1 İmalat Sanayi. Tablo 1. Endüstriyel Performansın Uluslararası Kıyaslaması, (3) * UNIDO Tahminleri. Gelişen Sanayi Ekonomileri

Transkript

1 1 İmalat Sanayi 1. İmalat, bir ham maddeyi veya yarı mamulü işleyerek bir sanayi ürünü, bir mal üretme işlemlerinin bütününe denir. İmalat sanayi ise Sanayi kesiminin enerji ve madencilik dışındaki imalat yapan alt kesimidir. 2. Dünya da son yıllarda yaşanan ekonomik resesyonlar ya da gelişmedeki gerilemeler sebebi ile sanayi sektörü büyümesinde hız kaybetmiştir yılı son çeyreğine bakıldığında Dünya da imalat sanayi üretimi yaklaşık olarak % 1,2 civarında artmıştır. Bu oran 2009 yılından beri görülen en dip seviyedir (1). 3. Yoksulluk ve gelir dağılımındaki dengesizlikler, işgücü niteliğinin düşük olması, yerelde kurumsal kapasitenin gelişmemesi, köyden kente göç ve iller arasındaki nüfus hareketleri, çarpık kentleşme gibi konular aslında Türkiye nin iktisadi yapısındaki temel sorunların, sosyal alanlara yansıması ile oluşmaktadır. Bölgesel kalkınmanın iktisadi bir bakışla ele alınması gerektiği, sosyal olumsuz olguların ise iktisadi bakış açısı eksikliğinin bir sonucu olduğu gerçeği kabul edilmelidir (2) Tablo 1 de arası ve arası dönemlerde imalat sanayi gelişimine ilişkin değerler verilmiştir. Bu tabloda verilen Piyasa Katma Değer Verisi şirketlerin piyasa değerleri ile defter değerleri arasındaki farkı ifade etmektedir. Tablo incelendiğinde Avrupa ve OECD ülkelerinde ekonomik resesyonun etkileri açıkça görülmektedir. Türkiye de imalat sanayi gelişimi ise her iki dönemde de Dünya ortalaması üzerindedir. Tablo 1. Endüstriyel Performansın Uluslararası Kıyaslaması, (3) Gösterge Yıl / Dönem Türkiye Avrupa GSYİH yıllık ortalama reel büyüme oranı (% olarak) Piyasa Katma Değer (MVA) yıllık ortalama reel büyüme oranı (% olarak) Piyasa Katma Değer (MVA) kişi başına düşen sabit 2005 yılı fiyatlarıyla GSYİH yüzdesi olarak MVA sabit 2005 yılı fiyatlarıyla (ABD Dolar) Ülke grubu içinde MVA payı (ABD Dolar) sabit 2005 yılı fiyatlarıyla (% olarak) * UNIDO Tahminleri Gelişen Sanayi Ekonomileri OECD Dünya ,47-1,06 7,52-0,79 1, * 6,72 0,51 7,04 1,03 2, ,25 1,1 5,74 0,78 1, * 5,48 1,16 5,20 1,58 2, , ,44 673,38 4, , * 1.532, ,50 758,09 4, , ,77 14,63 22,62 15,21 16, * 18,11 14,47 23,24 15,07 16, ,4 4,93 1,49 1,1 2012* 4,6 4,04 1,96 1,28 6. Çin Halk Cumhuriyeti gibi ekonomilerin içerisinde yer aldığı gelişen sanayi ekonomileri gelişimlerini bu dönemlerde de sürdürmüştür. Ancak bu ülkelerde halen kişi başına düşen piyasa katma değerleri dünya ortalamasının oldukça altındadır.

2 7. Şekil 1 de bir önceki yıla göre aynı dönemdeki değişimlerin yer aldığı grafik incelendiğinde hem Dünya da hem sanayileşmiş ülkelerde hem de gelişmekte olan ülkelerde üretim değerleri giderek düşmüştür. Özellikle de birçoğu Avrupa da bulunan sanayileşmiş ülkelerde imalat sanayi çıktılarının değeri 2012 yılı son iki çeyreğinde gerilemiştir. Bu durum bu sektörde 2008 yılında küresel anlamda yaşanan ekonomik resesyonun etkilerinin devam ettiğini göstermektedir. 10,00 Bir Önceki Yıl Aynı Dönemine Göre İmalat Çıktısı Değişimleri 7,50 5,00 2,50 0,00-2,50-5,00 3. Çeyrek 4. Çeyrek 1. Çeyrek 2. Çeyrek 3. Çeyrek 4. Çeyrek Dünya Sanayileşmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Şekil 1. İmalat Sanayi Gelişim , (1) 2 Türkiye de İmalat Sanayi 8. İşe başlama, şirket tasfiyesi ve dış ticaret gibi 10 farklı başlıkta 183 ülkeyi karşılaştırmalı olarak değerlendiren Dünya Bankasının 2012 İş Ortamı Raporuna göre Türkiye, revize edilen 2011 sıralamasına göre 2 sıra ilerleme göstermiş ve 183 ülke arasında 71. sırada yer almıştır yılının Aralık ayında yayımlanan ve belli başlı uluslararası yatırım yeri endeksleri arasında yer alan AT Kearney Doğrudan Yabancı Yatırımlar Güven Endeksine göre Türkiye, 10 basamaklık bir ilerleme kaydederek 13. sıraya yükselmiştir. 10. Son yıllarda Türkiye nin sanayi üretimi artış eğilimini devam ettirmektedir. Sanayi üretimi değerlerindeki bu artış Türkiye makro hedefleriyle de uyum göstermektedir. 11. Tıbbi cihazlar sektörüne yapılan yatırımlar genel teşvik mevzuatını oluşturan 4 bileşen (Genel Teşvik Uygulamaları, Bölgesel Teşvik Uygulamaları, Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki, Stratejik Yatırımların Teşviki) içerisinde her bölgede desteklenmektedir. Diğer bir deyişle sektör yatırımları desteklenmeyen yatırım konuları arasında yer almamaktadır. 12. Tıbbi cihazlar sektörü genel teşvik sistemi içinde en az düzeyde müracaat alan ve projenin onaylandığı bir sektördür. Dolayısıyla genel teşvik sistemi içinde yıllar itibariyle çok küçük paylara sahiptir. Şu anki teşvik sistemi mevzuatı içerisinde asgari sabit yatırım tutarı 50 milyon TL üzerindeki tıbbi alet, hassas ve optik aletler imalatı yatırımları Stratejik Yatırımların Teşviki kapsamın da desteklenmektedir.

3 13. Genel teşvik kapsamında sektöre yönelik Türkiye genelinde döneminde, teşvik belgesi almış yatırım projesi sayısı 96 adet olup, bu yatırım teşvik belgelerinin sabit yatırım tutarı 296 milyon TL dir. Bununla birlikte TR 72 bölgesinde sektörde yatırım teşvik belgesi almış yatırım projelerinin sayısı 2012 yılı itibari ile 133 olup, Türkiye geneli içinde payı oldukça düşük düzeydedir. 14. Genel teşvik kapsamında sektöre yönelik Türkiye genelinde döneminde, teşvik belgesi almış yatırım projesi sayısı 96 adet olup, bu yatırım teşvik belgelerinin sabit yatırım tutarı 296 milyon TL dir. Bununla birlikte TR 72 bölgesinde sektörde yatırım teşvik belgesi almış yatırım projelerinin sayısı 2012 yılı itibari ile 133 olup, Türkiye geneli içinde payı oldukça düşük düzeydedir. Şekil 2. Türkiye de İstihdamın Sektörel Dağılımı ( ), (4) 15. Tablo 2 de 1/ ölçekli çevre düzeni planında yer alan ilçelere yüklenecek sektörel fonksiyonlar dikkate alınarak yapılan 2040 yılındaki sektörel pay öngörüleri bulunmaktadır. Görüldüğü üzere Tarım ve Hayvancılık sektörü hızlı bir şekilde yerinin sanayi sektörü ve hizmet sektörüne bırakmaktadır. Bu çalışmadan da anlaşılacağı üzere önümüzdeki yıllarda sanayi sektörü Sivas ve Yozgat illerine kıyasla özellikle Kayseri de çok daha önemli hale gelecektir. Tablo 2. Sektörel Dağılım Oranları (%), (5) Tarım ve Hayvancılık Sanayi Hizmetler Tarım ve Hayvancılık Sanayi Hizmetler Yozgat 77,3 3, Sivas 66,5 5,4 28, Kayseri 47 16,4 36, TR72 Bölgesi 62,1 9,2 28, Sanayi Altyapısı Organize Sanayi Bölgeleri 16. Dünya da Organize Sanayi Bölgesi uygulaması ilk kez 19. yy da ABD de görülmüştür. Türkiye de ise planlı kalkınma döneminde sanayinin geliştirilmesi gereken bir sektör olarak belirlenmesi ile planlarda belirlenen uzun dönemli hedefler doğrultusunda Türkiye de imalat sanayinin geliştirilmesine yönelik alınan tedbirlerden biri olan OSB uygulaması ilk kez 1962 yılında

4 Bursa da kurulan OSB ile başlamıştır. Bugün ise toplam ha büyüklüğünde toplam 153 adet OSB bulunmaktadır tarih ve 4562 sayılı kanun ile yeniden düzenlenen OSB lerin amaçları; Sanayinin uygun görülen alanlarda yapılanmasını sağlamak, Çarpık sanayileşme ve çevre sorunlarını önlemek, Kentleşmeyi yönlendirmek, Kaynakları rasyonel kullanmak, Bilgi ve bilişim teknolojilerinden yararlanmak, Sanayi türlerinin belirli bir plan dâhilinde yerleştirilmek ve geliştirilmek, şeklindedir. Tablo 3. TR72 Bölgesi Organize Sanayi Bölgesi, (6), (7) Organize Sanayi Bölge Adı Büyüklük (ha) Parsel Adedi Tahsis Durumu Tahsis Edilen Parsel Tahsis Edilemeyen Parsel Üretim Proje Durumu İnşaat Proje Aşaması İstihdam Kayseri Organize Sanayi Bölgesi Kayseri Mimarsinan Organize Sanayi Bölgesi Kayseri İncesu Organize Sanayi Bölgesi Sivas Merkez I Organize Sanayi Bölgesi Sivas-Gemerek Organize Sanayi Bölgesi Sivas-Şarkışla Organize Sanayi Bölgesi Yozgat Organize Sanayi Bölgesi Yozgat-Kaleseramik Özel Organize Sanayi Bölgesi TR72 Bölgesinde yer alan OSB lere ilişkin bilgiler yukarıdaki tabloda verilmiştir. Kayseri de 3, Sivas ta 3 ve Yozgat ta ise 2 olmak üzere 8 aktif OSB bulunmaktadır. Bölgedeki en büyük OSB Kayseri OSB dir. Bölgedeki imalat sanayinin kalbi niteliğindeki OSB de yaklaşık kişi istihdam edilmektedir. 19. Aşağıdaki tabloda verilen OSB ler ise inşaat aşamasında ya da proje aşamasındadır. Aktif, inşaat halindeki ve proje aşamasındaki OSB lerin tamamlanmasıyla Bölgede toplam 6,209 ha alan OSB olarak faaliyet gösterecektir. Tablo 4. TR72 Bölgesi Planlanan ya da Proje Aşamasında Olan Organize Sanayi Bölgeleri, (6) Organize Sanayi Bölge Adı Büyüklük (ha) Kayseri İncesu OSB (ilave alan) 125 Kayseri Develi TDİ Organize Sanayi Bölgesi 132 Kayseri Pınarbaşı TDİ (Besi) Organize Sanayi Bölgesi 212 Sivas-Merkez II Organize Sanayi 850 Yıldızeli Organize Sanayi Bölgesi 390 Boğazlıyan Organize Sanayi Bölgesi OSB lerde faaliyet gösteren işletmelerin Türkiye de uygulanan teşvik sisteminden faydalanma yanında faydalanabileceği diğer alanlar aşağıda sıralanmıştır:

