Kızamık Aşısı DERLEME. Dr. Davut BALTACI, a Dr. Ahmet ÇELER, a Dr. Talat BAHÇEBAŞI, b Dr. İsmail Hamdi KARA a

Transkript

1 DERLEME Kızamık Aşısı Dr. Davut BALTACI, a Dr. Ahmet ÇELER, a Dr. Talat BAHÇEBAŞI, b Dr. İsmail Hamdi KARA a a Aile Hekimliği AD, b Halk Sağlığı AD, Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi, Düzce Yazışma Adresi/Correspondence: Dr. Davut BALTACI Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği AD, Düzce, TÜRKİYE davutbaltaci@hotmail.com ÖZET Kı za mık, ol duk ça bu la şı cı vi ral bir has ta lık tır. Her yaş ta gö rül mek le bir lik te ço ğun luk la ço cuk luk ça ğı has ta lı ğı dır. Oluş tu ra bi le ce ği komp li kas yon lar ne de ni ile yük sek mor bi di te ve mor ta li te ye ne den ola bi lir. Otit me di a, pnö mo ni a, gas tro en te rit ve en se fa lit ma jör komp li kas yon - lar dır. Su ba kut skle ro zan pan sen se fa lit çok na dir fa kat cid di nö ro lo jik komp li kas yon dur. Kı za mık has ta lı ğı nın öz gün bir te da vi si bu lun ma mak ta dır. Semp to ma tik te da vi uy gu la nır. Kı za - mık en fek si yo nu n da en et kin ko ru ma aşı la ma dır. Yay gın ba ğı şık la ma prog ram la rı ile son ra sı kı - za mık, özel lik le ge liş miş ül ke ler de kon trol al tı na alı na bil miş tir. Kı za mık aşı sı can lı at te nü e bir aşı olup et kin li ği ol duk ça yük sek tir. İlk doz son ra sı %90, ikin ci doz son ra sı ise %95 üze ri ba ğı şık lık sağ la nır. Kı za mık aşı sı için en uy gun yaş, ço cuk lar da an ne den ge çen kı za mık an ti kor - la rı nın kay bol du ğu 6. ay son ra sı dır. Şu an da ül ke miz de ol du ğu gi bi bir çok ge liş miş ül ke de kı za mık aşı sı ilk do zu 12. ay, ikin ci doz 6-8 yaş ara sın da ya pıl mak ta dır. Kı za mık aşı sı ço cuk luk ça ğı dı şın da eriş kin ki şi ler de de ya pı la bil mek te dir. Ge be lik te ya pıl ma ma lı, aşı son ra sı en az 28 gün ge be ka lın ma ma lı dır. Sağ lık ça lı şa nı ol ma, se ya hat, HIV (+) has ta, kan ser ve or gan trans plan - tas yo nu gi bi du rum lar da aşı ya pı la bil mek te fa kat öne ri ler göz önü ne alı na rak uygulan ma lı dır. Aşı ya bağ lı yan et ki ler gö rü le bi lir. Bu yan et ki ler sı nır lı dır. Aşı son ra sı en sık ateş gö rü lür. Aşı böl ge sin de ağ rı, kı za rık lık gi bi lo kal re ak si yon gö rü le bi lir. Bu du rum da semp to ma tik yak la - şı lır. Anah tar Ke li me ler: Kı za mık; aşı la ma; kı za mık aşı sı ABS TRACT Me as les is con ti gu o us vi ral di se a se. Alt ho ugh it can be se en in all age gro up, it is usually di se a se of child ho od. It can ca u se high mor ta lity and mor bi dity du e to its comp li ca ti ons. Otitis me di a, pne u mo ni a, gas tro en te ri tis and en cep ha li tis are ma jor comp li ca ti ons. Su ba cu te scle ro sing pa nen cep ha li tis is ra re but se ve re ne u ro lo gic comp li ca ti ons. The re is no spe ci fic the - rapy for me as les. Sympto ma tic tre at ment is app li ed. The most ef fec ti ve pre ven ti on met hod is vac ci na ti on. Me as les out bre ak has be en ta ken un der con trol in es pe ci ally de ve lo ped co un tri es with ex pen ded vac ci na ti on prog ram. It is li ve at te nu a ted vac ci ne and it has very high ef fi cacy. Ef fi cacy was 90% af ter first do se ad mi nis tra ti on, and 95% and over af ter se cond one. The most su i tab le ti me for vac ci na ti on in chil dren is 6 th month and over age when ma ter nal me as les anti bo di es di sap pe ar. No wa days, firs do se of me as les vac ci ne is ad mi nis te red at 12 th month of age, and se cond do se at 6-8 age of ye ars in many de ve lo ped co un tri es, as in our co untry. It can be admi nis te red in adult pe op le out of chil dren. It sho uld be not ad mi nis te red du ring preg nancy. It sho uld be avo i ded of preg nancy for at le ast 28 days af ter vac ci na ti on. He alth wor kers, pa ti ents with HIV (+) and can cers, and pa ti ents to be plan ned or gan trans plan ta ti on are at risk of me as - les, and they can be vac ci na ted in pro per way. Si de ef fects can be de ve lo ped af ter vac ci na ti on, and they are li mi ted. Fe ver is the most si de ef fects with vac ci na ti on. Lo cal re ac ti ons such as pa - in and red ness at si te of vac ci na ti on can be se en. They can be tre a ted with sympto ma tic ap pro - ac hes. Key Words: Me as les; vac ci na ti on; me as les vac ci ne Copyright 2011 by Türkiye Klinikleri Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2011;2(6):7-12 Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2011;2(6) 7

