CENAZE H ZMETLER REHBER A D YANET LER BA KANLI I YAYINLARI

Transkript

1 CENAZE H ZMETLER REHBER A D YANET LER BA KANLI I YAYINLARI

2 Diyanet leri Ba kanl Yay nlar / 714 Cep Kitaplar / 76 Proje Din Hizmetleri Dairesi Ba kanl Grafik&Tasar m Hasan Y ld r m Tashih Ömer ÇET NKAYA Din leri Yüksek Kurulu Karar / Y ISBN: Bask Ostim Meslekî E itim Merkezi Müdürlü ü Tel: (0.312) Diyanet leri Ba kanl leti im Din Hizmetleri Dairesi Ba kanl Eski ehir Yolu 9. km. Çankaya/ ANKARA Tel: (0.312) Fax: (0.312) e-posta: dinhizmetleri@diyanet.gov.tr

3 CENAZE H ZMETLER REHBER ANKARA

4 4

5 Vatanda lar m z n her yerden ücretsiz olarak aray p cenaze hizmetleri ile ilgili yard m alacaklar telefon numaras : Alo 188 Cenaze

6 Ç NDEK LER SUNU G R I. BÖLÜM CENAZE LE LG L D N LEMLER 1- CENAZE LE LG L TER MLER ÖLÜM ANI ÖLÜM ESNASINDA YAPILACAK LEMLER ÖLÜM HABER ÖLÜM SONRASINDA YAPILACAK LEMLER CENAZEN N TEÇH Z VE TEKF N LEMLER a. Ölünün Y kanmas b. Ölünün Kefenlenmesi CENAZE NAMAZI a. Cenaze Namaz n n K l n b. Kimlerin Cenaze Namaz K l n r? c. Cenaze Namaz le lgili Baz Meseleler CENAZE MERAS M NDE D KKAT ED LMES GEREKEN HUSUSLAR a. Cenazeye Sayg Gösterilmelidir b. Cenaze Merasiminde Baz Temel Kurallara Riayet Edilmelidir c. Cenaze çin Faydal Olabilecek Aktivitelere Yer Verilmelidir d. Alk, Cenaze Merasiminde Bulunmas Gereken Sükuneti Bozmaktad r e. Cenaze Namaz n n K l nmas Te vik Edilmelidir

7 f. Cenaze Namaz nda Tertip ve Kad nlar n Konumuna Dikkat Edilmelidir CENAZEN N KABRE TA INMASI VE DEF N LEMLER a. Cenazenin Kabre Ta nmas b. Defin KUR'AN-I KER M OKUMA ve TELK N a. Kur an- Kerim Okuma b. Telkin ISKAT VE DEV R CENAZE YAKINLARINA KAR I GÖREVLER M Z: TAZ YE/BA SA LI I KAB R Z YARET VE ADABI a. Kabir Ziyareti b. Ziyaret Adab KAB R Z YARET NDE OKUNACAK SURE VE DUALAR KABR N YAPIMI MEZAR TA INA FOTO RAF YAPI TIRMAK MEZARLIKLARIN BAKIMI II. BÖLÜM CENAZE LE LG L DAR LEMLER 1- BELED YELERCE YAPILAN LEMLER CENAZE SAH B N N YAPACA I LEMLER CENAZELER N DEF N LEMLER a. Cenaze Hizmetleri b. Cenaze arac temini ve ücretler MEZAR YER TAHS S CENAZELER N NAKL

8 6- MEZARLIKLARIN BAKIMI, TEM ZL, ÇEVRE DÜZENLEMES VE MUHAFAZASI SA LIK BAKANLI INCA YAPILAN LEMLER Defin Ruhsat Defin Ruhsat n n Düzenlenmesi Ölü Defin Ruhsatlar Hakk ndaki 2000/41 Say l Genelge Mezarl klarda Bulunmas Gereken Özellikler73 5- Ölüm ve Organ Nakli a. Ölüm b. Organ nakli III. BÖLÜM YURT DI I CENAZE LEMLER 1- BERL N BÜYÜKELÇ L a. Almanya da Genel Durum b. Ölüm An nda Yap lmas Gerekenler c. lemler çin Gerekli Belgeler d. Alman Makamlar nda ve Belediyelerdeki lemler e. Türkiye Ba konsolosluklar nca Yap lmas Gereken ve lemler f. Almanya daki Dini lemler g. Cenazenin Türkiye ye Nakli h. Almanya daki Mezarl klar i. Mezar Çe itleri k. Cenazenin Defnedilmesinden Sonra Cenaze Yak nlar Taraf ndan Yap lmas Gerekenler.106 l. Türkiye de Yap lmas Gereken lemler m. Almanya da Yap lmas Gereken lemler.106

9 2- WASH NGTON BÜYÜKELÇ L a. Cenazenin ABD de Defnedilmesi Hâlinde Gereken Bilgi ve Belgeler b. Cenazenin Ülke D na Ç kmas Durumunda Gereken Belgeler KANBERRA BÜYÜKELÇ L Avustralya Makamlar nca Yap lan lemler Ba konsolosluklar m zca Yap lan lemler R YAD BÜYÜKELÇ L a. Vekaletname b. T bbî Rapor c. Ölüm Belgesi d. Polis Raporu e. Adli Rapor f. Emirlik Müsaadesi g. Defin zni h. Tahnit Belgesi i. Konsolosuk ubesi/ Ba konsoloslu a Son A amada braz Edilmesi Zorunlu Olan Belgeler 113 k. Gerekli Telefonlar IV. BÖLÜM EH TL K 1- ehit Kavram n n Tan m ehit Cenaze Törenleri ehitlikler

10 V. BÖLÜM HUKUK LEMLER 1- OTOPS a. Tan m b. Otopsi Nerede, Niçin ve Nas l Yap l r? c. Otopsi çin Mezar Aç lmas (Feth-i Kabir).126 d. Defin Ruhsat NÜFUS LEMLER VERASET LAMI EKLER Ek-1: Taziyede Yap lacak Örnek Konu ma Metni131 Ek-2: Veraset lam Talep Dilekçe Örne i Ek-3: Ölüm Raporu Ek-4: Ücretsiz Defin Talebi Dilekçesi Ek-5: Cenaze Bilgi Formu Ek-6: ehir Mezarl Defin Ücret rsaliyesi Ek-7: Sa l k Müdürlü ü Cenaze Kay t Belgesi..138 Ek-8: Defin Ruhsat Ek-9: Savc l k Ölüm Nedeni Tespit Talep Dilekçesi Örne i Ek-10: Cenaze Nakil ve Tabut Mühürleme zin Dilekçesi Örne i Ek-11: çi leri Bakanl Mernis Ölüm Formu..143 Ek-12: Cenaze Nakil zin Dilekçesi Örne i Kaynakça

11

12 SUNU Günümüzde toplumlar h zl bir de i im geçirmekte ve bu de i im süreci hayat n bütün alanlar n etkisi alt na almaktad r. De i en dünyada insanlar n ya am alanlar yla birlikte, ihtiyaçlar ve ihtiyaçlar n giderme biçimleri de de i ime u ramaktad r. Geçmi dönemlerde insanlar, ihtiyaçlar n büyük ölçüde ikili diyaloglar n egemen oldu u, sosyal hareketliliklerin az ya and, birbirlerini tan yan kimselerin kurdu u küçük ölçekli sosyal dayan ma birimleriyle gideriyorlard. Nitekim sanayile me ile birlikte köyden kente, ülkeleraras ve hatta k talararas yap lan göçler sebebiyle hayat artlar nda büyük de i imler meydana geldi. çinde ya ad m z bilgi ça nda ise, ileti im alan nda ya anan h zl geli meler, birey ve toplum hayat n bir yönüyle kolayla t r rken, baz aç lardan da bireyin üstesinden gelemeyece i ölçüde hayat artlar nda zorluklara neden olmu tur. Memleketinden uzak ehir ve ülkelerde ya ayan insanlar, kalabal klar içinde yaln zl ya amaya ba lam, böylece ihtiyaçlar n tek ba na kar layamaz duruma gelmi tir. Bu a amada söz konusu ihtiyaçlar, devletin birbiriyle koordineli olarak çal an ilgili kurumlar ve yerel yönetimler taraf ndan kar - lanmaktad r. Cenaze Hizmetleri Rehberi de bunun en somut örneklerinden biridir. Vatan-

