Otizmli Çocuğunuz İçin ipad de Etkinlik Çizelgesi Hazırlama ve Kullanımını Öğretme Kılavuzu

Transkript

1 Otizmli Çocuğunuz İçin ipad de Etkinlik Çizelgesi Hazırlama ve Kullanımını Öğretme Kılavuzu Ceymi Doenyas Princeton University, New Jersey, United States Tohum Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı ile İş Birliği İçinde Hazırlanmıştır Bu yazıyı, otizmli çocuğunuz, yakınınız veya öğrenciniz için ipad de etkinlik çizelgesi hazırlamak ve onlara bu çizelgeyi bağımsız olarak takip etmeyi öğretmek konusunda size yol gösteren, her adımın net bir şekilde anlatıldığı rehberiniz olarak görebilirsiniz. Resim 1: ipadde hazırlanmış bir etkinlik çizelgesi ve solunda eski, dosya halindeki etkinlik çizelgesi Etkinlik çizelgesi, kişiyi bir dizi hareketi yapmaya yönelten kelime veya resim setlerinden oluşur ve otizmli bireylerin başkası tarafından yönlendirilmeye ihtiyaç duymadan tek başlarına işlerini yapabilmelerini sağlar (McClannahan & Krantz, 2010). Sadece etkinlik çizelgesini adım adım takip ederek kendi başına dişini fırçalama, kıyafetini giyme veya yemek yeme, etkinlik çizelgelerinin kullanım alanlarına güzel örnekler teşkil eder. Şu ana kadar, otizmli bireyler için etkinlik çizelgeleri çok yapraklı dosyalar halinde hazırlanmaktaydı (Resim 2). Günümüzün yeni teknolojisi sayesinde artık etkinlik çizelgeleri ipad lerde yapılabilir ve otizmli bireyler tarafından kalın, ağır dosyalardan daha rahat ve daha az dikkat çekecek bir biçimde her gittikleri yerde yanlarında taşınabilir (Resim 1). 1

2 Resim 2: Dosya halindeki etkinlik çizelgeleri Etkinlik çizelgelerini dosyalar yerine ipadlerde hazırlayarak şu sıkıntıların üstesinden gelinebilir: 1. Ebeveynlerin ve eğitmenlerin bir çok sayıda değişik malzeme bulma, basma, lamine etme ve onların bulunduğu birden fazla dosya hazırlama yükü, 2. Fiiller gibi hareketli kavramları kağıt üzerinde sabit bir resim üzerinden öğretmeye çalışmanın zorluğu, 3. Kağıt üzerindeki malzemelerdeki çeşit eksikliğinden dolayı çocukların kavramları sadece belirli örnekler üzerinden öğrenmesi, bu sebeple aynı kavramın başka örneklerine genelleme yapmakta zorlanması veya sıkılması (Venkatesh et al., 2012), 4. Dosyalardaki etkinlik çizelgeleri kullanılırken kart okuyucu, ses kaydedici gibi ağır, masraflı, taşınması zor ve çabuk bozulabilen yardımcı teknolojiye ihtiyaç duyulması (Shah, 2011). Etkinlik çizelgelerinin ipadlere geçmesiyle, ipad de bulunan bir çok değişik görsel malzeme hem çocukların aynı örneği tekrar tekrar öğrenmesini engeller, hem de çocukların eğitim malzemelerine olan ilgisinin artmasını sağlar (Venkatesh et al., 2012). ipadin maliyetinin düşük olması ve taşınabilir olması, dokunmatik ekranının çekici ve basit tasarımı, dosyalara kıyasla sağladığı diğer avantajlardan bazılarıdır (Yee, 2012). Ayrıca ipadler: a) dosyada etkinlik çizelgelerinin gerektirdiği pahalı ve ağır yardımcı teknolojiye ihtiyacı ortadan kaldırır, b) sabırlı olmayan ya da mouse ile bilgisayar ekranı arasındaki bağlantıyı kavrayamayan çocukların ekrana dokundukları anda ipadden gelen uyaranlar sayesinde anında bir ödül kazanmalarını sağlar, ve c) çocuklara belki de daha önceden hiç deneyimlemedikleri bir bağımsızlık hissi tattırır (Shah, 2011). 2

3 Resim 3: Yağız dosyadaki etkinlik çizelgesini takip ederken Resim 4: Yağız ın ikiz kardeşi Emre ipad deki etkinlik çizelgesini takip ederken 3

4 Kutu 1. Tohum daki eğitmenlere sorduk Etkinlik çizelgelerini dosyalar, ses kaydedicileri ve kart okuyucuları yerine ipad kullanarak hazırlamanın ne tür faydalarını gözlemlediniz? Ses kaydedicilerinin kalitesi çok düşük ve pillerini değiştirsek bile bir ay sonra eskisi kadar iyi çalışmıyorlar. Kaydettiğimiz sesler net bir şekilde duyulmuyor ve heceleri duyup ayırt etmek çok zorlaşıyor. ipad üzerinde ses kaydı yaparak hem her ay yeni ses kaydedici almaktan kurtulduk ve hem de ses kayıtları çok daha net ve kolay anlaşılır oldu. Zeynep ipadiyle oynarken, sözel stereotipler yapmıyor, durduk yerde olayla alakası olmayan şeyler söylemiyor. Ata yalnız bırakıldığında elini vuruyor, dişini sıkıyor, başka tarafa bakıp dış dünyayla iletişimini kesiyor. Fakat ipadle oynarken bunların hiç birini yapmıyor. Semih kendi başınayken elleriyle oynuyor, gözlerini çapraz yapıyor. ipadle oynarken gözlerini ipadden hiç ayırmıyor, meşguliyeti çok yüksek oluyor. Puzzle yapmayı zaten seviyordu, ipad de de yapabileceğini görünce müthiş sevindi! Dikkatlice parçaları yerine yerleştiriyor ve stereotipik davranışlarını yapmıyor. Kalın dosyalarda sayfalarca yer kaplayan etkinlik çizelgelerinin ipadde tek bir uygulamada saklanabilmesi çok büyük bir avantaj. Çocuğunuz Etkinlik Çizelgesi Takip Edebilmek İçin Önkoşul Becerilere Sahip Mi? Etkinlik çizelgesi takip etmek için gerekli olduğu varsayılan önkoşul beceriler şunlardır: Resimleri arka plandan ayırt edebilme Aynı nesneleri eşleyebilme Resim ile temsil ettiği nesneyi ilişkilendirebilme Elle yönlendirmeye izin verme Eğer çocuğunuz yukarıdaki önkoşul becerilerinden herhangi birine sahip değilse, o beceriyi ipad yardımıyla öğretebilirsiniz. Önkoşul becerilerini öğretmenin adımlarına geçmeden, arzulanan bir davranışın nasıl pekiştirileceği konusundaki temel bilgilere Kutu 2 de göz atalım. Otizm eğitiminde en yaygın kullanılan yöntem olan Uygulamalı Davranış Analizi 4