2 Davut BALTACI ve ark. ı za mık aşı sı, kı za mık vi rü sü ne kar şı ya pı lan ve son de re ce et ki li, canlı attenüe bir viral aşıdır. Kom bi ne ola rak ka ba ku lak ve kı za mık çık aşı la rı ile bir lik te ya pı lır. Tek ba şı na da ya pı la bil mek te dir. Kom bi ne for mu uy gu la ma ko lay lı ğı, et kin lik te de ği şiklik ol ma ma sı ve yan et ki ler de ar tış göz len me me si ne deniy le ru tin kul la nı ma gir miş tir. Kı za mık son de re ce sal gın, vi rüs yo luy la bu la şan bir has ta lık olup sa de ce insan lar da gö rül mek te dir. Et ken pa ramy xo vi ri de a ai le sinden ru be o la vi rü sü dür. 1 Vi rüs ler ko nuş ma, ök sür me ve hap şır ma es na sın da kı za mık lı has ta nın tü kü rük dam lacık la rı ara cı lı ğıy la sağ lam la ra da bu la şır. Has ta lı ğın mikrop la te mas tan son ra ki ku luç ka dö ne mi ço ğun luk la 9-11 ara sın da olup, bu dö nem de has ta nın ate şi çı kar, ök sü rür, hap şı rır, göz le ri su la nır ve kı za rır, da ma ğın da ve bo ğazın da kı za rık lık olu şur ve sık ça is hal olur. Ağız için de gö rü len püs kürt me ki reç şek lin de ki be yaz le ke ler (Koplik le ke le ri) di rekt ta nı koy du ru cu dur. 2 Has ta lık bu laştık tan son ra ço ğun luk la 14 ila 15. gün içer sin de kı za mık için ti pik olan de ri dö kün tü le ri (kı za mık eg zan tem), yüz - de ve ku lak ar ka sın da baş lar ve yu ka rı dan aşa ğı ya doğ ru tüm vü cu da ya yı la rak or ta ya çı kar. Dö kün tü tak ri ben 4-10 gün ara sın da sü rer. Bir ke re kı za mık çı ka ran ömür bo - yu bu has ta lı ğa kar şı ba ğı şık lık ka za nır. Kı za mı ğa ya ka la nan bir has ta dö kün tü le rin baş la ma sın dan beş gün ön ce si ne ve dö kün tü le rin so na er me sin den dört gün sonra sı na ka dar bu la şı cı dır. Has ta lı ğın en bu la şı cı ol du ğu dö nem dö kün tü çık ma dan ön ce ki dö nem dir. Kı za mık için öz gün bir te da vi yok tur. Bol hid ras yon ve ateş için pa ra se ta mol ve ri le bi lir. Kı za mık vi rü sü vü cut di ren ci ni kı sa za man da kı ra rak otit, ishal, en se fa lit, pnö mo ni birçok komp li kas yon la rın ge liş me si ne yol açar. En cid di ve an az gö rü len komp li kas yon su ba kut skle ro zan pa nense fa lit (SSPE) ge li şi mi dir. Aşı kı za mı ğa kar şı tek ko ruma dır. Aşı uy gu la ma sı için bir yaş sı nı rı yok tur. Böy le ce da ha bü yük ço cuk lar, ye tiş kin ler ve genç ler de kı za mık aşı sı yap tı ra bi lir ler. 3 KI za mik ve KI za mik vi RÜ SÜ Aşı lan ma ol mak sı zın her top lum da ado le san dö nem önce si her ke si et ki le ye bi len ve her yer de gö rü le bi len olduk ça bu la şı cı bir has ta lık tır. Pri mer ola rak in san dan in sa na so lu num dam la cık la rı ile bu la şır. Kı za mık, in san has ta lık la rı ara sın da en ko lay ya yı lan has ta lık lar dan biri dir. Ye ni do ğan be bek ler da ha ön ce kı za mık ge çir miş ya da aşı lan mış an ne le rin den trans pla sen tal yol la ko ruyu cu dü zey de an ti kor al mış ola rak do ğar lar. Bu an ti korlar ya şa mın ilk 4-6 ayın da be be ği kı za mık tan ko rur lar. Kı za mık olan bir kim se ile ay nı oda da bu lun mak has talı ğın bu laş ma sı için ye ter li ola bi lir. Pri mer ve se kon der KIZAMIK AŞISI vi re mi ge li şir. Pri mer vi re mi ilk ma ru zi yet ten 2-3 gün son ra sı, bun dan 3-4 gün son ra se kon der vi re mi ge li şir. 4 Kı za mık ta 3 kli nik dö nem var dır. İlk ön ce na zo fa renks böl ge sin de lo ka li ze olur ve böl ge sel len fa tik le re ya yı lır. İn kü bas yon dö ne mi; be lir ti le rin gö rül me di ği, or ta la ma gün sü ren ve dö kün tü gö rül me den ön ce ki 2-4 gü - nü kap sa yan dö nem dir (prod ro mal dö nem). Bu dö nem ço ğun luk la 3-5 gün sü rer ve ha fif-or ta de re ce de ateş, ku - ru ök sü rük, nez le be lir ti le ri ve kon jonk ti vit le ka rak te rize dir. Bu be lir ti le rin or ta ya çık ma sın dan son ra ki 2-3 gün için de buk kal mu ko za da enan tem ler (kop lik le ke le ri) görü lür. Kop lik le ke le ri kı za mık için pa to go no mik tir ve sa at için de kay bo lur lar. Prod ro mal be lir ti ler gi de rek şid det le nir. Dö kün tü baş la dı ğı sı ra da ateş sık lık la 40 C ye ka dar yük sel miş tir. Üçün cü dö nem de dö kün tü ler bo yun, ku lak çev re si, saç çiz gi si çev re si ve ya nak lar dan baş lar ve yüz, bo yun, kol lar ve göğ se 24 sa at için de ya yı lır. Bu - nu ta kip eden 24 sa at te dö kün tü