III. Uzaktan Alg lama ve Co rafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Ekim 2010, Gebze KOCAEL

Transkript

1 CO RAF VER YÖNET M NDE STANDART KAVRAMI A.Ç. Ayd no lu stanbul Teknik Üniversitesi, Geomatik Mühendisli i Bölümü, 34469, Maslak, stanbul. aaydinoglu@itu.edu.tr ÖZET Co rafi Bilgi Sistemleri (CBS), çevresel uygulamalardan afet yönetimine kadar birçok uygulamada güçlü karar destek sa lar ve karma k problemlere optimum çözümler bulmaya yard mc olur. Ancak CBS, belirli kullan c gruplar ve projelerde yo un olarak kullan l yorken, çe itli uygulamalarda üretilen co rafi verinin kullan m nda karar verme sürecine katk sa layarak zaman ve emek yönünden bilgi kayb n önleyecek bir yap n n olu turulmas için bu sistemlerin bütünle tirilmesi yönünde e ilim ortaya ç km t r. Bu yakla mla co rafi verilerin birlikte çal abilirli i olarak ifade edilen, farkl veri sa lay c lar taraf ndan üretilen yol, bina, dere, topografya, arazi örtüsü vb. co rafi verinin etkin kullan m ve payla m n sa layan, politikalar, standartlar ve teknolojilerin olu turdu u çat olarak kabul edilen Konumsal Veri Altyap s (KVA) kavram ortaya ç km t r. Bu yakla mla; co rafi veriler sa lay c kurumlar taraf ndan tutulmal, güncellenmeli, ilgili kullan c lar da ihtiyaç duydu u veriyi web üzerinden etkin ve k sa zamanda kullanabilmelidir. Bu çal mada; ISO/TC211 Co rafi Bilgi/Geomatik Komitesi taraf ndan 191XX isimlendirmesi ile dijital ortamda co rafi veri yönetimi için geli tirilen standartlar ve Aç k Co rafi Bilgi Konsorsiyumu nun (OGC- Open Geospatial Concortium) farkl yaz l m ve donan m platformlar nda co rafi verinin payla m ve birlikte çal abilirli e yönelik do rudan sektör odakl standartlar irdelenmektedir. Türkiye de yerelden ulusal düzeye etkin co rafi veri de i imini sa lamak için model bazl yakla mla XML tabanl GML veri de i im modeli geli tirme süreci belirlenmektedir. Yerel düzeyde alan çal mas ile yap lan co rafi veri kullan m analizi ve INSPIRE olarak ifade edilen Avrupa Konumsal Bilgi Altyap s standartlar temel al narak, KVA kurulmas nda etkin veri yönetimi için kavramsal model bile enleri tan mlanm, tematik veri gruplar için Tekil Modelleme Dili (UML-Unified Modelling Language) ile uygulama emalar ve UML den GML e dönü üm yakla mlar belirlenmi tir. Anahtar Sözcükler: Konumsal Veri Altyap s, Co rafi Veri De i imi, Co rafi Veri Standartlar STANDARD CONCEPT ON GEOGRAPHIC DATA MANAGEMENT ABSTRACT Geographical Information Systems (GIS) provides powerful decision support on many application areas from environmental applications to disaster management and helps to find optimal solutions for complex problems. While GIS were largely designed to serve specific projects or user communities, Spatial Data Infrastructure (GDI) concept is accepted as a framework including policies, standards, and technologies to provide effective use and interoperability of geographic data produced on various applications. By this way, geographic data should be maintained and updated by providers. Related users should use required data through the web effectively. In this study, 191XXX standards were examined that was developed for geographic data management digitally by ISO/TC211 Geographic Information/ Geomatics Committee. And, Open Geospatial Consortium (OGC) standards were examined that aims to the sharing and interoperability of geographic data on different software and hardware platforms. With model-driven approach, development progress of XML-based GML data exchange model were determined to support effective data exchange from local to national level in Turkey. Based on Use Case