13 da lar m zdan gelen yo un talepler neticesi, cenaze hizmetleri konusunda sistematik bir bilgilendirmeye ihtiyaç oldu u dü üncesiyle böyle bir rehberin haz rlanmas na karar verilmi tir. Rehberin dinî boyutu Ba kanl m z Din leri Yüksek Kurulu nca haz rlanm olup ana hatlar yla bir cenaze için bilinmesi gereken temel dinî bilgilere yer verilmi tir. Belediyeler taraf ndan haz rlanan idarî k s mda ise bir cenaze için yerel yönetimlerin neler yapmas gerekti i ve bu durumda halk m z n düzenli bir hizmet alabilmesi için nas l bir yol takip etmesi gerekti ine dair bilgiler yer alm t r. Bir cenazeye ili kin olarak Sa l k Bakanl n n verece i hizmetlerin özetle anlat ld bölüm, Sa l k Bakanl n n ilgili birimleri taraf ndan düzenlenmi tir. Yurtd nda ya ayan vatanda lar m z n cenazelerini gerek bulunduklar yerlerde defnedebilmeleri, gerekse ülkemize getirmeleri konusunda nas l bir prosedür takip etmeleri gerekti i ile ilgili bilgiler D i leri Bakanl taraf ndan haz rlanm t r. Yüce dinimizin temel kaynaklar nda önemle vurgulanan ve anl tarihimizde pratikte büyük bir önemi haiz olan ehitlik konusu, rehberimizde Genel Kurmay Ba kanl n n katk lar yla yerini alm t r. Rehberimizin otopsi ve nüfus i lemlerini ihtiva eden hukukî boyutu da, Adalet Bakanl n n katk lar yla haz rlanm t r. 13

14 Belirtilen kurum ve kurulu lardan gelen bilgiler, Diyanet leri Ba kanl Din Hizmetleri Dairesi Ba kanl nca düzenlenerek bir rehber haline getirilmi tir. Rehberin sonuna, halk m z n yak nlar n son yolculuklar na en iyi ekilde u urlamalar n sa lamak amac yla birçok aç dan i lerini kolayla t - raca dü ünülen bilgi, belge, dilekçe örne i gibi bir tak m ekler konulmu tur. Söz konusu eklerin, cenaze hizmetlerinde verimlili i artt raca- ve i lerin daha sa l kl ve süratli yürümesine katk sa layaca dü ünülmektedir. Cenaze Hizmetleri Rehberi, adl elinizdeki bu kitapç k, birden fazla kurumun, kendi birimlerini ilgilendiren boyutuyla, cenaze hizmetleri gibi toplumsal bir görevin icras na birlikte katk sa layarak, günümüzde giderek önem kazanan kurumlar aras bir çal ma anlay yla, Diyanet leri Ba kanl Din Hizmetleri Dairesi nin koordinatörlü ünde haz rlanm t r. Burada rehbere katk sa layan kurum ve kurulu lar n k ymetli temsilcileri ile eme i geçenlere te ekkür ediyoruz. Vatanda lar m z n hayat n önemli bir olgusu olan ölüm ve cenaze ile ilgili i lemler konusunda ayd nlat lmas na katk sa layaca dü ünülerek haz rlanan bu rehberin, faydal olmas n ümit ediyoruz. D YANET LER BA KANLI I 14

15

16 G R Hayat n, çocukluk, gençlik, olgunluk ve ihtiyarl k gibi a amalar n ya ayan insanlar, kendilerine takdir edilen ömür sona erdi inde, ahirete göç etmektedir. Her nefis ölümü tadacakt r (Âl-i mran, 3/185) ayeti bu gerçe i aç kça ifade etmektedir. Bu konuda insanlar aras ndaki en belirgin fark, sadece dünya misafirhanesinde ikamet müddetinin azl k veya çoklu u konusundad r. Sonuç itibariyle dünyada insanlara verilen hayat süresi ne kadar uzun olursa olsun, insan ömrü s n rl sürelerle kay tl d r. Saatin saniye göstergesinin her vuru u, bu süreden bir parça koparmaktad r. Att m z her ad mla ölüme do ru yol almaktay z. Ald m z her nefes, teneffüs etmemiz gereken nefes say s n azaltmaktad r. Ölüm insanlar için mukadder oldu una göre, dinlerin ölüme bak ve insan n ölüm kar- s ndaki tavr önem kazanmaktad r. 16

17 lahi ve ilahi olmayan bütün dinler, insan n mahiyeti ve sorumluluklar üzerinde durmu tur. Dinler, hitap ettikleri toplumlar n medeni ve fikrî seviyesine uygun hükümler ortaya koymu ve onlara uygun inanç esaslar getirmi tir. Bilindi i gibi slam inanc n n alt temel esas ndan biri, ölüm sonras yeniden dirili e ve ahiret hayat na inanmakt r. Buna göre insanlar vefat ettiklerinde, önce kabirde sorguya çekilecektir. Ki i, dünya hayat ndaki iman ve amellerine göre kendisine yöneltilen sorulara cevap verecektir. K yametin kopmas ndan sonra yeniden dirili e kadar berzah âleminde kal nacakt r. Burada insanlar, dünyadaki yap p ettiklerine göre muamele görecektir. K - yamet, ha ir, muhasebe, mizan, s rat eklinde devam edecek olan ölüm ötesi hayat, ki inin dünyadaki eylemlerine göre cehennem veya cennet ile son bulacakt r. Dini inanc m za göre Allah a kar görev ve sorumluluklar n yerine getiren ve kul haklar - na riayet eden bir mümin ölümden korkmaz. Çünkü ölüm, dostun Dost a kavu mas, müminin ebedi mutlulu a eri mesidir. Allah a kar sevgi ve sayg s olmayan, yarat lm lara efkat ve merhamet göstermeyenler için elbette ölümle beraber kabir hayat ve ahiretin s k nt lar ba layacakt r. 17

18 Ölüm olgusu kar s nda yap lmas gereken en önemli ey, Yüce Rabbimizin sevgisini kazanacak salih ameller i leyerek ya amakt r. Nitekim (Allah), hanginizin daha güzel amel yapaca n s namak için ölümü ve hayat yaratand r. O, mutlak güç sahibidir, çok ba layand r. (Mülk, 67/2) ayetinde, hayat n ve ölümün yarat l gayesi bildirilmektedir. Bu hakikate iman edildi i takdirde, ölüm korkulacak bir olgu olmaktan ç kar ve büyük bir mutlulukla Allah a kavu maya vesile olacak bir yolculu- a dönü ür. Her gelecek yak nd r. Ölüm bizlere uzak gibi görünse de asl nda her an bizimledir. nsan n ne zaman, nerede ve nas l ölece i bilinmedi ine göre, ki i her an ölüme haz r olmal d r. Kur an- Kerim de s k s k dünya hayat - n n geçicili ine i aret edilmektedir. Dünya hayat ancak bir oyun ve e lencedir. Elbette ki ahiret yurdu Allah a kar gelmekten sak nanlar için daha hay rl d r. Hala ak llanmayacak m s n z? (En am, 6/32) ayetinde, Allah a derin sayg duyan müminlere/müslümanlara, as l ebedi yurdun ahiret oldu u aç kça hat rlat lmaktad r. Böylesi bir uurla hareket edebilen bir Müslüman n, ahiret yurdunu unutmas dü ünülemez. Nereden geldik ve nereye gidiyoruz? sorula- 18

19 r n kendine soran, dü ünen ve tefekkür eden her Müslüman dünyada onurlu bir ekilde ya- arken ahiret hayat için de haz rl k yapmal d r. üphesiz günah ile yüz yüze olan insan, her f rsatta Yüce Mevla dan tevbe ve ba lanma talep etmelidir. Çünkü ki i, ba lanmaya vesile olu turdu u ve samimi bir tevbe yapt sürece Cenab- Hakk n engin rahmetinden istifade edebilece inin fark nda olmal d r. Sonuç itibariyle insan için önemli olan, kendisine verilen zaman dilimini ahiret hayat nda kazançl ç kacak ekilde de erlendirmektir. Bu durum, hayat n dünya için de en yararl ekilde de erlendirilmesi anlam na gelmektedir. 19