cil din di ğer böl ge le ri ne ya yı lır. Dö kün tü ler je ne ra li ze ve eri te ma töz ma kü lo papü ler tarz da gö rü lür. Bu sı ra da komp li kas yon yok sa ateş dü şer ve ge nel du rum dü ze lir. Dö kün tünün ayak la ra ka - dar ya yıl dık tan son ra 2-3. gün so nun da yüz den baş la yarak kay bol du ğu gö rü lür. Dö kün tü ler, or ta ya çık tı ğı sı ra la ma yı ta kip ede rek kay bo lur. Ha fif ol gu lar da ma külo pa pü ler dö kün tü tüm vü cu da ya yıl ma ya bi lir. Sa de ce ba cak lar da gö rü le bi lir. Dö kün tü kay bo lur ken so yul ma ve kah ve ren gi ye dö nüş me gö rü lür ve bun lar da 7-10 gün için de kay bo lur. Kı za mık ta nı sı ti pik kli nik be lir ti le rin gö rül me siy le ko nu lur. 5 La bo ra tu var test le ri na di ren gere kir. Kı za mık ayı rı cı ta nı sın da; kı za mık çık, 6. has ta lık, eko vi rüs, kok sa ki vi rüs, ve ade no vi rüs en fek si yon la rı, enfek si yöz mo no nük le oz, tok sop laz moz, me nin go kok se mi, kı zıl, ri ket si al has ta lık lar, Ka wa sa ki has ta lı ğı, se rum hasta lı ğı ve ilaç dö kün tü le ri var dır. Kı za mı ğın öz gül te da vi si yok tur. Ateş dü şür me, ye ter li hid ras yon sağ lan ma sı gi bi des tek le yi ci te da vi ler ge re kir. Se kon der bak te ri yel enfek si yon mey da na gel me si du ru mun da an ti-bak te ri yel te da vi ge re kir. Ay rı ca kı za mık bil di ri mi zo run lu bir hasta lık tır. 6 Kı za mık vi rü sü, pa ra mi kso vi rüs ai le sin den mor bi livi rüs cin si tek sar mal lı, zarf lı ve RNA ya pı sın da an ti je nik ola rak sta bil bir vi rüs tür. Tek se ro ti pi mev cut olup izolas yon iş lem le ri ara sın da çok az fark lı lık lar gö rü lür. Sade ce in san la rı en fek te eder. İnsan dı şın da bi li nen bir re zer vu ar bu lun ma mak ta ve vek tör ge rek mek te dir. 1 Her tür lü ik lim ve şart lar da has ta lık oluş tu ra bi lir. Oda sı caklı ğın da en az 34 sa at ak tif ka la bi lir. Isı ya da ya nık sız dır. Dü şük ısı da uzun sü re can lı ka la bi lir. Ul tra vi yo le ve di - ğer ışın lar, pro te o li tik en zim ler, eter, ase ton, for ma lin gi bi şimik ajan lar la kı sa sü re de inak tif olur. Vi rüs do ku 8 Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2011;2(6)

3 KIZAMIK AŞISI kül tür le rin de ka rak te ris tik si to pa to lo jik de ği şik lik ler ya - par. Kı za mık vi rüs par ti kül le ri ple o mor fik kü re sel ya pı - da olup nm ça pın da ve 6 fark lı pro te in içe rir. Ol duk ça bu la şı cı lık gös te rir. 7 Enfek te ki şi le rin bu run ve bo ğaz mu ko za sı na yer le şir. Bu ki şi ler den ök sü rük ve aksır ma ile çev re ye sa lı nan ha va dam la cık la rı ile bu laş olur. Doğ ru dan kon tak ve can lı ol ma yan ob je ler le ge çiş ya pabi lir. Vi rü sün vü cu da esas gi ri şi üst so lu num yol la rı dır. Na di ren kon jonk ti val yol la da bu laş ma ola bi lir. Gi riş yerin de lo kal ola rak üre yen vi rüs kan do la şı mı na ge çer ve bu pri mer vi re mi dö ne min de uzak do ku la ra ya yıl ma olur. Len fa tik do ku lar da üre yen vi rüs ler bu laş ma nın gü nü tek rar ka na ge çe rek prod ro mal semp tom la ra ne den olan se kon der vi re mi fa zı nı oluş tu rur lar. 8 Komp li Kas yon la rı Kı za mık gö rü len ol gu la rın üç te bi rin de bil di ril miş tir. Kıza mık en fek si yo nu na bağ lı tu tu lum ala nı na gö re üç grup komp li kas yon gö rü lür. So lu num yo lu komp li kas yon la rı ara sın da pnö mo ni, krup, bron şit ge li şe bi lir. Gas tro in testi nal komp li kas yon lar ara sın da gas tro en te rit, he pa tit, apan di sit, ile o ko lit ve me zen te rik ade nit gö rü lür. San t- ral si nir sis te mi komp li kas yon la rı ise en se fa lit ve çok az ola rak da trans vers mi ye lit ge li şi mi dir. SSPE, sey rek görü len fa kat cid di sey re den, prog re sif kro nik en se fa lit tir. 9 KI za mik AŞI SI Can lı at te nü e bir aşı dır. Son de re ce et ki li bir aşı dır. Üst kol ya da uy luk tan de ri al tı ola rak uy gu la nır. Aşı ku ru form da dır ve su lan dı rı la rak en jek te edi lir. Ka ba ku lak ve kı za mık çık ile kom bi ne uy gu lan mak ta dır. Tek form da da uy gu la na bi lir. Her iki du rum da da et kin li ği ve yan et - ki pro fi li de ğiş mez. İki doz uy gu la ma sı son ra sı %95 üze ri et kin lik gös te rir. Dokuzuncu ay da ya pı lan tek doz aşı bi - le %90 üze rin de ba ğı şık lık sağ lar. Kı za mık aşı sı nın etkin li ği aşı nın ya pıl dı ğı ya şa ve aşı nın ikin ci do zu na bağ lı dır. At te nü e can lı aşı