5 (Applied Behavioral Analysis) e göre çocuğunuza bir beceriyi öğretmenin adımlarını Kutu 3 te bulabilirsiniz. Kutuların devamında, çocuğunuzda bu becerilerin olup olmadığını anlamanıza ve yok ise öğretmenize yardımcı olacak bilgiler yer almaktadır. Kutu 2. Arzulanan Bir Davranışı Pekiştirmek (Applied Behavior Analysis by Cooper, Heron, & Leward, 2007 dan uyarlanmıştır) Çocuğunuz arzu edilen bir davranış sergiledikten sonra onu ödüllendirir veya onun hoşuna gitmeyen bir şeyi ortadan kaldırırsanız, bu davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını arttırmış olursunuz. Bu olguya pekiştirme denir. Pekiştirme işlemi, onun hemen öncesinde gerçekleşen davranışı güçlendirir. Bu sebeple, arzulanan davranıştan hemen sonra, gecikme olmadan pekiştireci vermek çok önemlidir. Pekiştireç türleri nedir? Yenilebilir pekiştireçler: sevilen yemeklerden parçalar, abur cubur, şeker, sevilen içeceklerden yudumlar Duyusal pekiştireçler: masaj aletinden gelen titreşim, gıdıklama veya okşamadan gelen dokunsal uyarılma, yanıp sönen ışıklar, müzik Somut pekiştireçler: yapıştırmalar, küçük oyuncaklar Etkinlik pekiştireçleri: istenilen bir etkinliği yapma fırsatı, oyun oynamak, müzik dinlemek, top oynamak gibi Sosyal pekiştireç: sarılma gibi fiziksel temas, birinin yanında olmak gibi yakınlık, ilgi gösterme, övgü Pekiştireçler nasıl kullanılır? Yeni bir davranışı öğretirken, hedef davranışın yapıldığı her sefer pekiştireç verin. Bu davranış yerleştikten sonra, pekiştirmenin sıklığını azaltın, davranışın her yapıldığı değil, bazı yapıldığı seferleri ödüllendirin. Örnek: İlk öğrenme tamamlandıktan sonra, iki doğru cevaptan sonra pekiştireç verin, sonra dört doğru cevabın ardından, ve böyle devam edin. Pekiştirme sürecine tanımlayıcı övgüler ekleyin. Onayladığınızı belli edin ve neden bu onayı verdiğinizi açıklayın. Örnek: Aferin! Masanı bu kadar güzel temizlemeni sevdim! 5

6 Kutu 3. Uygulamalı Davranış Analizi İlkelerini Kullanarak Beceri Öğretimi Çocuğunuza herhangi bir beceriyi öğretirken, Uygulamalı Davranış Analizi nin aşağıdaki adımlarından yararlanabilirsiniz: Hedef beceriyi belirleyin Beceriyi basit adımlara bölün Çocuktan becerinin ilk adımını uygulamasını isteyin Çocuk isteneni yapmıyorsa, ipuçları kullanarak onu doğru cevaba yönlendirin Doğru cevap hala verilmediyse, elle yönlendirerek çocuğun doğru hareketi yapmasını sağlayın ve yanlış bir hareket yapmasını engelleyin Doğru hareketin hemen ardından pekiştireç verin Bu aşamaları becerinin her adımı için tekrarlayın Çocuk daha başarılı oldukça, ipuçlarını ve pekiştireçleri azaltın, pekiştireçleri artık daha zor davranışları doğru şekilde gerçekleştirdiği zaman verin Etkinlik Çizelgesi için Önkoşul Becerilerini Öğretme Etkinlik çizelgesi kullanmak için gereken önkoşul becerilerini dosyalar hazırlayarak öğretmeyi anlatan kitaplar mevcuttur. Onlardan farklı olarak biz bu yazıda, resimler arama, bulma, basma, kesme, yapıştırma ve dosyalar hazırlamaya gerek kalmadan bu önkoşul becerilerini öğretmenize yardımcı olmayı amaçlıyoruz. Bu doğrultuda, Otizmli Çocukların Eğitiminde Etkinlik Çizelgelerinin Kullanımı (Activity Schedules for Children with Autism, McClannahan & Krantz, 2010) kitabında anlatılan ilkeleri temel alarak, ipad üzerinden bu becerilerin nasıl öğretileceğini adım adım açıklıyoruz. 1. Beceri: Resimleri arka plandan ayırt edebilme Ücretsiz bir uygulama olan Doodle Buddy i ipad e indirin. 6

7 Bir kağıda çocuğunuzun cevaplarını kaydetmek için veri formu hazırlayın (Tablo 1). Fırsat Sayısı Beceri Tarih ve Saat Tarih ve Saat Tarih ve Saat Resmi arka plandan ayırma 06/10/ : Doğru sayısı 5 Tablo 1: Çocuğunuzun verilerini kaydetmeniz için örnek veri formu (McClannahan & Krantz, 2010 dan alınmıştır) 7

8 Doodle Buddy uygulamasını açın. En alttaki alet çubuğundan, soldan ikinci aleti (damgaya benzeyen) seçin (Resim 5). Resim 5: Doodle Buddy uygulamasındaki simgeler Açılan galeriden bir resim seçin ve parmağınızı kullanarak ekranda herhangi bir yere yerleştirip bırakın (Resim 6). Resim 6: Çocuğunuzun arka plandan ayırt edeceği resmi seçmek Ipadi ve veri formunu alın, çocuğunuzla bir masaya oturun ve veri formunuzdaki üçüncü sütuna tarihi ve saati yazın. Resim nerede? veya bana resmi göster deyin. Beş saniye bekleyin. Eğer çocuğunuz bu süre içinde resmi gösterirse veri formunda 1. Fırsata karşılık gelen kutuya (+), gösteremezse (- ) koyun. Değerlendirme yaparken, çocuğun ilk tepkisini puanlayın. Çocuğunuz önce arka planı, sonra resmi işaret ederse (- ) verin. 8

