SPOR TOTO SÜPER LİG DE REKABET DENGESİ Taslak Metin-1

Transkript

1 1 SPOR TOTO SÜPER LİG DE REKABET DENGESİ Taslak Metin-1 Yrd.Doç.Dr. Şenay AÇIKGÖZ Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonometri Bölümü Giriş Günümüzde futbol, kitleleri kendine çeken önemli bir iktisadi etkinlik alanı haline dönüşmüş ve bu alanda özellikle son yıllarda önemli alt yapı yatırımları gerçekleştirilirken, yaratılan katma değer de önemli boyutlara ulaşmıştır. Taraftar açısından tuttuğu takımın başarısı elbette ki önemli olmasına karşılık bu sektörü yönlendiren Futbol Federasyonları ve bireysel takım yöneticileri için daha makro düzeyde bir değerlendirilmenin yapılması ve sektörün bu bulgularla uyumlu olarak yönlendirilmesinin önemli olduğu düşünülmektedir. Bu çerçevede bir futbol liginin rekabetçi bir yapıda olup olmadığını ortaya koymanın gerekli olduğu ileri sürülebilir. Bu çalışmada, Spor Toto Süper Ligi nin rekabet dengesi dönemindeki her sezon için incelenmiş ve genel eğilimi tahmin edilmiştir. Çalışmada Spor Toto Süper Ligi nin rekabet dengesi incelenen dönemde her bir sezonda maç başına alınan puanların varyansı ve yine bu değerler üzerinden hesaplanan Gini katsayısı ve konsantrasyon oranı hesaplanarak değerlendirilmiştir Rekabet Dengesi Ölçütleri Çalışma kapsamı içinde her bir yıla ait rekabet düzeyi ligde yer alan takımların her sezonda maç başına elde ettikleri ortalama puan değerlerinin dağılım özellikleri hesaplanarak belirlenmiştir. 2 Bu bağlamda ilk olarak ligde yer alan takımların birbiri ile aynı düzeyde bir rekabete girebilmeleri durumunda ligde sıralamayı belirleyen takım puanları arasındaki farkların azalacağı ve bu değişimin de istatistikî olarak 1 V p p n 2 t ( it t ) (1) n i 1 Bu çalışmanın diğer Avrupa liglerini de kapsayan hali Mayıs 2010 tarihinde 11. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu nda Sakarya Üniversitesi nde sunulmuştur. Sunulan çalışma sezonunu kapsamaktadır. Bu çalışma, sezonunun rekabet dengesini görmek amacıyla da bir önceki çalışmanın Türkiye Birinci Ligi için güncellenmiş halidir. 1 Türkiye birinci ligi için rekabet dengesi çerçevesinde ilk çalışma Karacan (1967) çalışmasıdır. Ayrıca ligin rekabet dengesi Filiztekin (2994) ve Halıcıoğlu (1998) çalışmaları ile de değerlendirilmiştir. 2 Takım sporuna dayanan liglerde rekabet dengesi ilk olarak Rottenberg (1956) makalesinde incelenmiştir. Bu konudaki çalışmalar için ayrıca bakınız Sarkar (2008), Haan, Konning ve Witteloostuijn (2007), Held, Leonard and Vollnhals, Rainer (2005), Hadley, Ciecka ve Krautmann (2003), Zimbalist (2002), Dobson ve Goddard (2001), Koning (2000).