nın avan ta jı, aşı la nan ki şi de çoğa la rak do ğal en fek si yo nu tak lit et me si ve bü yük miktar da an ti je nik uya rı oluş tur ma sı dır. Ba ğı şık lık sis te mi ni ek sik siz bi çim de uya rıp güç lü bir ba ğı şık lık bel le ği ne yol aç tı ğı için uzun sü ren ve ki mi za man da ya şam bo yu de - vam ede bi len ba ğı şık lık el de et me de sık lık la tek doz aşıla ma ye ter li dir. 10 Can lı aşı da kul la nı lan vi rü sün bir mik tar pa to je ni te ye sa hip ola bil me si ya da vi rü lans bir for ma dö nü şüp has ta lı ğa yol aça bil me si de te o rik açı dan ola sı dır. Özel lik le ba ğı şık lı ğı za yıf la mış ki şi ler de risk oluş tu ra bi lir. Aşı la ma son ra sı ba ğı şık lık ömür bo yu dur. Aşı ısı ve ışı ğa ol duk ça du yar lı dır. Bu du rum ma jör bir prob lem oluş tur mak ta dır. Kö tü sak la ma ko şul la rı özellik le so ğuk zin cir ku ral la rı nın sağ lan ma sı nın zor ol du ğu Davut BALTACI ve ark. ge liş mek te olan ül ke ler de aşı nın et kin li ği nin kay bol ması na ne den olur. Aşı pre pa ra tı buz do la bı ko şul la rın da +2 ile +8 de re ce de ka ran lık or tam da sak lan ma lı dır. Açıl dığın da 6 sa at için de kul la nıl ma lı dır. +20 de re ce de 1 sa at tu tul du ğun da et kin li ği nin %50 si ni, +37 de re ce de ise he - men he men ta ma mı nı kay be der. Uzun sü re sak la na cak - sa -20 ile-70 de re ce de ara sın da sak la na bi lir. Her bir doz 0,5 ml olup 1000 üni te at te nü e can lı kı za mık vi rü sü içe rir. Kom bi ne kı za mık, ka ba ku lak ve kı za mık çık (KKK) aşı sı na bağ lı ge li şen komp li kas yon lar mo no va lan aşı lar da ki gi bi dir. 11 Her bir vi rü se öz gül yan et ki ler ge lişe bi lir. KKK aşı sının otizm ve inf la ma tu ar bağır sak hasta lık la rı ile iliş ki ol du ğu ile ri sü rül müş ol ma sı na rağ men ka nı ta da ya lı ke sin bir iliş ki ku ru la ma mış tır. Otis tik çocuk lar ile nor mal ço cuk lar ara sın da kı za mık, kı za mıkçık, ka ba ku lak an ti kor tit re le ri ara sın da an lam lı fark bu lu na ma mış tır. Kı za mık aşı sı na bağ lı kı za mık ben ze ri semp tom lar gö rü le bi lir fa kat kı za mık ge liş mez. Kı za mık aşı sı bir ay lık bir sü re için de ba ğı şık lık oluş tu rur. Bu sü - re için de ya pı lan ye ni bir kı za mık aşı sı nın vü cu da kat kı sı yok tur. Bu ne den le son bir ay için de kı za mık aşı sı ol muş bir ço cu ğun aşı lan ma sı na ge rek yok tur. Eğer yan lış lık la ya pıl mış ise en di şe len me ye ge rek yok tur.yan et ki ye ne - den ol maz. Ola sı ve/ve ya ke sin kı za mık olgu suy la te mas et miş olan ve iki doz aşı lan dı ğı nı ve/ve ya has ta lı ğı ge çirdi ği ni bel ge le ye me yen 9 ayın üze rin de ki her ke se KKK aşı sı uy gu lan ma lı dır. Aşı ve im müng lo bu lin ler ay nı an - da ve ril me me li dir. Aşı im müng lo bu lin den en az 2 haf ta ön ce ve ya en az 3 ay son ra ve ril me li dir. 12,13 Ço cuk lar da Uy gu lan ma sı: Ço cuk luk ça ğı nın ru tin uy gu la nan aşı la rı dır. Son yıl lar da ge liş miş ül ke ler de (KKK) aşı sı, su çi çe ği aşı sı nın ila ve si ile kı za mık-kı za mıkçık-ka ba ku lak-su çi çe ği (MMRV) kom bi ne aşı sı şek lin de uy gu lan mak ta dır. Ül ke miz de 12. ay ve il köğ re tim bi rin - ci sı nıf ta iki doz şek lin de uy gu lan mak ta dır. Aşı la ma için en uy gun yaş an ne den ge çen ma ter nal an ti kor la rın kaybol du ğu za man dır. Dün ya Sağ lık Ör gü tü (DSÖ) bu nu 9. ay ola rak be lir le miş tir. Sal gın du rum lar da 6. ay da aşı lanma mış ço cuk lar aşı lan ma lı dır. Dokuz ay lık tan ön ce aşı ya pı lan lar da 6 ay son ra ikin ci doz aşı ya pıl ma lı dır. Kı zamık ris ki nin az ol du ğu ge liş miş ül ke ler de kı za mık aşı sı 12. ay da uy gu la na bi lir. İkin ci doz kı za mık aşı sı ilk do - zun 9. ay da ya pıl dı ğı ve kı za mık ge çi şi nin ön gö rül dü ğü ül ke ler de 15. ve 18. ay lar da ya pıl ma lı dır. Dü şük kı za mık ge çi şi dü şü nü len ve ya 12. ay da ilk doz uy gu la nan ül keler de ise 2. doz aşı uy gu la ma sı aşı nın ba ğı şık lı ğı nın en yük sek bek len di ği du ru ma bağ lı dır. Ül ke miz de 2011 aşı tak vi mi ne gö re ilk doz 12. ay da ve 2. doz uy gu la ma sı il - ko kul bi rin ci sı nıf ta öne ril miş tir. Aşı lan ma mış bir ya şından bü yük ço cuk la ra te mas tan son ra ki ilk üç gün için de Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2011;2(6) 9

