AHMET YESEVİ ÜNİVERSİTESİ TÜRTEP SAĞLIK KURUMLARI İŞLETMECİLİĞİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DÖNEM PROJESİ KAMU HASTANELERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Transkript

1 AHMET YESEVİ ÜNİVERSİTESİ TÜRTEP SAĞLIK KURUMLARI İŞLETMECİLİĞİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DÖNEM PROJESİ KAMU HASTANELERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HAZIRLAYAN GÖKHAN TACIR Çalıştığı Kurum: Nevşehir Kamu Hastaneleri Birliği Adres: Ragıp Üner Mah. Zübeyde Hanım Cad Sok. Nevşehir DANIŞMAN Prof. Dr. HALİM SONCUL ARALIK

2 ÖNSÖZ Uzaktan eğitim konusunda Türkiye de öncü olan Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi Türkiye Türkçesiyle Eğitim Programları (TÜRTEP) yetkililerine bizlere uzaktan eğitim ile lisans üstü eğitim imkanı sağladıkları için teşekkür ediyorum. Üç dönem boyunca bilgi, birikim ve tecrübelerini özverili bir şekilde bizlerle paylaşan değerli hocalarımıza saygılarımı sunuyor, kendilerinden edinmiş olduğumuz bilgi ve tecrübelerle Türkiye deki sağlık işletmeciliğine en yüksek faydayı sağlamayı ümit ediyorum. Saygılarımla. Gökhan TACIR Nevşehir

3 ÖZET En önemli üretim faktörlerinden işgücünün kaynağı olan insana verilen değer günümüzde tüm sektörlerde önem kazanmaktadır. Gerek üretimde verimliliğin sürekliliğinin sağlanması gerekse sosyal açıdan insanın beden ve ruhsal bütünlüğünün korunması konularında ülkemizde ve dünyada iş sağlığı ve güvenliğine yönelik olarak uygulamalar geliştirilmiştir. İş sağlığı ve güvenliği; çalışanlara, müşterilere (hastalara) ve işletmelere sağlıklı bir yaşam için gereken sağlık kuralları ve olası iş risklerine karşı alınacak önlemleri içermektedir. Dönem projemizde insan sağlığına yönelik hizmet veren kamu hastanelerinde iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine yönelik olarak araştırmalar yapılmıştır. ANAHTAR KELİMELER Sağlık Kurumları İşletmeciliği, İş Sağlığı, İş Güvenliği 3

4 İÇİNDEKİLER Kapak 1 Önsöz 2 Özet 3 İçindekiler 4 Giriş 6 BÖLÜM I İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ GENEL BİLGİLER 1.1. İs Sağlığı ve Güvenliği Nedir? İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihçesi İş Sağlığı ve Güvenliğinin Dünyadaki Gelişimi İş Sağlığı ve Güvenliğinin Türkiye deki Gelişimi İş Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi İş Sağlığı ve Güvenliğinin Başlıca Faaliyetleri Risk Tespit ve Analiz Faaliyetleri Eğitim ve Güdüleme Çalışmaları Ergonomik Çalışmalar Ergonomik Risk Faktörleri 14 a) Fiziksel Faktörler 14 b) Çevresel Faktörler 15 c) Psikolojik Faktörler Ergonomik Risk Faktörlerinin Kontrolü Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı 17 BÖLÜM II KAMU HASTANELERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ 2. Kamu Hastanelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kamu Hastanelerinde İş Güvenliği Yönetim Sistemi Kamu Hastanelerinde Hasta Sağlığı ve Güvenliği Hasta Kimlik Bilgilerinin Tanımlanması Ve Doğrulanması Hastaya Uygulanacak Girişimsel İşlemler İçin Hastanın Rızasının Alınması Sağlık Hizmeti Sunumunda İletişim Güvenliğinin Sağlanması İlaç Güvenliğinin Sağlanması Kan Ve Kan Ürünlerinin Transfüzyon Güvenliğinin Sağlanması Cerrahi Güvenliğin Sağlanması Hasta Düşmelerinin Önlenmesi Radyasyon Güvenliğinin Sağlanması Kamu Hastanelerinde Bina, Makine ve Teçhizat Güvenliği Tehlikeli Maddelerin Yönetimi Acil Durum Yönetimi Yangın Risk Değerlendirmesi Ve Yangın Emniyetinin Sağlanması Tıbbi Ekipmanların Kontrolünün Sağlanması Gaz-Su-Elektrik Sistemlerinin Gözden Geçirilmesi Personelin Tesis Yönetimi Ve Güvenlik Konusunda Eğitim Ve Donanımının Sağlanması Emniyet ve güvenlik kontrolünün sağlanması gerekmektedir Kamu Hastanelerinde İş Sağlığı Yönetim Sistemi Kuma Hastanelerinde Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Çalışan Güvenliği Komitesinin Kurulması Çalışan Hakları ve Güvenliği Birimi Kamu Hastanelerinde Risk Analizlerinin Yapılması Riskli Bölümlerde Çalışan Personelin Sağlık Taramaları Kesici-Delici Alet Yaralanmaları Takibi ve Önlemleri Antineoplastik İlaçlarla Güvenli Çalışma Rehberi Doğrultusunda Uygulamalar Kan Veya Vücut Sıvısından Kaynaklanan Riskler Ve Alınacak Önlemler Radyasyon Kaynaklı Risklerin Kontrolü Lateks Allerjisi Olan Personele Yönelik Düzenlemeler Tehlikeli Kimyasallar ve Dezenfektanlardan Korunma 39 4

5 Beyaz Kod Uygulaması Sağlıkta Şiddet Kamu Hastanelerinde Çevre ve Atık Yönetim Sistemi Kamu Hastanelerinde Atık Yönetimi Evsel Nitelikli Atıklar 41 a) Genel Atıklar 41 b) Ambalaj Atıkları Tıbbi Atıklar Tehlikeli Atıklar Radyoaktif Atıklar Kamu Hastanelerinde Enerji Yönetimi 44 BÖLÜM III ANKET ARAŞTIRMASI - SONUÇ - ÖNERİLER 3.1. Kamu Hastanelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Anket Araştırması Anket Araştırmasının Kapsamı Anket Sonuçları Anket Sonuçları Analizi Sonuç Öneriler 53 KAYNAKLAR 54 5