2 2 şeklinde tanımlanan sezon varyans değerlerinin bir sezondan diğerine ve bir ülkeden diğerine değişim eğilimleri incelenerek belirlenebileceği düşünülmüştür (RD 1 ). Burada V t, t dönemindeki varyans değerini; n ilgili ligde t döneminde bulunan takım sayısını; p, i. takımın t. dönemde maç başına elde ettiği ortalama puanı ve p, t döneminde maç başına elde edilen ortalama puanı tanımlamaktadır. Daha açık bir şekilde ifade edilmek istendiğinde rekabetin daha yoğun olduğu sezona ait varyans değerinin rekabetin daha az olduğu döneme ait varyans değerinden daha küçük olması beklenecektir. Ek olarak rekabetin zaman içinde (bir sezondan diğerine) artması yönünde bir eğilim, varyans değerinin zaman içinde azalması eğilimi ile gösterilebilir. Spor Toto Süper Ligi için bir başka rekabet ölçüsü, iktisatçıların gelir dağılımı eşitliğini ya da eşitsizliğini ölçmek için kullandıkları Lorenz eğrisi ve Gini katsayısı kavramlarından yararlanılarak tanımlanmıştır. Bu çalışmada Lorenz eğrisi, takımların birikimli yüzdesi ile maç başına puanların birikimli yüzdesini en küçük puana sahip takımdan başlayarak çizen bir eğriyi tanımlamaktadır. Gini katsayısı Lorenz eğrisi ile ana köşegen arasında kalan alanın oranı olup aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır. n n x x j i j i1 G (2) 2 2n X Burada olası her takım çifti arasındaki maç başına puan farkının ortalaması maç başına puanların ortalaması ( X ) ile bölünmektedir. Gini katsayısının sıfıra yaklaşması Spor Toto Süper Ligi nin o sezonda daha rekabetçi bir ortama sahip olduğuna işaret edecektir (RD 2 ). Spor Toto Süper Ligi nde rekabet dengesini ölçmek üzere kullanılan diğer bir ölçüt büyük takımların diğer takımlara göre üstünlüğünün bir göstergesi olarak alınan konsantrasyon oranıdır. Bu oran (RD(k); RD 3 ), en iyi k tane takımın sezon sonunda aldığı puanların tüm sezon boyunca alabilecekleri en yüksek puanlara oranlanması olup aşağıdaki gibi tanımlıdır. P( i) i1 RD( k) W k (2n k 1) k Burada P(i), i. En iyi takımın aldığı puanı ve n, ligde rekabet eden takım sayısını göstermketedir. Spor Toto Süper Lig puanlama sistemine göre kazanan takım 3 puan (W) almaktadır. Bu oran 0 ile 1 arasında tanımlı olup en iyi k tane takım sıralamada alt sıralarda yer alan takımlara göre oynadıkları her maçı kazandıklarında 1 e yakın hesaplanır. Bu da ligin rekabet dengesinden uzak olduğuna işaret eder. (3) 3. Ampirik Bulgular İkinci kısımda özetlenen rekabet dengesi ölçütleri kullanılarak Spor Toto Süper Ligi nin rekabetçi yapısı belirlenmiştir. Takımların her bir sezonda aldıkları puanlar üzerinden

3 3 hesaplanan rekabet dengesi ölçütlerinin zamana (sezon) karşı grafikleri Şekil 1 ve 2 de verilmiştir. 3 Şekil 1. Spor Toto Süper Ligi için Rekabet Dengesi, RD 1 ( / ) İkinci kısımda da ifade edildiği gibi varyans ölçütü ile gini katsayısının küçük değerler alması o ligin rekabetçi bir yapı sergilediğine işaret etmektedir. Maç başına puanların her bir sezondaki dağılımını gösteren varyans değerlerinin zaman içinde genel olarak bir azalma eğilimi içinde olduğu söylenebilir (kırmızı düz çizgi). Bu da şimdiki adı ile Spor Toto Süper Ligi nde rekabet düzeyinin giderek arttığı şeklinde yorumlanabilir. Özel olarak bakıldığında, dönemi rekabet ortamından göreli olarak uzaklaşılan yıllar iken sezonu incelenen dönemde ligin en rekabetçi sezonu olarak belirlenmiştir. Her bir sezonda alınan maç başına puanlardan hareketle hesaplanan Gini katsayısı da benzer bir eğilimi göstermektedir. Her iki grafik rekabet dengesinin genel olarak artma eğiliminde olduğuna işaret etmekle birlikte sonrasında rekabet katsayılarının belirli bir ortalama etrafında hareket etmekten çok yukarı yönlü bir hareket içinde olduklarını göstermektedir (siyah kesikli çizgiler). 4 Bununla birlikte Fenerbahçe nin şampiyon olduğu sezonu için hesaplanan rekabet dengesi değerleri Bursaspor un şampiyon olduğu sezonu için hesaplanan değerlerden daha küçüktür sezonu göreli olarak daha rekabetçi bir ortama sahne olmuştur. Dört büyükler dışında Bursaspor un şampiyon olduğu sezonu için hesaplanan rekabet dengesi değerleri ligin en az rekabetçi olduğu sezonu değerleri ile hemen hemen aynı tahmin edilmiştir. 3 Veriler Türkiye Futbol Federasyonu nun internet sayfasından ve adresinden temin edilmiştir dönemi için hesaplanan rekabet dengesi ölçütlerinin basitçe zamana karşı (trend değişkeni) regresyonu yapılmış ve trend değişkeninin katsayısı negatif tahmin edilmiştir. Trend değişkenine ait katsayılar istatistiksel olarak anlamlı çıkmamıştır.