4 Davut BALTACI ve ark. kı za mık aşı sı uy gu lan ma sı ye ter li dir. Bu aşı ru tin aşı prog ra mın dan dü şül me me li dir ve da ha son ra nor mal aşı prog ra mı uy gu lan ma lı dır. 14,15 Eriş Kin ve özel grup lar da uy gu lan ma sı Ge be lik ve Em zir me: Ge be ler de KKK aşı sı uy gu lanma ma lı dır. Aşı yap tı ran ki şi ler 1 ay ge be kal ma ma lı dır. Ge be lik sı ra sın da aşı olan lar da ya da aşı ya pıl dık tan son - ra be lir ti len sü re den ön ce ge be ka lan lar da aşı ya bağ lı fe - tal ana mo li gös te ri le me di ğin den ge be li ğin son lan dı rıl ma sı öne ril me mek te dir. Kı za mık, ka ba ku lak, k ı z a m ı k - çık ve su çi çe ği aşı la rı ge be lik te kon tren di ke ol du ğu için bu has ta lık la ra ya ka lan ma ya açık olan ka dın la rı ge be kal ma dan ön ce aşı la mak ge re kir. Süt ver me dö ne mi hiçbir aşı için kon tren di kas yon oluş tur maz. Her ne ka dar ba zı can lı vi rüs aşı la rı vü cut için de ço ğal sa da bir ço ğu sü te geç me mek te dir. Ge be ler do ğum dan he men son ra KKK aşı lan ma lı dır. Ge be lik du ru mun da ev de ki di ğer birey le rin kı za mık aşı sı ol ma sı ge be lik için olum suz du - rum oluş tur maz. 16 Kan ser Has ta la rı: İmmün sis te mi bas kı la ya cak dozlar da (pred ni zo lon >2 mg/kg/gün ve ya to tal 20 mg/gün) ve 14 gün üze rin de kor ti kos te ro id kul la nı mı var sa aşı teda vi ke sil dik ten en az 1 ay son ra ya pıl ma lı dır. On dört gün den da ha az te da vi alan has ta lar te da vi ke sil dik ten he men son ra aşı la na bi lir. Şid det li im mün yet mez li ği olma yan has ta lar to pi kal ya da lo ka li ze ste ro id uy gu la ma sı sı ra sın da aşı la na bi lir. Aşı ya pıl dık tan son ra en az 2 haf - ta ste ro id kul la nıl ma ma lı dır. KKK ye kar şı ba ğı şık lı ğı olma yan kan ser has ta la rı ara sın da re mis yon da olan ve kan ser te da vi si so nuç lan dık tan son ra en az 3 ay ge çen ki şi le re aşı ya pı la bi lir. Ön ce den kan ve kan ürün le ri ya da in tra ve nöz im müng lo bu lin uy gu la ma sı var sa en az 6 ay bek len me si tav si ye edi lir. Ke mik ili ği trans plan tas yo - nu ya pı lan du yar lı ki şi ler de KKK aşı sı sa de ce kro nik GVH re ak si yo nu ol ma yan ve ya im mün süp re sif du ru mu de vam et me yen has ta lar da te da vi 24 ay son ra öne ri lir. 17 HIV (+) Has ta lar: Kı za mı ğa kar şı ba ğı şık ol ma yan HIV (+) has ta lar, ağır im mün yet mez li ği yok sa 1 ya da 2 doz kı za mık ya da KKK aşı sı ile aşı la na bi lir. Bu has ta grubun da aşı müm kün ol du ğun ca er ken dö nem de ya pıl malı dır. Ağır im mün yet mez li ği olan (CD4+ T len fo sit sa yı sı <200 mm 3 ve ya CD4+ T len fo sit le rin ora nı <%14) HIV ile en fek te has ta la ra ise KKK ve kı za mık vi rü sü içe ren can lı aşı lar uy gu lan ma ma lı dır. 18 Kök Hüc re ve So lid Or gan Trans plan tas yo nu Planla nan Has ta lar : Oto log ve ya al lo je nik kök hüc re nak li plan la nan, 2 yıl sü re ile im mün süp re sif te da vi al tın da KIZAMIK AŞISI olan lar, ak tif kro nik GVHH olan lar, ma lig nan si si nüks et miş ol gu lar da kı za mık aşı sı uy gu lan ma ma lı dır. Ay rı ca ge nel ku ral ola rak pri mer ba ğı şık la manın na kil ön ce sin - de ya pıl ma sı ge rek ti ği, na kil son ra sı ilk 6 ay da ba ğı şıklan ma ya im mün ya nı tın ye ter siz ol du ğu ka bul edil di ğin den tar tış ma lı dır. 19,20 Sağ lık Per so ne li: Sağ lık per so ne li hiz met alan la rı ne de ni ile bu la şı cı has ta lık ta şı yan bir çok has ta ve has ta ya kı nı ile ya kın te mas ta dır. Bu du rum sağ lık per so ne li - ni risk al tı na sok mak ta dır. Bu ne den le sağ lık ça lı şa nı im - mün ol ma lı dır. Sağ lık per so ne li nin kı za mı ğa ya ka lan ma ris ki top lu ma gö re 13 kat da ha faz la dır. He kim ta ra fından doğ ru la nan, la bo ra tu var ka nı tı olan ve bir ay ara ile iki doz aşı olan im mün ka bul edi lir. İmmü ne ol ma yanla ra bi re r ay ara ile iki doz ya pı lır. 21 Se ya hat: Se ya hat sü re sin ce kar şı la şa bi le ce ği en feksi yon lar dan ko ru mak ve dö nüş te ta şı ya bi le ce ği en fek siyo nun ül ke ye gir me si ni ön le mek için uy gu la nır. Ge nel ku ral se ya hat ön ce si gün ön ce aşı la mak tır. Te mas ris ki nin yük sek ol du ğu ulus larara sı se ya hat plan la ma duru mun da ba ğı şık lık du ru mu bi lin mi yor sa en az 28 gün aray la 2 doz kı za mık aşı sı öne ril mek te dir. 22 En di kas yon lar ve Kon tr en di kas yon lar: Kı za mık aşı - sı ya pıl dı ğı na veya kı za mık ge çir di ği ne da ir ke sin ka nıt, la bo ra tuv ar tet kik le ri ile ba ğı şık lık ka