5 Vergi muafiyetleri o KDV: arazi alımlarında o Emlak Vergisi o Vergi: arazilerin parçalanması ve birleştirilmesi işlemlerinde o Yerel Yönetimler Vergisi: inşaat ve işletimlerde o Katı Atık Vergisi: OSB nin belediye hizmetinden yararlanmıyor olması durumunda OSB ile anlaşmalı olarak indirimli su, doğalgaz ve iletişim giderleri Küçük Sanayi Siteleri Şekil 3. Organize Sanayi Bölgeleri Alanları ve Doluluk Oranları (2011), (4) 21. Ağırlıklı olarak yapı kooperatifleri vasıtasıyla uygulamaya konulan küçük sanayi siteleri (KSS), daha çok tamirat ve imalatla uğraşan küçük işletmelerin yer aldığı, altyapı hizmetleri ile idare binası, çırak okulu, satış dükkânı gibi sosyal kurumlarla donatılmış işyeri topluluklarıdır (8). 22. Sanayi sitesi uygulamaları 1965 yılında başlatılmış ve 2012 yılı sonuna kadar hizmete sunulan toplam 448 adet sanayi sitesi ile işyerinde yaklaşık kişiye istihdam sağlamıştır. Tablo 5 de TR72 Bölgesinde yer alan KSS lerde bulunan işyeri sayıları ve sitelerdeki doluluk oranları verilmiştir. TR72 Bölgesinde KSS lerin ortalama doluluk oranı %95 tir. Tablo 5. Küçük Sanayi Siteleri ve Doluluk Oranları (9) KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ ADI İŞYERİ SAYISI DOLU İŞYERİ SAYISI BOŞ İŞYERİ SAYISI DOLULUK ORANI (%) Eski Sanayi Sitesi % Yeni Sanayi Sitesi % Orta Sanayi Bölgesi % Doğu Sanayi Sitesi % İmalatçılar Pazar. San. Sitesi % Osman Kavuncu San. Sitesi % Argıncık Küçük Sanayi Sitesi % Pınarbaşı Küçük San. Sit % Develi Küçük Sanayi Sitesi % Tomarza Küçük Sanayi Sitesi % Kayseri Demirciler KSS %

6 KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ ADI İŞYERİ SAYISI DOLU İŞYERİ SAYISI BOŞ İŞYERİ SAYISI DOLULUK ORANI (%) KAYSERİ TOPLAM % Sivas Merkez (Ahşap İşleri) KSS % Sivas Divriği KSS % Sivas Gemerek KSS % Sivas Merkez (100.YIL) KSS % Sivas Merkez (4 Eylül) KSS % Sivas Merkez (I. Bölüm) KSS % Sivas Merkez (II. Bölüm) KSS % Sivas Suşehri KSS % Sivas Kangal KSS % Sivas Gürün KSS % Sivas Zara KSS % Sivas Yıldızeli KSS % SİVAS TOPLAM % Yozgat Akdağmadeni KSS % Yozgat Boğazlıyan (Boğazköy) KSS % Yozgat Merkez KSS % Yozgat Merkez (100. YIL) KSS % Yozgat Sorgun Yeşilova KSS % Yozgat Şefaatli KSS % Yozgat Yerköy (I. Bölüm) KSS % Yozgat Yerköy (II. Bölüm) KSS % Yozgat Çekerek KSS % Yozgat Sarıkaya Ata KSS % YOZGAT TOPLAM % TR72 TOPLAM % Şekil 4. Küçük Sanayi Siteleri Doluluk Oranı ve İşyeri Sayısı, (4)

7 2.1.3 Serbest Bölgeler 23. Serbest bölgeler, Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları olmakla beraber, serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin ve kambiyo mevzuatının uygulanması bakımından, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen; serbest dolaşımdaki eşyanın, bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı yerlerdir (5). 25. Serbest Bölgelerin Avantajları (12): 24. Şekil 5. Türkiye Serbest Bölgeleri, (11) İhracat için yatırım ve üretimi artırmak, Yabancı sermaye yatırımlarını ve teknoloji girişini sağlayarak dış ticareti artırmak, Dış finansman ve ticaret imkânlarından daha fazla yararlanmak, Yerli üreticilerin dünya piyasalarındaki fiyattan ve düzenli şekilde girdi temin etmelerini sağlayarak uluslararası rekabet güçlerine katkıda bulunmak, İhracata dönük sanayilerin gelişmelerini teşvik etmek suretiyle ihracatı artırmak, Döviz girişini artırmak, Yeni iş imkânları yaratarak istihdam sorununun çözümüne yardımcı olmak, Gelişmiş üretim ve yönetim tekniklerinin yurt dışından ülkeye getirilerek ekonomik standartları yükseltmek. Tablo 6. Serbest Bölgeler Ticaret Hacminin Sektörlere Göre Dağılım (Milyon ABD Doları), (13) SEKTÖRLER BÖLGELERE GİRİŞ (2012) % BÖLGELERD EN ÇIKIŞ (2012) % TOPLAM (2011) TOPLAM (2012) % I. TARIM 415,90-46,34 490,56-32, ,62 906,46-39,75

8 A. BİTKİSEL ÜRÜNLER 362,11-48,79 457,20-33, ,23 819,32-41,24 B. HAYVANSAL ÜRÜNLER 45,22-22,20 23,14-14,45 85,18 68,37-19,74 C. SU ÜRÜNLERİ 0,50-63,93 0,81-64,96 3,71 1,31-64,58 D. ORMAN ÜRÜNLERİ 8,07-4,63 9,40-28,00 21,51 17,47-18,81 II. MADENCİLİK ve TAŞOCAKÇILIĞI 27,67 11,86 26,54 5,77 49,83 54,21 8,80 III. SANAYİ 9.785,36 7, ,10 2, , ,46 4,74 A. İŞLENMİŞ TARIM ÜRÜNLERİ 632,13 1,88 683,48-0, , ,61 0,61 B. İŞLENMİŞ PETROL ÜRÜNLERİ 403, ,28 401, ,11 38,45 805, ,13 C. SANAYİ ÜRÜNLERİ 8.749,29 3, ,69-0, , ,99 1,14 TOPLAM ,94 3, ,20 0, , ,14 1,80 Kayseri Serbest Bölgesi 26. Kayseri Serbest Bölgesi 1998 yılında m²'lik alanda faaliyete başlamıştır. Bölgede 80 civarında işletmede yaklaşık kişiye istihdam sağlanmaktadır (14). Bölgenin en önemli tesisleri ofis büro mobilyaları, saç boru ve profil, elektrostatik toz boya, yatak-baza, dayanıklı tüketim malları, alüminyum iletken tel tesisleri, beyaz eşya üretim fabrikası gibi üretim ağırlıklı tesislerden oluşmaktadır. 27. Bölge demiryolu inşaat aşamasında olan Boğazköprü Lojistik Köyüne 900m., uluslararası karayoluna 600m. uzaklıkta bulunmasından dolayı her türlü yatırım için uygun bir arazi üzerindedir. Türkiye'nin en geniş Serbest Bölge alanına sahip olan bölge aynı zamanda düşük arsa satış fiyatı ile de yatırım yapmaya en uygun bölgelerdendir. Tablo 7. Yıllar İtibariyle Ticaret Hacminin Dağılımı (1.000 ABD Doları) Yıllar Türkiye den Bölgeye Bölgeden Türkiye ye Yurtdışından Bölgeye Bölgeden Yurtdışına Toplam , ,357 0, ,347 5,232 6,994 4,648 22, ,679 11,22 7,738 4,436 27, ,971 32,767 27,363 12,545 83, ,283 72,78 56,023 12, , , , ,39 19, , ,2 158, ,495 31, , , , ,088 70, , ,97 239, , , , , , , , , , ,209 97, , , , , , , , , , , , , , , , , ,971

9 Faaliyet Konusuna Göre Ruhsat 2% 1% 58% 2% 2% 1% 24% 10% Alım Satım İşyeri Kiralama Üretim Depolama Montaj-Demontaj Bakım Onarım İşletici Diğer Hizmetler Şekil 6. Serbest Bölge Faaliyet Konusuna Göre Ruhsat Dağılımları (14) 28. Bazı firmalar üretim ve alım satım konularında aynı firma adına iki ruhsat aldıkları için ruhsat sayısı 113 iken işletme sayısı 87 dir. Faaliyet konusu dağılımında alım satım yapan firma oranı bu yüzden yüksek gözükmektedir. 4 4 Ortaklık Yapısı Yerli Yabancı Yerli Yabancı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGG) Şekil 7. Serbest Bölge Ortaklık Yapısı (14) sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu, 06 Temmuz 2001 tarih ve sayılı ve 6170 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 12 Mart 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği ise 19 Haziran 2002 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 30. TGG lerin amacı üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları ile imalat sektörleri arasında işbirliği oluşturarak;

10 Ülke sanayinin uluslararası rekabet edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması amacıyla teknolojik bilgi üretilmesi, Çıktılarda ve üretim tekniklerinde yenilik sağlanması, Çıktı kalite ve standartlarının geliştirilmesi, İleri teknoloji yatırımlarının desteklenmesi, Verimliliğin artırılması, Üretim maliyetlerinin düşürülmesi, Kalifiye elamanlara iş ortamı oluşturulması, Teknoloji transferlerine katkı sağlamaktır. Şekil 8. Türkiye'de Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (Teknoparklar), TYDTA 31. TGB lerin sağladığı avantajlar: Yazılım geliştirme ve AR-GE faaliyetlerinden elde edilen kazançlar 31 Aralık 2023 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden muaftır. TGB içinde üretilen uygulama yazılımlarının satışı 31 Aralık 2023 tarihine kadar KDV den muaftır. Bunlara sistem yönetimi, veri yönetimi, iş uygulamaları, farklı iş sektörleri, internet, mobil telefonlar ve askeri komuta kontrol sistemlerinde kullanılan yazılımlar dâhildir. Bölgede çalışan, AR-GE ve destek personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31 Aralık 2023 tarihine kadar her türlü vergiden müstesnadır. Muafiyet kapsamındaki destek personeli sayısı AR-GE personeli sayısının % 10 unu aşamaz. İşletmeler, bölgede başlatıp sonuçlandırdıkları AR-GE projeleri sonucu elde ettikleri teknolojik ürünün üretilmesi için gerekli yatırımı, yönetici şirketin uygun bulması ve Bakanlığın izin vermesi şartıyla bölge içerisinde yapabilirler.

