Sanat devlet için görev, birey için hakt r.

Transkript

1 Sanat devlet için görev, birey için hakt r. Efendiler, biz hepimiz mebus olabiliriz, vekil oluruz. Hatta Reisicumhur olabiliriz. Ama hiçbirimiz sanatkâr olamayız... Böyle de olunca sanatkâr el öpmez, sanatkârın eli öpülür. Yazan: AT LA SAV Atatürk, Darülbedayi nin ( stanbul Büyükflehir Belediyesi fiehir Tiyatrolar ) Ankara turnesinde 1 Nisan 1930 günü Türkoca (flimdiki Resim ve Heykel Müzesi) Sahnesinde izledi i oyundan sonra sanatç lar kabul etmifl. Toplan- t da söyledi i bu sözler Atan n sanata sanatç ya verdi i de eri gösteriyor. (Vasfi R za Zobu. O Günden Bugüne. Sayfa 321 v.s. Milliyet Yay nlar, stanbul 1977) Ayn görüflmede Muhsin Ertu rul a "Benden bir iste iniz var m?" 79

2 diye sormufl. Ald yan t: "Bir tiyatro konservatuvar " olmufl. Cumhuriyetin Baflkentte kurulan ilk e itim kurumu "Musiki Muallim Mektebi"dir. Bilindi i gibi ö retmen yetifltirmek üzere kurulan bu okul daha sonra Devlet Konservatuvar na dönüflmüfltür. Cumhuriyetin çok de- erli sanatç lar, bestecileri bu okuldan yetiflmifltir. Devlet Tiyatrosu da bu Kurumdan do mufltur. (1949) *** Darülbedayi (Güzellikler Yurdu) 1914 te stanbul fiehremini (Belediye Baflkan ) Operatör Cemil Pafla n n giriflimiyle kurulmufltu. lk oyun 1915 te sahnelendi: "Çürük Temel" Yüzy la yaklaflan kurumlaflma sürecinde Türk Tiyatro Sanat n n geliflmesine büyük katk lar yapan kurulufl flimdi kapat lacak m? (Özellefltirme ne demek?) Sanatç lar belediyeden para al p, birfley üretmeyen kifliler gibi görmek ve göstermeye çal flmak Darülbedayi de sergilenen ilk oyun, Çürük Temel den bir sahne 80 isteyenlere Atatürk ün sözlerini an msatmak gerek. Atatürk bir baflka deyiflinde "Cumhuriyetin temeli kültürdür" de demiflti. Devlet adam, politikac dan farkl bir fley. SANATI SEVMEK HAKKI Anayas n n 27. Maddesi "Herkes bilim ve sanat serbestçe ö renme ve ö retme, aç klama, yayma ve bu alanlarda her türlü araflt rma hakk na sahiptir." 64. Maddesi ise "Devlet sanat faaliyetlerini ve sanatç y korur. Sanat eserlerinin ve sanatç n n korunmas, de erlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yay lmas için gerekli tedbirleri al r." diyor. Anayasa "herkes" derken kentli, kasabal, köylü ya da kad n-erkek çocuk-ergin ay r m yapm yor. Yani stanbul halk tümüyle bu hakk n sahibi. Ayn konu 10 Aral k 1948 tarihli B.M. nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde de yer alm flt. 27. Madde flöyle: "Herkes, toplulu un kültürel faaliyetine serbestçe kat lmak, güzel sanatlar tatmak, ilim sahas nda ilerleyifle ifltirak etmek ve bundan faydalanmak hakk na haizdir." Bildirge güzel sanatlar tatmak diyor. Demek "tad " da var. Bunu ilim sahas ndaki ilerleyiflten yararlanmakla bir tutuyor. Bilgisayar veya cep telefonundan yararlanmak kadar bir "hak". Benzer kurallar, Türkiye nin taraf oldu u birçok uluslararas antlafl-

