTHANNA 9,70 19,50 10,90 9,30 NECEF 26,80 46,30 16,20 14,80 KADİSİYE 12,10 53,60 23,10 11,70 VASİT 4,80 12,10 15,30 10,00 Kaynak: Tepav, 2009 Görüldüğü üzere Şii kökenli gruplar esas olarak, Irak ta yaşayan tüm unsurlara hitap edebilme kapasitesi temelinde ayrışmaktadırlar. Anılan gruplar arasındaki ikincil farklılıkları yaratan parametreler hususundaki görüşümüz ise önceki analizlerimizde ortaya koyulan değerlendirmelerle paraleldir. Daha açık bir ifadeyle; İki grup arasında var olan diğer önemli farklılıklar; İran a ilişkin tutumları ve federalizm konusundaki görüş ayrılıkları olarak sıralanmaktadır. Irak ta var olan tüm Şii gruplar İran la ilişki içinde olsa da Dava Partisi nin daha merkeziyetçi tutumu ile Irak İslam Yüksek Konseyi nden ayrıldığı söylenebilir. IİYK, Irak ın güneyinde Şii nüfusun ağırlıkta olduğu dokuz vilayetin birleşmesiyle oluşacak bir bölgenin oluşturulmasını savunmakta, Maliki yönetimi ise buna karşı çıkmaktadır Kürt Gruplar Anımsanacak olursa, 2010 seçimlerine sessiz bir şekilde hazırlanan Kürt grupların söz konusu sükunetlerinin temel nedenleri, BÜSAM tarafından hazırlanan 2009 yılı değerlendirmelerini kapsayan 2009 Nasıl Geçti, 2010 da Neler Bekleniyor? çalışmasında analiz edilmişti. Bu hususta analizlerimizin odak noktası; Irak ve dünya genelinde hüküm süren askeri-siyasi konjonktürün fait accompli 19

22 girişimlere müsait olmayışı ve ABD nin 2011 sonu itibariyle çekileceği Irak ta güvenlik ve istikrara önem vermesi olmuştu. Farklı bir anlatımla, Kürtlerin seçimlerde dikkatlerini yoğunlaştırmaları gereken asıl vilayetlerin, Diyala, Ninova ve Kerkük, Irak genelinde Şii-Sünni ayrımı gözetmeksizin ulusal bir mesele haline gelmiş olması Kürtler için önemli bir engel haline gelmiştir. Dolayısıyla Kürtler, ayrışmış görülen Şii ve Sünni Arapları, revizyonist politikaları sonucu, ortak bir Arap mağduriyeti yaratmak suretiyle, belirli vilayetlerde kısmen birleştirmiş görünmektedir. Her ne kadar parlamento seçimleri Irak özelinde Kürt temsili anlamına geldiği için iç politik sorunlar ajandalarında pek olmayacaksa da, 2009 seçimlerinde beklenmeyen bir başarı gösteren Değişim Hareketi nin (Goran) 2010 seçimleri ve müteakip süreçteki rolü bir diğer merak konusudur. Kürtler 2010 seçimlerine, mevcut durumda, bir büyük koalisyon ve iki yerel güce sahip partiyle katılacaklardır Kürdistan Demokratik Yurtsever İttifakı 1997 de aralarında ateşkes yapan iki büyük Kürt partisinin ortaklığına dayanan oluşum, işgal sonrası Irak taki tüm seçimlere birlikte katılmıştır. Özellikle 2005 Aralık seçimleri öncesinde parlamentonun %30 una yakınını elinde tutan Kürt ittifakı, birlikteliklerinden doğan sinerjiyle sembolik bir makam olarak nitelendirilse de Cumhurbaşkanlığı koltuğunu ele geçirmeyi başarmış, anayasa hazırlanması sürecinde etkin rol oynamış, KBY nin altyapısının oluşturulması ve otonomisinin kurumsallaştırılmasında önemli mesafe almıştır. İttifak iki temel Kürt partisinden meydana gelmektedir: Kürdistan Demokratik Partisi (KDP): 1946 da mevcut lider Mesud Barzani nin babası Molla Mustafa Barzani tarafından kurulan parti, yıllarca Kuzey Irak taki Kürt etnik kimliğinin temsilcisi olmuştur. Köklü ve güçlü grup disiplini olan parti, Türkiye-Irak sınır kapılarını kontrol ettiği için önemli bir ekonomik güce de sahiptir. Köklerinde Kürt bağımsız devleti pratiğini de barındıran partinin lideri Mesud Barzani aynı zamanda Kürt Bölgesel Yönetimi nin de başkanı olup. Erbil partinin kalesi durumundadır, Dohuk ta da parti yandaşları ekseriyeti oluşturmaktadır. Kürdistan Yurtsever Birliği (KYB): 1970 lerde KDP den ayrılan Celal Talabani tarafından kurulan parti KBY içinde nüfus ve şehirleşme 20

23 açısından en gelişmiş vilayet durumundaki Süleymaniye merkezlidir. KDP ile yapılan özel anlaşma gereği 2009 KBY Vilayet Seçimleri sonrası dönemde Dr. Berham Salih idaresinde KBY başbakanlığını devralan partinin kurucu başkanı Talabani de halihazırda Irak Cumhurbaşkanı dır. Talabani nin sağlık durumundaki bozukluklar parti içi iktidar çekişmelerinin yaşanmasına neden olmakta, anılan çekişmeler 2009 yılında Değişim Hareketi nde gözlemlendiği üzere büyük kopuşlara neden olabilmektedir Değişim Hareketi (Goran) 2009 yılında KYB den koparak Neşirvan Mustafa liderliğinde kurulan Değişim Hareketi nin merkezi, KYB nin de merkezi olan Süleymaniye dir seçimlerinde beklenenin üzerinde bir performans gösteren Goran, salt iç politik ajandayla anılan başarıya ulaşmış, Süleymaniye de oyların yarısını kazanmıştır. İdeolojik temelde KDP ya da KYB den ayrışmayan Goran ın medya organı Vuşa aracılığıyla yolsuzlukları ve kemikleşmiş aşiret yapısını gündeme getirerek aldığı oy, bölgenin siyasi parametrelerini değerlendiren analistler açısından da ilgi çekici olmuştur. Henüz kesinleşmemekle birlikte partinin 2010 seçimlerine ayrı katılacağı; ancak parlamento içinde KDP-KYB ittifakıyla birlikte hareket edeceği değerlendirilmektedir Kürdistan İslami Birliği (KİB) Selahaddin Bahaddin in liderliğini yaptığı parti 2009 KBY seçimlerinde 13 sandalye kazanarak Kürt siyasi arenasında, sınırlı da olsa, varlığını hissettirmiştir. İslamcı bir çizgisi olan Dohuk merkezli KİB in Müslüman Kardeşler örgütüyle de bağları olduğu söylenmektedir. 21

24 KDP lideri Mesud Barzani Goran lideri Neşirvan Mustafa TABLO 6: KBY 2009 Parlamento Seçimleri 5. Sonuç ve Genel Değerlendirme Irak genelinde yapılacak Parlamento seçimleri, ABD güçlerinin Irak tan ayrılma tarihi olan 2011 sonuna kadar Irak ın güvenli bir ülke haline geldiği izleniminin uluslararası kamuoyuna verilmesi açısından önem taşımaktadır. Seçimler, hem 2012 sonrası dönemde siyasi grupların olası çatışma alanlarının saptanması, hem de kırılmaların hangi nedenlerle yaşanabileceğinin anlaşılması açısından dikkatle takip 22

25 edilmeli, seçim sonrası analizler Irak ın özgün nitelikleri dikkate alınarak yapılması gerektiği görüşündeyiz seçimlerinde değerlendirilmesi gereken hususlara geçmeden, 2010 seçimlerinin önemli bir veri kaynağı olarak nitelendirilebilecek 2009 seçimleri ve müteakip durumu kapsayan analizlerimizin de yer aldığı Irak: Gelecek Senaryoları başlıklı BÜSAM çalışmasında ortaya koyulan görüşlerimizin bir kez daha aktarılmasının yararlı olacağı değerlendirilmektedir: Seçim sonuçlarının tartışmasız galibi, halihazırda Başbakanlık görevini yürüten Nuri El Maliki nin partisi El Dava nın listesi olan Hukuk Devleti Listesi olmuştur. Seçimlerin yapıldığı 14 vilayetin 9 undan zaferle ayrılan Hukuk Devleti Listesi, Şii nüfusun yoğun olduğu bölgelerde rakip listeleri geçmeyi başarmıştır. Seçimler, dini vurgu yapan liste ve partilerin genel olarak gerilemesi ile sonuçlanmıştır. Irak İslam Yüksek Konseyi önemli derecede gerileme yaşamıştır. İran la olan ilişkisinin yarattığı rahatsızlığın belirtilen durumda etkili olduğu değerlendirilmektedir. Irak İslam Yüksek Konseyi ve Sadr Grubunun zayıflaması Nuri El Maliki nin partisi El Dava için önemli bir avantajı beraberinde getirmiş ve Hukuk Devleti listesi, Maliki nin aşiret liderleri ile kurduğu iyi ilişkiye de bağlı olarak Şii rakiplerini geçmeyi başarmıştır. Bağdat Güvenlik Planı ve Irak Güvenlik Güçleri nin destek alarak yaptığı operasyonlar, göreli istikrarlı ve şiddetin azaldığı bir dönemde Maliki nin güvenliğin tesisinde başarılı olduğu algısı yaratmıştır yılında direnişin de etkisi ile ilk seçimleri boykot eden Sünniler, bu seçimlere aktif olarak katılmışlardır. Sünni grupların Diyala ve Ninova vilayetlerinde birinci sırada yer alması, söz konusu yerlerin demografik yapıları, etnik ve mezhepsel dağılımı ve şiddet eylemleri geçmişi bağlamında göz önünde bulundurulduğunda, önemli bir durum olarak değerlendirilmektedir. Belirtilen vilayetler, Kürt gruplarının sınırların genişlemesine yönelik olarak tek taraflı yaptığı girişimlerden dolayı merkezi yönetimle aralarında çıkabilecek bir çatışmanın ön cepheleri olarak görülmektedir. Ayrıca, Diyala vilayeti, Şii 23