6 GİRİŞ İşyeri, müşteri ve işyerinde çalışanların sağlıklı ve güvenli bir yaşam sürecine sahip olmasını amaçlayan iş sağlığı ve güvenliği kavramı sosyal devlet anlayışının bir gereği olarak ortaya çıkmış ve gelişmiştir. İngiltere de 18. yy. ortaya çıkan sanayi devrimi sonrasında baş gösteren sağlıksız ve ağır çalışma koşulları işçi ve işveren arasında ciddi çatışmalara yol açmıştır. İlk olarak kadın ve çocuk işçilerin çalışma süreleri konusunda yapılan iyileştirme çalışmaları II. Dünya Savaşı sonrası gelişen sosyal devlet anlayışı ile gelişim sağlamış iş sağlığı ve güvenliği mevzuat ve uygulamaları ortaya çıkmıştır. Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri ilk olarak 1946 yılında kurulan Çalışma Bakanlığı ile en önemli gelişimini sağlamıştır. Türkiye de çeşitli mevzuatlarla özellikle özel sektörde çalışanlara yönelik iş sağlığı ve güvenliğini sağlamayı amaçlayan çeşitli mevzuat ve uygulamalar gerçek anlamda kendini gösterememiş ve yetersiz kalmıştır. 20 Haziran 2012 tarihinde kabul edilen 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Türk sosyal güvenlik hayatında dönüm noktası olabilecek bir özelliğe sahiptir Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile sektörler ve içerdikleri tehlikeler ele alınarak detaylandırılmış ve gerekli önlemler yaptırımları ile birlikte daha etkin olacak şekilde düzenlenmiştir. İlgili mevzuat kapsamında işyerleri çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli olarak üç gruba ayrılmıştır. Proje konumuzu oluşturan kamu hastaneleri çok tehlikeli işyerleri sınıfında ele alınarak değerlendirilmiş, gerekli risk tespitlerinin yapılması, bu risklere karşı önlemlerin alınması konusunda hastane idarecilerinin çalışma yapması zorunlu kılınmıştır. Bu kapsamda hastane çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği, hastaların sağlık ve güvenliği ile hastane tesis ve çevresi ele alınarak iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri mevzuatlar doğrultusunda hayata geçirilecektir. Hastane çalışanları sundukları sağlık hizmetinin yoğunluğu, işyeri çalışma şartlarının olumsuzluğu, meslek hastalıkları, fiziksel ve sözel şiddet, ergonomik riskler vb. daha birçok riskle karşı karşıya bulunmaktadır. Muayene veya tedavi amaçlı hastanede bulunan hasta ve yakınları hastanelerde oluşabilecek sağlık ve güvenlik riskleri ile karşı karşıya durumdadır. Tüm bunlara karşın sağlık hizmeti verilen hastane binasının hizmetin devamlılığı amacıyla bakım ve güvenliğinin sağlanması gerekmektedir. Mevzuat kapsamında hiçbir riskin sıfıra indirgenememesinin belirtilmesine karşın tespit edilen riskin en aza indirilmesi konusunda yetkililer sorumlu kılınmıştır. Bu kapsamda işyerlerinde işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı istihdam edilmesi veya ilgili hizmetlerin alınması zorunludur yılından bugüne Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen Sağlıkta Dönüşüm Projesi kapsamında gerçekleşen tüm iyileşmelere karşın sağlık hizmetini sunan çalışanların üzerinde oluşan iş yükü ve beraberinde getirdiği stres, meslek hastalıkları, karşılaşılan sözel-fiziksel şiddet oranlarında da artış olmuş ve çalışanların sorunlarına karşı alınması gereken önlemler ciddi şekilde tartışılmaya başlanmıştır. Hasta ve hasta yakınlarının hastanede bulundukları süre zarfında karşı karşıya kalabilecekleri riskler (radyasyon, enfeksiyon, kaza, yaralanma, kişisel bilgi korunamaması vb.) olası durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Artan sağlık talebine yönelik olarak yapılan sağlık tesislerinin 6

7 amaca yönelik olarak tasarlanmaması ve sağlık hizmet sunumu konusunda aksaklıklar yaşanması, doğal afetlerde dahi hizmet veremez durumlara gelmesi günümüzde hala yaşanmakta olan sorunlar arasındadır. Örnek olarak 2011 yılı Ekim ayında Van ilinde meydana gelen depremde il genelinde hastanelerde bulunan 1500 yataktan sadece adedi kullanılabilir durumda kalmıştır. (TTB, 2012, Ankara) Kamu Hastanelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği başlıklı projemiz kapsamında Nevşehir Kamu Hastaneleri Birliği ne bağlı Nevşehir Devlet Hastanesi nde iş sağlığı ve güvenliği konusunda risk araştırmaları, risk tespitleri, alınması gereken önlemleri ortaya çıkararak konu ile ilgili bir kaynak oluşması sağlanmıştır. 7

8 BÖLÜM I İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ GENEL BİLGİLER 1.1. İs Sağlığı ve Güvenliği Nedir? İş, insanların yaşantısında onlara bir yer kazandıran, onları tatmin eden ve toplum içinde kaynaşmayı sağlayan önemli bir sosyal etmendir. (Erkan, 2001) Sağlık ise Dünya Sağlık Örgütü nün tanımına göre: Yalnız hastalık ve sakatlığın olmaması değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. Bu tanımlama, kişilerin sağlık durumlarındaki farklılıkları ortaya koyduğu gibi, sağlıklı davranışlarla varılmak istenen amacı da belirtmektedir. (ÇSGB, 1993) İş etmeni fiziksel, kimyasal, psikolojik, sosyal ve ekonomik pek çok nitelikleri ile de insan sağlığını etkiler. Çalışanlar, kullandıkları makineler, çalışma ortamındaki zehirli maddeler, insan yapısına uygun olmayan çalışma organizasyonu gibi nedenlerle çeşitli mesleki tehlikelerle karşılaşırlar. (Akbulut, 2001) Dünyada ve ülkemizde de sanayileşme ve teknolojik gelişmelere paralel olarak özellikle işyerlerinde üretken faktör olan çalışan kişilerin sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir takım sorunlar ortaya çıkmıştır. Başlangıçta fazla önemsenmeyen bu sorunlar iş verimini ve işletmeyi tehlikeye sokmasıyla önem kazanmış ve üzerinde düşünülmesi gerekliliği doğmuştur. Bu aşamada yapılan çalışmalar sonucunda işyerlerinde çalışma düzenini ve koşullarını kapsayan birtakım kurallar ve kanunlar yürürlüğe konmuştur. Ancak geçen zaman içinde bu düzenlemelerin yetersiz olduğu görülmüş ve soruna daha değişik açılardan yaklaşılması gerekliliği baş göstermiştir. Bunun üzerine yapılan çalışmalar ve araştırmalar sonucunda İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği kavramı doğmuş, konuya bilimsel olarak yaklaşılmaya başlanmıştır. İş hayatındaki sağlık ve güvenliğin sağlanması da ilgili riskli durumların, değerlendirilmesi ölçülmesi ve gerekli önlemlerin alınması faaliyetleri ile gerçekleşir. Bu doğrultu da en yaygın tanımla; İş sağlığı ve güvenliği, işyerlerindeki çalışma koşullarının sağlık ve güvenlik içinde olmasını temin eden ve sonucunda iş kazaları ile meslek hastalıklarını azaltan bir bilimdir. 8