3 mada da var. Anayasa n n 90. Maddesine eklenen son tümce ile iç hukuka giriyor. Düflünce ve ifade, din ve vicdan özgürlü ü, adil yarg lanma hakk gibi. Demek ki, "Sanat devlet için görev, yurttafl (birey) için hakt r." Devlet e itim ve ö retim için okul, sa l k için hastane, sosyal güvenlik için sosyal sigorta kurumu kurdu u gibi, kültür kurulufllar (müze, tiyatro v.b.) da kurmal d r. DEVLET T YATROLARI KAMU H ZMET GÖRMEKTED R 5441 say l Devlet Tiyatrosu Kanunu nun gerekçesinde Devletin tiyatroyu bir kamu hizmeti sayd için kurulmufl oldu u belirtilmifltir. Dan fltay da bir genel kurul karar nda ayn gerekçeyi benimsemifltir. Bir kanunla kurulan Devlet Tiyatrosu ilkin Milli E itim Bakanl na ba l idi. Tiyatro, opera, bale ayn kurulufla ba l idi. Sonralar opera ve bale ayr ld. Bölgelerde tiyatrolar kuruldu. Kültür bakanl ayr bir bakanl k oldu. Bugün Kültür Bakanl na ba l kurumlar sanatsal aç dan özerk, yönetsel olarak Bakanl - a ba l. Her y l iki milyona yak n seyirci gösterileri izliyor. Hemen her gösteri dolu salonlara. Keflke olanaklar BD HAZ RAN 2012 geniflletilse, daha çok seyirciye sanat "tad " verilebilse. SANAT FAYDALI MI? Ça m zda sosyal devlet, sosyal fayday ölçüt al yor. Örgün e itimin yan - s ra yayg n e itim yöntemiyle de yurttafl n (bireyin) ak l ve kültür düzeyini gelifltirmeye çal fl yor. Teknoloji uygarl n ürünüdür. Ama uygarl k teknolojiden ibaret de- ildir. nsan akl n n geliflmesi kültür ve sanatla ba lant l. Yüzy llard r oldu u gibi ça m zda da insan akl, ba ms z düflüncenin aray fl nda. Zaman zaman sanatç lar, ya da sanata 5441 say l Devlet Tiyatrosu Kanunu nun gerekçesinde Devletin tiyatroyu bir kamu hizmeti sayd için kurulmufl oldu u belirtilmifltir. destek veren hay rsever (!) ifl adamlar tiyatronun devlet ifli olup olmad n tart flmaya açar. Sonuçta bir sosyal fayda sa lanmaz, nedense. Oysa "politikac " ifle kar fl nca tart flma çok daha keskinleflmifl görünüyor. Özellefltirme tezini destekleyenlere verilen Yazar m z Tan yal m: Atila Sav, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Serbest avukatl k, Ankara Barosu ve tarihleri aras nda Türkiye Barolar Birli i Baflkanl, tiyatro elefltirmenli i, yazarl k, SODEP kurucu üyeli i, XX. dönem Hatay Milletvekilli i, TBMM Anayasa Komisyonu Baflkanl ile 33. Hükümet'te TBMM d fl ndan Enerji ve Tabii Kaynaklar ile Çal flma Bakanl yapm flt r. Türk Hukuk Kurumu, Dil Derne i, Anadolu Kulübü, Türk Parlamenter Birli i, Sanat Kurumu gibi kurulufllar n üyesidir. 81

4 Geliflmifl Avrupa ülkelerinde tiyatro kurumlar sanatsal aç dan özerk ve ba ms zd rlar. bilgilerde bir yanl fll k var. Baflta Avrupa n n geliflmifl ülkeleri (Almanya, ngiltere, Fransa, talya, Hollanda, Belçika, sviçre, Avusturya v.b.) de devlet (ya da federe devletler) tiyatroya do rudan, ya da destekle tiyatroyu beslese de kurumlar sanatsal aç dan özerk ve ba ms zd rlar. Rusya federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti gibi ülkelerde ise do rudan ba vard r. Do ru deyim "ödenekli tiyatro" dur. Bir kamu kayna ile desteklenen tiyatro da devletten yard m görüyordur. (Örne in Anadolu Üniversitesi ya da baflkaca üniversitelere ba l tiyatro topluluklar ile flehir -belediye tiyatrolar böyledir.) DARÜLBEDAY YE GEL NCE Hükümetin, Cumhuriyetin kültür, sanat, e itim ve sa l k gibi kurumlar na olumsuz müdahaleleri karfl s nda karamsarl a kap lanlar n içi biraz rahat (!)layabilir. Çünkü bu kez tart fl lan.e.t.t. (Darülbedayi) Cumhuriyet kurumu de il de Osmanl Devleti nin son y llar nda ilerici, ayd n düflünceli bir belediye baflkan (fiehremini) Operatör Cemil Pafla n n öncülü ünde kurulmufl bir sanat kurumu. ki y l sonra da yüzüncü y l dönümünü kutlayacak. ( nflallah) Doksan sekiz 82 y l önce stanbul beflyüzbin nüfuslu bir Payitaht. Kültür ve sanat merkezi. Bugün nüfusu otuz k rk kat artm fl. Yüz y la yaklaflan süreçte yüze yak n Türk yazar n n, onun üç kat kadar da dünya yazar n n yap tlar n seyirciye sunmufl. Yaln z stanbul da de- il, turnelerle yurdun birçok köflesine de ayd nl k götürmüfl. Zaman zaman yönetim s k nt s geçirmifl, ama her zaman ( flgal y llar nda bile) seyircisini karanl kta b rakmam fl, gösterilerini sürdürmüfl. fiehir Tiyatrolar Yönetmeli i görevi flöyle belirliyor: ".B.fi.T.nun bir temel hak olarak Anayasa dan güvence alt na ald sanat n ve özellikle tiyatronun toplumsal görevine uygun olarak halk n kültürel üretiminin, ça dafl e itiminin, sanat düzeyinin ve bilincinin yükseltilmesine katk da bulunmak... amac yla kurulmufltur." Bu görev anlay fl n benimsememek olanaks z. Ama hizmet düzeyini yükseltmek, alan geniflletmek için elefltiride bulunmak, de erlendirme yapmak mümkün. Bu ise Hükümetin görevi de il. Çünkü stanbul Belediyesi "yerel yönetim" Anayasa n n 122. Maddesinin deyimi ile "mahalli idare". Anayasaya göre, mahalli idareler "...halk n n mahalli, müflterek ihtiyaçlar n karfl lamak üzere, kurulufl esaslar kanunla belirtilen ve karar organlar, gene kanunda gösterilen, seçmenler taraf ndan seçilerek oluflturulan kamu tüzel kiflileri"dir. Ayn maddeye göre "mahalli idarelerin kurulufl ve görevleri ile yetkileri, yerinden gönetim ilkesine uygun