26 Arap ve Sünni Arap grupların bir arada yaşadığı bir bölge olduğu ve geçmişte yaşanan mezhepsel çatışmalar sırasında birçok saldırının söz konusu vilayette gerçekleştirildiği de göz önünde bulundurulduğunda, olası bir mezhepsel çatışmanın patlak verebileceği bölgelerden birisi olarak dikkate alınmaktadır. Vilayet seçimleri merkeziyetçi ve milliyetçi söylem geliştiren partilerin yükselişte olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda federalizm ve bölünme tartışmalarının bir tepki yarattığı gözlemlenmektedir. Güvenliğin tesisi, değişik grupların çıkarlarına atıfta bulunulması, merkeziyetçi ve milliyetçi tutum sergilenmesi ve SOFA Antlaşması nın imzalanması sürecinde başarılı bir müzakere yürütülmesi gibi konularda itibarını arttıran Maliki ve El Dava partisinin, Ocak 2010 da yapılacak parlamento seçimlerinde üstünlüğünü sürdürmesinin güçlü bir olasılık olduğu öngörülmektedir. Sözü edilen analizler ışığında Irak 2010 seçimleri değerlendirilirken; Irak ta koalisyonların çok değişken nitelikler taşıdığı ve bu yüzden seçim sonuçları hakkında net ve kesin değerlendirmeler yapılmasının oldukça güç olduğu, Seçim yasasındaki değişiklerle 2005 ten beri siyasi arenada güç kaybeden Kürtlerin düşüşünün 2010 seçimlerinde de devam edeceği, basit bir aritmetikle sandalyeyi bulamamasının söz konusu düşüşü somutlaştıracağı, Özellikle KDP-KYB ortaklığının anılan düşüşünün yalnızca merkezi yapılar özelinde kalması durumunda, Kürt ayrılıkçı hareketlerinin de mağduriyet psikolojisi üzerinden yükselebileceği, Kürtleri 2012 ve sonrasına taşıyan politik süreçte; 2009 seçimleri sonrası zor durumda kalan KYB ye KDP tarafından gösterilen sadakatin devamı ya da sonlanması, Goran ın KYB deki kopuş sürecini hızlandırması ve hatta KYB nin yerini alacak bir güce dönüşme ihtimali ve her ne kadar seçime ayrı girseler de Kürt partilerinin Bağdat ta birbirlerine karşı takınacakları tavır Kürtler açısından belirleyici olacak, risk ve avantajlar yaratabilme potansiyelini barındıracaktır. 24

27 2010 sonrası dönemde Sünnilerin politik denkleme tam olarak dahil olacağı değerlendirilirse, Talabani sonrası bir ve Kürt Cumhurbaşkanı nın göreve gelmesi olasılığının uzak olduğu ve Kürtlerin Başkan Yardımcılığı makamıyla tatmin edilmeye çalışılabileceği, Irak taki son bombalamalarla birlikte değerlendirildiğinde oyların büyük bir kısmının halen güvenliğin sağlanmasına yönelik propaganda ve algılara olarak verileceği, Anılan güvenlik hususunun Maliki adına güvenliği büyük ölçüde tesis edebilen, ya da hala tam olarak tesis edememiş kişi tanımlamasıyla avantaj ya da dezavantaj yaratabileceği, Maliki nin görünen merkezi kimliğinin artık kendisi tarafında da retoriğe dönüştürüldüğü ve böylece IİYK, Sadr ve Fazilet gibi unsurların birleşimiyle Şii kimliğine yapılması olası vurgu gücünün potansiyel olarak Irak Ulusal İttifakına geçtiği, Özellikle son dönemde Şii hacılara yönelik saldırılar gibi olayların mezhepsel temelde bölünmeyi artırabileceği ve mezhepsel ayrışmanın güçlenmesinin Maliki nin aleyhine, IİYK ve Sadr grubunun lehine olduğu, 2012 sonrası Irak ta liderliğin, olası bir bölünme ikili gerçekleşirse (Arap Kürt) Maliki de, üçlü gerçekleşirse (Sünni-Şii-Kürt) IİYK da ve(ya) Sadr grubunda olacağı, Ammar El-Hekim in Türkiye ziyaretinin bir kamu diplomasisi çalışması, Irak ta ABD ile uyumlu tavrının da Şii ritüelinin bir parçası olan, düşmana karşı gerektiği zaman uyumlu görünmeyi de öngören takiyye olabileceği, 25

28 ABD nin bir yol kazası yaşanmadan Irak tan çekilme arzusunun, anılan ülkenin rasyonel karar vericilerinin Maliki nin seçimleri kazanması yönünde tutum almasına sebep olabileceği, Mezhepsel dağılımın göz önünde bulundurulduğu, ancak homojen ittifaklar oluşmadığı da hesaba katıldığında; 2010 seçimlerinin Irak ta koalisyonu gündeme getirmesinin bir gerçeklik olduğu öngörüsünde bulunulması mümkündür. Irak 2010 Parlamento Seçimleri Iraklılık kimliğinin ne kadar benimsendiğini ortaya koyarak bölge ülkeleri açısından da Irak taki toplumsal fayların tahlil edilebilmesini sağlayacaktır. Maliki nin İran Meclis Başkanı Laricani nin ziyareti sonrasında yaptığı İran (Irak genelinde bir Şii ittifakı için) üzerimize çok baskı yapıyor 19 sözleri de seçimlerin bölgesel ve uluslararası boyutunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Son tablo henüz net olarak ortaya çıkmamış olsa da Türkiye nin tıpkı Ammar el-hekim in ziyaretinde olduğu gibi Irak taki farklı gruplarla temasını sürdürmesi gerektiği ortadadır. Yalnızca makro düzeyde değil, mikro düzeyde de Türkiye nin Irak içinde müttefikler bulması önem arz etmekte, bu bağlamda, Ankara yı ilgilendiren hassas güvenlik ortamı göz önünde bulundurularak, Irak ve Kuzey Irak ta ilişkilerini çeşitlendirmesi ve Goran la da temaslarda bulunması faydalı olabilecektir. Bu kadar çok denklem ve oyuncuyu barındıran Irak ta, Türkiye nin ilişkilerinin Bağdat merkezi yönetimi ve KBY içinde KDP KYB ile sınırlı olması, rasyonel bir yaklaşım kimliğinde değerlendirilmemektedir. Zira, Irak iç siyasetinde olduğu gibi, Irak a yönelik dış ilişkiler geliştirilmesinde de mikro siyasetin önemi büyüktür. Ek olarak, 2009 Nasıl Geçti, 2010 da Neler Bekleniyor başlıklı BÜSAM çalışmasında yer alan, ABD nin seçimler öncesinde Irak ın kuzeyinde tartışmalı bölgelere asker konuşlandırmasına ilişkin analizlerimiz, seçim sonrası ortama ililşkin değerlendirmelerde bulunacaklara yararlı olması açısından yeniden anımsatılacaktır: Bilindiği üzere ABD Güçleri Irak olarak adlandırılan kuvvetin, kuzey güçleri ve 3. Piyade Tümeni Komutanı Tümgeneral Anthony Cucolo, Mart 2010 da yapılması planlanan Irak Parlamento Seçimleri nde emniyeti sağlayabilmek amacıyla, Kürtler ile Araplar arasında ihtilaflı bölgeleri teşkil eden hatta yerleşeceklerini açıklamıştır. 19 Ayrıntılı bilgi için bkz. 26