20 I. BÖLÜM CENAZE LE LG L D N LEMLER Vefat eden insanlar, ölüm ötesi hayata ba lamaktad r. Geride kalanlar n, vefat eden yak nlar na ve din karde lerine kar, -özellikle slam Dini nin getirdi i esaslar n ve slam kültürünün etkisiyle olu an-, baz sorumluluklar vard r. Burada söz konusu sorumluluklardan söz edilecektir. Önce cenaze ile ilgili belli ba l terimlere gözatal m: g 1. CENAZE LG L TER MLER Muhtazar: Son nefesine yakla m ve ölmek üzere olan ki i. Meyyit: Son nefesini vererek ruhunu teslim etmi ki i. Meyyit kelimesinin kad nlar için kullan - m meyyite, ço ulu da emvât t r. g 20

21 Teçhiz: Ölen ki i için genel olarak yap lmas gereken haz rl klar. Uygun bir y kama yerinin bulunmas, y kama esnas nda kullan lacak malzemelerin temin edilmesi, kabrin kaz lmas, nakil ve benzeri haz rl klar teçhiz olarak adland r labilir. Gasil: Sözlükte y kama anlam na gelen gasil kelimesi, dini terminolojide daha çok cenazenin y kanmas anlam nda kullan lmaktad r. Ölen bir Müslüman y kamak, di er Müslümanlar için farz- kifayedir. Tekfin: Ölünün y kand ktan sonra kefenlenmesi. Te yi: Cenaze y kand ktan sonra tabuta konulup namaz n n k l naca yere ve daha sonra kabrine ta nmas. Defin: Ölünün kabre gömülmesi. Telkin: Son nefesine yakla m, ölmek üzere olan ki inin yan nda kelime-i tevhid ve kelime-i ehâdet okunmas. Cenaze kabre konulup bütün i lemler tamamland ktan ve cenaze merasimine kat lanlar n mezar n ba ndan ayr ld ktan sonra, bir kimse taraf ndan kabrin ba nda yüksek sesle ve ölüye hitaben yap lan ve iman esaslar n n hat rlat lmas ndan ibaret olan faaliyet de telkin olarak bilinmektedir. 21

22 Taziye: Cenaze merasiminden sonra ölünün yak nlar na teselli ve ba sa l nda bulunma taziye olarak isimlendirilmektedir. 1- ÖLÜM ANI Ölüm an, dünya hayat n n sonu ve ahiret hayat n n ba lang c d r. Bu aç dan ölüm dö e- indeki hastan n, ebedi yolculu a ruhen haz rlanmas na yard mc olunmal d r. Zira hastaya gösterilen sevgi, sayg ve ho görü eksenli yakla m tarz dinimizce sevap kazand r c eylemlerden say lmaktad r. Ayr ca hastaya söylenecek sözlere dikkat edilmeli, ümitsizli e dü ürücü, gönül k r c sözlerden kesinlikle kaç n lmal d r. Allah n rahmetinden, aff ndan, ba lamas ndan bahsedilmeli ve mümkün oldu u kadar ona dua edilmelidir. Sonuç itibariyle ölüm dö e indeki hastan n son yolculu unda moralinin yüksek olmas sa lanmaya çal lmal d r. 2- ÖLÜM ESNASINDA YAPILACAK - LEMLER Ölmek üzere olan ki i, mümkünse yüzü k bleye gelecek ekilde sa yan na çevrilir. Bu mümkün de ilse, ba hafifçe yükseltilip ayaklar k bleye do ru uzat larak s rt üstü yat r l r. E er bu ekilde de mümkün de ilse s - k nt verilmeyecek ekilde en uygun konumda yat r l r. 22

23 nsan için en zor durum olan can verme esnas nda, ölüm dö e indeki hastan n a z genellikle susuzluktan kurur. Hastan n hizmetinde bulunanlar az miktarda suyla s k s k onun a z n satmal ve hararetini gidermelidir. Ayn ekilde hastan n yan nda onun duyaca- bir ses tonuyla Kelime-i Tevhid ile Kelime-i ehadet telaffuz edilerek hat rlat lmal d r. Zira Peygamberimiz, Siz ölmekte olana Kelime-i Tevhid i telkin edin, hat rlat n buyurmu tur (Müslim, Cenaiz, 1). Bu hat rlatma s ras nda hasta asla zorlanmamal d r. ayet kendisi söyleyebiliyorsa, hat rlatmaya da gerek yoktur. Bilindi i gibi Kelime-i Tevhid La ilahe illallah ; Kelime-i ehadet E hedü enlâilâhe illallah ve e hedü enne Muhammeden abdühü ve rasûlüh cümlelerinden olu maktad r. Hastan n yan nda Kur an da okunabilir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.), Ölülerinizin (ölmek üzere olan hastalar n z n yan nda Yâ Sin (suresini) okuyunuz buyurmu tur ( bn Mace, Cenaiz, 4). Kur an okumak, özellikle hastan n ve etraf ndakilerin üzüntüsünün azalmas na neden olur. Samimi bir kalp ile okunan ve hu u içinde dinlenen Kur an, kalpleri Allah a yöneltir ve slam n inanç esaslar n yeniden hat rlat r. Bununla birlikte hasta, ölüm an yakla t kça yan nda bulu- 23

24 nanlar tan makta zorlanabilir, hatta birtak m s - k nt lar da çekebilir. Ölüm an nda çekilen bütün s k nt lar, ki inin günahlar na kefaret, manevi derecesinin yükselmesine ve günahlar n n affedilmesine vesile olacakt r. Ayr ca ki inin ölüm an nda ac çekip çekmemesi durumundan hareketle, halk aras nda falan n ölümü kolay oldu, falan çok zor can verdi. Filan n yüzü nurland vb. sözlerle ölünün iyi veya kötü insan oldu u hakk nda baz yorumlar yap ld görülmektedir. Ölüm an nda ya ananlar dikkate al narak buna benzer yorumlar isabetli de ildir. Bu sözlerle ölünün yak nlar rencide edilmekte ve insanlar n gönüllerine ku ku dü ürülmektedir. Çünkü ölünün ak beti hakk ndaki do ru ve kesin bilgiyi Allah (c.c.) tan ba ka hiç kimse bilemez. Ölüm an nda ki inin yüz ifadeleri de i ebilir ve tam olarak anla lamayan sözler söyleyebilir. Bütün bunlar hastal n etkisiyle olabilece i gibi, ki inin dünyada i ledi i amellerle ilgili de olabilir. Bu durum, insanlar n kesin hükme varamayacaklar bir konu oldu undan, hastan n kötülü üne yorumlanmamal d r. Çünkü hasta psikolojik, biyolojik vb. birçok faktörden etkilenece inden dolay, ölüm an nda ya ad klar, ki- inin iyili ine ve kötülü üne kesin bir delil olarak kabul edilemez. 24

25 4- ÖLÜM HABER Ölüm dö e indeki ki inin yak n akrabalar na haber verilerek helalle melerine imkân verilmelidir. Ayr ca hastan n yak n akrabalar ve sevdi- i ki ilerin yan nda bulunmalar hastan n öz güvenini art rabilir ve ölüm korkusunu azaltabilir. Ki i vefat ettikten sonra ise, cenaze ile ilgili hizmetlerin görülmesi ve dini görevlerin yerine getirilmesi için e, dost, akraba ve arkada lar na uygun bir ekilde ölüm haberi ula t r lmal d r. Ölüm haberi, cami minaresi ve belediye hoparlörü vb. vas talarla yap labilece i gibi gazete ve internet gibi ileti im araçlar yla da yap labilir. 5- ÖLÜM SONRASINDA YAPILACAK - LEMLER a- Ölünün Üzerindeki Elbise ve Ziynet E yalar n n Ç kar lmas : Vefat hadisesinden sonra cenaze so umadan üzerindeki elbiseler ve varsa ziynet e yalar ç kar l r. b- Çenenin Ba lanmas : Ki i vefat edince a z aç ksa kapat l r. Bir bez ile çenesi ba ndan ba lan r. Gözleri kapat l r. c- Ellerin Yana Uzat lmas : Cenaze so uduktan sonra düzeltmek mümkün olmayaca için cenaze düzgün bir ekilde yat r larak eller yan taraf na uzat l r. d- Ayaklar n Uzat lmas : Ayn ekilde cena- 25