9 Sonra, çocuğunuzdan öteki tarafa dönün ve ipad i sallayarak ekranı temizleyin. Alet çubuğundaki resim galerisinden farklı bir resim seçerek ekranın önceki resmi koyduğunuzdan farklı bir yerine yerleştirin (Resim 7). Koyduğunuz her yeni resmi, sayfanın önceki resimleri koyduğunuzdan farklı bir yerine koymaya dikkat edin. Resim 7: Çocuğunuzun arka plandan ayırt etmesi için ikinci resmi seçme ve ilk resimden farklı bir yere yerleştirme Çocuğunuza bu resmin nerede olduğunu sorun veya göstermesini isteyin. Cevabını veri formunuza kaydedin. Bu adımları toplamda ekranın değişik yerlerine yerleştirdiğiniz 10 farklı resim için tekrar edin ve çocuğunuzun cevaplarını kaydedin. Eğer çocuğunuz 10 resmin en az 8 ini gösterebilmiş ise, resimleri arka plandan ayırma becerisine sahip olduğunu varsayabilirsiniz. Eğer çocuğunuz bu beceriye sahip değilse, Kutu 2 ve 3 teki bilgileri kullanarak ve aşağıdaki adımları takip ederek ona resimleri arka plandan ayırma becerisini öğretebilirsiniz. Çocuğunuzun hoşuna giden bir ödül bulun. Bu, sevdiği bir oyuncak veya yiyecek olabilir. Çocuğunuzla günde birkaç kez bu etkinliği yapacak şekilde ayarlanın. Çocuğunuza resmi göster dedikten sonra, onun ne yapacağını tahmin etmeye çalışın ki elinizle yönlendirerek hızlı ama nazik bir biçimde yanlış yapmasını engelleyebilin. 9

10 Eğer doğru cevabı bulması için çocuğunuza yardım etmeniz gerekmişse, ödül olarak belirlediğiniz oyuncak veya yiyeceği vermeyin. Onun yerine coşkulu bir övgü verin, resmi bulmana bayıldım! gibi. Çocuğunuz resmi işaret ettiğinde, ona ödül olan oyuncak veya yiyeceği verin. En az 8 doğru cevap verene kadar bu adımları tekrar edin ve çocuğunuzun tepkilerini veri formuna kaydedin. 2. Beceri: Aynı nesneleri eşleyebilme (McClannahan ve Krantz in kitabından uyarlanmıştır) Çocuklar, bir resmin gerçek bir nesneye karşılık geldiğini öğrenmeden önce aynı olan nesneleri eşlemeyi öğrenirler. Otizmli çocukların üç boyutlu nesneleri eşleştirmeyi öğrenmesi iki boyutlu nesneleri eşlemeyi öğrenmelerinden genelde daha kolay olduğundan, çocuğunuzun bu beceriye sahip olup olmadığını sınamak için gerçek nesneler kullanın. Aynısından iki tane olan beş farklı nesne veya eşya seçin; çorap, kalem yada kaşık gibi. Aynı nesneleri eşleyebilme becerisi için bir veri formu hazırlayın. Beceri başlıklı sütunun altındaki ilk kutuya Aynı nesneleri eşleyebilme yazdıktan sonra, altındaki 10 kutuya her nesnenin ismini karışık sırada iki kere, toplamda 10 fırsat olacak şekilde yazın. Çocuğunuzla birlikte masaya oturun ve seçtiğiniz beş farklı nesneyi masaya yerleştirin. Onların aynısı olan beş nesneyi de çocuğunuzun göremeyeceği bir şekilde kucağınıza, cebinize saklayın ya da yere koyun. Tuttuğunuz nesnelerden bir tanesini çocuğunuzun önüne koyun ve Göster deyin. Böylece çocuğunuzun dikkatini önüne koyduğunuz nesneye yöneltmesini sağlarsınız. Çocuğunuz önündeki nesneyi gösterdikten sonra, Bul deyin. Eğer 5 saniye içinde çocuğunuz: ú ú ú Gösterdiğinizin aynısı olan nesneye dokundu, Aynısı olan nesneye işaret etti, ya da Aynısı olan nesneyi eline aldı ise, veri formunda (+) olarak işaretleyin. Eğer çocuğunuz aşağıdaki tepkilerden birini verdiyse, veri formunda (- ) olarak işaretleyin: ú Tepki vermedi, 10

11 ú ú Beş saniyeden geç tepki verdi, veya Gösterdiğinizin aynısı olan nesneden önce başla bir nesneyi tuttu veya gösterdi. Bu işlemi 10 fırsatı tamamlayana kadar tekrarlayın. Eğer çocuğunuz eşleme becerisine sahipse, genelde 10 denemenin 8 inde doğru tepki vermesi beklenir. Çocukların dikkatsizliğinden ötürü hatalar oluşabilir. Eğer çocuğunuz aynı nesneleri eşleyebilme becerisine sahip değilse, kutu 2 ve 3 te anlatılan yöntemleri (ipucu verme, elle yönlendirme, övgü ve ödül verme gibi) ve 1. Beceri için açıklanan adımları kullanarak bu beceriyi çocuğunuza öğretebilirsiniz. 3. Beceri: Resim ile temsil ettiği nesneyi ilişkilendirebilme Resimlerin gerçek nesneleri temsil ettiğini kavrama ve onları temsil ettikleri nesnelerle ilişkilendirebilme, fotoğraflı etkinlik çizelgesi kullanabilmek için gereken bir beceridir. Resim- nesne ilişkisini kağıt üzerinde öğretmeye çalışmak, ya nesnenin aynısı olan bir resmi bulma, ya da o nesnenin fotoğrafını çekip bastırma gerekliliğini de beraberinde taşır. Bu beceriyi öğretmek için ipad kullanmak, nesnenin aynısı olan bir resmi oyuncak kataloglarından veya dergiden arayıp bulmak ve bunu bulamadığınız takdirde nesnenin resmini çekip bastırmak için harcayacağınız zamanı size geri kazandırır. Ayrıca, dergilerde bulacağınız resimler çok küçük, farklı nesnelerle bir arada veya anlaşılamaz bir açıdan gösterilmiş olabilir. ipad sayesinde resim üzerindeki bütün kontrol sizin elinizde olur. ipad in kamera özelliğini kullanarak beş tanıdık nesnenin fotoğrafını çekin. Fotoğrafta çektiğiniz nesneden başka hiçbir nesne görülmemelidir. Resim- nesne ilişkilendirme becerisi için bir veri formu hazırlayın ve forma 10 yerine 5 fırsat koyun. Çocuğunuzla masaya oturun ve ipad ile nesneleri önüne yerleştirin. ipad de Fotoğrafları açın ve ilk fotoğrafa işaret ederek Göster deyin. Eğer çocuğunuz fotoğrafa işaret etmiyorsa, elini tutarak yardımcı olun. Sonra Bul deyin ve resimde gösterilen nesneyi alması için çocuğunuzu yönlendirin. Çocuğunuz hedef nesneyi alır almaz çocuğunuzu övün ve ona özel ilgi gösterin. Mesela, onu alkışlayın, ıslık çalın, havaya fırlatın, kucaklayın, gıdıklayın ya da öpücük verin. Diğer nesneler için bu işlemi tekrarlayın. 11