9 1.2. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihçesi İş Sağlığı ve Güvenliğinin Dünyadaki Gelişimi İş sağlığı ve güvenliğinin, günümüzdeki bilimsel anlamını kazanması, zamanla çeşitli evrelerden geçerek uzun tarihsel süreç içerisinde olmuştur. Tarih boyunca çalışma hayatındaki teknolojik gelişmeler, iş sağlığı ve güvenliği konusundaki gelişmelere tanıklık etmiştir. İlk insanla başlayan üretim süreci zaman içinde değişmiştir. İlk çağlarda toprağın işlenmesinden, madencilik tekniklerinin gelişmesine, ateşin bulunmasından, zaman içinde buhar gücünden faydalanmaya, iş aletlerinin ve üretim araçlarının gelişimine kadar önemli gelişimler gerçekleşmiştir. Çalışma hayatındaki değişmelerin ve gelişmelerin yarattığı sorunların çözümü için yapılan çalışmalar iş sağlığı ve güvenliğinin gelişmesinde temel oluşturmuştur. Bu yüzden iş sağlığı ve güvenliğinin tarihçesi çok eski çağlara dayanmaktadır. (Yılmaz 2007) İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin ilk yazılı bulgulara, M.Ö 370 yıllarında Hipoktrat ın kurşunun zararlı etkilerini ortaya koyduğu çalışmasında rastlanılmaktadır. (Alper 1992) Bilimsel anlamda iş sağlığı ve iş güvenliğinin ilk ortaya çıkışı, sanayi devriminin başlangıç yıllarına dayanmaktadır. Sanayi devriminden önce de tarım sektöründe çalışan işçilerin varlığı bilinmektedir. Ancak gerçek anlamda iş sağlığı ve güvenliği kavramının sanayi devriminden sonra doğduğunu söylemek mümkündür. Sanayi devrimiyle üretimin el yordamı ile işleyen sanayinden, büyük sanayi ve fabrika üretimine doğru geçişi, işçilerin aleyhine gelişmiş bir durumdur. Çalışanların pazarlık etme şansı kalmamış ve ağır çalışma koşullarını kabul etmek zorunda kalmışlarıdır. İşçiler fabrika ve maden ocaklarında uzun süreli, ağır şartlarda ve düşük ücretlerde çalışmak zorunda kalmışlardır. Sanayi devriminin yarattığı zor çalışma koşulları, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını beraberinde getirmiştir. Devlet, işçi-işveren ilişkisine ilk olarak iş sağlığı ve güvenliğini korumak amacı ile müdahale etmiştir. Çalışma sürelerinin sınırlandırılması, çocuk ve kadın işçilerin korunması, çalışma yaşının saptanması, hafta tatili hakkının tanınması, iş yerlerinde iş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı önlemlerin alınması ve bunların denetimi için teşkilatların kurulması devlet için bir zorunluluk arz etmiştir. Başlangıçta çocuk ve kadınların korunması amacı ile başlayan gelişme zamanla tüm işçileri korumaya yönelik ve işçiler lehine emredici bir iş mevzuatı oluşmasına yol açmıştır. Devletin ilk ciddi müdahalesi ise fabrikalardaki çalışma sürelerini düzenleyen çırakların sağlık ve moral bakımından korunmalarını sağlayan 1802 tarihli Factory Act tır. Bu kanunla çırakların çalışma saatlerini günde 12 saat ile sınırlandırılarak, yılda bir kez yeni bir elbise verilmesi, ayda bir kez kiliseye gönderilebilmeleri, fabrikaların iyi havalandırılmaları ve yılda iki defa badana edilmeleri zorunlu tutulmuştur. Daha sonra 1804 te, 1819 da 2. Factory Act ve 1833 de emeğin korunmasına yönelik önemli yenilikler getirilmiştir. Bu düzenlemelerin İngiltere sınırlarını aşarak Avrupa ve Kuzey Amerika ya da örnek teşkil etmesi bakımından önemlidir Daha sonra İngiltere de bu alanda birçok kanuni düzenleme de yapılmıştır. Almanya da 1849, İsviçre de 1840, Fransa da 1841 ve ABD nde 1877 yılında işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili kanunlar çıkarılmıştır. İleriki yıllarda ise bu ülkelerde mevzuatı ve uygulamayı geliştiren düzenlemelerle, gelişmekte olan diğer ülkelerde bu amaca ilişkin düzenlemeleri başlatan çalışmalar gerçekleştirilmiştir. (Yiğitler 2013) 9

10 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Türkiye deki Gelişimi Osmanlı İmparatorluğu'nda kömür üretimi dışında tersane, baruthane, top arabası, fişekhane, dökümhane gibi askeri amaçlı işyerleri ile dokuma fabrikalarının ağırlık taşıdığı görülmüştür. Osmanlı İmparatorluğu'nda küçük zanaat ve atölye üretimine dayanan işyerleri sanayi devrimi öncesi oldukça yaygındır. Bu işyerlerinde usta, kalfa ve çırak olarak ücretle çalışanlarla işverenler arasındaki ilişkileri ve çalışma koşullarını loncaların kuralları ve gelenekler belirlemiştir. Loncalar sosyal ve hukuki yönden dönemlerinde esnaf ve sanatkârlara yönelik çok önemli işler başarmışlardır. Bu dönemde işçilere çeşitli kaynaklardan değişik yollarla sosyal yardımlar yapılmış, ancak yardımlar yasal zorunluluktan değil vakıf ve esnaf kuruluşları aracılığıyla yapılan yardımlar olduğundan süreklilik kazanamamıştır. Ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliği alanında yapılan düzenlemeler, Cumhuriyet öncesi dönemde ilk olarak 1865 yılında çıkarılan Dilaver Paşa Nizamnamesi ile başlamış, sanayi bölgelerindeki çalışma koşullarının düzenlenmesine gidilmesi ve yöresel hizmet verecek doktorların istihdam edilmeye çalışılması, işçilerin tedavi ve istirahatlarına yönelik çalışmalardır. (İSGÜM) tarihinde çıkarılan 151 sayılı Ereğli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun ile de kömür ocaklarında iş kazalarına karşı işverenlerin gerekli önlemleri almalarını zorunlu tutarak, kaza geçiren işçilere de gerekli maddi yardımın yapılmasını öngörmekteydi. Çalışma hayatında Modern Türkiye yi kurma yolunda düzenlemelere yönelik tavsiye kararları, 1923 yılında İzmir de toplanan İzmir İktisat Kongresi nde alınmış ve zaman içinde uygulamaya geçirilmiştir. Çevremizde gördüğümüz her türlü sanayi, üretim ve gelişmeler Cumhuriyet döneminin ürünleridir. Mevcut Kanun Tüzük ve Yönetmeliklerde Cumhuriyet dönemine aittir. Dünyadaki gelişmeler I. Dünya Savaşı sonunda, Devletlerin toplum hayatını ilgilendiren ekonomik, sosyal, olaylar karşısında seyirci kalmalarının mümkün olamayacağını, toplumsal problemlere müdahale gereğini ortaya çıkarmıştır. Versailles Barış Antlaşmasının 13.bölümünün 427 nci maddesi ile ilgili olarak da tüm dünya da sosyal kanunların çıkarılması öngörülmüştür yılında İsviçre de barış antlaşması ile oluşturulan Cemiyet-i Akvam ile birlikte, Uluslararası Çalışma Örgütü de (ILO) kurulmuştur yılında Türkiye ILO ya üye olmuştur. ILO nun çalışma mevzuatlarını ve temel kaynaklarını, kabul edilen sözleşme ve tavsiye kararları oluşturur. Ülkelerin kabul ettikleri sözleşmeler, çok taraflı uluslararası anlaşmalar gibi ülkeleri bağlar (Anayasamızın 90. maddesinde de bu yönde hüküm bulunmaktadır.) İş ve Çalışma hayatında yapılan son düzenlemelerle Ülkemizin İş Güvenliği ile ilgili mevzuatı uluslararası standartlara ulaşmış bulunmaktadır. (Yiğitler 2013) 10

11 1.3. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi İş ortamı ve şartlarına bağlı olarak çalışanların maruz kaldıkları iş kazası ve meslek hastalıklarında artışlar olmaktadır. İş kazaları, çalışanların eğitimsizliği ve dikkatli çalışmaması ile işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almamasından kaynaklanmaktadır Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre 2012 yılında toplam kişi iş kazası geçirmiştir. Bir önceki yıl olan 2011 yılında gerçekleşen iş kazası göz önünde bulundurulduğunda iş kazası gerçekleşme oranı yaklaşık %8 lik bir artış göstermiştir. Her iş kazası insan sağlığına toplum içerisinde verilen değer adına bir yüz karası olurken, işletmeler için mikro bazda ciddi bir tazminat bedeli olmakla birlikte işin aksaması ile de işletmeye ekonomik zarar vermektedir. İş sağlığı ve güvenliği önleyici faaliyetler bütünü olarak nitelendirildiğinde önlemek ödemekten daha ekonomiktir mantığını taşımaktadır. Hem çalışanların daha sağlıklı bir ortamda çalışmalarını sağlamak, hem de işletmelerin iş kazalarından doğacak kayıplarla karşı karşıya kalması nedeni ile zor durumda kalmamaları için mutlaka mevzuatta belirtilen iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması gerekmektedir. İş kazaları ve meslek hastalıklarından korunmanın en etkin yolu işyerlerinde iş güvenliği prensiplerine uygun bir çalışma düzeni kurmaktır. Tablo 1 11