29 in üzerinde askeri mevcudu içeren bir gücün, anılan bölgelerde yerleşmesi anlamına gelen söz konusu yeniden konuşlanma faaliyeti çok farklı sonuçları beraberinde getirebilir. General Cucolo nun 13 Ocak 2010 tarihli video konferansta vurguladığı gibi 20 tartışmalı bölgelerde Arap Kürt gerilimi (Tümg. Cucolo nun kendi ifadesi ile) bir fay hattı oluşturmakta ve önemli ölçüde çatışma potansiyeli arz etmektedir. Ayrıca sözü edilen gerilimi tırmandırmak isteyen bazı radikal direnişçi hücreler de ihtilaflı alanlarda varlıklarını sürdürmektedirler. Kanımızca bu noktada, ihtilaflı bölgelere yerleşecek olan ABD güçlerinin fonksiyon ve görevlerine ilişkin dikkatle değerlendirilmesi gereken birkaç temel nokta bulunmaktadır: İncelemeye konu birliklerin deklare edilen görevleri seçim öncesi ve esnasında güvenli bir ortam oluşturmak, Kürt Arap gerginliğinde negatif enerji yüklü fayların aktive olmasını önlemektir. Gerek sözü edilen görev, gerek 2008 yılında Irak Güvenlik Güçleri ile Peşmerge nin Diyala ve Ninova vilayetlerinde karşı karşıya gelmesi ve gerekse ihtilaflı bölgelerdeki 2009 Vilayet Konseyi seçim sonuçları (KDP ve KYB ye karşı oluşturulan Arap koalisyonları), Irak ta Kürtler ile Araplar arasında, General Cucolo nun da ifade ettiği üzere 21, önemli fay hatları olduğunu göstermektedir. Anılan faylar aynı zamanda, 2012 ve sonrası Irak denkleminin potansiyel çatışma alanlarından birini de yansıtmaktadır. Konuya farklı bir yaklaşımla bakıldığında, her ne kadar 2003 sonrası tablodan sistematik olarak dışlansalar da, Kürt Arap ihtilaflı alanları olarak adlandırılan bölgeler içinde Türkmenlerin ekseriyeti oluşturduğu ve tarihsel olarak Türkmen karakter taşıyan yerleşimlerin bulunduğu bir gerçektir. General Cucolo komutasındaki birliklerin konuşlanması planlanan yerlerin başında Telafer, Kerkük gibi yerleşimlerin geldiği bilinmektedir. 22 Dolayısıyla, sözü edilen askeri hareketliliğin, KBY nin sistematik olarak Türkmenlerin haklarını gasp etmesi üzerinde ne tür bir etki yaratacağı da ayrıca incelenmelidir. Paralel olarak, bugüne kadar Irak ta ABD nin, Türkmenleri önceleyen ya da en azından denklemin bir parçası olarak kabul ederek üzerlerindeki Iraklı Kürt baskısını engelleyen bir tutum geliştirmediği anımsanmalıdır. Bu bağlamda, bugüne kadar sunulan BÜSAM çalışmalarında, Kerkük te KBY nin olası bir fait accompli girişiminin bedelinin çok ağır olacağı, bu nedenle Erbil in, rasyonel ölçütlerle, böyle bir adımı atmayacağı değerlendirilmişti. Dolayısıyla, sözü edilen ABD unsurlarının Kerkük te bir fait accompli girişimi karşısında nasıl tavır alacakları, kritik önemde görülmektedir. 20 ABD Güçleri Irak Resmi İnternet Sitesi < DoD News Briefing with Major Gen. Anthony Cucolo, U.S. Division North, via videoconference from Iraq, 13 Jan ABD Güçleri Irak Resmi İnternet Sitesi < DoD News Briefing with Major Gen. Anthony Cucolo, U.S. Division North, via videoconference from Iraq, 13 Jan Ümit Özdağ, Amerikan Ordusu Kuzey Irak a Yerleşiyor mu?, [web] 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü İnternet Sitesi <21yyte.org>, 18 Ocak

30 KBY bünyesinde KDP ve KYB ye bağlı peşmerge güçlerinin birleştirilmesi çalışmaları ve her iki grup için tek bir Peşmerge Bakanlığı kurulması ile KBY içinde askeri entegrasyon çabaları çok önemli bir aşamaya gelmiştir. Bununla birlikte, KBY den gelecek unsurlar ile oluşturulması planlanan Irak Güvenlik Güçleri ne bağlı iki tümen halen hayata geçirilememiştir ve Erbil in gereken birlikleri IGG komutasına vermeyeceğine ilişkin güçlü emareler mevcuttur. Yine, KBY bünyesinde içi doldurulmamış çok sayıda tugay teşkilatının, kağıt üzerinde de olsa, bulunması; 2003 ten itibaren Erbil in bağımsız bir devlet gibi hareket etme eğilimi ve Barzani nin bağımsız Kürt Devleti için konjonktürün elverişli olmasını bekleyen tutumu; Erbil in, uygun koşullar altında uygulamaya koyacağı aktüel stratejisi hakkında önemli ipuçları vermektedir. KBY nin, IGG ve diğer Arap gruplarla olası çatışma alanlarına bir tampon unsur gibi konuşlanacak olan ABD birliklerinin misyon ve stratejilerinin, Erbil in gelecekteki statüsünü belirleme hususunda yaşamsal önemi haiz olacağı değerlendirilmektedir. BÜSAM analistlerince yapılan biyografik araştırmalar, General Cucolo nun; Bosna, Afganistan ve son olarak Irak ta çeşitli görevler icra etmiş, çatışma tecrübesi yüksek bir komutan olduğunu göstermektedir. Ayrıca ABD Piyade Okulu nda direktörlük yapmış, Pentagon Halkla İlişkiler departmanını yönetmiş olan Cucolo nun, akademik eğitimi kapsamında master derecesi de bulunmaktadır. 23 Gerek incelemeye konu generalin formasyonunun, gerekse komuta ettiği birliklerin nitelik ve niceliğinin seçimlerin güvenli biçimde yapılmasından daha karmaşık ve önemli görevlerin icrasına olanak tanımakta olduğu değerlendirilmektedir. Önceki iki maddede aktarılanlarla birlikte düşünüldüğünde; Irak ın kuzeyinde, Kerkük ü de kapsayan geniş bir eksene yerleşecek ABD unsurlarının, parlamento seçimlerinin ardından ve özellikle Obama nın çekilme planına göre Irak taki ABD askeri varlığının e düşeceği 2010 yazından sonra, ne ölçüde muhafaza edileceği kritik önem kazanmaktadır. Zira 2011 sonuna kadar ABD askeri varlığı, 2009 öncesi konumuna göre büyük ölçüde azalacaktır ancak en az mevcutlu ABD askeri unsurlarının Arap Kürt ihtilaflı bölgelerinde konuşlanması 2012 ve sonrası statükoyu belirleyecek sonuçlar doğurabilecektir. Son olarak belirtilmelidir ki, Irak ve Afganistan ın birçok sorunlu bölgesinde ABD askeri varlığının bizatihi kendisi istikrarsızlık faktörü olabilmekte ve direnişçi unsurlara propaganda zemini kazandırabilmektedir. Dolayısıyla, General Cucolo komutasındaki 23 < 20 Ocak

31 unsurların, ihtilaflı bölgelere yerleşerek KBY yanlısı bir tutum sergilemelerinin, direnişi ve ayrışmayı körükleyici bir etki göstermesi de muhtemel görülmektedir. 29

Kuzey Irak ta Siyasi Dengeler ve Bağımsızlık Referandumu Kararı. Ali SEMİN. BİLGESAM Orta Doğu ve Güvenlik Uzmanı

Kuzey Irak ta Siyasi Dengeler ve Bağımsızlık Referandumu Kararı. Ali SEMİN. BİLGESAM Orta Doğu ve Güvenlik Uzmanı Orta Doğu Kuzey Irak ta Siyasi Dengeler ve Bağımsızlık Referandumu Kararı Ali SEMİN BİLGESAM Orta Doğu ve Güvenlik Uzmanı 56 Stratejist - Temmuz 2017/2 Orta Doğu da genel olarak yaşanan bölgesel kriz ve

Detaylı

ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ

ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ Hazırlayanlar: Habib Hürmüzlü, ORSAM Danışmanı / Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı / Temmuz - Ağustos 2013 - Sayı: 27 15 Temmuz 2013: Tuzhurmatu olaylarının araştırılması

Detaylı

IKBY-Irak Merkezi Hükümeti Çekişmesi ve Türkmenlerin Durumu

IKBY-Irak Merkezi Hükümeti Çekişmesi ve Türkmenlerin Durumu IKBY-Irak Merkezi Hükümeti Çekişmesi ve Türkmenlerin Durumu Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı Irak ta 7 Mart 2010 seçimlerinin ardından hükümet kurma konusunda siyasi çekişmenin etkileri halen devam

Detaylı

Koalisyon Pazarlıkları ve Olası Hükümet Formülleri. Maliki'nin Türkiye Ziyareti ve Irak'ta Yeni Hükümet Kurma Senaryoları

Koalisyon Pazarlıkları ve Olası Hükümet Formülleri. Maliki'nin Türkiye Ziyareti ve Irak'ta Yeni Hükümet Kurma Senaryoları 7 Mart 2010 seçimleri üzerinden yaklaşık 8 ay geçmesine rağmen Irak ta henüz bir hükümet kurulabilmiş değildir. Yeni hükümet kurma çalışmalarının yoğun bir şekilde sürdüğü Ekim 21 de Başbakan Maliki nin

Detaylı

ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ KARİKATÜRLERİN DİLİNDEN IRAK I ANLAMAK - 3 UNDERSTANDING IRAQ THROUGH CARTOONS 3

ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ KARİKATÜRLERİN DİLİNDEN IRAK I ANLAMAK - 3 UNDERSTANDING IRAQ THROUGH CARTOONS 3 KARİKATÜRLERİN DİLİNDEN IRAK I ANLAMAK - 3 UNDERSTANDING IRAQ THROUGH CARTOONS 3 - CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES KARİKATÜRLERİN DİLİNDEN IRAK I ANLAMAK - 3 UNDERSTANDING IRAQ THROUGH CARTOONS

Detaylı

Irak taki Gelişmeler ve Türkiye (II) Irak ta Bugünkü Durum

Irak taki Gelişmeler ve Türkiye (II) Irak ta Bugünkü Durum Irak ta Bugünkü Durum Irak taki Gelişmeler ve Türkiye (II) ABD nin Irak ı işgalinin en görünür sonuçları Irak ta siyasi gücün ve iktidarın kontrolünün Sünni azınlıktan Şii çoğunluğa geçmesi, Irak güvenlik

Detaylı

Irak ta Siyasi Kriz ve Şii Ulusal İttifakı

Irak ta Siyasi Kriz ve Şii Ulusal İttifakı Irak ta Siyasi Kriz ve Şii Ulusal İttifakı Sayfa 1 Irak ta Siyasi Kriz ve Şii Ulusal İttifakı Ali SEMİN Irak ta IŞİD terör örgütüne karşı verilen mücadele ülkenin siyasi ve askeri güç dengelerine de yansımaktadır.