12 Bir sonraki denemede çocuğunuza Göster ve Bul deyin ve tepki vermesi için beş saniye bekleyin. Eğer çocuğunuz beş saniye içinde sizin yardımınız olmadan resimde gösterilen nesneyi bulursa, veri formuna (+) koyun. Eğer: ú ú ú Beş saniye içinde tepki vermedi, Doğru nesneyi almadı, veya Başka bir nesneyi aldıysa, (- ) olarak kaydedin. Eğer çocuğunuz beş denemenin en az üçünde doğru tepki veremezse, ipad de çektiğiniz resimleri kullanarak çocuğunuza resim- nesne ilişkilendirme becerisini öğretebilirsiniz. Bunun için, ipad deki resimlerle, ilk başladığınızda uyguladığınız öğretim sürecini kullanın. Çocuğunuza fotoğrafı göstererek model olun ve çocuğunuzu fotoğrafı göstermesi için elinizle yardımcı olarak yönlendirin. Bunları yaparken çocuğunuza ilgi ve coşkulu övgü verin. Zamanla yönlendirmenizi aşamalı olarak azaltın. Çocuğunuz sizin yardımınız olmadan nesneyi bulduğu zaman ona övgünün yanı sıra sevdiği bir yiyecek veya oyuncak verin. Çocuğunuz bütün fotoğrafları temsil edilen nesnelerle doğru olarak eşlediğinde, yeni resimlere geçmenin zamanı gelmiş demektir. Farklı beş nesne seçin ve ipad ile onların resimlerini çekin. Bu resimleri çocuğunuza ilk defa gösterdiğinizdeki tepkisini ölçün. Eğer beş resmin en az üçünde doğru tepki veremezse, yukarıda anlatılan öğretim yöntemini bütün resimlere doğru tepki verene kadar devam ettirin. Çocuğunuz ilk denemesinde resimleri temsil ettikleri nesnelerle eşleştirirken en az üç doğru tepki verinceye kadar yeni resimler çekmeye ve çocuğunuzun tepkilerini ölçmeye devam edin. 4. Beceri: Elle yönlendirmeye izin verme (McClannahan ve Krantz in kitabından uyarlanmıştır) Çocuğunuza etkinlik çizelgesini takip etmeyi öğretirken, elle yönlendirmeye çok sık başvuracağınız için çocuğunuzun eline, koluna, omuzuna dokunmanıza ve sizin onu yönlendirmenize izin vermesi gerekir. 12

13 Otizmli çocukların çoğu ebeveynleri veya eğitmenleri tarafından fiziksel olarak yönlendirildiklerinde rahatsız olmazlar, fakat bazıları çığlık atmak, ağlamak, direnmek veya kaçmaya çalışmak gibi tepkiler verebilir. Çocuğunuzun elle yönlendirmeye tepkisini görmek için, henüz kendi başına yapamadığı işlerden birinde (ayakkabısını giyme, dişini fırçalama, kaşık kullanma, iç çamaşırını giyme gibi) ona yardım ettiğinizdeki tavırlarını gözlemleyin. Elinizi çocuğunuzun elinin üzerine koyup yönlendirdiğinizde karşı koyuyor mu? Bu şekildeki yönlendirmelerden rahatsızlık duymayan çocuklar, genelde etkinlik çizelgesi öğretilirken kullanılan yönlendirmelere de olumlu tepki verirler. Eğer çocuğunuz elle yönlendirmeye karşı koyuyor ise, ne tür fiziksel temaslardan hoşlandığını gözlemleyin. Sonra, bu etkinliklere bir miktar elle yönlendirme ekleyin ve yavaş yavaş elle yönlendirme miktarını arttırın. Mesela, çocuğunuz sırtta taşınmayı seviyorsa, sırtınıza almadan onu sandalyeye çıkması için elinizle yönlendirin. Ya da gıdıklanmayı seviyorsa, çocuğunuzun elini tutarak sizi gıdıklaması için yönlendirin. Çocuğunuzun sevdiği oyuncak veya yemekleri de kullanabilirsiniz. Sevdiği bir yemeği alması için çocuğunuzun elini tutarak onu yönlendirin ve bunu her tekrarladığınızda fiziksel temasın miktarını arttırın. Çocuğunuzun sevdiği bir oyuncağı yüksek bir rafa koyun ve onu alması için çocuğunuzu kaldırın. Elinizle elini tutarak oyuncağa götürün. Elle yönlendirmelerinizi arttırırken, çocuğunuzun ağlamak, vurmak, çığlık atmak gibi tepkiler göstermeden kabul edebildiği en fazla yönlendirme miktarını uygulamaya çalışın. Not: Yeni bir beceri öğretirken, elle yönlendirmeyi sadece yanlışları engellemek ya da düzeltmek için değil, ödülleri verirken ve çocuğunuzun hoşuna giden etkinlikleri yaparken de kullanın. ipad de Etkinlik Çizelgesi Hazırlama Bilgisayarlar üzerinden hazırlanan etkinlik çizelgeleriyle yapılan ön çalışmalar, teknolojinin, sesler, videolar, diyaloglar, resimler ve yönerge cümleleri sayesinde yeni tür öğrenmelere yol açabileceğini göstermiştir (Stromer et al., 2006). Yani, size etkinlik çizelgesi hazırlarken kazandırdığı zaman ve sağladığı çeşitlilik gibi faydaların yanı sıra, ipad üzerinden etkinlik çizelgesi hazırlamak çocuğunuza türlü öğrenim faydaları da sunacaktır. 13