12 1.4. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Başlıca Faaliyetleri Risk Tespit ve Analiz Faaliyetleri Risk: Kapsamı belirlenmiş zarar potansiyeli. Risk Yönetimi: Tehlikenin tanımlanması, riskin değerlendirilmesi, kontrol tedbirlerinin uygun şekilde kullanılması ve sonuçların değerlendirilmesini de kapsayacak şekilde toplam yöntemi ifade eder. Tüm iş yerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Risk değerlendirmesi iş yerinde çalışan sayısı ve iş yerinin bulunduğu tehlike sınıfı göz önüne alınarak; sektör, meslek veya yapılan işlere özgü olmalıdır. Türkiye de risk analizleri 20/6/2012 tarihinde yürürlüğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda belirtilen iş yerlerinde bu kanunun 10 uncu ve 30 uncu maddelerine dayanılarak hazırlanan tarihli ve sayılı yönetmelik kapsamında yapılır. Risk analizlerinin ortak amaçları; risk odaklarını bulmak, bunları değerlendirmek, önlemleri belirlemek, önlemlerin sırasını belirlemek, yapılabilecek tasarrufu belirlemek, doğabilecek masrafları belirlemek, güvenlikten ödün vermeden işletme için en ekonomik yöntemi belirlemek, önlemlerin gerçekleşmesini sağlamak, amaca ulaşılıp ulaşılmadığını saptamak, bir riski önlerken başka bir riske yol açmamaktır. (Andaç 2013) Risk değerlendirme, riski kabul edilebilir düzeye indirebilmek amacıyla yapılan her türlü eylem ve tehlikeyi değerlendirme yöntemidir. Riskleri değerlendirirken tehlikenin neden olduğu olayın sonuçları ve olasılığı dikkate alınmalıdır. Bu sayede gelecekte olabilecek olaylar ve onların potansiyel sonuçları hakkında kararlar verilebilir ve önlemler alınabilir. Uygun bilgi kullanılarak olay hakkında çok kesin bir şekilde emin olmasak da, en iyi tahmini yapabiliriz. Bir olayın gerçekte olma ihtimaline olasılık adı verilir. Olasılığın değerlendirilmesi yapılırken, aşağıda belirtilen kategoriler, tehlikeli bir olayın olma olasılığını, en doğru bir şekilde açıklamak için oluşturulmalıdır; - Çok sık: Çok sık olan - Orta sıklıkta: Ara sıra olan - Seyrek: Olabilir fakat çok nadiren olan - Çok seyrek: Olma ihtimali olan ancak belki de hiçbir zaman olmayacak 12

13 Bir kazanın olasılığı değerlendirildiğinde olasılık kategorisini değiştirecek bir faktörde maruziyettir. Maruziyet bir kişinin ne kadar sıklıkta veya zamanda gerçekte bir tehlike ile karsı karsıya kaldığını değerlendirmektir. Bazı örnekler; - Çok seyrek Yılda bir kez veya daha az - Seyrek Yılda birkaç kez - Az seyrek Ayda bir kez - Orta sıklıkta Haftada bir kez - Sık - Günlük - Sürekli - Sabit Düşük maruziyet düzeyinin etkilerini hafifletmeye çalışmak, önemsememek çok sık yapılan bir hatadır. Çünkü bir kişinin tehlikeye çok sık maruz kalmaması bizim daha az önlem alacağımız anlamına gelmez. Bir kazanın olma kesinliği veya olasılığı, bir kişinin ne kadar sıklıkta bir tehlikeye maruz kaldığından daha önemlidir. Risk Tespit ve Analiz Faaliyetleri Aşamaları: Tehlikelerin bilinmesi, Tehlikelerin analizi, Tehlikeleri önleme yollarının saptanması, Tehlikelerin önlenmesine yönelik tedbirlerin uygulanması, Eğitim ve Güdüleme Çalışmaları İşyerlerinde çalışanların yaptıkları işe yönelik olarak adaptasyonlarının maksimum düzeyde sağlanması teknikleri arasında ikna ve teşvik çalışmaları yani güdüleme çalışmalarıdır. Yapılan işten en iyi sonucu alabilmek eğitimli ve istekli çalışanlarla mümkündür. İşyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla işyerlerinde eğitimler düzenlenmesi gerekmektedir. Türkiye de bu eğitimler Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik e uygun olarak düzenlenir. Çalışma yöntemleri, iş organizasyonu ve toplu korunma önlemleriyle işyerindeki risklerin giderilemediği veya yeterince azaltılamadığı durumlarda, güvenlik ve sağlık işaretlerini bulundurmak ve uygun şekilde uyarı afişleri ve levhaları kullanılır. Türkiye de işveren, işyerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6. maddesine göre bu uyarı levhalarını bulundurmak zorundadır. Çalışanların yaşamsal hayat standartlarını yakalayabilecekleri ekonomik refahı sağlamak işverenin yükümlülükleri arasında bulunmaktadır. Yapılan işe karşılık hak edilen bedelin alınması, işyeri ve işin korunmasına yönelik çabaların karşılığını bulması çalışan motivasyonunu sağlama yöntemleri arasındadır. 13

14 Eğitim ve Güdüleme Çalışmaları: Eğitim çalışmaları yapmak, Uyarı afişleri ve ikaz levhaları asmak, Ödüllendirme, Ergonomik Çalışmalar Ergonomi, maksimum is güvenliği ve verimlilik sağlamak amacıyla, insanların anatomik ve bilişsel özelliklerinin, çalıştıkları çevre ve sistemlerin incelenmesine ve bu ögeler arasında maksimum uyumun sağlanmasına yönelik çalışmaların bütünüdür. (Erdinç, 2003) Ergonomi iş sağlığı ve güvenliği kavramının en önemli başlıkları arasında bulunmaktadır. Çalışan sağlığı ve iş verimliğinin mümkün olan en yüksek seviyelerde bulunması işyerinde bulunan çalışma ortamının işe ve çalışan yönelik olarak düzenlenmesine bağlıdır. Ergonominin risk faktörleri göz önünde bulundurularak ofislerde is sağlığı ve güvenliği sağlanmaktadır. Ergonominin amacı; - Çalışan verimliliğini arttırmak - İşin sistemli bir şekilde organizasyonunu sağlamak - Gereksiz faaliyetleri engellemek - Çalışan-donanım-çevre uyumunu sağlamaktır Ergonomik Risk Faktörleri a) Fiziksel Faktörler Çalışma alanı işin üretildiği ve çalışma esnasında sürekli olarak bulunulan alandır. Binaların tasarımı, çalışanların sağlığı, rahatlığı, iş verimliliği açısından önem taşımaktadır. Bina tasarımlarında dikkat edilecek hususlar arasında pencereler, acil durumlarda kullanılacak çıkış üniteleri, biyolojik ihtiyaçlara yönelik olarak tuvalet-banyo kısımları bulunmaktadır. Örneğin engelli çalışanlara yönelik olarak erişilebilirliğin sağlanması için rampa, asansör, işitsel-duyusal argümanların kullanılması, tuvaletlerin düzenlenmesi gibi uygulamalar fiziksel faktörler arasındadır. İşyerinde bulunan tehlike arz eden işyeri ekipmanlarının (tüpler, dolaplar) muhafazası-sabitlenmesi önem arz etmektedir. 14