Detaylı

Irak Yerel Seçimleri Ülkenin Geleceğine Dair Umut Veriyor

Irak Yerel Seçimleri Ülkenin Geleceğine Dair Umut Veriyor Irak Yerel Seçimleri Ülkenin Geleceğine Dair Umut Veriyor 9 Şubat 2009 Neslihan Kaptanoğlu Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Irak ta seçim süreci henüz tamamlanmadı. İlk defa uygulanan, çoğuna

Detaylı

İdris KARDAŞ Küresel Sorunlar Platformu Genel Koordinatörü

İdris KARDAŞ Küresel Sorunlar Platformu Genel Koordinatörü santralistanbul Küresel Sorunlar Platformu http://www.platformforglobalchallenges.org http://www.twitter.com/pgchallenges http://www.facebook.com/kureselsorunlarplatformu İdris KARDAŞ Küresel Sorunlar

Detaylı

TÜRKİYE TİPİ BAŞLANLIK SİSTEMİ MODEL ÖNERİSİ. 1. Başkanlık Sistemi Tartışmasının Temel Gerekçeleri

TÜRKİYE TİPİ BAŞLANLIK SİSTEMİ MODEL ÖNERİSİ. 1. Başkanlık Sistemi Tartışmasının Temel Gerekçeleri TÜRKİYE TİPİ BAŞLANLIK SİSTEMİ MODEL ÖNERİSİ Mehmet Uçum 1. Başkanlık Sistemi Tartışmasının Temel Gerekçeleri a. Tartışmanın Arka Planı Ülkemizde, hükümet biçimi olarak başkanlık sistemi tartışması yeni

Detaylı

Devrim Öncesinde Yemen

Devrim Öncesinde Yemen Yemen Devrimi Devrim Öncesinde Yemen Kuzey de Zeydiliğe mensup Husiler hiçbir zaman Yemen içinde entegre olamaması Yemen bütünlüğü için ciddi bir sorun olmuştur. Buna ilaveten 2009 yılında El-Kaide örgütünün

Detaylı

ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ

ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ Hazırlayanlar: Habib Hürmüzlü, ORSAM Danışmanı / Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı -HAZİRAN 2011- Sayı: 2 1 Haziran: Irak Türkmen Cephesi nin Kerkük İl Başkanlığı

Detaylı

Abdül Aziz El-Hekim in Ölümünün Ardından Irak İslam Yüksek Konseyi

Abdül Aziz El-Hekim in Ölümünün Ardından Irak İslam Yüksek Konseyi Abdül Aziz El-Hekim in Ölümünün Ardından Irak İslam Yüksek Konseyi 2007 yılında henüz 57 yaşındayken akciğer kanseri teşhisi konulması sonucunda kemoterapi görmeye başlayan Irak İslami Yüksek Konseyi (IİYK)

Detaylı

DİASPORA - 13 Mayıs

DİASPORA - 13 Mayıs DİASPORA - 13 Mayıs 2015 - Sayın Başkonsoloslar, Daimi Temsilciliklerimizin değerli mensupları, ABD de yerleşik Diasporalarımızın kıymetli temsilcileri, Bugün burada ilk kez ABD de yaşayan diaspora temsilcilerimizle

Detaylı

MUSUL OPERASYONU, IRAK IN GELECEĞİ VE TÜRKMENLER KONFERANSI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.11, ARALIK 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO.

MUSUL OPERASYONU, IRAK IN GELECEĞİ VE TÜRKMENLER KONFERANSI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.11, ARALIK 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO. TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ No.11, ARALIK 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO.11, ARALIK 2016 MUSUL OPERASYONU, IRAK IN GELECEĞİ VE TÜRKMENLER KONFERANSI 15 Aralık 2016 tarihinde ORSAM, TEPAV ve TOBB Ekonomi

Detaylı

IRAK: GELECEK SENARYOLARI

IRAK: GELECEK SENARYOLARI T.C. BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI GÜVENLİK VE STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ IRAK: GELECEK SENARYOLARI Analiz ve Projeksiyon Çalışması İSTANBUL Temmuz - 2009 İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ... 2 2. SÜNNİ ARAP

Detaylı

ULUSAL IRAK İTTİFAKI NIN ANALİZİ. Analysis of the Iraqi National Alliance. İnceleme. İnceleme >

ULUSAL IRAK İTTİFAKI NIN ANALİZİ. Analysis of the Iraqi National Alliance. İnceleme. İnceleme > > 33 Ulusal Irak İttifakı nın başbakan adayı İbrahim Caferi dir. > Ziya ABBAS Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Öğrencisi ULUSAL IRAK İTTİFAKI NIN ANALİZİ Analysis of the Iraqi National

Detaylı

Kerkük, Telafer, Kerkük...

Kerkük, Telafer, Kerkük... Kerkük, Telafer, Kerkük... P R O F. D R. Ü M İ T Ö Z D A Ğ A L A E D D İ N PA R M A K S I Z BAĞIMSIZ TÜRKMENELİ CUMHURİYETİ Kerkük Krizi ve Türkiye'nin Irak Politikası gerekçelerden vazgeçerek konuyu

Detaylı

ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE-İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.12, ARALIK 2016

ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE-İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.12, ARALIK 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ No.12, ARALIK 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO.12, ARALIK 2016 ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE-İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI 30 Kasım 2016 Çarşamba günü Ortadoğu Stratejik

Detaylı

KARİKATÜRLERİN DİLİNDEN IRAK I ANLAMAK - 1

KARİKATÜRLERİN DİLİNDEN IRAK I ANLAMAK - 1 Rapor No: 41, Mart 2011 KARİKATÜRLERİN DİLİNDEN IRAK I ANLAMAK - 1 UNDERSTANDING IRAQ THROUGH CARTOONS Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi Center for Mıddle Eastern Strategıc Studıes mezhepçilik Irak

Detaylı

Irak ta Yerel Seçimler Nereye Gidiyor?

Irak ta Yerel Seçimler Nereye Gidiyor? 19 Mart 2013 te Irak Bakanlar Kurulu tarafından Musul ve Anbar daki seçimlerin 6 ay içerisinde yapılmak koşuluyla ertelendiği açıklanmıştır. Irak ta Yerel Seçimler Nereye Gidiyor? Where Are the Local Elections

Detaylı

ULUSLARARASI KARADENİZ-KAFKAS KONGRESİ

ULUSLARARASI KARADENİZ-KAFKAS KONGRESİ STRATEJİK VİZYON BELGESİ ULUSLARARASI KARADENİZ-KAFKAS KONGRESİ Ekonomi, Enerji ve Güvenlik; Yeni Fırsatlar ( 20-22 Nisan 2016, Pullman İstanbul Otel, İstanbul ) Karadeniz - Kafkas coğrafyası, tarih boyunca

Detaylı

ORTADOĞU ARAŞTIRMALARI ANALİZ SERİSİ Bilgi Kültür Merkezi

ORTADOĞU ARAŞTIRMALARI ANALİZ SERİSİ Bilgi Kültür Merkezi ORTADOĞU ARAŞTIRMALARI ANALİZ SERİSİ Bilgi Kültür Merkezi 4/1/2013 No: 2 Kuzey Irak ta Milli, İslamcı Bir Parti: Rümeysa Eldoğan Giriş Kürdistan Bölgesel Yönetimi (KBY), 2005 yılında yapılan referandum

Detaylı

ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ

ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ Hazırlayanlar: Habib Hürmüzlü, ORSAM Danışmanı / Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı - Haziran 2012- Sayı: 14 4 Haziran 2012: Birleşmiş Milletler Irak Yardım Misyonu,

Detaylı

İRAN IN BÖLGESEL FAALİYETLERİ VE GÜÇ UNSURLARI ABDULLAH YEGİN

İRAN IN BÖLGESEL FAALİYETLERİ VE GÜÇ UNSURLARI ABDULLAH YEGİN İRAN IN BÖLGESEL FAALİYETLERİ VE GÜÇ UNSURLARI ABDULLAH YEGİN İRAN IN BÖLGESEL FAALİYETLERİ VE GÜÇ UNSURLARI İRAN IN BÖLGESEL FAALİYETLERİ VE GÜÇ UNSURLARI ABDULLAH YEGIN SETA Abdullah YEGİN İstanbul

Detaylı

Hükümet in TSK İçinde Oluşturduğu Paralel Yapılar; Cumhurbaşkanı ve AYİM nin Konumu..