4 4 Şekil 2. Spor Toto Süper Ligi için Rekabet Dengesi, RD 2 ( / ) / döneminde her bir sezon için hesaplanan konsantrasyon oranlarının zamana karşı grafiği Şekil 3 de verilmiştir. İncelenen dönemde şampiyoluk üç büyükler arasında değişkenlik göstermiştir ( sezonu hariç). Hesaplamada k bu bilgiye göre değil incelenen dönemde her sezon ligden UEFA kupalarına katılan takım sayısı dikkate alınarak belirlenmiştir / sezonunda UEFA kupalarına en az 4 en çok 6 takım katılmış olup k iki şekilde tanımlanmıştır. Birincisi, ikisinin ortalaması olup 5 tir (düz çizgi k = 5 alınarak hesaplanmış oranları gösterir). k, ayrıca her sezon (t) UEFA kupalarına katılan takım sayısı dikkate alınarak belirlenmiştir (kesikli çizgi k = k t alınarak hesaplanmış oranları gösterir). Şekil 3. Spor Toto Süper Ligi için Rekabet Dengesi, RD 3 ( / )

5 5 Spor Toto Süper Lig de konsantrasyon oranının en düşük hesaplandığı sezon sezonu olup takımların göreli olarak rekabet düzeyi yüksek bir ortamda mücadele ettiklerine işaret etmekedir. Son üç sezonda ilk iki grafiktekinin tersine bir hareket olduğu gözlense de tanım gereği Şekil 3 de rekabet dengesinin düzeyinin düştüğüne işaret etmektedir. Her üç rekabet dengesi ölçütü birbiri ile tutarlı sonuçlar üretmiştir. 4. Sonuç Bu çalışmada, Spor Toto Süper Ligi nin rekabet dengesi dönemindeki her sezon için incelenmiş ve genel eğilimi tahmin edilmiştir. Liginin rekabetçi yapısını belirlemek için üç ölçüt kullanılmıştır. Birincisi, ligde yer alan takımların birbiri ile aynı düzeyde bir rekabete girebilmeleri durumunda ligde sıralamayı belirleyen takım puanları arasındaki farkların azalacağı varsayımı altında hesaplanan varyans değerleridir. İkincisi, ligdeki takımların aldıkları puanlardaki eşitsizliği dikkate alarak takımlar arasında puanların dağılımının genişliğini ölçmek üzere iktisat teorisinden ödünç alınan Gini katsayısıdır. Üçüncüsü ise büyük takımların diğer takımlara göre üstünlüğünün bir göstergesi olarak alınan konsantrasyon oranıdır. Düşük varyans, düşük rekabet katsayısı (gini katsayısı) ve düşük konsantrasyon oranı ilgili ligde rekabetin yoğun olduğuna işaret etmektedir. Analiz sonuçlarına göre Spor Toto Süper Ligi nde incelenen dönemde rekabet dengesinin artma eğilimi içinde olduğu gözlenmiştir. Rekabet dengesi başlı başına bir inceleme konusu olup bu çalışmada elde edilen bulgular rekabet dengesi üzerinde başka faktörlerin etkisi (ev sahibi takım olmanın yararı, seyirci sayısı, yayın gelirleri vb.) ihmal edilerek elde edilmiş bulgular olup maç başına alınan puanlara dayanan ölçütler çerçevesinde elde edilmiştir. Kaynakça Dobson, S. and J. Goddard (2001), The Economics of Football, Cambridge: Cambridge University Press. Filiztekin, Alpay (2004), Türkiye Birinci Futbol Ligi nde Rekabet: , (Erişim Tarihi: 20 Mayıs 2010). Haan, M.A., R.H. Koning, and A. van Witteloostuijn (2007), Competitive balance in national European soccer competitions, Statistical Thinking in Sports, A. Jim and R. Konning (Eds), London: Taylor and Francis içinde. Hadley, L., J. Ciecka, and A. Krautmann (2000) Competitive Balance in the Aftermath of the 1994 Players Strike, Journal of Sports Economics, Vol. 6, pp Halıcıoğlu, Ferda (1998), Türk Futbolunda Rekabetin 40. Yılı, Referans, 17 Haziran Held, Leonard and Vollnhals, Rainer (2005), Dynamic rating of Eurepean Football Teams, IMA Journal of Management Mathematics, Vol. 16, pp

6 6 Karacan, Nuri (1967), Türkiye Profesyonel Futbol Liginde Rekabet Derecesi Artıyor mu, Azalıyor mu? İstatistik Bir Yaklaşım, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt. 26, No.1-4, ss Koning, R.H. (2000), Balance in Competition in Dutch Soccer, The Statistician, Vol. 49, No. 3, pp Rottenberg, S. (1956), The Baseball Players Labor Market, Journal of Political Economy, 64, Sarkar, Soumodip (2008), Is UEFA Right? Measuring Competitiveness of Domestic Football Leagues, International Journal of Sport Management and Marketing, Vol. 3, No. 4, pp Schmidt, M and D. Berri (2003) On the Evolution of Competitive Balance: The Impact of an Increasing Global Search, Economic Inquiry, Vol. 41, pp Türkiye Futbol Federasyonu, Zimbalist, A. (2002) Competitive Balance in Sports Leagues Journal of Sports Economics, Vol. 3, pp