15 Ofislerde kullanılan bilgisayarlar, çalışma-bilgisayar masaları, ofis koltuk-sandalyeleri çalışan sağlığını etkileyebilecek diğer fiziksel faktörler arasında yer almaktadır. Ofis çalışanları için bilgisayar ekranının açısı, klavye yüksekliği, çalışma-bilgisayar masalarının yüksekliği-alçaklığı, ofis koltuksandalyelerinin ortopedik uygunluğu çalışan sağlığı ile yakından ilgilidir. Çalışanın bir işi sürekli tekrarlaması, sürekli olarak aynı pozisyonda durması, çoğu insanın alışılagelmiş uygun olmayan duruş pozisyonları çalışan sağlığını riske atmaktadır. Ofis tasarımlarında çalışan sağlığına yönelik olarak düzenlemeleri göz önünde bulundurmak, ergonomik çalışma düzeni oluşturmak ve çalışanlara yönelik olarak çalışma şekil, süre ve pozisyon eğitimleri vermek işverenin yükümlülükleri arasındadır. b) Çevresel Faktörler Ergonomik faktörler arasında çevresel faktörler çalışana fazladan bir yük oluşturur. Gürültülü, havasız, ideal ısı ve aydınlatmanın sağlanmadığı, çalışma donanım ve sarf malzemelerinden kaynaklı kimyasalların oluşturduğu etki insan sağlığını olumsuz yönde etkiler. c) Psikolojik Faktörler İnsan ilişkileri iş sağlığı ve güvenliğinin önemli ilgi alanlarından biridir. İşyerinde kişiler arası ilişkilerin pekiştirilmesi iş verimliliğinin artması, insan sağlığının olumlu yönde gelişmesi, başarı katsayılarının her alanda artmasını sağlar. Çalışanın ailevi sorunlar, ekonomik problemler, çalışma arkadaşlar ile çatışmaları, iş yükünün ağırlığı, yetkililerin baskısı, çalışanın iş yerindeki rol belirsizliği psikolojik faktörler arasında yer almaktadır. 15

16 Ergonomik Risk Faktörlerinin Kontrolü Hep aynı pozisyonda kalma, sürekli çalan ve cevap verilmek zorunda kalınan telefonlar, tekrarlayan hareketler, ekranlar, klavyeler, el bileği ve parmak eklemlerinde aşırı yüklenmeler, stres, takdir edilmeme, ortamın; ısı, ışık, nem ve konfor yönünden uygunsuzluğu, büroda çalışanları olumsuz etkiler pek çok sorunlara yol açar. (Karaoğlu 2009) Ofis çalışmaları şu hastalıklara sebep olmaktadır; - Kas iskelet sistemi - Dolaşım Sistemi - Psikoloji Ofis hastalıklarından korunmak için; - Spor, fiziksel aktivite - Ergonomik ofis tasarımları kullanmak, İş yaşantısı dışında psikolojik deşarj sağlayan hobilere zaman ayırmak temel olarak yeterlidir. Spor bunların en önde gelenleri arasındadır. Sporun bir avantajı da hayati tehlikelere (genellikle) sahip olmadığından psikolojik olarak ta rahatlama sağlamasıdır. Sporun nasıl yapılması gerektiği de önemlidir. Gün boyunca ofis koşuşturmaları sanıldığının aksine asla sportif aktivite yerine geçmez. Spor doğru ve zamanlı yapılması halinde fiziksel ve psikolojik terapi yapma etkisine sahiptir. Ergonomik ofis tasarımına önem verilmeli ve uzun süreli çalışma şartlarına uygun hale getirilmelidir. Ergonomik tasarımlarda örnek olabilecek hususlar arasında; koltuğun kavrayan ve dik bir yapıya sahip olması, masa yüksekliğinin boya uygun olması, bilgisayar monitörünün göz hizasında bulunması, ofis dolapları kolay erişilebilir olması, ortam aydınlatmasının gözleri yormaması, havalandırmanın yeterli olması gösterilebilir. 16

17 1.5. Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı Türkiye de iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çok sayıda yasal düzenleme ile kurum ve kuruluşlar bulunmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili düzenlemeler başta Anayasamız olmak üzere, ülkemizin onayladığı uluslar arası sözleşmelerde, 4857 Sayılı iş kanunu, Borçlar kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu, Deniz İş Kanunu ve Basın İş Kanunu, 1593 sayılı Hıfzıssıhha Kanunu, 2821 Sayılı Sendikalar Kanunu, 2822 Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu, 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanun da is sağlığı ve güvenliğini düzenleyen pek çok madde yer almaktadır. (Gerek 1998) Yukarıda sayılan tüm bu mevzuatlara rağmen Türkiye de iş sağlığı ve güvenliği konusunda eksiklikler 2000 yıllarda çokça tartışılmaya başlamıştır. Yazılı ve görsel basında son yıllarda sürekli olarak gündeme getirilen tersanelerdeki iş kazaları sonucu yaşanan can kayıpları önemli örnekler arasındadır. Mevzuat konusundaki hissedilen eksikliklerin 20 Haziran 2012 tarihinde kabul edilen 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile giderilmesi amaçlanmaktadır. Bu kanun 1 Ocak 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kanunun amacı İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerinin düzenlenmesinden ibarettir. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hiçbir ayrım yapmaksızın kamu ve özel sektöre ait tüm işlere ve işyerlerine, faaliyet konularına ve işçi sayısına bakılmaksızın, bu işyerlerinin işveren, işveren vekili, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına uygulanacaktır. Kanunun İşveren ile Çalışanların Görev, Yetki ve Yükümlülükleri 6331 sayılı Kanunun 4. Maddesinde detaylı bir şekilde açıklanmıştır. 17

18 BÖLÜM II KAMU HASTANELERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ 2. Kamu Hastanelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Sağlık kuruluşları 30 Haziran 2012 tarih ve 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği isimli kanun ile kamu-özel ayrımı yapılmaksızın kapsama alınmıştır. Bu kapsamda Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu na bağlı kamu hastaneleri de mezkur kanun kapsamında İş Sağlığı ve Güvenliği hükümlerine tabi bulunmaktadır. Hastaneler verilen sağlık hizmetlerinden kaynaklı olarak birçok riski bünyesinde barındırmaktadır. Hizmet veren çalışanlar ve hizmet alan hastalar yüksek bir risk altındadır. Bu sebepten ötürü hastaneler ilgili kanun kapsamında çok tehlikeli işyerleri olarak nitelendirilmiştir. Buna göre hastaneler işyeri hekimi ve A sınıfı bir iş güvenliği uzmanı istihdam etme zorunluluğu taşımaktadır. Ancak 2 Ağustos 2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlan 6495 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 56 ncı maddesiyle bu zorunluluk 01 Temmuz 2016 tarihine kadar ertelenmiştir. Kamu hastaneleri yöneticileri hastanenin iş sağlığı ve güvenliği konusunda risklerin analizlerini yapıp, bu analizlerden korunma amacıyla tedbirleri almakla yükümlü bulunmaktadır. Hastanelerde iş güvenliği yönetim sistemi başlığı altında hasta sağlığı ve güvenliği ile bina, makine ve teçhizat güvenliği ele alınır. Hastane çalışanlarının sağlık ve güvenliği ise iş sağlığı yönetim sistemi ile sağlanır. Verilen sağlık hizmetlerinden kaynaklanan faktörlerle çevreye verilebilecek zararlara karşı çevrenin sağlığı ve güvenliği kontrol altında tutulmalıdır. Bu kontrol ise çevre sağlığı yönetim sistemi ile sağlanır.. 18