Analysis executed by field work locally and European SDI standards explained as INSPIRE, Conceptual Model Components were defined for effective data management on building SDI. Application schemas of spatial data themes were produced with the using of Unified Modelling Language. Conversion approaches were determined from UML to GML. Keywords: spatial data infrastructure, geographic data exchange, geographic data standards 1. G R Günümüzde haritac l k ve CBS uygulamalar nda üretilen co rafi verinin farkl düzeylerde kullan m gereksinim haline gelmi, karar verme sürecine katk sa layarak zaman ve emek yönünden bilgi kayb n önleyecek bir yap n n olu turulmas için bu sistemlerin ve verilerin birlikte çal abilirli i olarak ifade edilen Konumsal Veri Altyap s (KVA, SDI- Spatial Data Infrastructure) kavram ortaya ç km t r. KVA, co rafi verinin etkin kullan m ve payla m n sa layan, standartlar, politikalar ve teknolojilerin olu turdu u çat olarak kabul edilebilir. Günümüz dünyas nda birçok devlet kurum ve kurulu u, yerelden uluslar aras düzeye KVA kurulumu için co rafi veri standartlar geli tirmektedir (Masser, 2005, Ayd no lu, 2009). 390

2 Standardizasyon kavram, farkl l klar n istenmedi i konularda bütünlük ve aç kl k sa lamak için kullan c lar aras nda geli tirilen anla malar ve kurallar ifade etmektedir. Uluslararas standardizasyon yakla m ile küresel düzeyde teknik engellerin ortadan kald r larak mallar n ve hizmetlerin de i imi hedeflenmektedir. Böylelikle standardizasyonun amaçlar ; zaman ve bedel kayb n önlemek, bilginin etkin kullan m n sa lamak, bilgi kay plar n önlemek, bilgi transferini kolayla t rmak ve kaliteyi art rmak olarak s ralanabilir. Dünyada kabul görmü ana standart kurumu Uluslararas Standardizasyon Organizasyonu olarak ifade edilen ISO dur. ISO/TC 211 Co rafi Bilgi/Geomatik komitesi, 1994 y l nda kurulmu olup Avrupa Standart Komitesi (CEN- Commité Europeen du Normes) ve ABD nin Federal Co rafi Veri Komitesi (FGDC-Federal Geographic Data Committee) gibi birçok uluslar aras temsilciyle birlikte çal malar n yürütmektedir (Longhorn, 2005). Küresel düzeyde ISO/TC 211 komitesi co rafi bilgi üretici ve kullan c lar için üst ve kavramsal düzey standartlar geli tiriyorken, Aç k Co rafi Bilgi Konsorsiyumu (OGC-Open Geospatial Consortium) farkl yaz l m ve donan m platformlar nda co rafi bilginin payla m ve birlikte çal abilirli e yönelik do rudan sektör odakl standartlar üretmektedir. Avrupa da ise Avrupa KVA (INSPIRE-Infrastructure for Spatial Information in Europe) yönergesi kapsam nda AB kurumlar nda ve ülkelerinde kullan lan co rafi verinin uluslar aras düzeyde birlikte çal abilirli ine yönelik çal malar yürütülmektedir (INSPIRE, 2007). Türkiye ad na Türk Standartlar Enstitüsü (TSE), ISO/TC211 in gözlemci üyesidir y l nda kurulan ISO TC/211 Ayna Komitesi de bu standartlar Türkiye ye kazand rmaya çal maktad r. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü (TKGM) sorumlulu unda 2004 y l ndan beri Türkiye Ulusal CBS kurulmas çal malar yürütülmektedir. Çevre ve Orman Bakanl (ÇOB) ise çal ma alan kapsam nda korunan bölgeler, arazi örtüsü/kullan m vb. veri gruplar n n yönetimi ve payla m na yönelik harita servisleri üretmektedir. Bu çal mada, ISO/TC211 ve OGC ba ta olmak üzere uluslar aras co rafi veri standartlar hakk nda bilgi verilerek INSPIRE süreci irdelenmektedir. Türkiye örne iyle co rafi veri de i im modeli geli tirme ve kullan m süreci hakk nda bilgi verilmektedir. 