26 zenin düzgün ekle getirilmesi için ayaklar uzat l p ba parmaklardan birbirine ba lan r. Bu i lemler yap l rken u dua okunabilir: "Bismillâhi ve alâ milleti rasulillâh. Allahümme yessir aleyhi emrahu ve sehhil aleyhi mâ ba'dehû ve es'id bi likâike vec'al mâ harace ileyhi hayran minmâ harace anhu." Manas : "Allah' n ismiyle ve Rasûlullah' n dini üzerinde olsun. Allah' m, onun i ini kolayla t r, bundan sonras n ona kolay eyle, onu seni görmekle mutlu eyle. Gitmi oldu u yeri ç kt yerden hay rl eyle." Sonra ölünün üstüne bir örtü çekilir. Ölü y - kan ncaya kadar yan nda Kur an okumak mekruhtur. Kaza ve afet sonucu ölenler için sözü edilen i lemlerin hepsinin yap lmas mümkün olmayabilir. Bu durumda mevcut imkanlar kullan lmal d r. Cenazenin defni geciktirilmemelidir. Hz. Peygamber (s.a.s.), Ölülerinizi defnetmede acele ediniz (Tirmizî, Cenâiz, 30) buyurmaktad r. Hz. Peygamber (s.a.s.) in bu emri, cesedin günlerce bekletilmemesi içindir. Cenazenin bozulmas ndan endi e duyulmuyorsa veya cenazenin bozulmadan morglarda korunmas sa lanabiliyorsa, velisi veyahut akraba ve 26

27 dostlar n n cenaze merasimine kat l mlar n n sa lanmas için cenaze birkaç gün bekletilebilir. 6- CENAZEN N TEÇH Z VE TEKF N LEMLER a. Ölünün Y kanmas Cenazenin y kanmas farz- kifayedir. Bu konuda ölen ki inin çocuk veya yeti kin olmas nda bir farkl l k söz konusu de ildir. Yaln z sava ta ehit dü enlerin y kanmas mecburiyeti bulunmamaktad r. Yanan veya suda bo ulan ki ilerin y kand klar takdirde vücutlar n n parçalanmas söz konusu ise y kanmay p, üzerlerine sadece su dökülür. Su kullan lamad takdirde uygun görülürse teyemmüm ettirilir. slam kültüründe, hangi cenazenin kim taraf ndan y kanaca konusunda da bir genel kabul olu mu tur. Buna göre, erkek ölüyü erkek, kad n ölüyü de kad n y kamal d r. Genel ilke böyle olmas na ra men, bunun istisnalar da olabilmektedir. öyle ki; bir kad n vefat eden kocas n y kayabilir. Çünkü kad n iddet bekleyecektir. Söz konusu iddet müddeti, bitmedikçe evlili in devam etti ine hükmedilir. Ancak koca, ölmü han m n y kayamaz. Çünkü erkekler için iddet bekleme gibi bir durum söz konusu de ildir. Dolay s yla han m vefat 27

28 eden bir erke in evlilik ve nikah ba tamamen ortadan kalkm olur. Ancak y kayacak kimse bulunmad takdirde, koca han m na teyemmüm verebilir. Yine erkekler aras nda ölmü bulunan bir kad n n orada bir mahremi varsa, mahremi kendisine teyemmüm verdirebilir. Vefat eden kad n n mahremi bulunmamas durumunda, yabanc bir erkek eline bir bez alarak vücuduna bakmadan kad na teyemmüm ettirebilir. Henüz bulû ça na yakla mam küçük k z çocu unu gerekti inde erkek y kayabilir. Ayn durumdaki erkek çocu unu da bir kad n y kayabilir. Cinsel organ kesilmi veya yumurtalar al nm erkek de erkek y kay c taraf ndan y kan r. Erkek mi kad n m oldu u anla lmayan ve bu bak mdan kendisine hünsâ-i mü kil denilen kimse ölünce y kanmaz, sadece teyemmüm ettirilir. Kefenleme hususunda kad n statüsünde de erlendirilir ve kad n gibi kefenlenir. Suda bo ulmu olan bir kimse, y kamak niyetiyle üç defa suda hareket ettirilerek y kan r. Yaln z su içinde kalm olmas yla y kama farz yerine gelmi olmaz. Dü ük neticesinde ölü do an çocuk, bir bez parças na sar larak defnedilir, y kanmas gerekmez. 28

29 Ölmü bir Müslüman n ba ile beraber vücudunun ço u bulunuyorsa y kan r, kefenlenir ve namaz k l n r. Fakat ba s z olarak yaln z vücudun yar s bulunsa veya gövdesinin ço u kaybolmu sa y kanmaz, kefenlenmez ve üzerine namaz k l nmaz. Bir beze sar larak defnedilir. Kefene sar ld ktan sonra ölüden ç kacak bir s v veya benzeri eyler tekrar y kamay gerektirmez ve o haliyle defnedilir. Cenazenin y kanaca yerin kapal olmas ve cenazeyi y kayan ile yard mc lar ndan ba kas n n bulunmamas tavsiye edilmektedir. Cenazeyi en yak n akrabas veya onun görevlendirece i ehil bir ki inin y kamas uygun görülmektedir. Ancak büyük ilçe ve ehirler ile köyden kente veya ülkeler aras göçlerin ya- and günümüzde cenaze genelde mahalli idarelerin olu turdu u özel birimler taraf ndan y kanarak defne haz r hâle getirilmektedir. Cenazenin y kanmas, kefenlenip haz rlanmas ve defnedilmesi hususunda mümkün oldu u kadar acele edilmesi müstehapt r. Cenazeyi y kamak için önce tene ir denilen yüksekçe bir yere, ayaklar k bleye gelecek ekilde s rt üstü yat r l r. Tene irin çevresi güzel kokulu bir eyle üç, be veya yedi defa tütsülenir. Göbe inden diz alt na kadar olan avret yeri 29

30 bir örtü ile örtülür ve daha önce ç kar lmam sa elbisesi ç kar l r. Cenaze y kayan erkek veya kad n, farz olan y kama görevini yerine getirmeye niyet etmeli ve besmele ile ba lamal - d r. Y kama bitinceye kadar da Gufrâneke yâ rahmân (Art k senin af ve ma firetinle ba ba a, sen onu ba la ey Rahmân olan Allah m!) demelidir. Y kay c eline bir bez alarak örtünün alt ndan ölünün avret yerlerini temizler. Sonra abdest ald rmaya ba lar. Abdest ald rma i leminde, önce cenazenin yüzü y kan r. A za ve burna su verilmez. Sadece dudaklar n içi ve d, burun delikleri, göbek çukuru parmakla veya parma a sar lan bir bezle mümkün mertebe silinir. Daha sonra elleri, kollar y kan r. Sahih olan görü e göre ba na da mesh edilir ve ayaklar geciktirilmeksizin bir an önce y kan r. Böylece ölüye abdest ald r lma i lemi tamamlanm olur. Namaz ile mükellef olmadan, küçük ya ta ölen çocu a abdest ald r lmas na gerek yoktur. Abdest ald rma i lemi tamamland ktan sonra, cenazenin üzerine l k su dökülür. Varsa hatmî denilen güzel kokulu bir ot ile yoksa sabun ile y kan r. Sonra sol taraf na çevrilerek, sa taraf bir defa y kan r. Böylece sa ve sol 30

31 taraflar üçer defa y kan r. Cenaze y kan rken pamuk kullan lmamal d r. Ölü y kand ktan sonra bir bezle kurulanmal d r. Y kama esnas nda gereksiz yere su israf edilmemelidir. Sonra ölü oturur duruma getirilerek karn na hafifçe bast r l r. E er ölüden bir ey ç karsa y kan p giderilir, yeniden y kanmas ve abdest ald r lmas gerekmez. Ölünün saç ve sakal taranmaz. Saçlar ve t rnaklar kesilmez. Sünnetsiz bir ekilde vefat etmi se, sünnet edilmez. Ölünün temizlenmesinin farkl bir anlam vard r. Yukar da anlat ld gibi ölü belli usullerle y kan p abdest ald r l r. Bu i lem cenazenin sadece maddi kirlerden ar nd r lmas anlam na gelmez. Ayn zamanda bu temizleme i lemi ile ölü, adeta yeni do mu gibi y kanm olur. Temizleme i lemi, bir yönüyle yeniden do u u sembolize etmektedir. Ba ka bir aç - dan, fani yolculuk olan dünya hayat n n ölü üzerinde b rakt manevi kirlerin temizlenmesini temsil etmektedir. b. Ölünün Kefenlenmesi Ölünün kefenlenmesi farz- kifayedir. Bulunamamas gibi bir zaruret olmad kça, kefen için beyaz renkli kuma tercih edilir. slam da israf n ho görülmemesi nedeniyle, kefenin çok pahal kuma tan seçilmesi uygun de ildir. 31