Hükümet in TSK İçinde Oluşturduğu Paralel Yapılar; Cumhurbaşkanı ve AYİM nin Konumu.. 28 Nisan 2014 Basın Toplantısı Metni ; (Konuşmaya esas metin) Hükümet in TSK İçinde Oluşturduğu Paralel Yapılar; Cumhurbaşkanı ve AYİM nin Konumu.. -- Silahlı Kuvvetlerimizde 3-4 yıldan bu yana Hava Kuvvetleri

Detaylı

IRAK TA 2014 SEÇİMLERİ, IŞİD OPERASYONLARI VE IRAK IN GELECEĞİ ORSAM ORSAM

IRAK TA 2014 SEÇİMLERİ, IŞİD OPERASYONLARI VE IRAK IN GELECEĞİ ORSAM ORSAM IRAK TA 2014 SEÇİMLERİ, IŞİD OPERASYONLARI VE IRAK IN GELECEĞİ 1 ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ 2 IRAK TA 2014 SEÇİMLERİ, IŞİD OPERASYONLARI VE IRAK IN GELECEĞİ Rapor No: 190 Haziran 2014 ISBN:

Detaylı

ORSAM DA IRAK PARLAMENTO SEÇİM SONUÇLARI DEĞERLENDİRİLDİ. En Başarılı İsim Maliki, En Başarılı Liste Irakiye; Kaybedenler Şii Koalisyonu ve Goran

ORSAM DA IRAK PARLAMENTO SEÇİM SONUÇLARI DEĞERLENDİRİLDİ. En Başarılı İsim Maliki, En Başarılı Liste Irakiye; Kaybedenler Şii Koalisyonu ve Goran ORSAM DA IRAK PARLAMENTO SEÇİM SONUÇLARI DEĞERLENDİRİLDİ ORSAM da 7 Mart 2010 Irak Parlamento Seçimleri nin değerlendirildiği bir yuvarlak masa toplantısı yapıldı. 22 Mart ta yapılan toplantıda seçim sonuçlarının

Detaylı

Irak ta Kürt Partileri Arasındaki Rekabet Dinamikleri ve Kerkük Petrolü

Irak ta Kürt Partileri Arasındaki Rekabet Dinamikleri ve Kerkük Petrolü Irak ta Kürt Partileri Arasındaki Rekabet Dinamikleri ve Kerkük Petrolü Sayfa 1 Irak ta Kürt Partileri Arasındaki Rekabet Dinamikleri ve Kerkük Petrolü Ali SEMİN Irak ta IŞİD/DAEŞ terör örgütü ile yerel

Detaylı

23-29 Eylül 2013 SAYI: 5

23-29 Eylül 2013 SAYI: 5 23-29 Eylül 2013 SAYI: 5 GÜNDEM Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Parlamento Seçim Sonuçları ve Hükümet Senaryoları Irak Kürt Bölgesi ne Suriyeli Göç Dalgası ve Olası Etkiler Almanya Genel Seçim Sonucu ve Hükümet

Detaylı

NEDEN. Türk ye Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı S stem

NEDEN. Türk ye Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı S stem NEDEN Türk ye Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı S stem YERLi VE MiLLi BiR SiSTEM Türkiye, artık daha büyük. Dünyada söz söyleyen ülkeler arasında. Milletinin refahını artırmaya başladı. Dünyanın en büyük altyapı

Detaylı

ve Türkmenlerin Geleceği

ve Türkmenlerin Geleceği TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ No.18, EYLÜL 2017 Referanduma Doğru Irak ın ve Türkmenlerin Geleceği Konferansı 15 Eylül 2017 tarihinde ORSAM ve TEPAV işbirliğiyle Referanduma Doğru Irak ın ve Türkmenlerin Geleceği

Detaylı

SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER DOKTORA PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ ZORUNLU DERSLER. Modern Siyaset Teorisi

SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER DOKTORA PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ ZORUNLU DERSLER. Modern Siyaset Teorisi SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER DOKTORA PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ ZORUNLU DERSLER Modern Siyaset Teorisi Dersin Kodu SBU 601 Siyaset, iktidar, otorite, meşruiyet, siyaset sosyolojisi, modernizm,

Detaylı

TURAN: KERKÜK Ü IŞİD TEHDİDİNDEN KORUMAk VE ELİMİZDE KALMASI EN ÖNEMLİ HUSUSLARDIR.

TURAN: KERKÜK Ü IŞİD TEHDİDİNDEN KORUMAk VE ELİMİZDE KALMASI EN ÖNEMLİ HUSUSLARDIR. ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER SÖYLEŞİLERİ ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER söyleşileri TURAN: KERKÜK Ü IŞİD TEHDİDİNDEN KORUMAk VE ELİMİZDE KALMASI EN ÖNEMLİ HUSUSLARDIR. Hasan TURAN Kerkük doğumlu olan Hasan Turan,

Detaylı

مركز الشرق االوسط للدراسات االستراتيجية

مركز الشرق االوسط للدراسات االستراتيجية Rapor No: 17 -OTAM 7 MART 2010 IRAK PARLAMENTO SEÇİM SONUÇLARININ VE YENİ SİYASAL DENKLEMİN DEĞERLENDİRİLMESİ EVALUATION OF IRAQI PARLIAMENTARY ELECTIONS AF MARCH 7, 2010 AND THE NEW POLITICAL EQUATION

Detaylı

TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1

TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1 ( STRATEJİK VİZYON BELGESİ ) TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1 Yeni Dönem Türkiye - Suudi Arabistan İlişkileri: Kapasite İnşası ( 2016, İstanbul - Riyad ) Türkiye 75 milyonluk nüfusu,

Detaylı

KÜRT SİYASETİNDE TARİHİ FIRSAT SÖYLEMİ VE ANALİZİ MAYIS 2009

KÜRT SİYASETİNDE TARİHİ FIRSAT SÖYLEMİ VE ANALİZİ MAYIS 2009 İÇ POLİTİKA KÜRT SİYASETİNDE TARİHİ FIRSAT SÖYLEMİ VE ANALİZİ MAYIS 2009 SARIKONAKLAR İŞ MERKEZİ C. BLOK D.16 AKATLAR İSTANBUL-TÜRKİYE 02123528795-02123528796 www.turksae.com KÜRT SİYASETİNDE TARİHİ FIRSAT

Detaylı

TÜRKİYE DE ETNİK, DİNİ VE SİYASİ KUTUPLAŞMA. Dr. Salih Akyürek Fatma Serap Koydemir

TÜRKİYE DE ETNİK, DİNİ VE SİYASİ KUTUPLAŞMA. Dr. Salih Akyürek Fatma Serap Koydemir TÜRKİYE DE ETNİK, DİNİ VE SİYASİ KUTUPLAŞMA Dr. Salih Akyürek Fatma Serap Koydemir 30 Haziran 2014 ÇALIŞMANIN AMACI Kutuplaşma konusu Türkiye de çok az çalışılmış olmakla birlikte, birçok Avrupa ülkesine

Detaylı

Tuzhurmatu daki Güç Mücadelesi ve Türkmen-Kürt İlişkileri

Tuzhurmatu daki Güç Mücadelesi ve Türkmen-Kürt İlişkileri Tuzhurmatu daki Güç Mücadelesi ve Türkmen-Kürt İlişkileri Sayfa 1 Tuzhurmatu daki Güç Mücadelesi ve Türkmen-Kürt İlişkileri Ali SEMİN Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nin ve uluslararası koalisyon güçlerinin

Detaylı

ABD'nin iki seçeneği kaldı: Ya gücünü artır ya da Taliban'a göz yum

ABD'nin iki seçeneği kaldı: Ya gücünü artır ya da Taliban'a göz yum ABD'nin iki seçeneği kaldı: Ya gücünü artır ya da Taliban'a göz yum Kunduz'da yaşanan savaş ABD için iki seçeneği ortaya çıkardı; ya işgal güçlerini artıracak yada Taliban'ın ilerleyişine göz yummak zorunda

Detaylı

KDP-GORAN-KYB Arasındaki Siyasi Kriz ve Muhtemel Senaryolar

KDP-GORAN-KYB Arasındaki Siyasi Kriz ve Muhtemel Senaryolar KDP-GORAN-KYB Arasındaki Siyasi Kriz ve Muhtemel Senaryolar Sayfa 1 KDP-GORAN-KYB Arasındaki Siyasi Kriz ve Muhtemel Senaryolar Ali SEMİN Musul un IŞİD (Irak Şam İslam Devleti) tarafından kontrol altına

Detaylı

4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU

4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU 4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU Yeni Dönem Türkiye - AB Perspektifi Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı: Fırsatlar ve Riskler ( 21-22 Kasım 2013, İstanbul ) SONUÇ DEKLARASYONU ( GEÇİCİ ) 1-4. Türkiye

Detaylı

7 MART 2010 IRAK PARLAMENTO SEÇİM SONUÇLARININ VE YENİ SİYASAL DENKLEMİN DEĞERLENDİRİLMESİ

7 MART 2010 IRAK PARLAMENTO SEÇİM SONUÇLARININ VE YENİ SİYASAL DENKLEMİN DEĞERLENDİRİLMESİ 7 MART 2010 IRAK PARLAMENTO SEÇİM SONUÇLARININ VE YENİ SİYASAL DENKLEMİN DEĞERLENDİRİLMESİ Rapor No: 17 Nisan 2010 2010 Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM'a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat

Detaylı

TÜRKİYE - POLONYA YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1

TÜRKİYE - POLONYA YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1 ( TASLAK STRATEJİK VİZYON BELGESİ ) TÜRKİYE - POLONYA YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1 Yeni Dönem Türkiye - Polonya İlişkileri; Fırsatlar ve Riskler ( 2016 ) Türkiye; 75 milyonluk nüfusu, gelişerek büyüyen

Detaylı

Türkiye de Seçim Uygulamaları/ Sorunları Işığında Temsilde Adalet Yönetimde İstikrar İlkelerinin İşlevselliği

Türkiye de Seçim Uygulamaları/ Sorunları Işığında Temsilde Adalet Yönetimde İstikrar İlkelerinin İşlevselliği Türkiye de Seçim Uygulamaları/ Sorunları Işığında Temsilde Adalet Yönetimde İstikrar İlkelerinin İşlevselliği Erol TUNCER Seçim sistemlerinin belirlenmesinde temsilde adalet ve yönetimde istikrar (fayda)

Detaylı

IRAK TA MEVCUT SİYASİ DURUM VE ÖNEMLİ SİYASİ GELİŞMELER

IRAK TA MEVCUT SİYASİ DURUM VE ÖNEMLİ SİYASİ GELİŞMELER IRAK TA MEVCUT SİYASİ DURUM VE ÖNEMLİ SİYASİ GELİŞMELER CURRENT SITUATION AND IMPORTANT POLITICAL DEVELOPMENTS IN IRAQ Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi Center for Mıddle Eastern Strategıc Studıes

Detaylı

15 GÜNLÜK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ. Hazırlayanlar: Habib Hürmüzlü, ORSAM Danışmanı Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Araştırma Asistanı.