14 1. Adım: İlk çizelge için etkinlikleri belirleme Çocuğunuzun ilk etkinlik çizelgesi için uzmanların (Higbee & Reagon, 2005; McClannahan & Krantz, 2010) tavsiyeleri şöyle: Çocuğunuzun yapmayı bildiği etkinliklerden veya önceden edindiği becerilerden seçin Çizelgeyi kısa tutun, 4-5 etkinlik civarında Bitiş zamanları net olarak anlaşılan etkinlikler seçin, mesela bir yapboz bütün parçalar doğru yere yerleştirildiğinde biter ya da bir boyama sayfası, bütün şekiller boyandığında tamamlanmış olur En az bir sosyal etkileşim etkinliği koyun Çizelgeyi çocuğunuzun sevdiği bir yiyecek veya oyunla sonlandırın. Bu yiyecek veya oyunu başka zamanlarda çocuğunuza sunmayın; sadece çocuğunuz etkinlik çizelgesini takip ettiğinde verin Seçilebilecek etkinliklerden bazıları: renk eşleştirme, müzik dinleme, bardakları iç içe geçirme, defterdeki çizgilerin üzerinden geçme, şekil yerleştirme, mıknatıslı bir zemin üzerine harf ve rakamları dizme, Legolarla şekil yapma, gıdıklanmayı isteme, ceketini asma, tuvaleti kullanma, ellerini yıkama, yemek yeme. Biz örnek bir çizelge oluşturmak için şu etkinlikleri seçtik: yapboz, boyama, resimli kitaba bakma, havaya fırlatılmayı isteme, sevilen bir yiyecek. Eğlenceli bir uygulama önerisi: Princess Pea adlı İngilizce ipad uygulaması. Çocuğunuzun kendi okuyabileceği veya dinleyebileceği bir hikaye kitabıdır. Metni tercihe göre kapayıp açabilirsiniz (Resim 8). Hikayenin herhangi bir noktasında, sağ üst köşeye tıklayarak çocuğunuza hikaye ile ilgili oyunlar oynatabilirsiniz; boyama, yapboz, sayı sayma ve hafızadan eşleme gibi (Resim 9). Oyunların ve hikayenin seviyesi, otizmli çocuklar için uygundur fakat uygulama İngilizcedir. İngilizce bilmeyen çocuklar da hikayenin görsellerinden ve oyunlarından zevk alabilirler. 14

15 Resim 8: Princess Pea uygulamasındaki hikayeden bir sayfa. Sol üst köşedeki oka basarak metni açıp kapayabilirsiniz. Sağ üstteki daireye tıklayarak da oyunlara ulaşabilirsiniz. Resim 9: Princess Pea uygulamasındaki oyun seçenekleri 2. Adım: ipad de etkinlik çizelgesi hazırlamak Şu uygulamaları kullanarak ipadlerde etkinlik çizelgesi hazırlayabilirsiniz: Visual Cue, Story Creator ve Keynote. Öncelikle, Visual Cue uygulaması üzerinden etkinlik çizelgesi hazırlamayı anlatacağız. 1. ipadinizde App Store u açın ve arama kutusuna Visual Cue yazın. 2. Visual Cue uygulamasını satın alabilir veya Visual Cue Lite uygulamasını ücretsiz olarak indirebilirsiniz. 3. Visual Cue Lite uygulamasının yanında FREE (ücretsiz) yazan kutuya tıklayın. Sonra beliren INSTALL APP (uygulamayı yükle) yazan yeşil kutuya tıklayın. Satın almak istiyorsanız, Visual Cue uygulamasının yanında fiyatın yazdığı kutuya tıklayın ve 15

16 daha sonra çıkan BUY APP (uygulamayı satın al) yazan yeşil kutuya tıklayın. Apple kullanıcı isminizi ve şifrenizi girip yüklemeyi başlatın. 4. Yükleme tamamlandıktan sonra, App Store da uygulamanın yanındaki kutuda OPEN (aç/başlat) yazacaktır. Uygulamayı başlatmak için o kutuya tıklayın veya ipad in masaüstünden uygulamayı bulup üzerine tıklayın. 5. Uygulamanın ana sayfasına (Home) gidin ve sağ üst köşedeki Visual Scheduler ı seçin (Resim 10). Resim 10: Visual Cue uygulamasında ana sayfada Visual Scheduler ı seçmek 6. Typical Schedule yazan başlığın yanındaki dosya imgesine tıklayın (Resim 11). Resim 11: İlk etkinlik çizelgenizi oluşturma 16

17 7. Sonra açılan ekranda, Name başlığının yanındaki beyaz çubuğa tıklayın ve çizelgenin ismini Typical Schedule dan istediğiniz başka bir isme değiştirin. Bu çizelgeye İlk Çizelge veya çocuğunuzun ismini verebilirsiniz. 8. Çizelgeye ismini verdikten sonra uygulamadan çıkın ve ipad inizin kamerasını açarak çizelgenize koyacağınız etkinliklerin resimlerini çekmeye başlayın. 9. Etkinliklerin resimlerini çekerken, tek renk bir arka plan kullanmayı ve nesneleri nasıl kullanacaklarını gösteren bir şekilde yerleştirmeyi unutmayın. Resimde çektiğiniz nesneden başka bir nesne olmamasına (yapbozu çekerken yanında top olmaması gibi) dikkat edin. 10. Bizim seçtiğimiz ilk etkinlik yapboz ve bu uygulamanın içinde kullanabileceğimiz bir yapboz resmi mevcut. Fakat bu çocuğunuzun ilk etkinlik çizelgesi olduğu için, onun takip etmeyi daha kolay öğrenmesi açısından, oynayacağı yapbozun resmini çekip çizelgesine koymanızı tavsiye ederiz. ipad in bir başka avantajı ise, ipad inize bir yapboz uygulaması indirip, onun imgesini çizelgenize koyma fırsatını sunmasıdır. Burada kullanmak için tavsiye edilen bir uygulama, FarmPuzzle dır çünkü değişik sayıda parçalı yapbozları olmasının yanı sıra ipucu da sunmaktadır ve ipuçlarının otizmli çocukların eğitimindeki yeri çok büyüktür. Çocuğunuz bu uygulamada yapboz parçalarını boş bir arka plan üzerine yerleştirebilir. Eğer bu şekliyle yapbozu yapamayacaksa, sol alttaki ördeğe tıklayarak arka planda yapboz parçalarının dış hatlarının yer almasını sağlayabilirsiniz. Eğer çocuğunuzun bir ipucuna daha ihtiyacı varsa, ördeğe tekrar tıklayarak arka planda yerleştirilmesi gereken parçaların silik hallerini görebilirsiniz. Çocuğunuz bir yapboz parçasını doğru yerine yerleştirdiğinde, işitsel bir ödül ve görsel yıldızlar ödülü çıkar, bu da çocuğunuzun doğru davranışını pekiştirir. Bir parçayı yanlış yere götürmeye çalıştığında ise, uygulama oraya koymasına izin vermez ve parçayı başladığı yere geri taşır. Çocuğunuz bütün yapbozu tamamladığında, önce neşeli bir ses sonra da rengârenk balonlar çocuğunuza ödül oluşturur. İpuçları ve ödüller otizmli çocukların eğitiminde çok önemli rol oynar. Bu uygulamada ipucu ve ödüller Uygulamalı Davranış Analizi ilkeleri ile bağdaşan bir şekilde sunulduğundan dolayı, bu uygulama otizmli çocuklar için uygun ve eğlenceli bir uygulamadır. Eğer etkinlik çizelgenizde bu uygulamayı kullanacaksanız, ipad inizde App Store u açın, arama kutusuna Farm Puzzle yazın. Böyle arandığında ilk çıkan uygulama oluyor fakat Amazing Farm Animal Jigsaw Puzzle For Kids and Toddlers başlığı altında yer alıyor. Yukarıda açıklanan şekilde yanındaki kutuya tıklayarak bu ücretsiz uygulamayı indirebilirsiniz. Hala App Store dayken, uygulamanın imgesine tıklayarak onu büyütün (Resim 12) ve etkinlik çizelgenizde kullanmak için ekranın resmini çekin. Ekran resmini, ipad inizin 17