32 Bu nedenle kefen, cenazenin sosyal ve ekonomik durumuna göre uygun bir de erde olmal d r. Kefen; sünnet, kifâyet ve zarûret miktarlar nda olmak üzere üçe ayr l r. Sünnet miktar kefen: Erkek için; izâr (vücudu tepeden t rna a saran parça), kamîs (gömlek) ve lifafe (sarg )den ibarettir. Kad n için ise; izâr, ba örtüsü, sarg ve gö üsleriyle karn n ba lamak için kullan lan bir ba ve gömlek olmak üzere be parçadan olu maktad r. Kifayet miktar kefen: Erkek için kefenin yetecek en az miktar, izâr ve sarg olmak üzere iki parçad r. Çünkü erke in sa l nda giydi i asgari ölçüdeki elbise izar ve sarg ya kar l k gelir. Tek parça elbise ile namaz k lman n mekruh oldu una k yasla, tek parçal kefenin de mekruh oldu una hükmedilmi tir. Kad n n kefeni ise iki elbise ile bir ba örtüsüdür. Zarûret miktar kefen: Erkek ve kad n için zarûret halinde kefenin en az ölçüsü, bütün bedeni örtecek kadar olmas d r. Ancak zaruretler kendi miktarlar nca takdir olunur kaidesi gere ince, özellikle k tl k, sava ve yayg n bula c hastal k gibi sebeplerle ortaya ç - kan toplu ölümlerde, bütün bedeni örtecek miktarda kefen bulunamayabilir. Bu durumlarda söz konusu prensip dikkate al narak, kefe- 32

33 nin zaruret miktar eldeki mevcut imkanlara göre belirlenebilir. b1) Erkekler çin Kefenleme ekli Müslümanlar aras ndaki yayg n uygulamaya göre kefenler, cenazeye sar lmadan önce birkaç defa güzel kokulu maddelerle tütsülenir. Önce lifâfe tabut içine veya has r ya da kilim gibi bir ey üzerine en d ta olacak ekilde yay l r, onun üzerine izâr serilir, sonra da ölü, kefen gömle i giydirilmi olarak izâr n üstüne konur. Ölü erkeklerin, izâr önce soluna, sonra da sa na getirilerek sar l r, sonra lifâfe de ayn ekilde sar l r. Aç lmas ihtimaline kar l k, kefen bir ku ak ile de ba lanabilir. b2) Kad nlar çin Kefenleme ekli Ayn ekilde kefen güzel kokulu maddelerle tütsülenir. Önce lifâfe en alta yay l r, onun üzerine izâr serilir, sonra da ölü, kefen gömle i içinde izâr n üstüne konur. Ölü kad nlar n, saçlar ikiye ayr larak kefen gömle i üzerinden gö sü üzerine konulur ve üstüne, yüzünü de örtecek ekilde ba örtüsü konur. Sonra üzerine izâr sar l r ve izâr n üzerinden gö üs örtüsü ba lan r. Daha sonra lifâfe sar l r. Gö üs örtüsü lifâfeden sonra da ba lanabilir. 33

34 Kefen konusunda bulu ça na yakla m çocuklar, büyükler hükmündedir. Bulu ya na ula mam çocuklar n kefenleri sadece izâr ve lifâfeden olu maktad r. 7- CENAZE NAMAZI a. Cenaze Namaz n n K l n Cenaze namaz için bir araya gelen cemaat, musalla ta na konulan cenaze cemaatin önünde olacak ekilde, k bleye do ru saf tutar. Böylece saf düzenine geçildikten sonra cenaze namaz k l nmas için niyet edilir. mam olan ki i, Allah Teâlâ n n r zas için orada bulunan cenazenin namaz n k lmaya ve o cenaze için dua etmeye niyet ederek namaza ba lar. Cemaat ise, Allah r zas için o cenaze namaz n k l p onun için dua etmeye ve imama uymaya niyet eder. mam niyette ölünün erkek veya kad n, k z veya erkek çocu u oldu- unu belirtmelidir. Di er namazlarda, cemaat içinde kad n bulunmas durumunda imam n, kad nlar için de imaml a niyet etmesi gerekli oldu u halde, bu namazda kad nlar için ayr ca niyet etmesi gerekmez. Namaz n niyet sonras a amalar öyle özetlenebilir: mam Allahüekber diyerek tekbir al p ellerini namazda oldu u gibi ba lar. Cemaat de gizlice tekbir alarak ellerini ba lar. Bu 34

35 tekbirin arkas ndan hem imam hem cemaat "ve celle senâüke" ile birlikte içlerinden "Sübhâneke"yi okurlar. Sonra imam elleri kald rmadan Allahüekber diye aç ktan tekbir al r. Cemaat de ellerini kald rmadan gizlice tekbir al r. Bundan sonra hepsi içlerinden Allahümme salli ve Allahümme bârik dualar n okur. Tekrar ayn ekilde Allahüekber diye tekbir al n r. Bu tekbirden sonra ölüye ve di- er müminlere niyetle cenaze duas okunur. Cenaze namaz esas itibariyle bir duadan ibaret oldu u için, bu dualar Arapça okumak art de ildir. steyen bu ekliyle Arapça okuyabilir, benzer anlamda ba ka dualar da yapabilir. Her ikisini yapma imkân na sahip olamayanlar ise bu dualar n kendi dilindeki anlamlar n okuyabilece i gibi, ölüye rahmet dile ini içeren ifadelerle dua yapabilir. Bu duadan sonra yine Allahüekber denilip tekbir al n r ve arkas ndan önce sa a sonra sola imam yüksek sesle, cemaat alçak sesle selam verir. Böylece namaz tamamlanm olur. a1) Erkek Cenaze çin Dua: Allâhümma' fir lihayyinâ ve meyyitinâ ve âhidinâ ve gaibinâ ve zekerinâ ve ünsânâ ve sagîrinâ ve kebîrinâ. Allâhümme men ahyeytehû minnâ fe ahyihî ale'l-islâm ve men tevef- 35

36 feytehû minnâ fe teveffehû ale'l-îmân. Ve hussa hâze'l-meyyite bi'r-ravhi ve'r-râhati ve'lma fireti ve'r-r dvân. Allâhümme in kâne muhsinen fe zid fî ihsânihî ve in kâne müsîen fe tecâvez anhü ve lakkihi'l-emne ve'l-bü râ ve'l-kerâmete ve'z-zülfâ, bi rahmetike yâ erhame'r-râhimîn. Manas : Allah m! Dirimizi, ölümüzü, burada bulunanlar m z bulunmayanlar m z, erke imizi kad n m z, küçü ümüzü büyü ümüzü ma firet buyur, ba la. Allah m! Aram zdan ya atacaklar n slâm üzere ya at, öldüreceklerini iman üzere öldür. urada duran ölüye, kolayl k ve rahatl k ver, onu ba la. Bu ki i, iyi bir kimse idiyse sen onun iyili ini art r; e er kötü davranm günahkâr bir kimse idiyse, sen rahmet ve merhametinle onlar ho gör. Ey merhamet edenlerin en merhametlisi olan Allah m! Ona güven, müjde, ikram ve yak nl k ile mukabele et. a2) Kad n Cenaze çin Dua: Ölen ki i kad n ise, erkekler için okunan duan n ana metni ve anlam ayn kalmak üzere, duadaki ve hussa kelimesinden sonraki zamirler kad n yerini tutacak ekilde öyle de i tirilir: 36