15 GÜNLÜK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ. Hazırlayanlar: Habib Hürmüzlü, ORSAM Danışmanı Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Araştırma Asistanı. 15 GÜNLÜK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ Hazırlayanlar: Habib Hürmüzlü, ORSAM Danışmanı Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Araştırma Asistanı 16-30 Eylül 2018 KERKÜK Ü İŞGAL PLANI 17 Eylül 2018 Irak Türkmen Cephesi

Detaylı

Avantaj Tahran da: Trump ın yeni Afganistan stratejisi İran için bir fırsat

Avantaj Tahran da: Trump ın yeni Afganistan stratejisi İran için bir fırsat Avantaj Tahran da: Trump ın yeni Afganistan stratejisi İran için bir fırsat ABD'nin Afganisan daki strateji değişikliği İran a, Pakistan ın ülke sınırlarında devam eden savaş ile ilgili hırslarını yoklamak

Detaylı

1999 dan 2007 ye Seçmen Tercihleri ve Değişim

1999 dan 2007 ye Seçmen Tercihleri ve Değişim 1999 dan 2007 ye Seçmen Tercihleri ve Değişim Türkiye de 2007 genel milletvekili seçimlerine ilişkin değerlendirme yaparken seçim sistemine değinmeden bir çözümleme yapmak pek olanaklı değil. Türkiye nin

Detaylı

SEÇİM SİSTEMLERİ VE IRAK. Electoral Systems and Iraq. İnceleme. İnceleme >

SEÇİM SİSTEMLERİ VE IRAK. Electoral Systems and Iraq. İnceleme. İnceleme > 24 30 Ocak 2005 te işgal şartları altındaki Irak ta ilk demokratik seçimler yapılmıştır. Bilgay DUMAN ORSAM Ortadoğu Uzmanı bilgayduman@orsam.org.tr SEÇİM SİSTEMLERİ VE IRAK Electoral Systems and Iraq

Detaylı

MUSUL OPERASYONU VE SONRASI: RISKLER, BEKLENTILER, ÖNGÖRÜLER TOPLANTISI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.9, EKİM 2016

MUSUL OPERASYONU VE SONRASI: RISKLER, BEKLENTILER, ÖNGÖRÜLER TOPLANTISI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.9, EKİM 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ No.9, EKİM 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO.9, EKİM 2016 MUSUL OPERASYONU VE SONRASI: RISKLER, BEKLENTILER, ÖNGÖRÜLER TOPLANTISI 14 Ekim 2016 Cuma günü, ORSAM Musul Operasyonu

Detaylı

SURİYE TÜRKMEN PLATFORMU I. TOPLANTISI ONUR VE ÖZGÜRLÜK MÜCADELESİ SONUÇ BİLDİRİSİ

SURİYE TÜRKMEN PLATFORMU I. TOPLANTISI ONUR VE ÖZGÜRLÜK MÜCADELESİ SONUÇ BİLDİRİSİ SURİYE TÜRKMEN PLATFORMU I. TOPLANTISI ONUR VE ÖZGÜRLÜK MÜCADELESİ SONUÇ BİLDİRİSİ Bismillairrahmanirrahim 1. Suriye de 20 ayı aşkın bir süredir devam eden kriz ortamı, ülkedeki diğer topluluklar gibi

Detaylı

GELİR POLİTİKALARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

GELİR POLİTİKALARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GELİR POLİTİKALARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MİSYON ÇALIŞMASI Tablo 1. Misyon Çalışması Sonuçları Konsolide Misyon Sürdürülebilir kalkınma ve toplumsal refahı arttırmak için, mali disiplin içerisinde, kaynakların

Detaylı

2014 Kürdistan Bölgesi Vilayet seçimleri

2014 Kürdistan Bölgesi Vilayet seçimleri ORMER PERSPEKTİF SERİLERİ ORMER PERSPEKTİF SERİLERİ haziran 2014 no: 2 HAZİRAN 2014, NO: 2 ORMER SAMEC 2014 Kürdistan Bölgesi Vilayet seçimleri Zana Baykal Lisans derecesini 2011 yılında Marmara Üniversitesi

Detaylı

SAĞLIK DİPLOMASİSİ Sektörel Diplomasi İnşası

SAĞLIK DİPLOMASİSİ Sektörel Diplomasi İnşası STRATEJİK VİZYON BELGESİ SAĞLIK DİPLOMASİSİ Sektörel Diplomasi İnşası Yakın geçmişte yaşanan küresel durgunluklar ve ekonomik krizlerden dünyanın birçok ülkesi ve bölgesi etkilenmiştir. Bu süreçlerde zarar

Detaylı

Süleyman Demirel Hayatını Kaybetti

Süleyman Demirel Hayatını Kaybetti Süleyman Demirel Hayatını Kaybetti Türkiye Cumhuriyeti nin 9. Cumhurbaşkanı, 40 yılı aşkın siyasi hayatında kendi deyimiyle altı kez gittiği başbakanlığa yedi kez gelen parti lideri, Devlet Su İşleri nin

Detaylı

SEÇİM ÖNCESİ IRAK TA SİYASAL DURUM VE SEÇİME İLİŞKİN BEKLENTİLER

SEÇİM ÖNCESİ IRAK TA SİYASAL DURUM VE SEÇİME İLİŞKİN BEKLENTİLER SEÇİM ÖNCESİ IRAK TA SİYASAL DURUM VE SEÇİME İLİŞKİN BEKLENTİLER Rapor No: 14 Şubat 2010 ISBN: 978-605-5330-67-5 2010 Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM'a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri

Detaylı

Bu bağlamda katılımcı bir demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hakları alanındaki çalışmalarımız, hız kesmeden devam etmektedir.

Bu bağlamda katılımcı bir demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hakları alanındaki çalışmalarımız, hız kesmeden devam etmektedir. İçişleri Bakanı Sayın İdris Naim ŞAHİN nin Entegre Sınır Yönetimi Eylem Planı Aşama 1 Eşleştirme projesi kapanış konuşması: Değerli Meslektaşım Sayın Macaristan İçişleri Bakanı, Sayın Büyükelçiler, Macaristan

Detaylı

RAPOR. Umutcan Yüksel, Hakan Satılmış, Onur Bektaş, Zerrin Mor, Veysel Aykut Göksoy, Merve Üçbaş, Yaprak Mete

RAPOR. Umutcan Yüksel, Hakan Satılmış, Onur Bektaş, Zerrin Mor, Veysel Aykut Göksoy, Merve Üçbaş, Yaprak Mete RAPOR Umutcan Yüksel, Hakan Satılmış, Onur Bektaş, Zerrin Mor, Veysel Aykut Göksoy, Merve Üçbaş, Yaprak Mete 2014 IMPR Yayınların telif hakları IMPR a ait olup, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun

Detaylı

İSLAM ÜLKELERİNDE NÜFUS ÖNGÖRÜLERİ 2050 ARALIK 2011

İSLAM ÜLKELERİNDE NÜFUS ÖNGÖRÜLERİ 2050 ARALIK 2011 GELECEK İSLAM ÜLKELERİNDE NÜFUS ÖNGÖRÜLERİ 2050 ARALIK 2011 SARIKONAKLAR İŞ TÜRKĠYE MERKEZİ C. BLOK ĠÇĠN D.16 BÜYÜME AKATLAR İSTANBUL-TÜRKİYE ÖNGÖRÜLERĠ 02123528795-02123528796 2025 www.turksae.com Nüfus,

Detaylı

Avrupa Birliği Yol Ayrımında B R E X I T

Avrupa Birliği Yol Ayrımında B R E X I T Avrupa Birliği Yol Ayrımında B R E X I T 2016 Brexit, yani İngiltere nin Avrupa Birliği nden (AB) ayrılması olarak ifade edilen kavram, İngilizcede Britain (Britanya ve Exit (çıkış) kelimelerinin birleştirilmesiyle

Detaylı

Eslen: Stratejik İnisiyatif Ayrılıkçılarda

Eslen: Stratejik İnisiyatif Ayrılıkçılarda Eslen: Stratejik İnisiyatif Ayrılıkçılarda Zeynep Fazlılar Açılım sürecinin, ayrılıkçı Kürtlerin siyasi taleplerinin karşılanamaz olduğunu gösterdiğini belirten Tuğgeneral (E) Nejat Eslen; şiddet riskini

Detaylı

CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ VE SİYASİ ANALİZ

CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ VE SİYASİ ANALİZ İÇ POLİTİKA CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ VE SİYASİ ANALİZ OCAK 2007 SARIKONAKLAR İŞ MERKEZİ C. BLOK D.16 AKATLAR İSTANBUL-TÜRKİYE 02123528795-02123528796 www.turksae.com CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ VE SİYASİ ANALİZ