2. ULUSLARARASI CO RAF VER STANDARTLARININ RDELENMES 2.1. ISO/TC 211 Co rafi Bilgi/Geomatik Standartlar ISO/TC211 Teknik Komitesi, ulusal standart organizasyonlar n n temsil etti i ülkelerden aktif ve gözlemci üyelere sahiptir. ISO/TC211, dijital ortamda co rafi veri yönetiminde yöntem ve araçlar, farkl kullan c lar aras nda dijital ortamda verinin elde edilmesi, i lenmesi, analizi, eri imi ve sunumu için standartlar belirlemektedir (Ayd no lu, 2007). ISO Standartlar, co rafi bilgi ve ilgili sektörlerdeki hizmetlerin tan mlanmas ve yönetiminde standart bir çat önermektedir. ISO/TC211 teknik komitesinin amaçlar n s ralayacak olursak (ISO/TC211, 2009); Co rafi Bilgi nin anla labilirli ini ve kullan m n desteklemek, Co rafi Bilgi ye eri imi, bilgi bütünle tirme ve co rafi bilgi kullanan bilgisayar sistemlerinin birlikte çal abilirli ini olanakl hale getirmek, Küresel, ekolojik ve insani problemlerin çözümünde bütünle ik bir yakla m sa lamak, Yerel, bölgesel ve küresel düzeyde KVA lar n kurulumunu kolayla t rmak, Sürdürülebilir geli ime katk sa lamakt r. ISO/TC 211 standartlar, ekil 1 deki gibi 5 ana Çal ma Grubu (WG- Working Group) ile çal malar na ba lam ve 191XX isimlendirmesi ile standartlar n üretmektedir. Özetlenecek olursa; Çerçeve/Referans Modeli: Co rafi bilgi bile enlerinin nas l uyumlu hale getirilece ini belirler, veri payla m ve ileti imi için ortak bir temel sa lar. Co rafi Bilgi Servisleri: Co rafi Bilgi nin kartografik sunumu için metodolojiyi ve veri transfer formatlar nda kodlamay belirler. Bu servisler ayr ca uydu konumland rma ve navigasyon sistemlerini içerir. Veri Yönetimi: Co rafi veri kalitesini de erlendirmede tan mlamalar içerir. Detay kataloglama ve metaveri tan mlamas n da kapsar. Veri Modelleri ve Operatörleri: Co rafi nesnelerin geometrik olarak nas l modellenece i ile ilgilidir. 391

3 Profiller ve Fonksiyonel Standartlar: Farkl uygulama alanlar ndaki kullan c lar uyumlu hale getirmek için standart gruplar n bir araya getirir. Böylelikle ülkeler kendi veri gruplar için farkl profillere sahip olabilir. ekil 1. ISO/TC211 Çal ma Gruplar ve Bile enleri Günümüzde ise bahsedilen çal ma gruplar ndan sadece Co rafi Bilgi Servisleri (TC 211/WG 4) çal malar n yürütmektedir. Bunun d nda güncel standart ihtiyaçlar na yönelik; TC 211/WG 6 Görüntü (Imagery) TC 211/WG 7 Bilgi Toplumu (Information Communities) TC 211/WG 8 Konum Bazl Servisler (Location Based Services) TC 211/WG 9 Bilgi Yönetimi (Information Management) çal ma gruplar olu turulmu tur. Ayr ca ISO/TC211 in çal ma gruplar nda uluslar aras düzeyde co rafi bilgi ile ilgili meslek grubu ve organizasyonlar için ortak platform olu turulmu tur. TSE, ISO/TC211 Co rafi Bilgi Sistemleri isimli Ayna Komitesi kurarak co rafi bilgi standartlar n Türkiye ye kazand rmaya çal maktad r. 50 civar ISO/TC 211 standard CBS uygulamalar nda kullan labilir ekilde kabul edilmi tir. ISO/TC211 standartlar, co rafi bilgi yönetiminde model bazl yakla ma sahiptir. Bu yakla mla bütün standartlar bir üst modelin alt bölümleri olarak dü ünülebilir, birbiriyle ba lant l ve uyumludur. ISO standartlar nda belirtilen bir kavram bütün standartlar n terminolojilerinde de ayn ekilde ifade edilir. ISO/TC 211 standartlar kavramsal düzeyde olmas na ra men birlikte çal abilirlik, terminoloji ve jeodezik referans sistemine kadar birçok alanda etkin olmu tur. Aç k sistem standartlar n savunan endüstri ile ayn çizgide yer alm t r. Böylelikle KVA çal malar nda veri payla m n olanakl hale getirmek için ISO standartlar temel standart olarak kabul edilebilir OGC Standartlar OGC, ISO/TC211 komitesi ile paralel çal malar yürütmekte ve haz rlanan standartlarla daha uygulanabilir çözümler sunmaktad r. CBS endüstri birli i olarak kabul edilen OGC, co rafi bilgi teknolojilerinin