11 Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Faaliyette Bulunan Firmaların Sektörel Dağılımı, TÜRKİYE Elektronik 8% Yazılım Bilişim 54% Savunma 5% Diğer 7% Nanoteknoloji 0% Tarım 1% Gıda 1% Kimya 2% Çevre İleri 1% Biyoteknik 2% Malzem Otomotiv 1% e 2% Tasarım 4% Medikal-Bio Medikal 3% Tıp 3% Enerji 3% Telekominikasyon 2% Makine 2% Şekil 9. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Sektörel Dağılımları (15) Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, TÜRKİYE Faaliyet Gösteren Firma Sayısı İstihdam Teknoloji Geliştirme Bölgesi Şekil 10. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Firma Sayısı, İstihdam, Teknoloji Geliştirime Bölgesi Sayıları TR72 Bölgesi Teknoloji Geliştirme Bölgeleri yılı itibari ile Türkiye genelinde Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde faaliyet gösteren firma sayısı e, istihdam edilen personel sayısı ye yükselmiştir. Firmalardan 66 sı yabancı firma, personelden i Ar-Ge personelidir. Türkiye genelinde bu bölgelerden yapılan ihracat sayısı 2011 verileri ile 544 ABD dolarına, patent sayısı ise 301 e ulaşmıştır (4).

12 Erciyes Teknopark. 33. Erciyes Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi(Erciyes Teknopark) 30 Nisan 2004 tarihli resmi gazetede Teknoloji Geliştirme Bölgesi olarak toplamda ,24 m2 lik bir alana sahip olarak ilan edilmiştir sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yasası kapsamında Erciyes Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi yönetici şirketi olarak görev yapan Erciyes Teknopark A.Ş. 8 Şubat 2005 tarihinde kurulmuştur. 80 civarında firma bulunmaktadır. 1% 1% 1% 3% 7% 3% 8% 8% 1% 1% 1% 1% 1% 1% Sektörel Dağılım 62% Bilişim Teknolojileri - Enformasyon Elektrik- Elektronik - Elektromekanik Enerji Üretimi - Yönetimi Makine İmalat Teknolojileri Tasarım Proje ve Danışmanlık Hizmetleri Mekatronik İnşaat Yönetici Tıp Teknolojileri Medikal - Biyomedikal Telekominikasyon Tekstil Mobilya Havacılık ve Uzay Şekil 11. Erciyes Teknopark Sektörel Dağılımlar (16) 34. Erciyes Teknopark ın yanısıra Erciyes Üniversitesi nde Teknoloji Geliştirme Merkezi (TEKMER) de bulunmaktadır. KOBİ lerin AR-GE projelerine sahip çıkıp, KOBİ lere teknik desteğin daha kolay ve etkin olarak sağlanması, üniversite ile sermaye arasında işbirliğinin kurulup güçlendirilmesi, bu işbirliğine başka kamu ve özel kurumların katılımıyla üretim, ihracat, kalite ve teknoloji yönetimi konularında bir sinerji yaratılması amaçlarıyla kurulan TEKMER, Mekân, Makine-Teçhizat, Danışmanlık, Fuarlara Katılım Destekleri gibi pek çok destek sunarak AR-GE yatırımı yapan firmalara katkıda bulunulmaktadır. Ayrıca yine Erciyes Üniversitesi kapsamında teknoloji transfer ofisi bulunmaktadır Cumhuriyet Teknokent 35. Cumhuriyet Teknokent; Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas Valiliği, Sivas Belediye Başkanlığı, Sivas Ticaret ve Sanayi Odası, Cumhuriyet Üniversitesi Vakfı ve Bilkent Üniversitesi'ne bağlı Ankara Cyberpark işbirliğiyle 7 Eylül 2007 de kurulan bir bilim ve teknoloji parkıdır sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri mevzuatı kapsamında faaliyetlerini yürütmektedir. Teknokent kapsamında 20 firma faaliyet göstermektedir.

13 5% 5% 5% 5% Sektörel Dağılım Bilişim Teknolojileri - Enformasyon 5% 45% Otomotiv 10% Yapı Malzemeleri Üretimi İşletme ve Diğer İdari Danışmanlık Faaliyetleri 10% 10% İş Makinesi Geri Dönüşüm Sağlık Tarım ve Hayvancılık Veterinerlik Himzetleri Şekil 12. Cumhuriyet Teknokent Sektörel Dağılımlar (17) 3 Bölgede İmalat Sanayinin Genel Durumu yılında DPT tarafından yapılan İmalat Sanayi Gelişmişlik Endeksine göre Türkiye genelinde Kayseri 0,45939 değer ile 18. sırada, Sivas 0,37590 endeks değeri ile 43. sırada ve Yozgat 0,50412 endeks değeri ile 52. sırada yer almaktadır. 37. Bölgelere göre bir değerlendirme yaptığımızda, sanayi işletmelerinin % 48 Marmara Bölgesinde, %17 İç Anadolu Bölgesinde, % 14 Ege Bölgesinde, % 8 Akdeniz Bölgesinde, %6 Karadeniz Bölgesinde, % 5 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, % 2 Doğu Anadolu Bölgesinde olduğu görülmektedir. 38. İç Anadolu Bölgesindeki İllerin sanayisine göre bir değerlendirilmesi yapıldığında, % 45 ile Ankara İli ilk sırada yer alırken, Ankara İlini sırasıyla %24 ile Konya, %10 Kayseri, %5 Eskişehir, %3 Sivas, %2 Karaman, %2 Kırıkkale, %2 Aksaray, %2 Nevşehir, %2 Yozgat, %1 Niğde, %1 Çankırı ve %1 ile Kırşehir İli takip etmektedir. 39. TR72 Bölgesi imalat sanayisi büyüklük açısından Türkiye genelinde orta kategoridedir yılı itibariyle Türkiye geneli imalat sanayindeki işyeri sayısının yüzde 2.8 ini bünyesinde barındıran TR72 Bölgesi, istihdamın yüzde 3.0 ünü, ciro ve yatırımların ise yüzde 2.0 sini oluşturmaktadır. TR72 Bölgesi, imalat sanayinde işyeri sayısı açısından 26 düzey 2 bölgesi arasında 14 üncü sırada bulunurken, istihdam açısından dokuzuncu, ciro büyüklüğü açısından on üçüncü ve yatırımların büyüklüğü açısından on ikinci sırada yer almaktadır. Tablo 8. Türkiye ve TR72 Bölgesi İmalat Sanayine İlişkin Temel Göstergeler (2010), (18) İşyeri Sayısı (Adet) İstihdam (Kişi) Ciro (Milyon TL) Sabit Sermaye Yatırımı (Milyon TL) Türkiye 328,440 2,842, ,813 33,716 TR72 Bölgesi 9,230 84,057 10, Bölge/Türkiye (%) Düzey 2 Sırası Kaynak: TÜİK

14 40. TR72 Bölgesindeki imalat sanayi alt sektörlerinin Türkiye imalat sanayi alt sektörleri içindeki payları Tablo 9 dadır. Tabloda dört ayrı kriter (işyeri sayısı, istihdam, ciro ve sabit sermaye yatırımları) kullanılarak sektörel büyüklüğün farklı eksenlerde ele alınması hedeflenmiştir. 41. TR72 bölgesindeki yatırımların sektörel dağılımı, yoğunlaşması ve kümelenmesi analizi İşyeri Sayısı, İstihdam, Ciro ve Sabit Sermaye Yatırımı açısından incelenmiştir. 42. TR72 Bölgesi ve Türkiye genelindeki iktisadi faaliyetlerin 2010 yılı itibarıyla işyeri sayısı, istihdam, ciro ve sabit sermaye yatırımı verileri Tablo 9 dadır. Her dört kritere göre de TR72 Bölgesi ve Türkiye nin iktisadi faaliyet yoğunlaşmasının genel olarak benzerlik gösterdiği belirtilebilir. Tablo 9. Türkiye ve TR72 Bölgesi için İktisadi Faaliyetin Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı (2010, % Pay) NACE Rev. 2 Sektörler Sabit Sermaye İşyeri Sayısı İstihdam Ciro Yatırımı TR TR72 TR TR72 TR TR72 TR TR72 Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Elektrik, Gaz ve Buhar Su, Kanalizasyon, Atık İnşaat Ticaret ve Taşıt Araç. Onarımı Ulaştırma ve Depolama Konaklama ve Yiyecek Bilgi ve İletişim Gayrimenkul Faaliyetleri Mesleki, Bilimsel vb. Faaliyetler İdari ve Destek Hizmetleri Eğitim Sağlık ve Sosyal Hizmetler Kültür, Sanat, Eğlence, Spor Diğer Hizmetler Toplam Kaynak: TÜİK verilerinden hesaplar 43. İşyeri sayısına göre hem TR72 Bölgesi hem de Türkiye için en büyük paya sahip faaliyet alanı Ticaret ve Taşıt Araçlarının Onarımı ana sektörüdür. Bu faaliyet dalındaki işyeri sayısı, TR72 Bölgesinde toplam işyeri sayısının yaklaşık yüzde 44 ünü oluştururken Türkiye de yüzde 41 ini oluşturmaktadır. İkinci sırada ise TR72 Bölgesi ve Türkiye için sırasıyla yüzde 18.7 ve yüzde 16.9 paylarla yine hizmetler ana sektörünün bir alt dalı olan Ulaştırma ve Depolama Faaliyetleri yer alırken, bu faaliyet dalını da sırasıyla yüzde 14.3 ve yüzde 13.2 lik paylarla İmalat Sanayiinin takip ettiği görülmektedir.