zan dı ğı gös te ri len ki şi le re aşı ya pıl ma sı na ge rek yok tur. Can lı kı za mık aşı - sı, ge be olan la ra ve ya ilk 3 ay için de ge be ol ma ola sı lı ğı olan la ra uy gu lan ma ma lı dır. Bu kon tren di kas yon, fe tusun te o rik en fek si yon ris ki ne de niy le oluş tu rul muş tur. Ateş li bir has ta lık var lı ğın da aşı nın uy gu lan ma sı ve ya ge cik ti ril me si ka ra rı, ate şe ne den olan has ta lı ğa bağ lı dır. Or ta de re ce li üst so lu num yo lu has ta lık la rı gi bi ha fif hasta lık lar, aşı la ma için bir kon tren di kas yon ya rat ma makta dır. Eğer has ta nın aşı la ma için ge ri gel me sin den en di şe du yul mak tay sa, her fır sat aşı la ma için kul la nıl ma lı dır. Or ta de re ce li ve ya ağır ateş li has ta lı ğı olan lar, has ta lıkla rı iyi le şir iyi leş mez aşı lan ma lı dır. Bu ge cik me ile aşı yan et ki le ri nin var olan has ta lık be lir ti le ri ni art tır ma sı ve has ta lık be lir ti le ri nin aşı yan et ki le ri ola rak al gı lanma sı en gel len mek te dir. 23 Kı za mık aşı sı az mik tar da ne o- mi sin içer mek te dir. Aşı nın için de, ne o mi sin aller ji si ni be lir le mek için ya pı lan de ri test le rin de bu lu nan mik tardan çok da ha az ne o mi sin bu lun ma sı na rağ men, ne o misin aller ji si olan ki şi ler de, aşı la ma dik kat le ya pıl ma lı dır. Sık lık la ne o mi sin aller ji si, ana fi lak si ye ri ne kon takt derma tit şek lin de ken di ni gös ter mek te dir. Ne o mi si ne kar şı kon takt der ma tit ge li şen ki şi le re kı za mık aşı sı uy gu lanma ma lı dır. Trom bo si to pe nik pur pu ra ve ya trom bo si tope ni hi kâ ye si olan ço cuk lar da, kı za mık aşı sı son ra sın da 10 Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2011;2(6)

5 KIZAMIK AŞISI da ha yük sek oran lar da trom bo si to pe ni ge li şe bi lir. Ka rar, aşı la ma nın ge tir di ği ya rar ve aşı la ma ve ya kı za mık hasta lı ğı ge çir mek le ar tan has ta lı ğın alev len me si ris ki göz önü ne alı na rak ya pıl ma lı dır. Aşı la ma nın ya ra rı, kı za mık has ta lı ğı sı ra sın da trom bo si to pe ni ris ki da ha bü yük oldu ğun dan, ge nel lik le da ha faz la dır. Bu na rağ men son trom bo si to pe ni ata ğı ya kın bir ta rih te (son 6 haf ta için - de) ol duy sa, aşı la ma dan ka çın mak ge rek mek te dir. 24 Ya kın za man la ra ka dar dü şük doz da im mü ng lo bu - lin uy gu la nan ki şi le rin 6 haf ta-3 ay için de aşı lan ma mala rı ge rek ti ği dü şü nül mek tey di. Fa kat son ge liş me ler yük sek doz da im mü ng lo bu lin kul la nı mı nın 3 ay dan da - ha uzun bir sü re kı za mık aşı sı na im mün yanıtı en gel ledi ği ni or ta ya çı kar mış tır. Kan ve kan ürün le ri de kı za mık aşı sı nın im mün yanıtı nı en gel le mek te dir. 25 Davut BALTACI ve ark. Lö se mi, len fo ma, je ne ra li ze ma lig ni te si olan, immü nsüp re sif ve kor ti kos te ro id te da vi si uy gu la nan, radyo te ra pi alan ki şi ler de aşı uy gu lan ma sı ile vi rüs rep li kasyo nu art mak ta dır. Bu ki şi ler de aşı la ma son ra sın da fa tal ola bi le cek kı za mık en fek si yo nu ge li şe bil mek te dir. HIV en fek si yo nu dı şın da, im mü n süp res yo nu olan ço cuk lar da kı za mık aşı sı uy gu lan ma ma lı dır. Lö se mi si olan ço cuklar da re mis yon dö ne min de, 3 ay için de ke mo te ra pi uy gu lan ma ya cak sa kı za mık aşı sı ya pı la bi lir. Kor ti kos tero id le rin sis te mik uy gu la ma la rı nın, ba ğı şık lık sis te mi ni ne ka dar sü rey le in hi be et ti ği üze rin de ke sin bir ka rar yok tur. Bir çok uz man, dü şük ve ya or ta doz lar da kı sa süre li (2 haf ta dan kı sa) kul la nı lan kı sa et ki li sis te mik ste roid le rin ve ste ro id le rin to pi kal kul la nım la rı nın bir kon t- ren di kas yon oluş tur ma dı ğı nı dü şün mek te dir. Fa kat 2 mg/kg top lam 20 mg pred ni zo nun üze rin de ki doz lar da aşı uy gu lan ma ma lı dır. Bu tip te da vi ler den son ra kı za mık aşı sı nın uy gu lan ma sı için en az 3 ay bek len me li dir. Ak - tif tü ber küloz lu ki şi ler de aşı uy gu la ma sı öne ril me mek tedir (Tab lo 1). 