18 orta tuşu ile sağ üst köşesindeki açma/kapama tuşuna aynı anda basarak çekebilirsiniz (Resim 13). Resim 12: App Store da uygulamanın üzerine tıklayarak büyütmek Resim 13: ipad de ekranın resmini çekmek için orta tuşa ve sağ yukarıdaki açma/kapama tuşuna basmak Sonra, ipad inizin masaüstünden Fotoğrafları açın. Çektiğiniz ekran resmini seçin, sağ üstte Düzenle ye tıklayın. Altta çıkan çubukta en sağda yer alan Kırp ı seçin. Parmaklarınızı kullanarak ekrandaki resmi büyütün ve sadece ikonu, arkasındaki yazılardan arınmış bir şekilde kırpma karesinin içine yerleştirin (Resim 14). Sağ üstteki Kırp a tıklayın, sonra da yine sağ üstte çıkan Kaydet e tıklayın. Böylece, etkinlik çizelgenizde kullanmak için yapboz uygulamasının ipad inizin masaüstünde yer aldığı şekliyle resmini kaydetmiş olacaksınız (Resim 15). 18

19 Resim 14: Çekilen ekran resminin istenilen bir kısmını kırpmak Resim 15: Etkinlik çizelgesinde kullanılmak için yapboz uygulamasının ipad masaüstünde gözüken uygulama resmi 11. Eğer çizelgenizde bu yapboz uygulamasını değil gerçek yapboz kullanacaksanız, ipad inizin kamerası ile kullanacağınız yapbozun kutusunun tek renk bir arka plan üzerinde resmini çekin. 12. Seçtiğimiz ikinci etkinlik, boyama. ipad inizdeki kamerayı kullanarak tek renk bir arka plan üzerinde bir kaç tane pastel boyanın resmini çekin. 13. Üçüncü etkinliğimiz, resimli bir kitaba bakma. ipad inizdeki kamerayla kullanacağınız kitabın tek renk bir arka plan üzerinde resmini çekin. 14. Dördüncü etkinlik, havaya fırlatılmayı isteme. Başka birinden ipad inizin kamerasıyla çocuğunuzu havaya fırlatırken resminizi çekmesini rica edin. 15. Etkinlik çizelgesi, çocuğunuzun sevdiği bir yiyecekle bitiyor. ipad inizi kullanarak çocuğunuzun sevdiği bir yiyeceğin resmini çekin. 19

20 16. Visual Cue uygulamasını açın ve ana sayfaya gidin (Home). Alt çubuğun ortasında yer alan Images imgesine tıklayın (Resim 16). Resim 16: Visual Cue uygulamasının ana sayfasından Images ı seçmek 17. Image Library yani Resim Kütüphanesinde en üstteki çubuğun solunda yer alan Edit (Düzenle) tuşuna basın. Sonra oluşan ekranda, listenin en sonunda yeşil artı imgesi ve Add New Item yazan yere tıklayın. Sonra üst çubuğun solundaki Done (Bitti) tuşuna basın. 18. Listenin en altına sizin eklediğiniz New Image a tıklayın. Açılan bir sonraki ekranda, en üstteki çubuğun en sağında yer alan kamera imgesine tıklayın. Açılan pencereden From Photo Library (Fotoğraf Kütüphanesi nden) seçeneğine tıklayın. Kütüphanenizdeki resimlere erişmek için sizden izin isteyecektir, Allow (izin ver) i seçerek buna olanak sağlayın. 19. Açılan pencereden Camera Roll yani resimlerinizin bulunduğu albümü seçin. İlk etkinliğimiz yapboz olduğu için, ya ipad deki yapboz uygulamasının düzenleyip kaydettiğimiz resmini, ya da gerçek oynanacak yapbozun ipad ile çekilmiş resmini seçin. 20. Sol üstteki Image Library yazan, sola doğru çıkan oka tıklayarak Resim Kütüphanesine geri dönün. Yukarıdaki adımları tekrarlayarak (Sol üstteki Edit e basıp alta yeni bir ekleme yapmak ve Done a basmak, sonra New Image in üzerine tıklayarak sağ üstteki kamera imgesinden oraya konulacak etkinliğin resmini seçmek) çizelgeye yerleştireceğiniz tüm etkinliklerin resimlerini Visual Cue uygulamasının kütüphanesine ekleyin. 21. Eğer bilgisayarınızda olan resimlerden eklemek istediğiniz varsa, ipad inizi bilgisayarınıza bağlayıp, itunes da beliren ipad inize o resimleri taşıyabilir, veya o resimleri kendinize e- mail ile göndererek ipad den e- maili açıp kaydedebilirsiniz. 22. Visual Cue uygulamasına çizelgede kullanacağınız resimleri eklerken, resimlerin üzerine ses kaydı da koyabilirsiniz. Fotoğraflarınızdan kullanacağınız resmi seçtikten sonra, sağ altta bulunan Record (Kaydet) tuşuna tıklayın ve etkinliğin ne 20