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. Tevfik Sönmez KÜÇÜK Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi PARTİ İÇİ DEMOKRASİ

Yrd. Doç. Dr. Tevfik Sönmez KÜÇÜK Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi PARTİ İÇİ DEMOKRASİ Yrd. Doç. Dr. Tevfik Sönmez KÜÇÜK Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi PARTİ İÇİ DEMOKRASİ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... IX İÇİNDEKİLER...XIII KISALTMALAR...XXI TABLOLAR

Detaylı

Seçim süreci hakkında sorular ve cevaplar

Seçim süreci hakkında sorular ve cevaplar Hamburg Uyum Meclisi Genel bilgiler Seçim süreci hakkında sorular ve cevaplar 1. Uyum Meclisi ne için gereklidir? Entegrasyon; örneğin politika, ekonomi, iş piyasası, eğitim, sosyal işler, kültür, din,

Detaylı

KAMU POLİTİKASI BELGELERİ

KAMU POLİTİKASI BELGELERİ Ünite 4 Doç. Dr. Nuray ERTÜRK KESKİN Türkiye deki kamu politikası belgelerinin tanıtılması amaçlanmaktadır. Kamu politikası analizinde görüş alanında olması gereken politika belgeleri altı başlık altında

Detaylı

İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (İİT) GENEL SEKRETERİ SAYIN YOUSEF BIN AHMAD AL-OTHAIMEEN İN İİT. EKONOMİK ve TİCARİ İŞBİRLİĞİ DAİMİ KOMİTESİ (İSEDAK)

İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (İİT) GENEL SEKRETERİ SAYIN YOUSEF BIN AHMAD AL-OTHAIMEEN İN İİT. EKONOMİK ve TİCARİ İŞBİRLİĞİ DAİMİ KOMİTESİ (İSEDAK) İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (İİT) GENEL SEKRETERİ SAYIN YOUSEF BIN AHMAD AL-OTHAIMEEN İN İİT EKONOMİK ve TİCARİ İŞBİRLİĞİ DAİMİ KOMİTESİ (İSEDAK) 33. OTURUMUNDA YAPACAĞI KONUŞMANIN TASLAK METNİ İstanbul,

Detaylı

Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği Yayınları Araştırma Eserleri Serisi Nu: 7. Emeviler den Arap Baharı na HALEP TÜRKMENLERİ

Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği Yayınları Araştırma Eserleri Serisi Nu: 7. Emeviler den Arap Baharı na HALEP TÜRKMENLERİ Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği Yayınları Araştırma Eserleri Serisi Nu: 7 Emeviler den Arap Baharı na HALEP TÜRKMENLERİ Dr. Ahmet Emin Dağ İstanbul, 2015 Emeviler den Arap Baharı na HALEP TÜRKMENLERİ

Detaylı

MISIR IN SİYASAL HARİTASI

MISIR IN SİYASAL HARİTASI MISIR IN SİYASAL HARİTASI GÖKHAN BOZBAŞ Kırklareli Üniversitesi Afrika Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi MISIR IN SİYASAL HARİTASI HAZIRLAYAN GÖKHAN BOZBAŞ Kapak Fotoğrafı http://www.cbsnews.com/

Detaylı

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık İÇİNDEKİLER FİNANS, BANKACILIK VE KALKINMA 2023 ANA TEMA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA: FİNANS VE BANKACILIK ALT TEMALAR Türkiye Ekonomisinde Kalkınma ve Finans Sektörü İlişkisi AB Uyum Sürecinde Finans ve Bankacılık

Detaylı

Gençlerin Katılımına ilişkin Bildirgenin tanıtımı Gençlerin Yerel ve Bölgesel Yaşama Katılımına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Bildirgesi

Gençlerin Katılımına ilişkin Bildirgenin tanıtımı Gençlerin Yerel ve Bölgesel Yaşama Katılımına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Bildirgesi Gençlerin Katılımına ilişkin Bildirgenin tanıtımı Gençlerin Yerel ve Bölgesel Yaşama Katılımına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Bildirgesi Barış sosyal birlik beraberlik kültürler arası diyalog katılım

Detaylı

YENİ YAYIN ULUSLARARASI ÖRGÜTLER HUKUKU: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SİSTEMİ

YENİ YAYIN ULUSLARARASI ÖRGÜTLER HUKUKU: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SİSTEMİ YENİ YAYIN ULUSLARARASI ÖRGÜTLER HUKUKU: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SİSTEMİ Yazar : Erdem Denk Yayınevi : Siyasal Kitabevi Baskı : 1. Baskı Kategori : Uluslararası İlişkiler Kapak Tasarımı : Gamze Uçak Kapak

Detaylı

Irak Özel Raporu 26.12.2012

Irak Özel Raporu 26.12.2012 Irak Özel Raporu 26.12.2012 İdris KARDAŞ Küresel Sorunlar Platformu Genel Koordinatörü idris@platformforglobalchallenges.org http://www.platformforglobalchallenges.org İstanbul Bilgi Üniversitesi Santral

Detaylı

HAFTALIK ORTADOĞU BÜLTENİ (08-14 MART 2010)

HAFTALIK ORTADOĞU BÜLTENİ (08-14 MART 2010) HAFTALIK ORTADOĞU BÜLTENİ (08-14 MART 2010) İÇİNDEKİLER A. POLİTİKA A.1. A.2. A.3. A.4. A.5. A.6. A.7. A.8. A.9. A.10. A.11. A.12. A.13. Bombalar sandığa giden halkı yıldırmadı Irak ta Kanlı Seçim Irak

Detaylı

İran'ın Irak'ın Kuzeyi'ndeki Oluşum ve Gelişmelere Yaklaşımı Kuzey Irak taki sözde yönetimin(!) Parlamentosu Kürtçü gruplar İran tarafından değil, ABD ve çıkar ortakları tarafından yardım görmektedirler.

Detaylı

ACR Group. NEDEN? neden?

ACR Group. NEDEN? neden? ACR Group NEDEN? neden? CİNSİYET YÜZDE % Kadın Erkek 46,8 53,2 YAŞ - - - - - - 18-25 26-35 20,1 27,6 36-45 46-60 29,4 15,2 60+ 7,7 I. AMAÇ Bu çalışmanın amacı, aylık periyotlar halinde düzenlediğimiz,

Detaylı

tepav Mart2018 N ŞUBAT 2018 DE TEKLİF EDİLEN İTTİFAKLI d HONDT SİSTEMİNE GÖRE SEÇİM SİMÜLASYONLARI POLİTİKA NOTU

tepav Mart2018 N ŞUBAT 2018 DE TEKLİF EDİLEN İTTİFAKLI d HONDT SİSTEMİNE GÖRE SEÇİM SİMÜLASYONLARI POLİTİKA NOTU Mart2018 N201808 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Doç. Dr. Yetkin Çınar POLİTİKA NOTU Doç. Dr. Türkmen Göksel 21 ŞUBAT 2018 DE TEKLİF EDİLEN İTTİFAKLI d HONDT SİSTEMİNE GÖRE SEÇİM 298

Detaylı

TÜRKİYE DE SİYASET VE DEMOKRASİ

TÜRKİYE DE SİYASET VE DEMOKRASİ TÜRKİYE DE SİYASET VE DEMOKRASİ 12 Eylül Darbesi 1973 seçimlerinden 1980 yılına kadar gerçekleşen seçimlerde tek başına bir iktidar çıkmadığından bu dönem hükümet istikrarsızlığı ile geçen bir dönem olmuştur.

Detaylı

ÖZETLE. Türk ye Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı S stem

ÖZETLE. Türk ye Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı S stem ÖZETLE Türk ye Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı S stem MiLLETiN ONAYIYLA Mevcut Anayasa da Cumhurbaşkanı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin başıdır. Sistemin işleyişi, devletin bekası ve vatanın bütünlüğü, Türkiye

Detaylı

ULUSLARARASI STRATEJİK ARAŞTIRMALAR KURUMU

ULUSLARARASI STRATEJİK ARAŞTIRMALAR KURUMU DAĞLIK KARABAĞ SORUNU DAR ALANDA BÜYÜK OYUN ULUSLARARASI STRATEJİK ARAŞTIRMALAR KURUMU Avrasya Araştırmaları Merkezi USAK RAPOR NO: 11-07 Yrd. Doç. Dr. Dilek M. Turgut Karal Demirtepe Editör Eylül 2011

Detaylı

ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ

ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ ORSAM AYLIK IRAK TÜRKMENLERİ GÜNCESİ Hazırlayanlar: Habib Hürmüzlü, ORSAM Danışmanı / Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı Mart - Nisan 2012- Sayı: 11-12 10 Mart: Kerkük vilayeti sorumluları arasında Kerkük

Detaylı

Kuzey Irak taki Başkanlık Krizi, IŞİD ve İran

Kuzey Irak taki Başkanlık Krizi, IŞİD ve İran Kuzey Irak taki Başkanlık Krizi, IŞİD ve İran Sayfa 1 Kuzey Irak taki Başkanlık Krizi, IŞİD ve İran Ali SEMİN IŞİD in (Irak Şam İslam Devleti) 2014 yılının Haziran ayında Musul u kontrol etmesiyle birlikte

Detaylı

Yerel seçimlerden Başbakan Maliki nin güçlenerek çıkması, merkezi yönetimle sorun yaşayan Kürt yönetiminin kaygısını daha da artıracak.