26 Yan et ki le ri: Uzun za man dır uy gu la nan çok sa yı da kı za mık aşı sı, aşı nın yük sek oran da gü ve ni lir ol du ğu nu gös ter miş tir. Aşı la nan la rın %5-15 in de, aşı uy gu la ma sından 5-12 gün son ra 39,4 C nin üze ri ne çı kan ve bir kaç gün sü ren ateş iz len miş tir. Ate şi olan ço cuk la rın bir çoğun da baş ka bir semp tom bu lun ma mak ta dır. Aşı la nan ların %5 in de ise ge çi ci dö kün tü ler ol mak ta dır. En se fa lit ve en se fa lo pa ti gi bi san tral si nir si te mi be lir ti le ri bir milyon doz da 1 olgu dan da ha az gö rül mek te dir. Sağ lık lı çocuk la ra kı za mık aşı sı uy gu lan ma sın dan son ra or ta ya çı kan en se fa lit ve en se fa lo pa ti in si dan sı, et iyo lo ji si bi linme yen en se fa lit ve en se fa lo pa ti in si dan sın dan da ha düşük tür. Ateş oluş tu ra bi le cek her han gi bir aja nın kul la nı mın da ol du ğu gi bi, ba zı ço cuk lar da feb ril kon vülsi yon ge li şe bil mek te dir. Kı za mık aşı la ma sı nı ta kip eden kon vül si yon la rın ço ğu, ba sit feb ril kon vül si yon dur. Ayrı ca aşı son ra sı aşı ye rin de kı za rık lık, ağ rı gi bi lo kal yan et ki gö rü le bi lir. An ti-pi re tik ler le pro fi lak si ya rar lı gi bi gö rül mek tedir, an cak ateş baş la dık tan son ra ve ri len an ti-pi re tik le rin et ki le ri sı nır lı dır. Et ki li ol ma sı için, ila cın ate şin bek len- TABLO 1: Kızamık aşısı endikasyonları ve kontrendikasyonları. Kızamık Aşısı Endikasyonları 1. Yakın zamanda kızamığa maruz kalma ya da salgın durumu 2. Bir sağlık kuruluşunda ya da bakımevinde çalışma 3. Yüksek öğretim kurumlarında öğrenim görme 4. Temas riskinin yüksek olduğu uluslararası seyahat planlama Rölatif Kontrendikasyonları 1. Yakın zamanda (ürün veya doza göre 3-11ay arasında değişebilir) kan ürünü veya immünglobulin preparatı verilmiş olanlar 2. Trombositopeni 3. Trombositopenik purpura öyküsü 4. Ağır derecede ateşli hastalık (şiddetli ateşli hastalık geçirenler hastalığın akut dönemi geçer geçmez aşılanabilir, bu önlem hastalığa bağlı ortaya çıkabilecek komplikasyonlardan aşının sorumlu tutulmasını önler) Kesin Kontrendikasyonları 1. Neomisin veya jelatine karşı anafilaktik reaksiyon 2. Yumurtaya karşı anafilaktik veya anafilaktoid reaksiyon (anafilaksi dışındaki yumurta alerjileri engel değildir 3. Gebelik 4. Jeneralize malign hastalık, lenfoma, lösemi, konjenital immünyetmezlik ya da HIv enfeksiyonu nedeniyle immün yanıtın bozulduğu durumlar 5. Kortikosteroidler, alkalliyeci ajanlar, antimetabolitler veya radyasyon nedeniyle immün yanıtın baskılandığı durumlar 6. Tedavi altında olmayan aktif tüberküloz Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2011;2(6) 11

6 Davut BALTACI ve ark. di ği za man dan ön ce baş lan ma sı ve 5-7 gün sü rey le de - vam edil me si ge rek mek te dir. An ti-kon vül zan te da vi alan ço cuk lar, bu te da vi le ri ne de vam et me li dir. Bu ilaçlar, te da vi nin he men baş lan gı cın da et ki li dü zey le re ulaşma dı ğın dan, pro fi lak tik ola rak kul la nıl ma la rı uy gun gö rül me mek te dir. Aşı yan et ki le ri nin sür ve yan sı ile, kıza mık aşı sı uy gu lan ma sın dan yak la şık 2 ay son ra olgu da bir kli nik ola rak da göz le ne bi len trom bo si to pe ni be lir len miş tir. Bu olgular da kli nik ha fif se yir li dir, na di ren ka na ma lar ola bi lir. Ay rı ca, kı za mık has ta lı ğı ge çi ril di ğin de trom bo si to pe ni ris ki aşı la ma ya gö re da ha faz la dır. Kı za mık aşı sı be lir gin ola rak SSPE geliş me ola sı lı ğı nı azalt mak ta dır. Bu nun la bir lik te kı za mık has ta lı ğı ge çir me miş ve kı za mık aşı sı ile aşı lan mış çocuk lar da çok na di ren SSPE bil di ril miş tir. El de var olan ka nıt lar, bu ço cuk la rın kı za mık has ta lı ğı nı be lir ti siz geçir dik le ri ni ve ge li şen SSPE nin aşı ya de ğil, ge çi ri len hasta lı ğa bağ lı ol du ğu nu gös ter mek te dir (Tab lo 1). 27 SO NUÇ KIZAMIK AŞISI Kı za mık, ol duk ça bu la şı cı ve her yaş ta in sa nı et ki le ye bi - len öz gün bir te da vi si ol ma yan aşı uy gu la ma sı ile ön lene bi lir vi ral bir dö kün tü lü has ta lık tır. Kı za mık ne den ola bi le ce ği komp li kas yon lar ve ko lay lık la ya yı la bi len bir has ta lık ol ma sı ne de ni ile önem li bir bu la şı cı has ta lık tır. Bu nun la bir lik te kı za mık aşı sı tek doz la bi le yük sek oran - da ba ğı şık lık sağ la mak ta dır. Aşı ya şı na ulaş mış her ço cuğun aş lan ma sı, ra pel do zu nun at la nıl ma ma sı, risk grupla rı nın be lir len me si, kon tr en di kas yon du rum la rın or ta ya kon ma sı, top lum ve ai le nin bi linç len di ril me si bi rin ci basa mak ta ça lı şan ai le he kim le ri nin bi rin cil gö re vi dir. 1. Wol fe ND, Du na van CP, Di a mond J. Ori gins of ma jor hu man in fec ti o us di se a ses. Na tu re 2007;447(7142): Aaby P, Bhu i ya A, Na har