19 2.1. Kamu Hastanelerinde İş Güvenliği Yönetim Sistemi Kamu Hastanelerinde Hasta Sağlığı ve Güvenliği Hasta sağlığı ve güvenliği, sağlık hizmetleri sunumunda en temel ilkelerden biridir. Hasta güvenliği: Sağlık hizmetine bağlı hataların önlenmesi ve sağlık hizmetine bağlı hataların neden olduğu hasta hasarlarının eliminasyonu veya azaltılmasıdır. (Akalın) Bir diğer değişle hasta güvenliği; sağlık hizmeti kapsamında tıbbi bakım sonucunda hasta ve yakınlarını olumsuz yönde etkileyecek hataların/olayların olmaması için sağlık kuruluşları ve bu kuruluşlardaki çalışanlar tarafından alınan önlemler şeklinde tanımlanmıştır (NPSF 2003). Hastaneler sağlık hizmeti sunan organizasyonlardır ve tıbbi riskler ve yanlış tedavi gibi sonucu ölüme, ciddi durumlara, komplikasyonlara ve hastanın acı çekmesine yol açabilecek risklerin yanı sıra çalışanları ve çevreyi etkileyebilecek riskler, finansal, hukuksal ve kurumsal itibar gibi bir işletmeyi hedeflerinden uzaklaştırabilecek risklerle de karşı karşıyadırlar. Bu nedenle, hastanelerde risklerin yönetilmesi üzerinde önemle durulması gerekmektedir. Hastaneler ve sağlık kuruluşları hasta güvenliğini sağlamak için çeşitli yöntemler kullanıyor olsa da, sağlık işletmelerinde oluşabilecek tıbbi ve tıbbi olmayan, olası riskleri önceden belirleyecek, bu risklerin oluşmaması için önlem alacak ve oluşması durumunda ise zarar gören tarafın bu durumdan en az şekilde etkilenmesi için proaktif bir yaklaşım gösterecek farklı meslek gruplarından oluşmuş risk yönetimi ekibine ihtiyaç vardır ( 2009) Bu doğrultuda Kamu Hastanelerinde Hasta Güvenliği Komiteleri kurulmuş ve hasta güvenliği konusunda çalışmalar yapmakla yükümlü kılınmıştır. Hasta Ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik uyarınca bu çalışmalar; - Hasta kimlik bilgilerinin tanımlanması ve doğrulanması, - Hastaya uygulanacak girişimsel işlemler için hastanın rızasının alınması, - Sağlık hizmeti sunumunda iletişim güvenliğinin sağlanması, - İlaç güvenliğinin sağlanması, - Kan ve kan ürünlerinin transfüzyon güvenliğinin sağlanması, - Cerrahi güvenliğin sağlanması, - Hasta düşmelerinin önlenmesi, - Radyasyon güvenliğinin sağlanması olarak sıralanmaktadır. 19

20 Hasta Kimlik Bilgilerinin Tanımlanması Ve Doğrulanması Sağlık hizmetleri sunumu esnasında herhangi bir karmaşaya yol açılmaması amacıyla yapılacak başlıca işlem hastanın kimliğinin tanımlanması ve doğrulanmasıdır. Bu doğrultuda sağlık kurum ve kuruluşları, Sağlık Kurum Ve Kuruluşlarında Hasta Ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması Ve Korunmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Tebliğ çerçevesinde hasta kimlik tanımlama ve kimlik doğrulama ile ilgili bir süreç oluşturmak zorundadır. Sağlık bilgi sistemlerinin önemli saç ayaklarından olan kimlik tanımlama ve doğrulama modülleri ulusal bazda kullanılan merkezi ulusal kimlik paylaşım sistemine entegre olmalıdır. Hastanın hastaneye başvurusu ile başlayan kimlik tanımlama ve doğrulama faaliyeti sunulan sağlık hizmetinin her aşamasında gereken uygulamaların takibi için elzemdir. Özellikle hastanede uzun süreli tedavi ve cerrahi müdahale amaçlı yatan hastalara yönelik olarak bu takip için en yaygın kullanılan yöntem hasta kol bandı uygulamasıdır. Hasta kol bandı kayıt sonrası yatış yapılacak hastanın koluna takılan, hastanın T.C. kimlik numarası, hasta adı soyadı, doğum tarihi (gün ay yıl), doğum yeri, tabibin adı soyadı bilgilerini içeren bilekliktir. Kol bantları hastanın dolaşım sistemlerini etkilemeyecek şekilde tasarlanmalıdır. Farklı tip hastalığa sahip hastalara yönelik olarak farklı renk vb. özelliklere sahip kol bantları kullanılabilir. Hasta yatışlarında dört ayrı renkte kol bandı kullanılır. Renkli kol bandı uygulamasında; - Normal hastalar için beyaz barkotlu kimlik doğrulama kol bandı, - Alerjik hastalar için kırmızı, - Aynı serviste aynı isimli hasta için lacivert, - Diğer hastalara ve çalışanlara bulaş riski olan hastalıklar için sarı renk kullanılması, - Alerjisi ve bulaş riski olan hastalar için, beyaz bilezik üzerine, kırmızı ve sarı renkli etiketler yapıştırılması zorunludur. Doğum öncesi yatış işlemlerinde, iki kol bandı hazırlanır ve kol bandından birisi doğumdan sonra bebeğin koluna dolaşımı engellemeyecek, bebeği rahatsız etmeyecek ve çıkmayacak şekilde takılır. Bebeğin kol bandında anne adı ve soyadı, bebeğin doğum tarihi ve annenin protokol numarası bulunur. Cinsiyetin karışmaması için erkek çocuklara mavi, kız çocuklara pembe kol bandı uygulanır. 20

21 Hastaya Uygulanacak Girişimsel İşlemler İçin Hastanın Rızasının Alınması Hastaların ön muayenelerinin sonuçlarına dayanarak tıbbi ve cerrahi tedavileri hakkında doktoru tarafından bilgilendirilerek rızasının alınmalıdır. Hastanın hastalığı hakkında bilgilendirilmesi hasta ve yakınına doktoru tarafından yapılmalı, hastaya ya da yakınına kendisi ile ilgili tıbbi gerçekler, önerilen tıbbi girişimler her bir girişimin olası riskleri, yararları ve seçenekleri, tedavi olmaması durumunda gelişebilecek olaylar, tanı, sonuç ve tedavisinin gidişatları doktoru tarafından hastanın anlayabileceği düzeyde anlatılır ve hastaya yatış işlemlerinin yapılışı esnasında okutularak ve anladığı teyit edilerek hasta ya da hasta yakınına imzalatılmalıdır. - Hasta ameliyata girecekse bir gün öncesinden doktoru tarafından ameliyatı hakkında bilgilendirilmelidir. Ayrıca anestezi doktoru tarafından anestezinin olası yan etkileri, riskleri ve hastaya uygulanacak anestezi şekli anlatılır ve anestezi aydınlatılmış onam formu imzalatılarak hastanın rızası alınmalıdır. - Hasta ameliyata gitmeden önce hastanın kimlik bilgileri, ameliyatı ve ameliyat bölgesi servis hemşiresi tarafından hastaya sorularak doğrulanmalıdır. - Güvenli cerrahi kontrol listesi klinikten ayrılmadan önce servis hemşiresi tarafından ve anestezi verilmeden önce ise anestezi doktoru tarafından hastaya sorularak doğrulanmalıdır. - Hastaya kan veya kan ürünü transfüzyonu yapılacak ise transfüzyon öncesi doktoru tarafından bilgilendirilen hastanın transfüzyon onam formunu doldurması sağlanmalıdır. - Endoskopi, rektoskopi, bronkoskopi, torasentez gibi riskli girişimsel işlemler öncesi doktoru tarafından bilgilendirilen hastanın işlemi kabul ettiğine dair imzası servis hemşiresi tarafından hasta dosyasına alınmalıdır. - Yoğun bakım ünitesine hastası alınan hasta yakınlarına hastalarının durumu hakkında bilgi doktoru tarafından verilir ve yoğun bakımda uygulanabilecek işlemler açısından yoğun bakım ünitesi aydınlatılmış onam formu imzalatılmalıdır. 21