birlikte çal abilirli ini sa lamak ve iyile tirmek için çal an üye kurulu ve irketlerden olu maktad r. OGC nin vizyonu, co rafi bilgi kullanan ya da ihtiyaç duyan herkesin yararlanabildi i bir a, uygulama veya platformun olu mas n sa lamakt r. Misyonu ise ilgili arayüz ve teknik standartlar n tüm kullan c lara aç k hale getirilmesidir. Co rafi aretleme Dili (GML-Geography Markup Language); OGC taraf ndan geli tirilen, XML ema tan m na göre co rafi varl klar n geometri ve öznitelik bilgilerinin modellenmesi, depolanmas ve iletilmesini sa layan bir dildir. GML, ayr ca ISO 191XX serisini standartlar temel almaktad r. GML3.0 de co rafi varl klar; 2 ve 3 boyutlu geometriler, öznitelikleri ve koordinat referans sistemleri, topoloji, zamansal ifadeler, koordinat i lemleri, birimler, ölçüler, de erler, gözlemler, yönler gibi bölümlerde toplam 27 adet emayla tan mlanmaktad r. GML in özellikleri ve kullan m amaçlar ifade edilecek olursa (OGC, 2004); 392

4 Co rafi nesnelerin ve uygulama emalar n n tan mlamas nda yaz l m/donan m ba ms z aç k kaynak kodlu yakla m sa lamak, Farkl sistemler aras co rafi verilerin birlikte çal abilirli ini sa lamak, Farkl kullan c lara yönelik uygulama emalar n n tan mlanmas n desteklemek, Elektronik ileti im a ve internette, verilerin depolanmas ve iletilmesini kolayla t rmak, Co rafi veri tan mlamas ndan analiz yapmaya kadar tüm co rafi i lemlerin geni bir k sm n destekleyebilecek kadar yeterli esneklikte olmak, Co rafi varl klara ait geometrik ve özellik bilgilerinin birlikte yönetilmesini sa lamak eklinde s ralanabilir. Co rafi nesnelere ait uygulama emalar Tekil Modelleme Dili (UML-Unified Modelling Language) s n f diyagramlar ile olu turulduktan sonra GML uygulama emalar haz rlanabilir. OGC, web servisleri olu turulmas na yönelik çal malar n çok yönlü olarak sürdürmektedir. Bu çal malar sonucunda web servisi mant na dayal standartlar haz rlanm t r. S ralanacak olursa (OGC, 2003, 2006); Web Harita Servisi (WMS- Web Map Service): Koordinat bilgisine sahip verilerin istemciye görüntü veya haritalar olarak iletilmesini sa lar. ISO standard olarak yay mlanan uygulama standard d r. Web Detay Servisi (WFS- Web Feature Service): Sunucularda farkl formatlarda tutulan vektör verileri, istemciye GML format nda göndermeyi sa layan servistir. Vektör veriye eri me, yeni veri olu turma, veri sorgulama, basit analizler, veri silme ve veri güncelleme özelliklerini içerir. Web Raster Servisi (WCS- Web Coverage Service): Özellikleri ile birlikte raster veri sa lar ve bu verilere kar l k gelen karma k sorgulamalar yap lmas na olanak tan r. Bu yakla mla WFS ve WMS den farkl d r. Web Katalog Servisi (CS/W- Catalogue for the Web): nternet tabanl metaveri kataloglar ndan co rafi verileri arama, bulma, eri im vb. i lemler katalog servisleri ile gerçekle tirilebilir. Koordinat Dönü üm Servisi (CRS- Coordinate Transformation Service): Koordinat sistemlerinin tan mlanmas ve dönü ümü için standart bir yol sa lar INSPIRE Co rafi Veri Standartlar INSPIRE Yönergesi kapsam nda tan mlanan 34 veri grubuna ait Uygulama Kurallar belirlenecek, üye devletler taraf ndan üretilecek ve k tasal düzeyde veri de i imine uygun hale getirilecektir. Metaveri, Veri Standartlar, Elektronik A Servisleri, Veri ve Servis Payla m, zleme ve Raporlama payla m vb. bile enlerin olu turulmas na yönelik standartlar üretilmektedir. INSPIRE co rafi veri gruplar için haz rlanacak her bir veri standard ve uygulama emalar n n üretilmesinde a a daki uygulama kurallar kullan lmaktad r (INSPIRE, 2010); DS-D2.3 INSPIRE Veri Gruplar n n Tan m ve Kapsam : INSPIRE Yönergesi EK-I-II