15 44. İstihdam kriterine göre ise, hem TR72 Bölgesi hem de Türkiye için sırasıyla yüzde 33.0 ve yüzde 27.9 luk paylarla İmalat Sanayi ilk sırada yer almaktadır. İstihdam açısından Ticaret ve Taşıt Araçları Onarımı TR72 Bölgesi için yüzde 27.2, Türkiye için ise yüzde 26.1 lik paylarla ikinci sırada gelmektedir. İstihdamdan aldığı pay açısından, hem TR72 Bölgesi hem de Türkiye için sırasıyla Ulaştırma ve Depolama ile İnşaat üçüncü ve dördüncü sıraları paylaşmaktadır. 45. Ciro açısından incelendiğinde, TR72 Bölgesinde yaratılan hasılanın yüzde 43.3 ünün Ticaret ve Taşıt Araçları Onarımından gelmekte olduğu (Türkiye için yüzde 44.6), ikinci sırada ise yüzde 32.3 lük payla İmalat Sanayiinin geldiği (Türkiye için yüzde 28.7) görülmektedir. Türkiye geneli ile paralel bir seri sergileyen İnşaat faaliyetinin TR72 Bölgesinde yaratılan cirodan aldığı pay ise yüzde 6.1 civarındadır. 46. TR72 Bölgesinde sabit sermaye yatırımlarının ana sektörler itibarıyla dağılımına bakıldığında, bu kez İmalat Sanayiinin toplam sanayi yatırımlarının yüzde 39.6 sını teşkil ettiği ve ilk sırada yer aldığı dikkat çekmektedir. Türkiye ölçeğinde ise toplam sanayi yatırımlarının yüzde 30.2 si İmalat Sanayiinde toplanmıştır. Bölgede sabit sermaye yatırımından ikinci ve üçüncü sırada pay alan faaliyet alanları ise sırasıyla Ticaret ve Taşıt Araçları Onarımı (yüzde 18.3) ile Ulaştırma ve Depolama faaliyetleri (yüzde 11.3) dir. 47. TR72 Bölgesinde bilhassa imalat sanayine dikkat edildiğinde; dört kriterdeki önem sırası açısından Türkiye geneli ile benzerlik gösterdiği görülmektedir1. Çalışmamızın kapsamı her ne kadar imalat sanayi olsa da bölge illerinin tarihsel özellikleri ve kültürel zenginlikleri göz önüne alındığında tablodaki Konaklama ve Yiyecek sektörüne ait bölgesel gelişmenin Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığının altı çizilmelidir. Yeni sürükleyici sektörlerin bölgede canlanmasının başlangıç koşulları arasında Konaklama ve Yiyecek sektörünün de gelişmiş ve çeşitlenmiş olması önemlidir. 48. TR72 Bölgesinin üretim yapısının hâkim karakterleri ile Türkiye nin üretim yapısındaki paralelliklerin daha rahat izlenmesi için Tablo 23 hazırlanmış ve TR72 Bölgesindeki imalat sanayi alt sektörlerinin toplam imalat sanayi içindeki payları Türkiye ile karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. 49. Tablodaki en dikkat çekici eğilimler Mobilya sektöründedir. Sektör, TR72 Bölgesinde işyeri sayısı içinde yüzde 14.2 lik payla üçüncü sırada yer almasına karşın istihdam, ciro ve sabit sermaye yatırımları kriterlerinde ilk sırada bulunarak diğer sektörlerin çok ilerisinde bir yoğunlaşma ve temsil gücü sergilemektedir. TR72 Bölgesi toplam imalat sanayi istihdamının yüzde 27.6 sı, yaratılan cironun yüzde 26.2 si ve sabit sermaye yatırımının yüzde 22.3 ü sektörde toplanmaktadır. Bölgede Mobilya sektörü baskınlığının Türkiye geneli ile kıyaslanamayacak büyüklükte 50. Hem TR72 Bölgesinde hem de Türkiye genelinde bu dört kriterde yüzde 10 un üzerinde pay alan tek sektörün Gıda sektörü olduğu da dikkat çeken bir diğer durumdur. 51. İşyeri sayısı açısından TR72 Bölgesi imalat sanayi işyerlerinin yüzde 17.2 sine sahip olarak ikinci sırada yer alan Metal Eşya sektörü, istihdamın yüzde 10.6 sını, cironun yüzde 8.0 ini ve toplam sabit yatırımların yüzde 11.7 sini oluşturmaktadır. Türkiye geneli için de benzerlik gösteren bu 1 Hem TR72 Bölgesinde hem de Türkiye genelinde imalat sanayi toplamdan aldığı pay açısından; İşyeri Sayısı kriterine göre üçüncü, İstihdam kriterine göre birinci, Ciro kriterine göre ikinci ve Sabit Sermaye Yatırımı kriterine göre birinci sırada yer almıştır.

16 yapıdan hareketle, Metal Eşya sektöründe genellikle küçük ölçekli muhtemelen küçük sanayi sitelerinde yoğunlaşan, işyeri başına az sayıda işçi çalıştıran ve düşük cirolu işletmelerin çoğunlukta olduğundan söz edilebilir. Aynı şekilde Giyim Eşyası İmalatı, Ağaç ve Ağaç Ürünleri İmalatı ve Kauçuk ve Plastik İmalatı sektörleri de benzer bir durum sergilemektedir. 52. TR72 Bölgesi imalat sanayiinde yoğunlaşmanın görüldüğü diğer bir sektör de Tekstil sektörüdür. Bu sektör, işyeri sayısının ancak yüzde 3.8 ini temsil etmesine rağmen istihdamın yüzde 9.1 ini, cironun yüzde 12.1 ini ve sabit sermaye yatırımlarının yüzde 12.5 ini oluşturmaktadır. Az sayıda işyerinin faaliyet gösterdiği ancak yüksek cirolar ve istihdamlar gerçekleştirdikleri anlaşılan bölgenin Tekstil sektörü, hâkim eğilimler açısından Türkiye geneline benzemekle beraber gerek ciro gerekse sabit sermaye yatırımları açısından daha fazla yoğunlaşmanın olduğu değerlendirmesinde bulunmamızı kolaylaştırmaktadır. 53. Bölgede ve Türkiye genelinde istihdam, ciro ve sabit yatırım tutarı açısından ön plana çıkan bir diğer sektör de Elektrikli Teçhizat sektörüdür. Elektrikli Teçhizat sektörünün, hem Türkiye genelinden daha yüksek bir yoğunlaşma gösterdiği hem de genelde orta ve büyük iş yerlerinden oluştuğu, aldığı yüzde paylardan görülebilir. Bölgenin hâkim aktörleri olan sektörlerdeki sabit sermaye yatırımlarının yüksek düzeyleri bu sektörde de görülmektedir. Tablo 10. Türkiye ve TR72 Bölgesi İçin İmalat Sanayinin Alt Sektörler İtibariyle Dağılımı (2010, Yüzde Pay) NACE Rev. 2 Sektörler İşyeri Sayısı İstihdam Ciro Sabit Sermaye Yatırımı TR TR72 TR TR72 TR TR72 TR TR72 10-Gıda Tekstil Giyim Eşyası Deri ve Ürünleri Ağaç, Ağaç ürünleri Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım Yayın Kok, Rafine Petrol Kimyasal Ürünler Kauçuk&Plastik Mineral Ürünler Ana Metal Metal Eşya Elektronik ve Optik Elektrikli Teçhizat Makine ve Ekipman Motorlu kara taşıtı vb Mobilya

17 32-Diğer imalat Kurulum ve Onarım Diğer/Dağıtılmayan İmalat Sanayi Toplamı Kaynak: TÜİK verilerinden hesaplar 54. Tablo 10 u her sektör için ayrı ayrı analiz etmek yerine, geliştirilecek bir yöntemle sektörlerin Türkiye geneline göre yoğunlaşmalarını belirtilen değişkenler yardımıyla oluşturulacak bir endeks ile değerlendirilmesi mümkündür. Bu amaçla hazırlanan da ilk üç sütunda imalat sanayi sektörlerinin Türkiye imalat sanayi içindeki payları 100 kabul edilerek TR72 Bölgesi içindeki payları endeks olarak hesaplanmıştır. 55. Son üç sütunda ise Türkiye imalat sanayi alt sektörlerinin hesaplanan üç oranı 100 kabul edilerek, TR72 Bölgesi için imalat sanayi alt sektörlerinin endeks değerleri bulunmuştur. Burada hesaplanan oranlarla ilgili kısaca bilgi vermek isabetli olacaktır; 56. İstihdam/İşyeri Oranı: Türkiye için alt sektörlerde, sektör istihdamı/sektördeki işyeri sayısı oranı 100 kabul edilerek, TR72 Bölgesi için alt sektörler bazında sektör istihdamı/işyeri sayısı endeks değeridir. Bu oran Türkiye yi 100 kabul ederek alt sektördeki işyeri başına düşen istihdamı, bu anlamda da alt sektördeki işyerinin istihdam kriterine göre Türkiye geneline göreli büyüklüğünü ifade etmektedir. Oranın 100 den büyük çıkması, bu sektör için birim istihdam açısından Türkiye ortalamasının üzerinde bir işletme büyüklüğü olduğunu gösterecektir. 57. Ciro/İşyeri Oranı: Türkiye için alt sektörlerde sektör cirosu/sektördeki işyeri sayısı oranı 100 kabul edilerek, TR72 Bölgesi için sektörel bazda sektör cirosu/işyeri sayısı endeks değeridir. Bu oran Türkiye yi 100 kabul ederek alt sektörde işyeri başına düşen ciroyu, bu anlamda da alt sektördeki işyerinin ciro kriterine göre Türkiye geneline göreli büyüklüğünü ifade etmektedir. Oranın 100 den büyük olması, bu sektör için birim işletmede üretilen ciro açısından Türkiye ortalamasının üzerinde bir iş hacmi - satış potansiyeli olduğunu gösterecektir. 58. Ciro/İstihdam Oranı: Bu parametre de aynı yöntemle oluşturulmuştur. Türkiye için sektör cirosu/sektördeki istihdam oranı 100 kabul edilerek, TR72 Bölgesi için alt sektörlerin sektör cirosu/istihdam endeks değeridir. Bu oran Türkiye yi 100 kabul ederek alt sektör bazında çalışan başına düşen ciroyu, bu anlamda da alt sektörün verimlilik oranının Türkiye geneline göreli düzeyini ifade etmektedir. Oranın 100 den büyük olması, bu sektör için birim çalışan başına elde edilen ciro açısından Türkiye ortalamasının üzerinde bir verimlilik düzeyi olduğunu gösterecektir. 59. Tablo 24 için İmalat Sanayi genel sonuçları TR72 Bölgesi ölçeğinde değerlendirildiğinde, TR72 Bölgesi imalat sanayi profiline işletme büyüklüğü (hem istihdam hem ciro açısından) ve verimlilik olarak bakıldığında birkaç sektörde Türkiye nin üzerinde bir performans gösterdiği dikkati çekmektedir. 60. Türkiye imalat sanayi geneli 100 kabul edildiğinde TR72 Bölgesi endeks değerleri; işletme başına istihdam açısından 105.2, işletme başına ciro açısından 70.3, çalışan başına ciro (verimlilik) açısından ise 66.8 değerini almaktadır. Bölgede imalat sanayiinde Türkiye ortalamasına göre işyeri

18 başına daha fazla işçi çalıştırılmasına rağmen işyerlerinin ciro yaratma ve çalışan başına verimlilik seviyelerinin Türkiye ortalamasının altında yer aldığı belirtilmelidir. Tablo 11. Tablo 24: TR72 Bölgesi ve Türkiye İmalat Sanayi Karşılaştırması (2010, Endeks) NACE Rev. 2 Sektörler Türkiye Payı=100 İçin TR72 Endeksi Türkiye Oranları=100 İçin TR72 Endeksi İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İstihdam/İşyeri Ciro/İşyeri Ciro/istihdam 10-Gıda Tekstil Giyim Eşyası Deri ve Ürünleri Ağaç, Ağaç ürünleri Kağıt ve Kağıt Ürünleri Basım Yayın Kok, Rafine Petrol Kimyasal Ürünler Kauçuk&Plastik Mineral Ürünler Ana Metal Metal Eşya Elektronik ve Optik Elektrikli Teçhizat Makine ve Ekipman Motorlu kara taşıtı vb Mobilya , Diğer imalat Kurulum ve Onarım İmalat Sanayi Kaynak: TUİK İş İstatistiklerinden kendi hesaplamalarımız Not: Kare içine alınan hücrelerdeki değerler, TR72 Bölgesinin göreli büyüklüğünü/üstünlüğünü göstermektedir. 61. Sektörler bazında Tablo 24 ün bulgularını özetlemek ve daha anlaşılır kılmak için Tablo 25 hazırlanmıştır. Tablo 25 de TR72 Bölgesi alt sektörler itibarıyla Türkiye geneli ile kıyaslanarak, gerek göreli öneme göre (Tablo 24 ün ilk üç sütunundaki değerler), gerekse de göreli büyüklüğe ve üstünlüğe göre öne çıkan sektörler belirtilmiştir. 62. Tablo yardımıyla TR72 Bölgesi için yapılan analizin mutlak üstünlük analizi değil, göreli üstünlük analizi olduğu ve tüm kriterler için Türkiye ortalaması değerlerinin üzerinde kalan sektörlerin oransal değerlendirmesine yer verildiği unutulmamalıdır. Arıca Tablo 25 kriterler bazında (yatay olarak) yorumlanabileceği gibi, sektörlerin öne çıktığı kriterler bazında birbirlerine göre üstünlüklerine göre (dikey olarak) de yorumlanabilir.