5 olarak kanunla düzenlenir." Yani yerel yönetimler özerk (ba ms z)d r. Daha önce belediye baflkanl yapm fl olsa da baflbakan n bu konudaki görüflü ba lay c olamaz. Olmamal. fiimdilerde bir "hemflehri" olarak görünüflünü aç klayabilir. Konunun bakanlar kurulunda görüflülmesi ve ba lay c bir karar al nmak istenmesi yanl flt r. Baz kifliler (özel nitelikte yandafl yazarlar) oyun seçiminde baz siyasal e ilimlerin a r bast n söylüyormufl. Bu siyasal bir aç. Sanatsal de erlendirme de il. Doksan y l aflan süreçte fiehir Tiyatrolar oyun da ar nda Türk yazarlar n n her e ilimi var. Halit Ziya Bey den Reflat Nuri Güntekin e; Naz m Hikmet ten Necip Faz l a; Aziz Nesin den Çetin Altan a; Haldun Taner den Turgut Özakman a; Musahipzade den Adalet A ao lu ve Ülker Köksal a kadar. Listedekilerin hepsini saymak zor. Ama oyunlar ile repertuvara giremeyenlerin ilkin özelefltiri yapmalar gerek. Yazd klar n bir kez daha okumal. Sanat sansür de, sanat güdümleme manevralar da uzun ömürlü olam yor. Tarih tan k. Yaln zca uygulay - c lar küçültüyor. Kurum ise -ne yaz k ki- zarar görüyor, sars l yor. mparatorluktan Cumhuriyete devredilen yüzy ll k bir sanat kurumu kolay kolay ortadan kald r lamaz. Bu tür yanl fllar n sorumlulu u, yapan ezer. kinci Dünya Savafl süresince her gün bombalanan baflkentlerde tiyatrolar, de il çal flmaya son vermek, bir gece bile perde kapatamam flt. Muhsin Ertu rul "Bir tiyatro aç - l rsa bir cezaevi kapan r." dermifl. Acaba cezaevlerini de özellefltirmeli mi? ATARÜK ÜN SANAT VE KÜLTÜR HAKKINDA SÖZLER Sanats z kalan bir milletin hayat damarlar ndan biri kopmufl demektir. Biz cahil dedi imiz zaman mektepte okumam fl olanlar kasdetmiyoruz. Kastetti imiz ilim, hakikat bilmektir. Yoksa okumufl olanlardan en büyük cahiller ç kt gibi, hiç okumak bilmeyenlerden de hakikat gören hakiki âlimler ç kabilir. Türk Milleti, ancak varl n derin ve sa lam kültür s n rlar yla çizdikten sonrad r ki onun yüksek kapasitesi ve fazileti milletleraras nda tan n r. Türk Milletine do ufltan rengini veren bu devrimlerden herbiri çok genifl tarihi devirlerin övünebilece i büyük ifllerden say lsa yerindedir. Kültür dedi imiz zaman bir insan cemiyetinin, devlet hayat nda fikrî hayat nda, iktisat hayat nda yapabilecekleri fleylerin tamam n kastediyoruz ki, medeniyet de bundan baflka bir fley de ildir. 83