ve III de belirtilen 34 veri grubunun tan m, detayl aç klamas ve kapsam hakk nda bilgi vermektedir. DS-D2.5 Jenerik Kavramsal Model: INSPIRE veri gruplar için kavramsal model bile enlerini tan mlamaktad r. Bu bile enler; farkl düzeylerdeki co rafi nesnelerin konumsal ve zamansal temsili, ili kileri, tek/benzersiz nesne tan mlay c s, k s tlay c lar, geometri, topoloji vb. referans bilgileri içerir. DS-D2.6 Veri Standard Geli tirme Metodolojisi: INSPIRE veri gruplar n n birbirine uyumlulu unu sa layacak co rafi veri standartlar n n üretilmesini metodolojik olarak ifade etmektedir. DS-D2.7 Co rafi Veri Kodlama Rehberi: ISO e göre üretilen UML uygulama emalar n GML ortam nda veri de i imine olanakl hale getirmek için standart bir kodlama önermektedir y l itibariyle INSPIRE EK-1 de tan mlanan Adres, Korunan Alanlar, dari Birim, Kadastro Parseli, Co rafi Grid Sistemleri, Hidrografya, Ula m A lar, Koordinat Referans Sistemleri ve Co rafi simler veri gruplar na ait Uygulama emalar üretilmi tir. INSPIRE Metaveri Yönergesi ve ilgili uygulama standartlar belirlenmi tir. Elektronik A Servisler ve Veri Payla m na yönelik esaslar belirlenmi ve çal malar sürdürülmektedir. 393

5 3. VER DE M MODEL N N GEL T R LMES Çal ma kapsam nda TURKVA: UVDM olarak ifade edilen Türkiye Konumsal Veri Altyap s : Ulusal Veri De i im Modeli geli tirilmi tir (Ayd no lu, 2009). Türkiye de co rafi veri yönetiminde yeni bir yakla m olarak öngörülmektedir. Ulusal Haritac l k Kurulu lar taraf ndan Detay Veri Modeli olarak da ifade edilen bu yakla m, co rafi veritaban modellerinin yeni nesli olarak co rafi verinin etkin yönetimi ve payla m n olanakl hale getirmektedir. TURKVA: UVDM için üretilen standartla t r lm kavramsal veritaban modeli, teknolojik gereksinimlerden ve yaz l mlardan ba ms z, Türkiye de CBS uygulamalar nda co rafi verilerin birlikte çal abilirli ini sa layacak kavramsal yakla mlar ve prensipleri içermektedir. Bu ba lamda TURKVA: UVDM, nesneye yönelik-ili kisel co rafi veritaban modelidir, ISO/TC211 ve INSPIRE Veri Standartlar Uygulama Kurallar na uygun, Ulusal CBS beklentileri ile tutarl haz rlanm t r. UML ile tasarlanm t r. CBS uygulamalar nda ortak/temel co rafi veritaban modeli olarak kabul edilebilir ve yerelden-ulusal ölçe e konumsal veri de i imi için temel olu turur. Ayr ca kurumsal ve sektörel CBS uygulamalar na yönelik geni letilebilir. UVDM Kavramsal Model Bile enleri nin belirlenmesinde; uluslar aras standartlar ve uluslar aras düzeyde kabul görmü Hollanda NEN3610, Almanya AAA, ABD FGDC DHS, vb. temel co rafi veri modellerinin karakteristikleri irdelenmi tir. Ayr ca INSPIRE DS-D2.5 kavramsal model bile enleri, DS-D2.6 INSPIRE co rafi veritaban geli tirme metodolojisi, vb. standartlar temel al nm t r. Böylelikle UVDM de co rafi verilerin birlikte çal abilirli ini sa layacak bile enler, Türkiye deki ulusal beklentileri temel alarak UVDM Kapsam/Uygulama Alan Bile enleri ve UVDM Kavramsal Model Bile enleri olarak tan mlanmaktad r ( ekil 2). UVDM Kapsam ve Uygulama Alan bile enleri, co rafi veritaban modelinin üretilmesinde uygulamaya dönük yakla mlar ve kullan m prensiplerini ifade eder. Böylelikle, bu modelin il düzeyinde uygulamaya dönük tasar m yakla m yla kullan m düzeyi ve nas l altl k olarak kullan labilece i ifade edilmi tir. UVDM Kavramsal Model bile enleri, co rafi veritaban modeli tasar m nda ve uygulama emalar n n belirlenmesinde temel yakla mlar belirler. dari Birim, Topografya, Ula m vb. tematik co rafi veri gruplar n n ortak özellik ve uygulama alan ihtiyac na göre bütünle ik ifade edilmesini sa lar. Kavramsal Model, co rafi veri gruplar nda