19 Tablo 12. TR72 Bölgesi İmalat Sanayiinde Öne Çıkan Sektörler ve Performansları NACE Rev. 2 Sektörler Göreli Önem Taşıdığı Kriter Göreli Büyüklük/Üstünlük Sağladığı Oran İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İstihdam/İşyeri Ciro/İşyeri Ciro/istihdam 10-Gıda X X X 13-Tekstil X X X X 14-Giyim Eşyası 16-Ağaç, Ağaç ürünleri X 17-Kağıt ve Kağıt Ürünleri X X 18-Basım Yayın 22-Kauçuk&Plastik X X 23-Mineral Ürünler 24-Ana Metal X 25-Metal Eşya X X X X 27-Elektrikli Teçhizat X X X X 28-Makine ve Ekipman 31-Mobilya X X X X X X İmalat Sanayi X X X X Kaynak: TÜİK verilerinden hesaplar X X X X 63. Mobilya sektörü, bölgede işyeri sayısı, istihdam ve cirodaki temsil payının yanı sıra, ölçek büyüklüğü, işyeri başına ciro ve verimlilik oranı anlamında da Türkiye ortalamasının üzerinde performans sergilemektedir. Aynı zamanda kriterlerin tümünde birden öne çıkan, tek sektör konumundadır. 64. Metal Eşya ve Elektrikli Teçhizat sektörleri bölgede işyeri sayısı, istihdam ve cirodaki temsil payının yanı sıra, ölçek büyüklüğü oranında da Türkiye ortalamasının üzerinde iken, işyeri başına ciro oranları Türkiye ortalamasının biraz altındadır. 65. Gıda sektörü bölgede işyeri sayısı, istihdam ve ciro açısından öne çıkmaktadır. Bu sektör ölçek büyüklüğü, işyeri başına ciro ve verimlilikte Türkiye nin oldukça altındadır. 66. Tekstil sektörü bölgede ciro ekseninde öne çıkmaktadır. Bu sektör ölçek büyüklüğü, işyeri başına ciro ve verimlilikte Türkiye genelinin oldukça üzerinde performans oranlarına sahiptir. 67. Kauçuk ve Plastik ürünleri sektörü sadece işyeri sayısı ve ciro kriterleri bakımından öne çıkarken Kağıt ve Kağıt Ürünleri sektörü de ölçek büyüklüğü ve işyeri başına ciro oranı açısından bölgede göreli bir avantaja sahiptir. 68. Ağaç ve Ağaç Ürünleri ve Mineral Ürünler sektörleri sadece işyeri sayısı bakımından, Ana Metal ve Makine ve Ekipman sektörleri de ölçek büyüklüğü oranın da bölgede göreli bir avantaja sahiptir.

20 69. TR72 Bölgesinde öne çıkan sektörlerle Türkiye genelinde öne çıkan sektörlerin benzeşmesini (ya da farklılığını) göstermek amacıyla Tablo 26 tasarlanmıştır. Tablo da işyeri sayısı, istihdam ve ciro açısından toplam imalat sanayinden aldıkları pay itibarıyla sektörler büyüklüklerine göre sıralanarak bölge/ülke karşılaştırmasının sektörler bazında daha net görülmesi mümkün olmaktadır. Ayrıca, belirtilen bu kriterler çerçevesinde sektörel yoğunlaşma oranları (Concentration Ratio CR) hesaplanarak Türkiye geneli ile karşılaştırma imkânı da sağlanmıştır. 70. İşyeri sayısının dağılımı açısından; Türkiye geneli ile TR72 Bölgesi ilk beş sırada yer alan sektörler bakımından benzerlik gösterirken, sektörlerin sırası ve yoğunlaşma oranları açısından ise farklılıklar olduğu görülmektedir. Gıda, Metal Eşya, Mobilya, Giyim ve Ağaç sektörleri ilk beş sırada yer alan ortak sektörlerken, TR72 Bölgesinde işyeri sayısı bakımından Gıda sanayinin baskınlığı söz konusudur. 71. Ayrıca CR5 (beşinci sıradaki yoğunlaşma katsayısı) da Türkiye için yüzde 62.0 iken, TR72 Bölgesi için yüzde 73.4 dür. Dolayısıyla TR72 Bölgesi, işyeri sayısı açısından Türkiye geneline göre daha heterojen bir dağılım göstermektedir. 72. İstihdam açısından; Türkiye ile TR72 Bölgesinin imalat sanayii yine ortak özellikler göstermektedir. İlk beş sırada yer alan sektörlerden Giyim, Gıda, Tekstil ve Metal Eşya sektörleri hem Türkiye için hem de TR72 Bölgesi için istihdam açısından baskınlık gösterirken, TR72 Bölgesinde Mobilya sektörü yüksek bir oranla (yüzde 27.6) ön plana çıkmaktadır (Türkiye de Mobilya sektörü 8. sırada yer almaktadırlar). 73. Türkiye de istihdamın en fazla olduğu beşinci sektör olan Diğer Mineral Ürünler İmalatı sektörü, TR72 Bölgesinde 7. sırada yer almaktadır. CR5 olarak bakıldığında ise TR72 Bölgesinde ilk beş sektör toplam istihdamın yüzde 69.2 sini oluştururken, Türkiye geneline göre (yüzde 54.4) oldukça heterojen bir dağılım sergilemektedir. 74. Ciro açısından; Gıda, Ana Metal ve Tekstil sektörleri ilk beş sırada yer alan ortak sektörlerdir. TR72 Bölgesinde Mobilya sektörü ciro bakımından yine büyük bir baskınlıkla (yüzde 26.2) ilk sırada yer alırken, Elektrikli Teçhizat sektörü ilk beşte yer alan diğer önemli sektör olmuştur. 75. Türkiye genelinde bu sektörlerin yerini Kara Taşıtları ve Giyim sektörleri almaktadır. CR5 düzeyinde bakıldığında Türkiye de ilk beş sektörün toplam cironun yüzde 48.9 unu oluşturduğu, TR72 Bölgesinde ise bu oranın yüzde 71.5 ile yine oldukça yüksek bir seviyede olduğu görülmektedir. 76. Gıda sektörü hem Türkiye için hem de TR72 Bölgesi için üç kriterde de yüksek yoğunlaşmanın olduğu ortak sektördür. Türkiye için işyeri sayısı ve istihdama göre Giyim sektörü, ciroya göre Gıda ilk sırada yer alırken; TR72 Bölgesinde işyeri sayısına göre Gıda, istihdama ve ciroya göre de Mobilya ilk sırada yer alan sektörlerdir. 77. Yoğunlaşma oranı yukarı doğru çıktıkça sektörel uzmanlaşmanın ileri bir safhada olduğu düşünülürken, aynı zamanda risk bakımından da dikkatle takip edilmesi gerekecektir. Uzmanlaşma ve risk anlamında TR72 Bölgesinin her üç kritere göre Türkiye genelinin oldukça üzerinde bir uzmanlaşma ve dolayısıyla da sektörel risk seviyesine sahip olduğu görülmektedir. Bir başka ifade ile bu veriler, tekrar da olsa bölgenin kilitlenmiş halini farklı bir açıdan teyit ettiği not edilmelidir.

21 78. Ayrıca, TR72 Bölgesi İmalat Sanayiinin buraya kadar saptanan mevcut teknik özellikleri Savunma ve Havacılık Sanayii alt sektörlerine dönük yan sanayi / KOBİ desteğinin zayıf olabilme ihtimaline dikkat çekilmelidir. Çalışmamızın Savunma ve Havacılık Sanayii sektörünün temel özelliklerine ait kısımlarda yazılanlar hatırlanmalı ve bu yorum karamsar bulunmamalıdır. Özellikle bölgenin sanayi açısından sürükleyici ili Kayseri nin yakın dönem ülke tarihine ait Savunma ve Havacılık Sanayiindeki pırıltılı kökleri orta vadede yeniden yeşertilebilir.

22 Tablo 13. Türkiye ve TR72 Bölgesi İçin Sektörlerin Yoğunlaşması (2010, (19) Sıra No İşyeri Sayısına Göre İstihdama Göre Ciroya Göre Türkiye Geneli % Pay CR TR72 Bölgesi % Pay CR Türkiye Geneli % Pay CR TR72 Bölgesi % Pay CR Türkiye Geneli % Pay CR TR72 Bölgesi % Pay CR 1 14-Giyim Gıda Giyim Mobilya Gıda Mobilya Metal Eşya Metal Eşya Gıda Gıda Ana Metal Gıda Gıda Mobilya Tekstil Metal Eşya Kara taşıtı Tekstil Mobilya Giyim Metal Eşya Tekstil Tekstil Elektrikli Tç Ağaç Ağaç Mineral Ür Giyim Giyim Ana Metal Tekstil Kauçuk&Pls Kauçuk&Pls Elektrikli Tç Mineral Ür Metal Eşya Kauçuk&Pls Mineral Ür Makine Mineral Ür Elektrikli Tç Kauçuk&Pls Mineral Ür Tekstil Mobilya Kauçuk&Pls Kimyasal Ür Mineral Ür Makine Elektrikli Tç Kara taşıtı Ana Metal Metal Eşya Giyim Basım Yayın Makine Elektrikli Tç Makine Kauçuk&Pls Makine Diğer im Basım Yayın Ana Metal Ağaç Rafine Petrol Kağıt Elektrikli Tç Diğer im Ağaç Diğer im Makine Ağaç Deri Kurulum Kimyasal Ür Kağıt Kağıt Diğer im Kurulum Ana Metal Deri Basım Yayın Mobilya Kimyasal Ür Kara taşıtı Kara taşıtı Basım Yayın Kara taşıtı Diğer im Kara taşıtı Kimyasal Ür Deri Diğer im Kimyasal Ür Ağaç Kurulum Ana Metal Kimyasal Ür Kağıt Kurulum Elektronik Basım Yayın Kağıt Kağıt Kurulum Deri Basım Yayın Deri Elektronik Rafine Petrol Elektronik Rafine Petrol Deri Rafine Petrol Rafine Petrol Elektronik Rafine Petrol Elektronik Kurulum Elektronik Dağıtılmayan Dağıtılmayan Dağıtılmayan Dağıtılmayan Dağıtılmayan Dağıtılmayan