22 Sağlık Hizmeti Sunumunda İletişim Güvenliğinin Sağlanması Sağlık hizmeti verenler arasında iletişim güvenliğinin geliştirilmesi için hasta bakım ve tedavi sürecinde sözlü/telefon talimatlarının verilmesi ve alınmasında; - Sözlü talimatlar, steril girişimler sırasında, tabibin hastanede ya da serviste olmadığı durumlar ile acil olarak ilaç verilmesi gerekli olan durumlarda verilir. - Sözlü/telefon talimatının alınması sırasında ilacın ismi, dozu, uygulama şekli ve veriliş sıklığı açık olarak belirtilir. - Sözlü/telefon talimatı alınırken önce talimat yazılır, yazılan talimat daha sonra geri okunur ve doğruluğu talimatı veren kişiye onaylatılır, lüzumu halinde verilen ilaç adının kodlama yöntemi ile tekrar edilmesi istenir. Sözlü/telefon talimatlarının kaydında; - Talimatı veren tabibin adı ve soyadı, talimatın alındığı tarih ve saat Sözlü ve Telefonla Tabip Talimatları Formuna kaydedilir. - Talimatların altına sözlü talimat veya telefon talimatı olduğu yazılır. - Sözlü ve Telefonla Tabip Talimatları Formu, sözlü talimatı veren tabip tarafından 24 saat içinde imzalanır ve hasta tabelasına geçirilir. - Talimatı veren tabibe 24 saat içinde ulaşılamadığı takdirde Sözlü ve Telefonla Tabip Talimatları Formu, hastayı devralan servis tabibi tarafından onaylanır ve hasta tabelasına geçirilir. - Telefon talimatları, sağlık kurum veya kuruluşunun santralinde kayıt altına alınır. - Kemoterapi ilaçları ve yüksek riskli ilaçların uygulanmasında sözlü/telefon talimatı kabul edilmez. Kritik test değerleri ile ilgili işlemlerde; - Her sağlık kurum veya kuruluşu, kendi statüsü ve şartlarına uygun olarak Acil Olarak Bildirilmesi Gereken Kritik Test Değerleri Formunu oluşturur. Acil olarak bildirilmesi gereken kritik test değerleri, ilgili laboratuvar bölümlerinin uzmanı veya sorumluları tarafından, hastanın adı ve soyadı, protokol numarası ve kritik değerdeki testin sonucu ile birlikte, çift nüsha halinde hazırlanan forma yazılır ve zaman geçirilmeden hastanın tabibine ve hemşiresine bildirilir. - Telefon ile bildirilen testler geri okuma yöntemi kullanılarak kesinleştirilir. 22

23 İlaç Güvenliğinin Sağlanması Sağlık Kurum Ve Kuruluşlarında Hasta Ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması Ve Korunmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Tebliğ çerçevesinde Kamu Hastanelerinin ilaç güvenliğinin sağlanmasına yönelik yapması gereken işlemler şunlardır: - Yatışına karar verilen hastanın varsa kullandığı ilaçlar kayıt altına alınarak ilgili tabibe bildirilir. Tedavi planı, ilaç dozu, zamanı ve uygulama şeklini içerecek şekilde, okunaklı olarak her bir hasta tabelasına hastanın kendi tabibi tarafından yazılır. Hastanın yatış öncesi aldığı ilaçlar, bakım sürecinde kullandığı ilaçlar ve taburcu edildikten sonra kullanacağı ilaçlara ilişkin süreç tanımlanmalıdır. - Hastanın evden getirdiği ve hastanede kullanması gerekli olan ilaçlar, günlük olarak ve her farklı ilaç eklendiğinde eczacı ve /veya sorumlu tabip tarafından ilaç-besin, ilaç-ilaç etkileşimleri bakımından değerlendirilmelidir. - Hastanın kullandığı tüm ilaçların ilgili hemşiresi tarafından verilmesine yönelik gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. - İlaç uyumu, istenmeyen ve beklenmeyen yan etkiler, tabip ve hemşireler tarafından izlenir ve ilaçların yan etkilerinin izlenmesine yönelik işlemler, 22/3/2005 tarih ve sayılı Resmî Gazetede yayımlanan, Beşeri, Tıbbi Ürünlerin Güvenliğinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmeliğin 12 nci maddesinde tanımlanan Advers Etki Bildirim Formuna uygun olarak yapılmalıdır. - Taburcu ve transferlerde, hasta/hasta yakınına ilaç listesi verilir ve ilaç kullanımı ile ilgili gerekli bilgilendirme yapılmalıdır. - Kurum eczanesinde, adı ve ambalajı birbirine benzeyen ilaçlar, farklı dozdaki aynı ilaçlar ve uygulama formları ayrı raflarda depolanarak üzerine ayırt edici etiket yapıştırılmalıdır. - Yüksek riskli ilaçlar, ilaç kapları ile enjektöre çekilen ilaçların isim ve dozları etiketle belirlenir ve etiketler okunaklı şekilde yazılmalıdır. - Konsantre potasyum çözeltileri ve % 0,9 dan daha konsantre tuz solüsyonları, % 50 veya daha konsantre magnezyum sülfat, 2 meq/ml veya daha konsantre potasyum klorid ve diğer konsantre elektrolit solüsyonlar gibi yüksek riskli ilaçlar, Yüksek Riskli İlaç Etiketi yapıştırılarak ameliyathane, yoğun bakım ve acil serviste kilitli dolapta, servis hemşiresinin sorumluluğunda muhafaza edilmelidir. - İlaçların klinik olarak gerekli olmayan alanlarda bulundurulmaması için eczacı tarafından denetimler yapılmalıdır. - Benzer isimli ilaçların yanlış kullanımını önlemek amacıyla, her sağlık kurum veya kuruluşu, kendi ihtiyaç ve şartlarına uygun olarak ismi ve söylenişi benzer ilaç listesini oluşturur. Bu liste, yılda bir kez gözden geçirilerek güncellemelidir. - Bağımlılık yapan uyarıcı ve uyuşturucu ilaçlar, kilitli dolaplarda servis hemşiresinin sorumluluğunda muhafaza edilerek, imza karşılığında teslim edilmelidir. 23

24 Kan Ve Kan Ürünlerinin Transfüzyon Güvenliğinin Sağlanması Sağlık Kurum Ve Kuruluşlarında Hasta Ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması Ve Korunmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Tebliğ çerçevesinde Kamu Hastanelerinin kan ve kan ürünlerinin transfüzyon güvenliğinin sağlanmasına yönelik yapması gereken işlemler şunlardır; - Kan transfüzyonu öncesi kimlik doğrulama işlemi yapılmalıdır. Kan transfüzyonu uygulanacak ve kan örneği alınacak hastanın kimlik bilgileri, dosyasından, kol bandından ve kendisinden doğrulanır ve numunenin üzerine alındığı anda etiket yapıştırılmalıdır. - Kan bankasından gelen kan ve kan ürünleri cross match formu ve kimlik bilgileri iki sağlık personeli tarafından kontrol edilir ve Bilgilendirilmiş Onam Formu hastaya mutlaka imzalatılmalıdır. - Transfüzyon sürecinde Kan ve Kan Transfüzyonu İzlem Formu doldurulup imzalanmalıdır. - Donörün kimlik bilgileri, kayıt defteri ve hastane otomasyonuna kaydedilmelidir. - Donör sorgulama formu uygun bir mekânda doldurulur ve formun doldurulması konusunda donör bilgilendirilmelidir. - Donör ile ilgili Eliza testlerinin sonuçları ilgili laboratuar sorumlu tabibi, sorumlu tabip olmadığı zaman nöbetçi tabip tarafından imzalanır ve sonuç barkodu kayıt defterine yapıştırılmalıdır. - HIV, Hepatit B, Hepatit C gibi tanımlanmış testlerin pozitif sonuçlarında yazılım programında sesli uyarı vermek ve bu test sonuçları için barkot vermemek gibi önlemler geliştirilir. Uyarı alındığında ilgili personel tarafından yapılması gereken iş ve işlemlere ilişkin prosedür tanımlanmalıdır. 24