37 Ve hussa hâzihi'l-meyyite bi'r-ravhi ve'r-râhati ve'l-ma fireti ve'r-r dvân. Allâhümme in kânet muhsineten fe zid fî ihsânihâ ve in kânet müsîeten fe tecâvez anhâ ve lakkiha'l-emne eklinde devam edilir. Bu dualar bilmeyenler, bildikleri ba ka uygun dualar okuyabilir. "Rabbenâ âtinâ" duas bu dualardan biridir. "Allah m beni, bu ölüyü ve bütün müminleri ba la" eklinde dua da edebilir. Bununla birlikte dua niyetiyle Fatiha Suresi de okunabilir. a3) Sorumlu/Mükellef Olmayan Kimseler çin Dua: Ölen ki i çocuk veya mükellef olmayan bir kimse ise, duadaki ve men teveffeytehû minnâ fe teveffehû ale'l-îmân (öldüreceklerini iman üzere öldür) cümlesi yerine Allâhümme'c alhü lenâ feratan, Allâhümme'c alhü lenâ ecran ve zuhran, Allâhümme'c alhü lenâ âfi an mü effe an. Allah m! Sen onu bizim için önden gönderilmi bir sevap vesilesi yap, ecir vesilesi ve âhiret az eyle, onu bize efaati kabul edilen bir efaatçi eyle! diye dua edilir. b. Kimlerin Cenaze Namaz K l n r? Bu konuyu iki kategoride de erlendirmek mümkündür: 37

38 1- Müslüman Olma art : Müslüman oldu u bilinen herkesin cenaze namaz k l n r. Müslüman olanlarla Müslüman olmayanlar n cenazeleri kar acak olsa, ay rt etme imkan varsa ay rt edilerek Müslümanlar n cenaze namaz k l n r. Ay rma imkan olmamas durumunda cenazelerin hepsi y kan r ve Müslümanlara niyet edilerek hepsinin cenaze namaz k l n r. 2- Yeni Do an Çocuklar: Canl olarak do du u bilinen bir çocu un, y kan p cenaze namaz k l n r. Çocuk ölü olarak do arsa, y kan r ancak cenaze namaz k l nmaz. c. Cenaze Namaz le lgili Baz Meseleler 1) Niyet: Cenaze namaz na niyet artt r. Bu niyetle ölünün kad n veya erkek, k z çocuk veya erkek çocuk oldu u belirlenir. Cenazenin kad n, erkek, k z veya erkek çocu u oldu unu bilmeyen ki i üzerine imam n namaz k ld ki i diye niyet edebilir. 2) K ble: K ble yönü ara t r l p namaz k l nd ktan sonra hataya dü üldü ü anla l rsa, namaz yeniden k l n r. Fakat namazdan sonra cemaatin abdestsiz oldu u anla l rsa namaz iade edilmez; çünkü cenaze namaz farz- kifaye oldu- 38

39 undan, imam n namaz sahih olunca, cenaze namaz n n farziyeti yerine gelmi olur. 3) Gaib Ölünün Namaz : Hanefî ve Mâlikî fakihleri, k ble yönünde sapma meydana gelece i gerekçesiyle, gaip yani orada bulunmayan bir cenaze üzerine namaz k lmay caiz görmemi lerdir. Fakat âfiîler e göre gaip üzerine cenaze namaz k l nabilir. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.s.), Necâ î nin namaz n bu ekilde k lm t r. Hanbelîlere göre de aradan bir ay geçmedikçe, gaip üzerine cenaze namaz k l nabilir. 4) Vakit: Genel olarak namaz k lman n mekruh say ld - vakitlerde yani güne in do mas veya batmas veya zevale yakla mas hallerinde cenaze namaz k lmak da mekruhtur. Fakat bu vakitlerde k l nm olan cenaze namaz n n iade edilmesi yani yeniden k l nmas gerekmez. Bu vakitlerde cenazenin defnedilmesi ise mekruh de ildir. 5) Namaz K l nmadan Defnedilen Cenazenin Namaz : Namaz k l nmayarak defnedilmi olan bir cenazenin henüz da lmam oldu u ihtimal dahilinde ise, cenazeye kar sorumlulu u yerine getirmek için, ölünün kabri üzerine namaz k l n r. 39

40 6) Y kanmadan Kefenlenen Cenaze: Bir ölü y kanmadan kefenlenmi se veya ölünün bir uzvunun y kanmas unutulmu sa, kefen aç l r ve y kanmas tamamlan r. E er namaz k l nd ktan sonra, y kanmadan kefenlendi i anla l rsa, cenazenin kefeni aç l r ve eksik kalan uzuvlar y kand ktan sonra namaz yeniden k l n r. Kabre konulup üzeri toprakla örtülmedi i sürece hüküm böyledir. Ancak kabre konulup üzeri toprakla örtüldükten sonra ölünün kabirden ç kar lmas uygun de ildir. Ölü hiç y kanmam bile olsa art k defnedildi- i haliyle kalmal d r. ayet cenaze namaz k - l nmam sa, tercih edilen görü e göre, ölünün kabri ba nda namaz k l nabilir. Ölünün kefensiz olarak defnedilmesi durumunda da kabir aç lmaz. 7) Müslüman Bir Erkek ile Evli Olan H ristiyan veya Yahudi Kad n n Durumu: Bir Müslüman ile evli bulunan H ristiyan veya Yahudi kad n n hangi mezarl a gömülece- i hususunda farkl görü ler ileri sürülmü tür. Bu durumda kad n n kendisinin bir vasiyetinin olup olmamas ara t r l r. Kad n n vasiyeti varsa, vasiyetine göre gere i yerine getirilmelidir. ayet vasiyeti yoksa kad n n ailesinin iste ine b rak l r. 40

41 8 - CENAZE MERAS M NDE D KKAT ED LMES GEREKEN HUSUSLAR Do um ve ölüm olgusu, insanlar için son derece önemlidir. Yeni do an bir çocu un dünyaya geli i büyük bir mutlulu a ve heyecana neden olmaktad r. Vefat eden insan n ayr l da geride b rakt yak nlar n ve sevdiklerini büyük bir ac ve kedere sevk etmektedir. üphesiz henüz ad bile konulmam yepyeni bir insan n dünya hayat na kat l m, büyümesi ve olgunluk devresine ula mas kolay olmamaktad r. nsan çocuk, karde, abi, abla, anne, baba, amca, day, hala, teyze, nine ve dede olarak dünyada bir konum elde etmektedir. Yine insan evliliklerle akrabal klar, birlikte ya ad çevrede kom uluklar ve çal t i kollar nda da güçlü arkada l k ve dostluk ba lar kurmaktad r. Bu aç dan ki inin ölümü, kendisiyle ortak noktalar olan kimseleri yak nl k derecesine göre ac ve mateme sevk etmektedir. Geride kalanlar, bu ac ve kederi için için yudumlamak, ilahi yazg ya boyun e mek ve ölümü büyük bir sab rla içselle tirmek zorundad r. nsan, bütün ac ve mutsuzluk duygular na ra men, ölen yak nlar na kar son görevini yapmak durumundad r. Bu görev büyük bir özen ve özveriyle yap lmal d r. Acaba bugün bizler 41

42 fert ve toplum olarak cenazelerimize yapt - m z son görevde, olmas gereken standard n neresindeyiz? te bu soru ba lam nda baz noktalara aç kl k getirilmesinin faydal olaca - na inan yoruz. De i en dünyada insanlar n hadiseleri alg - lama ve yorumlamalar nda farkl l klar ya anmaktad r. Bu ba lamda birçok konuda oldu u gibi cenaze törenleri de bugün baz noktalardan tenkit edilebilmektedir. Ölülere sayg y önceleyen Hz. Peygamber in buyruk ve uygulamalar n anlamada baz olumsuzluklar n ya- and mü ahede edilmektedir. Vefat eden insanlar n ebedi mekan na en iyi ekilde yerle tirilmeleri, Müslümanlar üzerine bir görev olarak anla lmal d r. Bu çerçevede cenazeye ili kin baz meselelere k saca temas edilmesinin faydal olaca dü ünülmektedir. a. Cenazeye Sayg Gösterilmelidir Bilindi i gibi insan yeryüzünün en k ymetli varl d r. Bu aç dan da hürmet edilmeye lay k bir konumdad r. nsan hayatta iken de erli oldu u gibi ölünce de de erlidir. Nitekim, Hz. Peygamber, huzurundan geçen cenazeyi gördü ünde aya a kalkarak sayg göstermi tir. Hatta Hz. Peygamber in aya a kalkt cenazenin gayr müslim bir ki iye ait oldu u kendisine hat rlat l nca; Bu da bir insan de il 42