L, Knud sen K, de Fran cis co A, Strong m. The sur vi val be ne fit of me as les im mu ni za ti on may not be exp la i ned en ti rely by the pre ven ti on of me as les di se a se: a com mu nity study from ru ral Bang la desh. Int J Epi de mi ol 2003;32(1): Bur gess m. Im mu ni sa ti on: a pub lic he alth success. N S W Pub lic He alth Bull 2003;14(1-2): Stre bel Pm. me as les. Bull World He alth Or - gan 1998;76(Suppl 2): Gü riş D, Ba ya zit Y, Oz de mi rer U, Bu yur gan v, Yal niz C, Top rak I, et al. me as les epi de mi o - logy and eli mi na ti on stra te gi es in Tur key. J Infect Dis 2003;187(Suppl 1): Ka ra IH, Cey lan A, Ha mit A. me as les Epi de - mics in Tur key and De ve lo ping Co un tri es: Revi ew of the Li te ra tu re. midd le East Jo ur nal of Fa mily me di ci ne 2004;5(5): me as les vac ci nes: WHO po si ti on pa per Wkly Epi de mi ol Rec 2009;84(35): Grif fin DE. me as les vi rus. Fi elds vi RO LOGY Lip pin cott Wil li ams & Wil kins Kni pe Dm, Howley Pm, Wich mann O, Hel len brand W, Sa ge bi el D, San ti ba nez S, Ah le me yer G, vogt G, et al. Lar ge me as les out bre ak at a Ger man pub lic scho ol, Pe di atr In fect Dis J 2007;26(9): Da i B, Chen zh, Li u QC, Wu T, Gu o CY, Wang Xz, et al. Du ra ti on of im mu nity fol lo wing im mu ni za ti on with li ve me as les vac ci ne: 15 ye ars of ob ser va ti on in zhe ji ang Pro vin ce, KAYNAKLAR Chi na. Bull World He alth Or gan 1991;69(4): moss WJ, Po lack FP. Im mu ne res pon ses to me as les and me as les vac ci ne: chal len ges for me as les con trol. vi ral Im mu nol 2001;14(4): van den Ent m, Gup ta SK, Ho eks tra E. Two do ses of me as les vac ci ne re du ce me as les de - alths. In di an Pe di atr 2009;46(11): Hart fi eld J, mor ley D. Ef fi cacy of me as les vacci ne. J Hyg (Lond) 1963;61: Leh mann D, va il J, Firth mj, de Klerk NH, Al - pers mp. Be ne fits of ro u ti ne im mu ni za ti ons on child ho od sur vi val in Ta ri, So ut hern High lands Pro vin ce, Pa pu a New Gu i ne a. Int J Epi de mi - ol 2005;34(1): Hutc hins SS, De za yas A, Le Blond K, He ath J, Bel li ni W, Au det S, et al. Eva lu a ti on of an early two-do se me as les vac ci na ti on sche du le. Am J Epi de mi ol 2001;154(11): Boz zo P, Nar duc ci A, Ei nar son A. vac ci na ti on du ring preg nancy. Can Fam Physi ci an 2011; 57(5): zig nol m, Pe racc hi m, Tri del lo G, Pil lon m, Fre go ne se F, D'Eli a R, et al. As sess ment of hu mo ral im mu nity to po li om ye li tis, te ta nus, he - pa ti tis B, me as les, ru bel la, and mumps in children af ter che mot he rapy. Can cer 2004;101 (3): moss WJ, mon ze m, Ryon JJ, Qu inn TC, Griffin DE, Cutts F. Pros pec ti ve study of me as les in hos pi ta li zed, hu man im mu no de fi ci ency vi - rus (HIv)-in fec ted and HIv-unin fec ted children in zam bi a. Clin In fect Dis 2002; 35(2): Gard ner P, Schaff ner W. Im mu ni za ti on of adults. N Engl J med 1993;328(17): Fed son D. Adult im mu ni za ti on. Sum mary of the Na ti o nal vac ci ne Ad vi sory Com mit te e report. JA ma 1994;272(14): Asa ri S, De guc hi m, Ta ha ra K, Ta ni i ke m, To - yo ka wa m, Nis hi I, et al. Se rop re va len ce survey of me as les, ru bel la, va ri cel la, and mumps an ti bo di es in he alth ca re wor kers and eva lu a- ti on of a vac ci na ti on prog ram in a ter ti ary ca - re hos pi tal in Ja pan. Am J In fect Con trol 2003;31(3): me as les im por ted by re tur ning U.S. tra ve lers aged 6-23 months, Cen ters for Di - se a se Con trol and Pre ven ti on (CDC). mmwr morb mor tal Wkly Rep 2011;60(13): vac ci na ti on co ve ra ge among chil dren in kin - der gar ten---uni ted Sta tes, scho ol ye ar. Cen ters for Di se a se Con trol and Pre venti on (CDC). mmwr morb mor tal Wkly Rep 2011;60(21): Ame ri can Col le ge of Physi ci ans Task For ce on Adult Im mu ni za ti on/ In fec ti o us Di se a ses So ci ety of Ame ri ca. Gu i de for adult im mu ni zati on. 3 rd ed. Phi la delp hi a: Ame ri can Col le ge of Physi ci ans; Sud feld CR, Na var Am, Hal sey NA. Ef fec ti veness of me as les vac ci na ti on and vi ta min A tre - at ment. Int J Epi de mi ol 2010;39(Suppl 1): Wo od N. Im mu ni sa ti on ad ver se events cli nics. N S W Pub lic He alth Bull 2003;14(1-2): Camp bell H, An drews N, Brown KE, mil ler E. Re vi ew of the ef fect of me as les vac ci na ti on on the epi de mi o logy of SSPE. Int J Epi de mi ol 2007;36(6): Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2011;2(6)