21 olduğunu söylerken sesinizi kaydedin. Mesela, yapboz resminin üzerine yapboz oyna diye kaydedebilirsiniz. Çocuğunuz etkinlik çizelgesinde yapboz resminin üzerine tıkladığında, bu ses kaydını duyacaktır. 23. Bunları bitirdikten sonra, Visual Cue uygulamasının ana ekranına (Home) geri dönün ve Visual Scheduler i seçin. Yarattığınız bu ilk çizelgeyi seçmek için, çizelgeye verdiğiniz ismin (İlk Çizelge vb.) yer aldığı dosya imgesine tıklayın. Sonra, sol üstteki Edit (Düzenle) tuşuna basın. Listenin en altında çıkan yeşil artı ile Add New Item yazan satıra tıklayın ve uygulamanın kütüphanesine koyduğunuz resimleri, çizelgede çocuğunuzun karşısına çıkmasını istediğiniz sırada ekleyin. 24. Resimlerin yanında çıkan ortasında çizgi olan kırmızı imgelere tıklayıp, sağda kırmızı kutuda beliren Delete i seçerek o resimleri çizelgenizden silebilirsiniz. Uygulamada kendiliğinden yer alan resimleri bu şekilde silebilir, sırasını beğenmediğiniz bir resmi silip sonradan en alta yeniden ekleyebilirsiniz (Resim 17). Resim 17: Etkinlik çizelgenizde yer alacak resimleri ekleme ve çıkarma 25. İlk çizelgeniz şimdi hazır! Visual Cue uygulamasının ana sayfasını (Home) açın, Visual Scheduler i seçin. Alt çubuktaki okları kullanarak ilk sayfaya geri gidin. Çocuğunuza göstermeden önce siz bu çizelgeyi kullanmayı deneyin. Ses kaydı olan bir resme tıkladığınızda kaydettiğiniz sesi dinleyebilirsiniz. Bir sonraki resme geçmek için ise ekranı parmağınızla sağdan sola kaydırmanız yeterli olacaktır. 21

22 Kutu 4. Etkinlik çizelgesinde resimlerden kelimelere geçiş yapmak (McClannahan ve Krantz in kitabından uyarlanmıştır) Çocuğunuz temel okuma becerilerini öğrendikten sonra etkinlik çizelgenizdeki resimlere kelimeler ekleyebilirsiniz. Resimleri gittikçe ufaltarak veya silikleştirerek, çocuğunuzu yavaş yavaş etkinliklerin sadece kelimelerle ifade edildiği bir çizelgeye geçirebilirsiniz. Çocuğunuz bu ilk çizelgesini kullanmayı öğrendikten sonra resimlere sözcük eklemek istiyorsanız, bunu bilgisayarınızda yapıp ipad inize aktarabilirsiniz. İnternetten bulduğunuz veya İpad inizin ya da bilgisayarınızın kamerasıyla çektiğiniz bir resmi PowerPoint e koyun. ipad den bilgisayara aktarmak için e- mail veya bağlantı kablosuyla transfer yapabilirsiniz. PowerPoint te bu resmin altına metin ekleyin (Resim 18). Resim 18: PowerPoint te resim ve metin oluşturma Sonra bunu ya resim olarak kaydedin ya da Apple ürünleri kullanıyorsanız Shift, Command ve 4 e aynı anda basarak ekranın resmini çekin. Böylece metinli fotoğrafınızı resim formatında kaydedebilir ve rahatlıkla etkinlik çizelgenize ekleyebilirsiniz (Resim 19). 22

23 Resim 19: Daha ileri seviyede bir etkinlik çizelgesinde kullanılmak üzere hazırlanmış yazılı resim Çocuğunuz resimler ve metinlerin birlikte yer aldığı etkinlik çizelgesini kullanmayı öğrendikten sonra, resimlerin boyunu küçülterek veya silikleştirerek yazıları daha belirgin hale getirebilir ve böylece aşamalı olarak etkinlik çizelgesinde sadece kelime kullanmaya doğru gidebilirsiniz. Yukarıda anlatılan süreç sizin için çok zahmetli olacaksa, aşağıda anlatılan Story Creator uygulamasını kullanarak doğrudan çizelgenize metin ekleyebilirsiniz. Ayrıca, tercih ederseniz etkinlik çizelgenizi Keynote uygulamasında da hazırlayabilirsiniz, fakat o uygulama Visual Cue ve Story Creator uygulamaları gibi ücretsiz olmadığından, onu App Store dan satın almanız gerekir. Yukarıda Visual Cue için açıklanan adımları kullanarak bu uygulamada da etkinlik çizelgesi hazırlayabilirsiniz. Story Creator Uygulamasının Kullanımı Çocuğunuz Visual Cue uygulamasında hazırladığınız etkinlik çizelgesini takip etmeyi başarılı bir şekilde öğrendikten sonra, ona Story Creator uygulamasını kullanarak içinde yeni etkinliklerin olduğu bir çizelge hazırlayabilirsiniz. Story Creator uygulaması sayesinde çizelgelerinize yukarıda anlatılan adımları uygulamanıza gerek kalmadan resim ve ses kayıtlarının yanı sıra metin ve video da ekleyebilirsiniz. Bu sebeple, Kutu 4 te anlatılan, resimlerin altına yazı koymaya başladığınız aşamalar için Story Creator çok kullanışlı bir uygulamadır. 1. Öncelikle App Store dan Story Creator uygulamasını ipad inize indirin. 2. Uygulamayı başlattığınızda, alttaki artı (+) işaretine tıklayın ve Add Story i seçin. Ekranda beliren kutuyu kullanarak bu kitaba isim verin, Ali nin Çizelgesi gibi. Sonra kitabın üzerine tıklayıp sayfalarını doldurmaya başlayın (Resim 20). 23

24 Resim 20: Story Creator uygulamasında çizelgenin sayfalarını oluşturmak 3. Resim eklemek için alttaki araç çubuğundaki Kamera imgesini seçin (soldan üçüncü). Bu imgeyi kullanarak video da ekleyebilirsiniz. 4. Tt imgesine (soldan dördüncü) tıklayarak metin ekleyebilirsiniz. 5. Mikrofon imgesine (soldan beşinci) tıklayarak ses kaydı oluşturabilirsiniz. Ses kaydınızı oluşturduktan sonra, birden fazla kelime yazdıysanız, ses kaydının hangi kısmının hangi kelimeye karşılık geldiğini seçerek, her kelime okunduğunda turuncu olarak işaretlenmesini sağlayabilirsiniz (Resim 21). 6. Ortasında artı (+) olan sayfa imgesini seçerek (soldan ikinci) çizelgenize yeni sayfa ekleyebilir, en soldaki çöp imgesini kullanarak da istediğiniz sayfayı silebilirsiniz. Resim 21: Ses kaydını ayrı kelimelere karşılık gelecek şekilde ayarlama 24