23 3.1 TR72 İmalat Sanayi Kümelenmesi 79. TR72 Bölgesi imalat sanayi sektörleri için Üç Yıldız Tekniği kullanılarak kümelenme analizine ayrılmıştır. Üç Yıldız Analizi, Avrupa Komisyonu nca finanse edilen European Cluster Observatory2 platformu tarafından geliştirilen bir tekniktir. Üç Yıldız Tekniğinin uygulandığı hemen her çalışmada sektörel istihdamlar (kısıtlı sayıdaki bazı çalışmalarda işyeri sayısı) temel olarak alınmaktadır. 80. TR72 Bölgesi için yapılan bu analizde ise istihdamın yanı sıra işyeri sayısı ve ciro verileri de kullanılmış ve bu verilerin her birisine göre ayrı ayrı uygulanmıştır. Bu analizde üç temel kriter seçilmekte ve her sektör (bölge) için bu kriterlerin değerleri hesaplanmaktadır. 81. Analizde kullanılan kriterler; Büyüklük (Size) (e i /E i ): Bölgedeki sektör verisinin, sektörün toplam (Türkiye) verisine oranı, Baskınlık (Dominance) (e i /e n ): Bölgedeki sektör verisinin, bölge toplam verisine oranı, Uzmanlaşma (Specialization) [(e i /e n ) / (E i /E n )] 3 : Sektörün bölgedeki payının, sektörün ülkedeki payına oranını göstermektedir. Burada; ifade etmektedir. e i : TR72 Bölgesindeki i sektörü değerini, E i : i sektörünün Türkiye toplam değerini, e n : TR72 Bölgesinin toplam değerini, E n : Türkiye toplam değerini, 82. Analizde, her bir kriter (büyüklük, baskınlık ve uzmanlaşma) için bir eşik değer belirlenmekte ve kriterin hesaplanan değeri bu eşik değeri aşarsa, ilgili sektör bu kriterden bir yıldız almaktadır. 83. Bölgeler bazında analiz edilen sektörler eşik değeri aştığı her kriter bazında bir yıldız aldığından, herhangi bir kriterin eşik değerini aşan sektör bir yıldız, herhangi iki kriterin eşik değerini aşan sektör iki yıldız, üç kriterde de eşik değerini aşan sektör üç yıldız almaktadır. Üç yıldız alan sektörün o bölgede kümelenme gösterdiği kabul edilmektedir. 84. Analizin temel sorunu, eşik değerin belirlenmesidir. Eşik değer uygulamasında genelde ilk iki kriter için (büyüklük ve baskınlık) eşik değer yüzde 7 olarak alınırken, uzmanlaşma katsayısı için genellikle 1 olarak alınmaktadır. Burada bilhassa, ilk iki kriter için seçilecek değerin teorik ya da tematik bir değeri bulunmadığından, farklı çalışmalarda farklı eşik değerler kullanıldığı görülmektedir. 85. TR72 Bölgesi için yapılan değerlendirmede ise, imalat sanayinin mekânsal dağılımında ve eşik değerin belirlenmesinde daha objektif ve daha gerçekçi bir değer tespit edilmesi için aşağıdaki yöntem izlenmiştir: Buradaki katsayı, Location Quotitent (LQ) katsayısı olarak farklı alanlarda (coğrafi uzmanlaşma, ihracat uzmanlaşması vb.) da kullanılmaktadır.

24 86. Analiz imalat sanayi için yapılacağından toplam işyeri, istihdam ve ciro rakamlarında imalat sanayi toplamı dikkate alınmıştır. TUİK verileri Düzey 2 (NUTS 2) bölgeleri (26 bölge) bazında ve NACE Rev. 2 ikili kırılım düzeyinde açıklandığından, ikili sektör kodlamaları kullanılmıştır. 87. TR72 Bölgesinde imalat sanayiinin verisi bulunan 20 alt sektörü bulunmaktadır. 88. Sonuç olarak, eşik değerin belirlenmesinde; 89. Büyüklük kriteri için bölgedeki ilgili sektörün Türkiye toplamı içindeki payı (ei/ei) kriteri için toplam 26 Düzey 2 bölgesi olduğundan ve her bir bölgede bu sektörün ülke geneli içindeki payının beklenen değeri (1/26= ) olacağından, bu değer büyüklük kriteri için eşik değer olarak alınmıştır. 90. Baskınlık kriteri için (ei/en), değerlendirmeye alınan imalat sanayi 20 alt sektörün varlığından ve her bir alt sektörün bölgedeki imalat sanayi içindeki payının beklenen değeri de (1/20=0.05) olacağından, bu değer eşik değer olarak kabul edilmiştir. 91. Uzmanlık katsayısı için de [(ei/en) / (Ei/En)] beklenen değer 1 olacağından (sektörün bölgedeki payının sektörün ülkedeki payına oranının eşit olması bekleneceğinden), eşik değer olarak 1 alınmıştır. 92. Dolayısıyla üç yıldız analizinde sektörlerin yıldızlarının belirlenmesinde; Büyüklük (Size) (e ij /E i ) > ise sektör bir yıldız (daha) 4, Baskınlık (Dominance) (e ij /e nj ) > 0.05 ise sektör bir yıldız (daha) Uzmanlaşma (Specialization) [(e ij /e nj ) / (E i /E n )] > 1 ise sektör bir yıldız (daha) almaktadır. 93. Analizde kullanılan ve imalat sanayinin mekânsal dağılımını yoğunlaşmayı da içerecek şekilde verecek olan üç yıldız analizinde, yalnızca eşik değerlerini aşan sektörlerin dikkate alındığı bir kez daha vurgulanmalıdır. Sektörlerin aldıkları yıldızlara göre kümelenme karakteristiklerinin isimlendirilmesinde; üç yıldız alan sektörler için olgun kümeler, iki yıldız alan sektörler için potansiyel kümeler ve tek yıldız alan sektörler için de aday kümeler ifadeleri kullanılmıştır. 94. TR72 Bölgesi için işyeri sayısı, istihdam ve ciro kriterlerine göre yapılan kümelenme analizi sonuçları Tablo 14 de verilmiştir. Gösterim rahatlığı için sektörlerin hesaplanan değerleri tabloda yüzde olarak ifade edilmiştir. 4 Buradaki daha ifadesi sektörlerin yıldız almasında bunları hangi kriterden aldığının önemli olmadığını göstermek için kullanılmaktadır. Örneğin bir sektör büyüklük ve uzmanlaşma kriterinden, büyüklük ve baskınlık kriterinden ya da baskınlık ve uzmanlaşma kriterinden iki yıldız alabilmektedir.

25 Tablo 14. TR72 Bölgesi İmalat Sanayi Alt Sektörlerinin Kümelenme Analizi (2010, %) YILDIZ SAYISI TEK YILDIZ İKİ YILDIZ ÜÇ YILDIZ KRİTERLER İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İşyeri Sayısı İstihdam Ciro SEKTÖRLER / KATSAYILAR 10 Gıda Tekstil Giyim Eşyası Ağaç, Ağaç ürünleri Kauçuk&Plastik Mineral Ürünler Ana Metal Metal Eşya Elektrikli Teçhizat Mobilya Kaynak: TUİK, İş İstatistikleri, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri, 2010 dan yararlanarak hesaplanmıştır. Not: 1. katsayı büyüklüğü (e i /E i ), 2.katsayı baskınlığı (e i /e n ), 3. katsayı ise uzmanlaşmayı [(e i /e n ) / (E i /E n )] göstermektedir.

26 Aday Küme Potansiyel Küme Olgun Küme 95. Tablo verilerinden hareketle özet bir değerlendirme yapabilmek amacıyla, TR72 Bölgesinde herhangi bir şekilde (aday, potansiyel ya da olgun) kümelenme özelliği gösteren sektörler, kümelenme özelliği gösterdiği katsayılara göre (büyüklük, baskınlık, uzmanlaşma) aşağıda verilmiştir. Tablo 15. TR72 Bölgesi İmalat Sanayi Sektörlerinin Kümelenmesi Hangi Katsayılara Göre Büyüklük, Baskınlık, Uzmanlık Büyüklük ve Baskınlık Büyüklük ve Uzmanlık Baskınlık ve Uzmanlık Büyüklük Baskınlık Uzmanlık Kaynak: Tablo 14 verileri Hangi Kritere Göre İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İşyeri Sayısı İstihdam Ciro İşyeri Sayısı İstihdam Ciro Sektörler Gıda, Mobilya Elektrikli Teçhizat, Mobilya Mobilya Ağaç, Kauçuk&Plastik, Metal Eşya Gıda, Metal Eşya Gıda, Tekstil, Kauçuk&Plastik, Metal Eşya, Elektrikli Teçhizat Giyim Eşyası Tekstil, Giyim Eşyası, Kauçuk&Plastik, Mineral Ürünler, Mineral Ürünler, Ana Metal Mineral Ürünler, Elektrikli Teçhizat 96. Tablo 14 ün yorumlanmasının kolaylığı ve tablonun sistematiğinin açıklanması açısından şu noktanın belirtilmesi faydalı olacaktır: Tabloda herhangi bir kriterde (işyeri sayısı, istihdam ya da ciro) örneğin üç yıldız alarak o kriter bazında olgun küme özelliği gösteren bir sektör, aynı kriter bazında potansiyel küme ya da aday küme kategorisinde yer almamalıdır (Örneğin; Gıda sektörü işyeri sayısı kriterine göre üç yıldız aldığı için potansiyel ya da aday kümelerin işyeri sayısı kriterlerinin yer aldığı satırlarda yer almamıştır). 97. Aynı açıklama potansiyel ya da aday kümelerde yer alan sektörler için de geçerlidir. Bunun yanında, herhangi bir sektör üç yıldız almadığı bir kriter için iki ya da tek yıldız alarak potansiyel ya da aday küme özelliği gösterebilir (Örneğin; Gıda sektörü istihdam ve ciro kriterlerinden üç yıldız

27 almadığı için, bu kriterler için baskınlık ve uzmanlık katsayısına göre potansiyel küme statüsünde yer alabilmiştir). 98. Genel olarak, herhangi bir sektör aynı anda ancak ve ancak bir kriterin yer aldığı satırda yer alabilir, buna karşın farklı kriterlerde farklı katsayılar bazında olgun küme, potansiyel küme ya da aday küme içinde yer alabilir. 99. Tablodan TR72 Bölgesinde farklı kriterlerde 3 sektörün üç yıldız alarak olgun küme özelliği taşıdığı görülmektedir (Gıda ve Mobilya sektörleri işyeri sayısı açısından, Elektrikli Teçhizat ve Mobilya sektörleri istihdam açısından ve Mobilya sektörü ciro açısından) TR72 Bölgesinde iki yıldız alarak baskınlık ve uzmanlık kriterlerine göre potansiyel küme niteliği taşıyan sektörler şöyle sıralanabilir: Ağaç, Kauçuk ve Plastik Ürünleri ve Metal Eşya işyeri sayısına göre; Gıda ve Metal Eşya istihdama göre, Gıda, Tekstil, Kauçuk ve Plastik, Metal Eşya ve Elektrikli Teçhizat sektörleri de ciro kriterine göre potansiyel küme özelliği göstermektedirler. Bölgede büyüklük ve baskınlık ve büyüklük ve uzmanlık katsayıları açısından potansiyel küme özelliği taşıyan herhangi bir sektör yoktur Aday küme özeliği gösteren (tek yıldız alan) sektörlere bakıldığında, baskınlık ve uzmanlık kriterlerine göre tek yıldız aldıkları dikkat çekmektedir. Yani büyüklük kriterine göre aday küme özelliği taşıyan herhangi bir sektör bulunmamaktadır. Baskınlık kriterine göre tek yıldız alarak aday küme olan sektörler; Giyim Eşyası sektörü işyeri sayısına göre; Tekstil, Giyim Eşyası, Kauçuk ve Plastik ile Mineral Ürünler sektörleri istihdama göre; Mineral Ürünler ve Ana Metal sektörleri ciro kriterine göre tek yıldız alarak aday küme olmuşlardır. Uzmanlık kriterine göre tek yıldız alan sektörlerden Mineral Ürünler ve Elektrikli Teçhizat sektörleri de işyeri sayısı kriterine göre aday küme olmuşlardır Üç Yıldız Analizinde TR72 Bölgesinde öne çıkan Elektrikli Teçhizat, Kauçuk ve Plastik Ürünleri, Ana Metal ve Metal Eşya sektörlerindeki kimi işyerlerinin özellikle nitelikli işgücü açısından potansiyel taşıyabileceği düşünülmektedir. 3.2 Teknoloji Düzeyi 103. Teknoloji katsayısı hesaplanırken OECD raporuna göre teknoloji seviyeleri belirlenmiştir. Toplam 4 teknoloji seviyesi (Düşük, orta-düşük, orta-yüksek ve ileri teknoloji seviyeleri) belirlenmiş olup, sektörler bu teknoloji seviyelerine göre sınıflandırılmıştır. Sektörler işyeri sayısı, istihdam, ücretler, ciro ve yatırım verileri esas alınarak analiz edilmiştir. Sektörler verilerinin toplam imalat sanayi sektörü verilerine oranları yüzde olarak hesaplandıktan sonra teknoloji katsayısı ile çarpılıp tüm değerlerin toplanmasının ardından 100 e bölünmesiyle elde edilen değerlerdir Bu analiz sayesinde Düzey II bölgeleri teknoloji seviyeleri diğer bölgelerler teknoloji seviyesi ve Türkiye teknoloji ortalaması ile karşılaştırılabilecektir.