ifade edilen co rafi verilerin birlikte çal abilirli i ve yönetimi için referans modeli, uygulama emas kurallar, geometrisi, topolojik ili kileri, nesne tan mlanmas, zamansal ema, metaveri vb. genel kurallardan olu maktad r. TURKVA-UVDM; Alan Çal mas, INSPIRE ve TUCBS öngörülerine göre ekil 2 deki Adres, Mülkiyet, dari Birim, UIa m, vb. 16 co rafi veri grubundan olu maktad r. Co rafi veri gruplar na ait UVDM Uygulama emalar ; ulusal ve uluslar aras standart yakla mlar, UVDM Kavramsal Model bile enleri temel al narak üretilmi tir. Bu yakla mla, co rafi veriyle ilgili çal an sektörlere yönelik veri standartlar n n geli tirilmesinde etkilidir. ekil 2. UVDM Co rafi Veri Gruplar ve Kavramsal Model Bile enleri 394

6 UVDM Kavramsal Model bile enleri ve uygulama emas kurallar temel al narak, co rafi veri gruplar için UML Uygulama emalar üretilmi tir. Veri gruplar na ait uygulama emalar nda; detay s n flar, geometrisi, tan mlamalar, öznitelikler, ili kiler ve de er kümeleri tan mlanm t r. ekil 3 deki Ula m: Karayolu örne inde oldu u gibi, ShapeChange program yard m yla UML Uygulama emas ndan XMI ye dönü türülerek GML tabanl XML Uygulama emas üretilmi tir. Böylelikle co rafi verilere yaz l m/donan m ba ms z aç k eri imi sa layan GML3.X uyumlu veri de i im format üretilmi tir. 4. SONUÇ ekil 3. UL:Karayolu örne iyle UML den GML e dönü üm Uluslar aras standartlar ve KVA çal malar dikkate al nd nda; ISO/TC211 standartlar, farkl platformlarda co rafi verinin birlikte çal abilirli ine yönelik OGC standartlar ve Avrupa ülkelerinde INSPIRE standartlar n n temel al nmas gerekti i öngörülmü tür. Türkiye deki co rafi veri yönetimi ve KVA kurulmas çal malar nda, uluslar aras standartlardaki öngörüler temel al narak, yerelden ulusal ve uluslar aras düzeye co rafi veri kullan c lar n n uygulama ihtiyaçlar na yönelik co rafi veri standartlar üretilmelidir. Bu yakla mla Türkiye de co rafi veri yönetiminde yeni bir yakla m olarak geli tirilen TURKVA: UVDM, teknolojik gereksinimlerden ve yaz l mlardan ba ms z co rafi verilerin birlikte çal abilirli ini sa layan kavramsal veritaban modelidir. UVDM, ana/temel co rafi veritaban modeli olarak ortak kullan labilir ve farkl sektörlere yönelik veritaban modeli geli tirilmesinde ba lang ç noktas d r. Üretilen UVDM Kavramsal Modeli, co rafi veritaban modeli tasar m nda ve uygulama emalar n n belirlenmesinde temel yakla mlar ve kurallar belirler. UVDM kapsam nda co rafi veri gruplar na ait üretilen UML Uygulama emalar temel al narak co rafi verilerin birlikte çal abilirli ini sa layan GML3.X uyumlu veri de i im format üretilebilir. KAYNAKLAR Ayd no lu, A.Ç., ISO/TC211-Co rafi Bilgi Standartlar, TMMOB Co rafi Bilgi Sistemleri Kongresi 2007, Ekim Kas m, KTÜ, Trabzon. Aydinoglu, A.Ç Türkiye için Co rafi Veri De i im Modelinin Geli tirilmesi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. INSPIRE, A Directive of The European Parliament and of The Council Establishing An Infrastructure For Spatial Information in The Community (INSPIRE), , EC JRC, Brussels. INSPIRE INSPIRE Web Sitesi, Longhorn, R.A Geospatial Standards, Interoperability, Metadata Semantics and Spatial Data Infrastructure, NIEeS Workshop on Activating Metadata, Cambridge, UK. Masser, I., GIS Worlds: spatial data infrastructures. Redlands: ESRI Press. ISO/TC ISO/TC211 Standart Komitesi Web Sitesi, OGC, OGC Reference Model, Sürüm 0.1.3, OGC, Geography Markup Language (GML) 3.1.0, OpenGIS Consortium Implementation Specification, 7 February 2004, OGC Document Number: r1. OGC, Web Map Service Implementation Specification, Versiyon 1.3.0, OGC Belirtim Dokümanlar. 395