25 Cerrahi Güvenliğin Sağlanması Sağlık Kurum Ve Kuruluşlarında Hasta Ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması Ve Korunmasına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Tebliğ çerçevesinde güvenli cerrahi uygulamaları için alınması gereken tedbirler: Cerrahi işlem güvenliği için; - Ameliyathanedeki tüm cihaz ve ısı kaynaklarının periyodik bakım ve kalibrasyonlarının yapılması sağlanır ve ameliyat öncesi son teknik kontrolleri yapılmalıdır. - Hatalı gaz ve gaz karışımı verilmesini önlemek amacıyla, ameliyat öncesi gerekli kontroller yapılmalıdır. - Cerrahi işleme başlamadan önce tüm ekipmanların mevcut ve fonksiyonel olduğu kontrol edilmelidir. - Yapılacak uygulamanın eksiksiz ve doğru olmasını sağlamak için süreçle ilgili bir kontrol listesi hazırlanmalıdır. - Ameliyattan hemen önce durdurma, son kontrol uygulaması mutlaka yapılır ve Ek 9 da yer alan Cerrahi / İnvaziv İşlem Doğrulama Formu ekip tarafından duyulacak şekilde okunarak doldurulmalıdır. Yanlış hasta ve yanlış taraf cerrahi uygulamalarının önlenmesinde; - Cerrahi işlemlerin, Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen hasta güvenliği çözümlerine ve evrensel protokole uygunluğunun sağlanması esastır. - Ameliyat öncesi serviste hasta ile ilgili son kontroller tabip tarafından yapılarak hastanın da katılımıyla taraf işaretleme süreci gerçekleştirilmelidir. - Hastaya ameliyat öncesi servis hemşiresi tarafından kimlik doğrulama işlemi yapılır ve hasta, dosyası ile birlikte görevli refakatinde ameliyathaneye gönderilmelidir. - Hasta ameliyathaneye kabul edilirken, ameliyathane hemşiresi ve anestezi teknisyeni tarafından kimlik doğrulama işlemi yapılarak beraberce teslim alınmalıdır. Cerrahi işlemlerde taraf işaretleme sürecinde uygulanacak kurallar şu şekildedir; - Taraf işaretlemesi için cerrahi taraf işaretleme kalemi kullanılmalıdır. - Yapışkan taraf işaretleyicileri kullanılmamalıdır. - İşaret ameliyat bölgesine veya yakınına belirgin ve silik olmayacak şekilde konulmalıdır.. Diğer bakım süreçleri için gerekmedikçe ameliyat edilmeyecek bölgeler işaretlenmemelidir. - Taraf işaretleme mutlaka hastanın uyanık ve bilinçli olduğu zaman diliminde yapılmalıdır. - Çoklu yatay yapılar (el ve ayak parmakları ve lezyonlar) veya çoklu düzeylerde (lomber ve torakal ve servikal omurlar) en uygun ve en yakın bölge işaretlenmelidir. - Göz tarafı işaretlemesi için kaşın üzeri kullanılmalıdır. - Tek organ vakaları (sezaryen bölgesi, kalp cerrahisi gibi), müdahaleler sırasında, kateter ve enstrümanların takılmasında, cerrahi prosedürün tasarlandığı açık yara ve lezyonlarda, acil müdahalelerde, prematüre bebeklerle ilgili müdahalelerde işaretleme yapılmamalıdır. 25

26 Elektro cerrahi, lazer ve diğer elektrikli cihazlarla yapılan işlemlerde cerrahi yanıkların oluşmasını önlemek için cihazların kullanımında dikkat edilecek hususlar şunlardır: - Cihazın kalibrasyon periyodu belirlenir ve sadece kalibrasyonlu cihazlar kullanılmalıdır. - Özellikle koter cihazları için ekonomik kullanma ömrü belirlenir ve bu süre sonunda demirbaş kaydından düşürülmelidir. - Üretici firmanın belirtmiş olduğu bakım aralıklarında bakım yapılmalıdır. (altı aylık veya yıllık). Cerrahi işlem sürecinde dikkat edilecek hususlar şunlardır: - Cihazların teknik kontrolünde kabloların yeterli uzunlukta olduğu ve bağlantıların doğru kullanılıp kullanılmadığı kontrol edilmelidir. - Hastanın ekstremiteleri metal masa kısmıyla temas etmemelidir. - Hastanın altında sıvı birikmesi önlenmelidir. - İşlem yapılacak bölgenin nem oranı % 50 seviyesinde tutulmalıdır Hasta Düşmelerinin Önlenmesi Hasta düşmelerinin önlenmesine yönelik işlemler şunlardır: - Hastane içerisinde düşme riski bulunan hastalar, Hemşirelik Hizmetleri Hasta Değerlendirme Formunun doldurulması esnasında belirlenir ve riskli alanlar tespit edilmelidir. Bu hastalar, kısıtlama prosedürü dâhilinde gerekli önlemler alınmak suretiyle hemşire bankolarına yakın alanlarda ve sürekli gözetim altında tutulmalıdır. - Düşme riskinin yüksek olduğu bölgelere uyarıcı tabela, resim ile uyarı levhaları konularak hastaların bu bölgelerde daha dikkatli olmaları sağlanmalıdır. - Personel hasta transferlerinde alınacak önlemler konusunda eğitilmelidir. - Doldurulan formlar aracılığı ile düşmelerin takibi ve belirli aralıklarla analizi yapılır, düzeltici faaliyetler planlanmalıdır. 26

27 Radyasyon Güvenliğinin Sağlanması Tanı ve tedavi amacıyla radyasyon uygulamalarının amacına ulaşması öncelikli olmak üzere hastanın radyasyon güvenliğini sağlamak üzere aşağıdaki hususlara uyulur. - Hekimin yazılı kararı olmayan hiçbir ışınlama yapılamaz. - Hastanın alacağı veya alması gereken doz miktarının tayini ve tıbbi ışınlama süresince hastanın radyasyon güvenliğini sağlamak üzere gerekli tüm bilgiler hekim tarafından yazılı olarak önceden belirlenir ve bunlar kesinlikle uygulanır. - Görevli tüm personel, tanı ve tedavinin gerektirdiği radyasyon güvenliği konularında eğitilmiş olmalıdır. - (29 Eylül 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değiştirilmiştir) Hastanın radyasyon güvenliğinin sağlanması ile ilgili denetimler Kurum ve/veya Kurumunun yetkilendirdiği konusunda uzman kuruluşlar tarafından yapılır. - (29 Eylül 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değiştirilmiştir) Cihazların kalibrasyonun sağlanması, kalite kontrollerinin yapılması ve hasta dozlarının takibi bu konuda uzman yetkili kişilerin denetimi altında yapılır. 27