28 Şekil 13. Düzey 2 Bölgeleri İtibarıyla İmalat Sanayinin Teknoloji Yığınlaşmaları (4) 105. Tablo 16 ve Tablo 17 Türkiye ve TR72 Bölgelerinde sektörlerinde çeşitli verilere göre teknoloji düzeylerinde göre ağırlıklarını göstermektedir. Veriler işyeri sayısı, çalışan sayısı, maaş ve ücretler, ciro ve yatırım hacmidir İşyeri sayısı verilerine göre Türkiye ve TR72 Bölgesi dağılımları benzerlik göstermektedir. En çok işyeri sayısı düşük teknolojili sektörlerde iken teknoloji düzeyi arttıkça oran azalmaktadır. Çalışanlar sayısı verilerine göre Türkiye ve TR72 Bölgesinde en çok istihdam düşük teknolojili sektörlerde sağlanmaktadır. Ciro verilerine göre Türkiye de düşük, orta-düşük ve orta-yüksek teknolojili sektörler ciroları birbirine yakın iken TR72 Bölgesinde toplam cironun yarısından fazlası yalnız başına düşük teknolojili sektörlerden elde edilmektedir. Yatırım hacmi verilerine göre TR72 Bölgesinde en yüksek yatırım düşük teknoloji düzeyindeki sektörlere yapılmaktadır. Türkiye de ise en çok yatırım orta-düşük sektörlerde yapılmaktadır Teknoloji Düzeyi TR TR72 TR TR72 TR TR72 TR TR72 TR TR72 İşyeri Sayısı Çalışanlar Sayısı Maaş ve Ücretler Ciro Yatırımlar Düşük Teknolojili Sektörler Orta-Düşük Teknolojili Sektörler Orta-Yüksek Teknolojili Sektörler Yüksek Teknolojili Sektörler Şekil 14. Türkiye ve TR72 Bölgesi Teknoloji Düzeyi, (18) 107. Teknoloji düzeyinden Türkiye ve TR72 Bölgeleri kıyaslanacak olursa TR72 Bölgesinde teknoloji düzeyi Türkiye ortalamasına göre daha düşüktür. Yatırımlarında büyük oranda düşük teknoloji

29 düzeyindeki sektörlerde yapıldığı düşünüldüğünde teknoloji düzeyi olarak ilerleyen yıllarda Bölge teknoloji seviyesi ile Türkiye teknoloji seviyesi arasında farkın açılması beklenmektedir. Tablo 16. Teknoloji Düzeylerine Göre İmalat Sanayi Dağılımları, Türkiye (TÜİK verilerinden üretilmiştir.) Türkiye İşyeri Sayısı Çalışanlar Sayısı Maaş ve Ücretler Ciro Yatırımlar Düşük Teknolojili Sektörler Orta-Düşük Teknolojili Sektörler Orta-Yüksek Teknolojili Sektörler Yüksek Teknolojili Sektörler OECD teknoloji sınıflandırmasına göre sektörlerin teknoloji düzeyleri sınıflandırılmıştır. Tablo 17. Teknoloji Düzeylerine Göre İmalat Sanayi Dağılımları, TR72 (TÜİK verilerinden üretilmiştir.) TR72-Kayseri, Sivas, Yozgat İşyeri Sayısı Çalışanlar Sayısı Maaş ve Ücretler Ciro Yatırımlar Düşük Teknolojili Sektörler Orta-Düşük Teknolojili Sektörler Orta-Yüksek Teknolojili Sektörler Yüksek Teknolojili Sektörler OECD teknoloji sınıflandırmasına göre sektörlerin teknoloji düzeyleri sınıflandırılmıştır. 3.3 Ölçek 108. TR72 Bölgesinde işletme ölçekleri incelendiğinde bölgedeki firmaların ortalama %97 sinin KOBİ vasfında olduğu görülmektedir. KOBİ lerde yaşanan sorunlar Bölgedeki işletmelerde de mevcuttur. Özellikler firmaların çoğunun yönetsel olarak profesyonelleşememesi ve üretimlerinin emek yoğun üretim olmasından dolayı KOBİ sınırını aşamayan işletmeler mevcuttur.

30 3.4 İstihdam Durumu Şekil 15. İşyeri Sayıları ve Ölçek Durumları, (TÜİK), (6) 109. Aşağıdaki haritada iller bazında işgücüne katılım oranları ve işsizlik oranları gösterilmiştir. Doğu Karadeniz Bölgesinde işgücüne katılım oranı yüksek ve işsizlik oranı düşüktür. Doğu Anadolu Bölgesi İşsizlik Oranının en yüksek olduğu bölge olurken işgücüne katılım oranına düşük bir bölgedir. İşgücüne katılımın yüksek olduğu bölgelerde tarım sektör ya da hizmet sektörünün geliştiği kadınlarında istihdama katıldığı gözlenmekte bu yüzden istihdama katılım oranlarının yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Aynı zamanda bu durum işsizlik oranının da azalması yönünde bir etki yapmıştır TR72 Bölgesi incelendiğinde ise işgücüne katılım oranı en yüksek olan il Yozgat olurken Sivas ili işgücüne katılım oranının en düşük olduğu ildir. Kayseri, Sivas ve Yozgat illerinde işsizlik oran benzer şekilde %13-15 aralığındadır. Şekil 16. İstihdama Katılım Oranı ve İşsizlik Oranı (%), (19)

31 111. TR72 Bölgesi çalışan sayıları incelendiğinde sanayisi en gelişmiş il olan Kayseri de daha fazla istihdamın sağlandığı görülmektedir. Kayseri ilini yine gelişmişlik ile orantılı olarak Sivas ve Yozgat illeri izlemektedir. TR72 Çalışan Dağılımı 9% 7% 76% 2% 4% 2% Mühendis Usta İdari İşçi Teknisyen Diğer TR72 Çalışan Dağılımı Kayseri Sivas Yozgat Mühendis Usta İdari İşçi Teknisyen Diğer Şekil 17. TR72 Çalışan Dağılımı, (20) 112. Çalışan profilleri incelendiğinde ise mühendis oranı en yüksek il Sivas ilidir. Kayseri ve Yozgat illeri sırasıyla Sivas ilini takip etmektedir. Genel olarak düşünüldüğünde sanayi yapısı her üç ilde de birbirine benzerdir. Bu dağılım göstermektedir ki TR72 Bölgesinde hâkim olan sektörler %85 oranında işçiye ihtiyaç duyan düşük teknolojili sektörlerdir. Tablo 18. En fazla istihdam sağlayan sektörler Kayseri, (6) Sektör Oran Mobilya İmalatı 44% Tekstil Ürünleri İmalatı 22%

32 Tablo 19. En fazla istihdam sağlayan sektörler Sivas, (6) Sektör Oran Giyim Eşyası İmalatı, Kürkün İşlenmesi ve Boyanması 15% Kauçuk ve Plastik Ürünler İmalatı 14% Tablo 20. En fazla istihdam sağlayan sektörler Yozgat, (6) Sektör Oran Gıda Ürünleri İmalatı 28% Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı 20% Giyim Eşyası İmalatı, Kürkün İşlenmesi ve Boyanması 10% Şekil 18. TR72 Bölgesi İşyeri ve Sigortalı Sayıları, (19) 113. Şekil 18 de TR72 Bölgesi İşyeri ve Sigortalı sayılarına göre oluşturulan haritada İşyeri sayılarının ve sigortalı sayılarının merkez ilçelerde yoğunlaştığı görülmektedir. Yozgat ili Yerköy ve Sorgun ilçelerinde de merkez ilçeye ben zer bir yoğunlaşma mevcuttur. Bölgede en fazla işyeri sayısı ve sigortalı sayısı olan ilçe Melikgazi ilçesidir.

33 TR72 TR721 TR722 TR723 TR72 TR721 TR722 TR723 TR72 TR721 TR722 TR723 TR72 TR721 TR722 TR723 TR72 TR721 TR722 TR723 Tablo 21. Çalışan Sayısına Göre En Büyük İşletmeler, (9) Kayseri Sivas Yozgat 1. Boytaş Mobilya Sanayi ve Ticaret A.Ş 2. Merkez Çelik Sanayi ve Ticaret A.Ş 3. Orta Anadolu Ticaret ve Sanayi İşletmesi Türk A.Ş 4. Ceha Büro Mobilyaları Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 5. Hes Hacılar Elektrik Sanayi ve Ticaret A.Ş 1. Türkiye Demir Yolları Makinaları A.Ş. 2. Özbelsan Makina Araç Gereç Konut Sanayi ve Tic. A.Ş. 3. Sivas Demir Çelik İşletmeleri A.Ş. 4. Yıldırım Çorap İmalat Tic.ve San. A.Ş 5. TCCD Sivas Beton Travers Fabrikası 1. Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi-Boğazlıyan Şeker ve Mamulleri Entegre Tesisleri A.Ş 2. Kayseri Şeker Fab. A.Ş. Boğazlıyan Şeker ve Mamulleri Entegre Tesisleri 3. Artemis Giyim Sanayi İnşaat ve Nakliye Ticaret 4. Umut Giyim Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 5. Garanti Giyim Mobilya Makina İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş 3.5 Elektrik Tüketimi 114. TR72 Bölgesi sanayi elektrik tüketimleri incelendiğinde en yüksek tüketimin Kayseri ilinde olduğu görülmektedir. Diğer illere göre daha gelişmiş durumda bir sanayisi bulunan Kayseri ilinde kişi başına düzen sanayi elektrik tüketimi 2011 yılı verilerine göre kwh ile TR72 ortalamasının üzerindedir. Aynı yıl verilerine göre 991 kwh ile Sivas ili de 986 kwh olan TR72 Bölgesi ortalama kişi başına sanayi elektrik tüketiminin biraz üzerindedir. Yozgat ili ise bölgede sanayisi en az gelişmiş il olarak 391 kwh kişi başına sanayi elektriği tüketimi ile TR72 bölgesinde kişi başına sanayi elektrik tüketiminin en az olduğu ildir. Sanayi Elektriği Tüketimi Toplam tüketim (MWh) Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (KWh) Sanayi işletmesi (MWh) Şekil 19. TR72 Bölgesi Elektrik Tüketimleri, (19)