Yerel seçimlerden Başbakan Maliki nin güçlenerek çıkması, merkezi yönetimle sorun yaşayan Kürt yönetiminin kaygısını daha da artıracak. 25 Yerel seçimlerden Başbakan Maliki nin güçlenerek çıkması, merkezi yönetimle sorun yaşayan Kürt yönetiminin kaygısını daha da artıracak. Bilgay DUMAN ORSAM Ortadoğu Uzmanı bilgayduman@orsam.org.tr IRAK

Detaylı

2014 Irak Seçimlerine Katılacak Önemli Siyasi Oluşumlar ŞİİLER

2014 Irak Seçimlerine Katılacak Önemli Siyasi Oluşumlar ŞİİLER 2014 Irak Seçimlerine Katılacak Önemli Siyasi Oluşumlar ŞİİLER Kanun Devleti Koalisyon (KDK): Başbakan Nuri El-Maliki nin lideri olduğu İslami Dava Partisi nin öncülüğünde kurulmuştur. 2010 genel seçimleri

Detaylı

İsrail Seçim Sonuçları: Barış Yanlıları Knesset de Güç Kaybediyor

İsrail Seçim Sonuçları: Barış Yanlıları Knesset de Güç Kaybediyor İsrail Seçim Sonuçları: Barış Yanlıları Knesset de Güç Kaybediyor 12 Şubat 2009 Gazze deki krizin gölgesinde 10 Şubat 2009 da gerçekleşen İsrail seçimleri, Orta Neslihan Kaptanoğlu Doğu daki liderlik problemini

Detaylı

TÜRKİYE - ARJANTİN YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1

TÜRKİYE - ARJANTİN YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1 STRATEJİK VİZYON BELGESİ ( TASLAK ) TÜRKİYE - ARJANTİN YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1 Yeni Dönem Türkiye - Arjantin İlişkileri: Fırsatlar ve Riskler ( 2014 Buenos Aires - İstanbul ) Türkiye; 75 milyonluk

Detaylı

Resmi Gazete Tarihi: 08.10.2006 Resmi Gazete Sayısı: 26313

Resmi Gazete Tarihi: 08.10.2006 Resmi Gazete Sayısı: 26313 Resmi Gazete Tarihi: 08.10.2006 Resmi Gazete Sayısı: 26313 Amaç MADDE 1 KENT KONSEYİ YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar (1) Bu Yönetmeliğin amacı; kent yaşamında, kent vizyonunun

Detaylı

DİYARBAKIR BÖLGE HALKININ CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ REFERANDUMUYLA İLGİLİ DÜŞÜNCELERİNİ ÖLÇMEYE YÖNELİK SAHA ÇALIŞMASI:

DİYARBAKIR BÖLGE HALKININ CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ REFERANDUMUYLA İLGİLİ DÜŞÜNCELERİNİ ÖLÇMEYE YÖNELİK SAHA ÇALIŞMASI: DİYARBAKIR BÖLGE HALKININ CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ REFERANDUMUYLA İLGİLİ DÜŞÜNCELERİNİ ÖLÇMEYE YÖNELİK SAHA ÇALIŞMASI: Diyarbakır, Batman, Mardin, Bitlis İletişim: www.yorsam.org Prof. Dr. Selahattin

Detaylı

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER... VII. I. BÖLÜM 2011 den 2015 e DOĞRU

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER... VII. I. BÖLÜM 2011 den 2015 e DOĞRU VII İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER... VII I. BÖLÜM 2011 den 2015 e DOĞRU A. 2011 MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMLERİ... 3 12 Haziran 2011 Milletvekili Genel Seçimleri... 3 TBMM nin Açılması... 4 Bağımsız

Detaylı

BAŞBAKAN ERDOĞAN İRAN DA BAŞBAKAN ERDOĞAN, CUMHURBAŞKANI AHMEDİNEJAD, DİNİ LİDER HAMANE

BAŞBAKAN ERDOĞAN İRAN DA BAŞBAKAN ERDOĞAN, CUMHURBAŞKANI AHMEDİNEJAD, DİNİ LİDER HAMANE BAŞBAKAN ERDOĞAN İRAN DA BAŞBAKAN ERDOĞAN, CUMHURBAŞKANI AHMEDİNEJAD, DİNİ LİDER HAMANE Aralık 03, 2006-12:00:00 BAŞBAKAN ERDOĞAN İRAN DA BAŞBAKAN ERDOĞAN, CUMHURBAŞKANI AHMEDİNEJAD, DİNİ LİDER HAMANEY

Detaylı

tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Temmuz2017 N201722

tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Temmuz2017 N201722 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Temmuz2017 N201722 POLİTİKA NOTU Dr. Levent Gönenç 1 Merkez Direktörü Hukuk Çalışmaları Merkezi DAR BÖLGE SEÇİM SİSTEMİ TARTIŞMALARI Basına yansıyan haberlere

Detaylı

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI SEÇİM SİSTEMLERİNİN SEÇMEN İRADESİNE ETKİSİ

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI SEÇİM SİSTEMLERİNİN SEÇMEN İRADESİNE ETKİSİ ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI SEÇİM SİSTEMLERİNİN SEÇMEN İRADESİNE ETKİSİ Metin ÖZ Samsun, 2017 S E Ç İ M S İ S T E M L E R İ N İ N S E Ç M E N İ R A

Detaylı

3 Kasım 2002 Seçimlerine Doğru: Senaryolar ve Alternatifler...

3 Kasım 2002 Seçimlerine Doğru: Senaryolar ve Alternatifler... 3 Kasım 2002 Seçimlerine Doğru: Senaryolar ve Alternatifler... Seçime Doğru Giderken Kamuoyu: 3 Kasım 2002 seçimlerine bir haftadan az süre kalmışken, seçimin sonucu açısından bir çok spekülasyon bulunmaktadır.

Detaylı

ORDU ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK PLAN YÖNERGESİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Genel İlkeler

ORDU ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK PLAN YÖNERGESİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Genel İlkeler ORDU ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK PLAN YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Genel İlkeler Amaç MADDE 1 Bu yönerge Üniversitenin Stratejik Planı kapsamında; misyon, vizyon ve temel değerlerinin

Detaylı

KADINA YÖNELİK ŞİDDETLE MÜCADELEDE ULUSLARARASI BELGELER VE KORUMA MEKANİZMALARI

KADINA YÖNELİK ŞİDDETLE MÜCADELEDE ULUSLARARASI BELGELER VE KORUMA MEKANİZMALARI KADINA YÖNELİK ŞİDDETLE MÜCADELEDE ULUSLARARASI BELGELER VE KORUMA MEKANİZMALARI Uluslararası Arka Plan Uluslararası Arka Plan Birleşmiş Milletler - CEDAW Avrupa Konseyi - Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Detaylı

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER... IX KISALTMALAR... XVII I. BÖLÜM TBMM X. DÖNEM ( )

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER... IX KISALTMALAR... XVII I. BÖLÜM TBMM X. DÖNEM ( ) IX İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER... IX KISALTMALAR... XVII I. BÖLÜM TBMM X. DÖNEM (1954 1957) A. 1954 SEÇİMLERİ... 3 Seçim Sonuçları... 3 Meclis Başkanlığı ve Cumhurbaşkanlığı Seçimi... 4 X. Dönemde

Detaylı

Berlin Katılım gelişmesinin durumu ve perspektifler

Berlin Katılım gelişmesinin durumu ve perspektifler Berlin Katılım gelişmesinin durumu ve perspektifler Hella Dunger-Löper Staatssekretärin für Bauen und Wohnen 1 Katılım (Latince: Katılım). Genel olarak: Katılım, vatandaşların ortak (siyasi) sorunların

Detaylı

11 EYLÜL SALDIRISI VE YENİ DÜNYA: SOĞUK BARIŞ DÖNEMİ

11 EYLÜL SALDIRISI VE YENİ DÜNYA: SOĞUK BARIŞ DÖNEMİ INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES S A E STRATEJİK ARAŞTIRMALAR ENSTİTÜSÜ KASIM, 2003 11 EYLÜL SALDIRISI VE YENİ DÜNYA: SOĞUK BARIŞ DÖNEMİ 11 EYLÜL SALDIRISI SONUÇ DEĞERLENDİRMESİ FİZİKİ SONUÇ % 100 YIKIM

Detaylı

ABD - AB SERBEST TİCARET ANLAŞMASI Ve TÜRKİYE ÜZERİNE ETKİLERİ

ABD - AB SERBEST TİCARET ANLAŞMASI Ve TÜRKİYE ÜZERİNE ETKİLERİ ABD - AB SERBEST TİCARET ANLAŞMASI Ve TÜRKİYE ÜZERİNE ETKİLERİ ÇERÇEVE SUNU Gülçiçek ÖZKORKMAZ Başkanlık Baş Danışmanı Mukim Özel Temsilciler Direktörü ABD - AB SERBEST TİCARET ANLAŞMASI ve TÜRKİYE ÜZERİNE

Detaylı

TÜRKİYE - FRANSA YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1

TÜRKİYE - FRANSA YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1 ( TASLAK STRATEJİK VİZYON BELGESİ ) TÜRKİYE - FRANSA YUVARLAK MASA TOPLANTISI - 1 Yeni Dönem Türkiye - Fransa İlişkileri; Fırsatlar ve Riskler ( 2016 ) Türkiye; 75 milyonluk nüfusu, gelişerek büyüyen ekonomisi

Detaylı