43 mi? (Müslim, Cenaiz, 78) eklindeki cevab, insana s rf insan oldu u için sayg gösterilmesi gerekti inin fiili bir örne idir. Ölülere sayg göstermek, ya ayanlara kar sayg l olman n ba ka bir ifadesidir. b. Cenaze Merasiminde Baz Temel Kurallara Riayet Edilmelidir Gerek dinî gerekse resmî nitelikte icra edilen törenlerde dikkat edilmesi gereken baz kurallar vard r. Bu kurallar, törenin mahiyetine uygun olarak icra edilmesinde belirleyici bir öneme sahiptir. Söz konusu kurallara riayet edilmemesi, en ba ta ölüye kar bir sayg s zl kt r. Ayr ca dinî ve insanî görevini yerine getirmek üzere törene kat lan ki ileri küçük dü ürücü bir davran t r. Bütün boyutlar yla dü ünüldü ünde merasimlerde uyulmas gereken kurallar n önemli oldu- u anla lmaktad r. Allah n yaratt klar aras nda seçkin bir yeri olan insan n vefat söz konusu olunca, insan ebedi yolculu una u urlamak gerçekten üzerinde ciddi olarak durulmas gereken bir konudur. Bu ba lamda bir cenaze merasiminde riayet edilmesi gereken temel kurallar n neler oldu u hususunu hat rlatmak faydal olacakt r: 1- Ölülerin iyilikleri dile getirilmelidir. Hz. Peygamber, ölülerin hay rla an lmas n tavsiye etmektedir. (Tirmizi, Cenaiz, 34) Merasim 43

44 an nda ve sonras nda vefat eden ki inin iyilikleri hat rlanmal ve ki i hay rla an lmal d r. 2- Cenaze merasimlerinde insanlar giyim ve ku amlar na özen göstermelidir. Giyilen k yafetler bir bayram havas n hat rlatmamal d r. Bu konuda öteden beri devam eden gelene in göstergesi olarak, cenaze merasiminde giyilmesi gereken k yafetler konusunda kültürel bir birikim mevcuttur. 3- Cenaze merasiminde ortalama bir matem havas olmal d r. Cenaze merasiminde Allah a isyan anlam n içerecek ekilde dövünülmemeli, saç ba yolunmamal ve yersiz sözler söylenmemelidir. nsanlar konu malar na dikkat etmeli, sessiz ve sakin olmal, tav r ve davran lar yla kimseyi rahats z etmemelidir. Cenaze yak nlar n n ac lar n azaltacak ve onlar teselli edecek konu malar yap lmal, tav r ve davran larla cenaze yak nlar n n ac lar - n n payla ld hissettirilmelidir. 4- Cenaze merasimlerinin yap ld cami avlular, olabildi ince temiz ve düzenli olmal d r. Söz konusu alanda gelenlerin, rahatl kla giri ç k n sa layan geni likte kap lar yer almal d r. Gerekti inde ya murlu ve so uk havalarda cemaati koruyacak kapal mekanlar tesis edilmelidir. 44

45 5- Cenazelerin ta nd araçlar n temizli i ve bak m iyi yap lmal d r. Ayr ca araçlar cenaze hizmetinin gerektirdi i i levler bak m ndan belli bir düzeyde olmal d r. Bu durum, israf olarak alg lanmamal, bilakis cenazelerimize gösterdi imiz derin sayg ve hürmetin bir ifadesi olarak anla lmal d r. c. Cenaze çin Faydal Olan Aktivitelere Yer Verilmelidir Cenaze merasimlerinde, çiçek ve çelenk gibi ölüye fayda sa lamayan etkinliklerde a r - ya kaç lmamas, hatta bu al kanl klar n en aza indirilmesi gerekir. Bu tür aktiviteler, ölüye fayda sa lamad gibi, çok say daki çiçek ve çelenkler de erlendirilemedi i için israfa neden olabilmektedir. Bunlar n yerine ölü için faydal olabilecek etkinliklere yer verilmesi daha isabetli olacakt r. Kur an okuma ve Allah (c.c.) n kendisini affetmesi ve günahlar n ba- lanmas için dua etmek ba ta olmak üzere, ölü ad na yap lacak her türlü hay r ve yard mlar, onu ebedi âlemde rahatlatabilecek etkinliklerdir. d. Alk, Cenaze Merasiminde Bulunmas Gereken Sükuneti Bozmaktad r Baz cenaze törenlerinde, cenazenin alk lanmas geleneksel ritüellerimizle ba da ma- 45

46 maktad r. Böyle bir ritüelin yayg n hâle gelmesi, toplumda alk hak eden veya etmeyen cenaze ayr m yapma gibi baz yanl anla lmalara sebep olmaktad r. Bu da kimin alk lanmay hak etti i, kimin de hak etmedi i yorumlar na neden olacakt r ki, böyle bir anlay hiçbir ekilde do ru de ildir. Cenazelerin alk lanmas ve slogan at lmas gibi nümayi lerin, belli tarihten itibaren meydana gelen siyasi cinayetler vb. ölümlerle ba layan uygulamalar n bir yans mas olarak gündeme geldi i görülmektedir. Ku kusuz slogan, alk, sl k gibi nümayi ler, hem cenazeye kar-, hem son görev olan ibadete kar, hem de son görevin ifa edildi i mekâna kar olumsuzluklar içermektedir. Söz konusu nümayi ler, sessizlik atmosferini bozmaktad r. e. Cenaze Namaz n n K l nmas Te vik Edilmelidir Müslüman n di er Müslüman karde i üzerindeki haklar ndan birisi de cenazesine i tirak etmesi ve namaz n k lmas d r. Bunun hem ahsi hem de toplumsal hayata faydalar söz konusudur. nsanlar bu vesileyle ölümü hat rlar, nefis muhasebesi yaparak hayata ve insanlara kar daha yumu ak ve mant kl yakla maya ba lar. Her an ölebilece i dü üncesi- 46

47 ni haf zas nda canl tutan bir Müslüman daha affedici olur. Ki inin bu olumlu tutum ve davran lar, toplumsal hayata da olumlu bir ekilde yans r ve böylece toplumsal bar ve huzurun tesis edilmesine katk sa lanm olur. f. Cenaze Namaz nda Tertip ve Kad nlar n Konumuna Dikkat Edilmelidir Bilindi i gibi cenaze namaz farz- kifayedir. Cenaze namaz n n cemaatle k l nmas art olmad gibi ister erkek, ister kad n olsun tek bir Müslüman n k lmas yla farz- kifaye yerine getirilmi olur. Mükellefiyet ve hüküm bak - m ndan cenaze namaz nda kad n ile erkek aras nda hiç bir fark yoktur. Cuma, bayram, be vakit namaz ve cenaze namazlar olmak üzere cemaatle k l nan bütün namazlarda, erkeklerle birlikte namaz k ld klar takdirde, kad nlar n erkeklerden ayr, uygun bir yerde namaz için saf olu turmalar gerekir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.), namaz saflar n önce erkekler, sonra erkek çocuklar daha sonra da kad nlar eklinde düzenlemi tir. Namazda erkek saflar n n en faziletlisi en önde olan, fazileti en az olan ise en arkada bulunan d r. Kad n saflar n n en faziletlisi, en arkada kalan, en az faziletlisi ise en önde olan d r. (Müslim, Salat, 132; Ebu Davud, Salat, 97; Tirmizi, Mevak t, 52) hadisi, cemaatle k l - nan bir namazda kad n ve erkeklerin saf düze- 47

48 ninin nas l olmas gerekti ine aç kl k getirmektedir. Hz. Peygamber (s.a.s.) in sünnetine uygun olan saflar n yukar da ifade edildi i gibi olmas d r. Hz. Peygamber (s.a.s.) in uygulamas na uyulmamas halinde bir tak m mahzurlar ortaya ç kabilecektir. Hanefi mezhebine göre, kad nlar n cemaatle k l nan bir namazda, erkek saflar aras na kar arak imama uymalar halinde, rüku ve secdeli namazlarda kad nlar n arkas nda ve hizas nda kalan erkeklerin namazlar fasit olur. Bu durum, rüku ve secdesi bulunmayan cenaze namaz nda meydana gelirse, erkeklerin namaz fasit olmazsa da, sünnete dolay s yla Hz. Peygamber (s.a.s.) in uygulamas na ayk r hareket edildi i için mekruh olur. 9- CENAZEN N KABRE TA INMASI VE DEF N LEMLER a. Cenazenin Kabre Ta nmas Defnedilmek için haz rlanan cenazenin bekletilmemesi gerekir. Sözgelimi, cuma günü sabahleyin haz rlanan cenazenin, cemaati daha çok olsun diye, cuma namaz sonras na bekletilmesi mekruhtur. Cenazeyi te yi etmek, yani arkas ndan mezara kadar gitmek sünnettir. Özellikle akraba veya kom ulardan olup iyi haliyle bilinmi ki- ilerin cenazesini te yî etmenin nafile namaz- 48