34 3.6 Rekabetçilik Şekil Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi, (21) 115. Şekil 20 de URAK tarafından yayınlanan raporda yer alan Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi verilerine göre oluşturulan harita yer almaktadır. İstanbul ve Kocaeli bölgesi öne çıkan bölgeler olarak gözükmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi ise bu alt endeksin en düşük olduğu bölgedir TR72 Bölgesi incelendiğine Kayseri 3. grupta, Sivas 2. grupta ve Yozgat ise 5. grupta yer almaktadır. Kayseri Sivas ve Yozgat illerinden daha rekabetçi iken Sivas Yozgat ilinden daha rekabetçidir. Tablo 22. TR72 Bölgesi URAK Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi, (21) Kayseri Sivas Yozgat Endeks Endeks Sıra Endeks Sıra Sıra Değeri Değeri Değeri , ,2 67 5, , , , , , , Tablo 22. TR72 Bölgesi URAK Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt EndeksiTablo 22 de TR72 Bölgesi illerinde yılları arasında Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi gelişimi görülmektedir yılları arasında 2008 yılında küresel çapta yaşanan ekonomik krizin etkisiyle diğer yıllara göre hızlı düşüş ve yükselişler yaşanmıştır. Genel olarak bakıldığında Rekabetçi iller arasında Kayseri ili ilk 15 de, Sivas ili ilk 45 de ve Yozgat ili ise ilk 70 il arasındadır.

35 3.7 Kişi Başı Yatırım Şekil 21. İl Bazında Kişi Başı İmalat Sektörü Yatırım Oranı Dağılımı ( ), (22) 118. Türkiye de yılları arasında kişi başına imalat sektörü yatırımları (yatırım payı/nüfus payı) değeri incelendiğinde illeri 5 grupta incelemek uygun olacaktır. Şekil 21 incelendiğinde bu gruplar farklı tonlarda gösterilmiştir. TR72 Bölgesinde bulunan Kayseri İlinde bu oran 0 ila 0,05 aralığında, Sivas İlinde 0,24 ila 0,72 aralığında, Yozgat İlinde ise bu oran 0,05 ila 0,24 aralığındadır. Bu oranlara bakıldığında TR72 Bölgesinde kişi başına yatırımın en yüksek olduğu il Sivas, en düşük olduğu il ise Kayseri dir. 3.8 Bölgedeki Büyük Sanayi Kuruluşları 119. İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından her yıl yayınlanan Türkiye nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu ve Türkiye nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu raporlarının sonuçlarına yılları arasında TR72 Bölgesinden toplam kuruluş Türkiye genelinde ilk 500 kuruluş arasına girmektedir. Aynı dönemde ikinci 500 sanayi kuruluşu arasına ise Bölgede toplam 10 ila 20 arasında kuruluş girmeyi başarmıştır. Bu kuruluşlardan çoğunluğu Kayseri ilinde yoğunlaşmıştır.

36 TR72 Bölgesi İlk ve İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Kayseri Sivas Yozgat İlk 500 İkinci 500 Şekil 22. TR72 Bölgesi İlk ve İkinci 500 Sanayi Kuruluşu Dağılımı, (23) 120. Şekil 22 de dikkat çeken nokta 2010 yılında Türkiye Genelinde İkinci 500 Büyük Kuruluş Arasına giren Kayseri Kuruluşu sayısındaki önemli artıştır. 19 Firma ile Türkiye genelinde İstanbul Ankara ve İzmir illerinden sonra en çok firma Kayseri den girmiştir yılında ise Kayseri firmalarından ikinci 500 e giren işletme sayısı artış göstermiş ancak ilk 500 firma arasına giren firma sayısında bir azalma gerçekleşmiştir. Sivas ta ise 2004 yılında bir firma ikinci 500 firma arasına girerken bu firma 2005 yılında ilk 500 firma arasına yükselmiştir yılından 2011 yılına kadar ise madencilik sektöründen iki firma ilk 500 e girmektedir. Yozgat ilinde ise 2011 ve 2011 yılları arasında bir firma ikinci 500 firma arasında yer almaktadır. Tablo 23. TR72 Bölgesi İlk 500 Sanayi Kuruluşu İSO, (23) İlk 500 Bağlı Üretimden 500 Kamu Özel Sıra No Kuruluşlar Bulunduğu Satışlar (Net) Sıra No Sıra No No Oda/Kamu (TL) HES Hacılar Elektrik San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Boytaş Mobilya San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. Kayseri Merkez Çelik San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Orta Anadolu Tic. ve San. İşl. T.A.Ş. Kayseri Erdemir Madencilik San. ve Tic. A.Ş. Sivas SİDEMİR Sivas Demir Çelik İşl. A.Ş. Sivas Has Çelik ve Halat San. Tic. A.Ş Kayseri İstikbal Mobilya San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Boyteks Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Boyçelik Metal San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Modern Ambalaj Tic. ve San. A.Ş. Çorlu ERBOSAN Erciyas Boru San. ve Tic. A.Ş. Kayseri

37 İlk 500 Bağlı Üretimden 500 Kamu Özel Sıra No Kuruluşlar Bulunduğu Satışlar (Net) Sıra No Sıra No No Oda/Kamu (TL) Kumtel Dayanıklı Tüketim Malları Plastik San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Kayseri Mega Metal San. Ve Tic. Ltd. Şti. İstanbul Tablo 24. TR72 Bölgesi İkinci 500 Sanayi Kuruluşu İSO, (23) İkinci 500 Üretimden 500 Bağlı Bulunduğu Kamu Özel Sıra No Kuruluşlar Satışlar (Net) Oda/Kamu Sıra No Sıra No No (TL) YATAŞ Yatak ve Yorgan San. Tic. A.Ş Kayseri Çetinkaya Mensucat San. ve Tic. A.Ş. İstanbul Form Sünger ve Yatak San. Tic. A.Ş. Kayseri Yemsel Tavukçuluk Hayvancılık Yem Hammaddeleri San. ve Tic. A.Ş. Kilim Mobilya Kanepe San. ve Tic. A.Ş. Samsun Kayseri Karsu Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Coreal Alüminyum Kablo San. Tic. A.Ş. Kayseri Saray Halı A.Ş. İstanbul Mondi Yatak Yorgan San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Metal Matris San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Gülsan Gıda San. Tic. A.Ş. Kayseri Başyazıcıoğlu Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Milkay Teknik Tekstil Sanayi A.Ş. Kayseri Serko Tekstil Gıda Orman Ürünleri Demir Çelik San. ve Tic. Ltd. Şti. ÇİNKOM Çinko Kurşun Metal ve Madencilik San. Tic. A.Ş. Kayseri Kayseri Saray Tarım ve Hayvancılık A.Ş. Kayseri Gürkan Ofis Mobilyaları San. ve Tic. Ltd. Şti. Kayseri Beşler Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Kayseri Şahin-Melek Et ve Et Mamulleri Gıda San. Tic. Ltd. Şti. Kayseri Ceha Büro Mobilyaları Ltd. Şti. Kayseri YİBİTAŞ Yozgat İşçi Birliği İnşaat Malz. Tic. ve San. A.Ş. Yozgat Bölgedeki Yabancı Yatırım 121. Türkiye, Uluslararası Doğrudan Yabancı Yatırımlar (UDY) açısından özellikle son 10 yılda cazibesini artırmıştır. Türkiye en fazla UDY stoğu olan ülkeler arasında 23. Sırada bulunmaktadır.

38 Uluslararası Sermayeli şirket sayısı sadece 2011 yılında artış göstererek 2012 Mart ayı itibariyle ye ulaşmıştır. Türkiye'de Yabancı Yatırımlar 25, ,0 15,0 10,0 5,0 6,7 8,8 11, , ,5 29, , Türkiye de DYY Girişi (milyar ABD doları) Yabancı Sermayeli Şirket Sayısı (Kümülatif'000) Şekil 23. Türkiye de Yabancı Yatırımlar, (24) 122. Ancak bu verilerin bölgemize yansıması oldukça düşük kalmıştır yılında bölgemiz yabancı sermayeli şirket sayısını 26 artırarak Mart 2012 itibariyle 111 e ulaşmıştır. Bu tarz yatırımlarda daha çok İstanbul başta olmak üzere 3 büyük metropol, Marmara Bölgesi ve turistik yöreler tercih edilmektedir Kayseri ilinde, yabancı yatırımlarda öne çıkan sektörler motorlu taşıtlar ve motosikletler dışında kalan toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu, mobilya imalatı; başka yerde sınıflandırılmamış, diğer imalat, tekstil ürünleri imalatı sektörleridir. İlde toplam 62 yabancı sermayeli yatırım bulunmaktadır Sivas ilinde, motorlu taşıtlar ve motosikletler dışında kalan toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu, taş ocakçılığı ve diğer madencilik ve inşaat sektörlerinde yabancı yatırımlar öne çıkmaktadır. İlde toplam 38 yabancı sermayeli yatırım bulunmaktadır Yozgat ilinde ise yine motorlu taşıtlar ve motosikletler dışında kalan toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu sektöründe yatırımlar öne çıkmaktadır. İlde toplam 11 yabancı sermayeli yatırım bulunmaktadır. Tablo 25. Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar Bölge Firma Sayısı Kayseri 62 Sivas 38 Yozgat 11 TR TÜRKİYE

39 Şekil 24. TR72 Bölgesi Yabancı Yatırım Dağılımları, (25) Yukarıdaki harita incelendiğinde TR72 Bölgesindeki her üç il içinde İmalat Sanayi Yatırımlarının ve Toptan ve Perakende Ticaret, Motorlu Taşıt, Motosiklet, Kişisel ve Ev Eşyalarının Onarımı alanlarında yapılmıştır. Şekil Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı, (25)

40 Şekil Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı, (25) 126. Türkiye genelinde yerel birimler ve işletme sayıları verileri incelendiğinde TR10 İstanbul bölgesi 26 Düzey II Bölgesi arasında birinci sırada gelmektedir Bölgede İmalat Sanayi Analizleri İmalat Sanayi Ortalama Ücret Endeksi 127. Şekil 27 de imalat sanayi sektörü ortalama ücret endeksini 100 olarak kabul edersek TR72 Bölgesi ortalama ücret endeksi 81,0 değerini almaktadır. Bu değer ile Bölge Türkiye ortalaması altında kalırken Düzey 2 Bölgeleri arasında 16. sıradadır. Türkiye de imalat sanayi ortalama ücret endeksi en yüksek bölge 138,7 endeks değeri ile TR81 Bölgesi iken ortalama ücret endeksi en düşük bölge 52,0 endeks değeri ile TRC1 dir.