49 dan daha faziletli oldu u ile ilgili ba lay c olmayan baz de erlendirmeler yap lm t r. Cenazenin, dört ki inin birer taraftan tutmas eklinde ta nmas sünnete uygundur. Cenazenin her bir taraf ndan tutularak onar ad m, dört taraftan toplam k rk ad m ta nmas müstehapt r. Cenaze önce ön taraftan sa omuza, sonra ayak taraf ndan sa omuza al - n r. Sonra yine ön taraftan bu defa sol omuza, sonra arka taraftan sol omuza al r. Her bir omuzlamada onar ad m yürünür. Cenazenin, omuzlara al narak kabre götürülmesi, cenazeye hürmet ve sayg anlam ta maktad r. Bir insan ahiret yurdunun kap s na e ya ta- r gibi götürmek insan n eref ve onurunu rencide eder. Bunun için de bir zaruret olmad kça cenazeyi s rtlamak, hayvan veya arabaya yüklemek mekruh görülmü tür. Ülkemizin köy ve kasabalar nda büyük oranda cenazeler insanlar n omuzlar yla ta nmaktad r. Ancak büyük ehir ve metropollerde, mezarl klar n ehir d nda ve uzak yerlerde olmas halinde, cenazenin arabayla ta nmas mekruh olmaz. Günümüzde söz konusu yerlerde cenazeler daha çok mahalli idarelerce tahsis edilen özel araçlarla ta nmaktad r. Cenazeyi takip edenlerin, cenazenin arkas ndan yürümeleri daha faziletli olmakla birlikte, 49

50 önden yürümelerinde de bir kerahet yoktur. Cenazeyi yaya olarak takip etmek binitli olarak takipten daha faziletlidir. E er binitli olarak takip edilecekse, cemaati rahats z etmemek için ya en önden gitmek ya da cemaatin arkas ndan gelmek uygundur. Cenaze ve matem havas na uygun davran lmal, gereksiz yere konu ulmamal d r. Yap lacak en do ru ve faydal i, cenazeye günahlar n n aff için dua etmek ve bir gün kendimizin de ölece ini hat rlamak, dünya ile irtibat m z ve dini hayat m z sorgulayarak tefekkür etmektir. b. Defin Cenaze kabre götürülüp omuzlardan indirilince, oturmalar için bir engel yoksa cemaatin cenazeye sayg n n bir ifadesi olarak oturmas uygundur. Cenaze omuzdan inmeden oturmalar mekruh oldu u gibi cenaze yere indikten sonra ayakta durmalar da mekruhtur. Kabrin bir insan boyu kadar derin olmas yeterlidir. Kabirlerde lahit yapmak faziletlidir. Lahit, kabrin içinde k ble taraf n n oyulmas yla yap l r ve ölü, yüzü k ble taraf na gelecek ekilde sa taraf üzere buraya yerle tirilir.lahitin önüne tahta, kerpiç veya kam gibi malzemeler konulur. Böylece at lan toprak ölünün üstüne de il, bu malzemelerin üstüne gelmi olur. Bu ölüye sayg n n bir gere idir. Kabrin 50

51 kaz ld yer lahit yap lamayacak derecede yumu ak veya slak ise, bu durumda, dere gibi bir çukur kaz l r ki buna ak (yarma) denir.gerekirse bunun iki yan kerpiç veya tu la gibi maddelerle örülür. Sonra ölü bunlar n aras na konur ve ölüye dokunmayacak ekilde tahta, kerpiç vb. maddelerle üzeri örtülür. Kabrin dibi slak veya yumu ak oldu u durum-larda cenaze tabut ile birlikte gömülebilir. Fakat gerekmedikçe tabut ile gömmek mekruh say lm t r. Kabir temininde güçlük çekildi i takdirde, daha önce defin yap lm bir kabre, önceki ölünün çürüyüp sadece kemiklerinin kalaca bir sürenin geçmesinden sonra ikinci bir cenaze defnedilebilir. Bu süre iklim, bölge ve toprak özelliklerine göre de i iklik gösterebilir. kinci defin önceki ölünün kemikleri dikkatlice bir kenara topland ktan sonra yap labilir. Kabir haz rland ktan sonra cenaze kabre indirilir. Bundan sonraki a ama öyle gerçekle ir: Cenaze k ble taraf ndan kabre indirilir, sa yan üzerine k bleye döndürülür ve kefen üzerinde ba varsa çözülür. Cenazeyi kabre koyan ki iler Bismillâhi ve alâ milleti resûlillâh (Allah' n ad yla ve elçisinin dini üzere) derler. Cenazeyi kabre koyacak ki ilerin say s ihtiyaca göre de i ir. Kad nlar kabre koyacak kim- 51

52 selerin ölüye akrabal k yönünden mahrem olmalar daha uygundur. Kad nlar kabre yerle tirilinceye kadar kabirleri üzerine bir perde çekilir. Definde bulunan ki ilerin kabir üzerine üç avuç toprak atarak birinci defada "Sizi bundan (topraktan) yaratt k", ikincisinde "Sizi tekrar topra a iade edece iz", üçüncüsünde de "Sizi bir kez daha topraktan ç karaca z" demeleri müstehapt r. Kabrin topraktan bir iki kar yükseltilip, deve hörgücü gibi yap lmas menduptur. Kabir üzerine su serpmede -gerekli olmamakla beraber- bir sak nca yoktur. 10- KUR'AN-I KER M OKUMA VE TELK N a. Kur an- Kerim Okuma Cenaze defnedildikten k sa bir süre sonra, orada Kur an okunmas bir gelenek haline gelmi tir. Özellikle Yasin, Mülk, Vâk a, hlâs, Felak ve Nâs sureleri ile Fâtiha ve Bakara suresinin ilk be ayeti okunur. Sevab da cenazenin ve di er müminlerin ruhlar na ba lan r. Ölünün günahlar n n ba lanmas için dua edildikten sonra cemaat yava yava mezar n yan ndan ayr l r. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.) cenaze defnedildikten sonra bir müddet cenazenin mezar ba- nda bekler ve cemaate öyle buyururdu: 52

53 Karde iniz için Yüce Allah'tan ma firet isteyiniz ve kendisine sükûnet vermesini dileyiniz. O imdi sorguya çekilmektedir (Ebû Dâvud, Cenâiz, 67-69). Ölünün yak nlar, ölünün hayr na olabilecek ve onu ölüm ötesi hayatta rahatlatacak maddi ve manevi baz etkinliklerde bulunabilir. Bu çerçevede fakirlere sadaka verme, cami, okul yapt rma gibi toplumun istifadesine sunulabilecek baz tesisler in a edilebilir. Çünkü bu müesseselerin vesile oldu u her türlü hay rl i ve hizmet, ki iye sevap olarak gidecektir. b. Telkin Telkin, cenaze kabre konulup Kur an okunduktan sonra geride kalan bir kimsenin kabrin ba nda yüksek sesle ve ölüye hitaben iman esaslar n hat rlatmas i leminin ad d r. Peygam-beri-miz-in "Ölülerinize lâ ilâhe illallah telkin ediniz." (Müslim, Cenâiz, 1) sözündeki ölüleriniz kelimesi, slam alimlerinin ço unlu u taraf ndan, ölmek üzere olanlar n z eklinde anla lm t r. slam alimlerinin bir k sm, telkinin sadece ölüm dö e indeki hasta için geçerli oldu unu, definden sonraki telkinin me ru olmad n söylemi lerdir. Baz Hanefi alimleri ise bu konuda aç k bir hüküm bulunmad - n, ölü defnedildikten sonra telkin vermenin 53