25 7. Araç çubuğunu anlatılan şekilde kullanarak Story Creator da etkinlik çizelgesi hazırlayabilirsiniz. Bu çizelgede resimler ve yazıları birlikte kullanabilir, video ve dinlerken kelimeyi işaretleyen ses kayıtlarını da sayfalarınıza ekleyebilirsiniz. Story Creator çizelgesinden örnek bir sayfayı aşağıda bulabilirsiniz (Resim 22). Resim 22: Story Creator da hazırlanan çizelgeden örnek bir sayfa 25

26 Çocuğunuza ipad de Etkinlik Çizelgesi Takip Etmeyi Öğretme Çocuğunuza ilk etkinlik çizelgesini takip etmeyi öğretirken, Kutu 3 te açıklanan adımları kullanın: Kutu 3. Uygulamalı Davranış Analizi İlkelerini Kullanarak Beceri Öğretimi Çocuğunuza herhangi bir beceriyi öğretirken, Uygulamalı Davranış Analizi nin aşağıdaki adımlarından yararlanabilirsiniz: Hedef beceriyi belirleyin Beceriyi basit adımlara bölün Çocuktan becerinin ilk adımını uygulamasını isteyin Çocuk isteneni yapmıyorsa, ipuçları kullanarak onu doğru cevaba yönlendirin Doğru cevap hala verilmediyse, elle yönlendirerek çocuğun doğru hareketi yapmasını sağlayın ve yanlış bir hareket yapmasını engelleyin Doğru cevabın hemen ardından pekiştireç verin Bu aşamaları becerinin her adımı için tekrarlayın Çocuk daha başarılı oldukça, ipuçlarını ve pekiştireçleri azaltın, pekiştireçleri artık daha zor davranışları doğru şekilde gerçekleştirdiği zaman verin 1. Çocuğunuzun ondan ne beklenildiğini anlayabilmesi için ona bir yönerge verin, Çizelgene başla gibi. 2. Yönergeyi verdikten sonra, çocuğunuzu omuzlarından tutarak ipad e doğru yönlendirin. 3. Elinizi çocuğunuzun elinin üzerine koyarak, ipad deki ilk etkinliği işaret ettirin. 4. Sonra çocuğunuzu etkinliğin gerektirdiği malzemelere yönlendirerek onları almasına yardımcı olun. Eğer yapılacak etkinlik ipad de başka bir oyun oynamaksa, çizelge uygulamasından çıkıp oyunun uygulamasını açmasına elinden tutarak yardım edin. 26

27 5. Çocuğun etkinliği tamamlamasına yardımcı olun. Eğer yapılan etkinlik, çocuğun sahip olduğu bir beceri ise, sadece hata yapmasını engellemek için yardımcı olun. 6. Etkinlik bittiğinde, çocuğunuzu malzemelerini yerine koyması için yönlendirin. 7. Sonra, çocuğunuzu tekrar ipad e yöneltin ve parmağıyla kaydırarak çizelgenin bir sonraki sayfasına geçmesine yardımcı olun. Eğer bu sayfaya ses kaydı eklemişseniz, çocuğunuzun elini kendi eliniz yardımıyla ekrana değdirerek ses kaydını dinletin. 8. İlk etkinlikte olduğu gibi, çocuğunuzun malzemeleri almasına, etkinliği tamamlamasına, malzemeleri yerine koyup tekrar ipad e yönelmesine yardımcı olun. Bu adımları çizelgedeki her etkinlik için tekrar edin. Yani, çizelgedeki her etkinlik için çocuğunuza fiziksel ipuçları vererek ve yönlendirerek: Etkinlik çizelgesine başlamasına veya sonraki sayfaya geçmesine, Ekrandaki resme işaret etmesine, Resimde gösterilen malzemeleri alıp çalışma alanına getirmesine, Etkinliği tamamlamasına, Malzemeleri yerine koymasına, Çizelgeye geri dönerek bir sonraki sayfaya geçmesine yardımcı olun (McClannahan & Krantz, 2010). Not: İlk yönergeyi verdikten sonra, çocuğunuza sözlü başka yardım yapmamanız gerektiğini unutmayın. Çocuğunuza vereceğiniz sözlü ipuçları etkinliğin bir parçası haline gelebilir ve böylece çocuğunuzun dışarıdan gelen talimatlardan bağımsız bir şekilde etkinlik çizelgesini takip etmesini engelleyebilir. Ödüller (McClannahan & Krantz in kitabından uyarlanmıştır) Çocuğunuza etkinlik çizelgesi takip etmeyi öğretirken sık sık ödül verin. Çocuğunuza yiyecek veya içecek ödülü verirken arkasında durun ve uzanarak ödülü ağzına yerleştirin. Çocuğunuz istenilen davranışı sergiledikten hemen sonra ödülü verin ki, ödülün doğru davranış için verildiğini anlayabilsin ve böylece bu hareketi gelecekte tekrarlama ihtimali artsın. 27

28 Eğer çocuğunuz geç veya hatalı tepki veriyor, yönlendirmelerinize direnç gösteriyor, sinirleniyor veya stereotipik davranışlarda bulunuyorsa ödül vermeyin. Yani, çocuğunuzun tekrarlamasını istemediğiniz hareketlerini ödüllendirmeyin. Çocuğunuzu yoğun bir şekilde ödüllendirerek başlayın. Çocuğunuz etkinlik çizelgesi takip etmenin bazı adımlarını kendi başına yapabiliyor hale geldiğinde, onu daha karmaşık hareketler için ödüllendirmeye başlayın. Çocuğunuzun arkasında durarak onu dikkatli bir şekilde takip edin ki, herhangi bir hata yapacağını hissettiğiniz anda buna fırsat vermeden hemen müdahale edebilin. Çocuğunuz ile çizelgesi ya da malzemelerinin arasına girmeyin. Çocuğunuzun önünde durmayın. Stereotipik hareketler yapmaya başlarsa, çocuğunuzu hemen etkinlik çizelgesine yönlendirin. Çocuğunuz bu becerileri kazanmaya başladıkça, elle yönlendirmeleri azaltın ve fiziksel olarak daha geriye çekilerek çocuğunuzu, aranızdaki mesafeyi arttırarak izlemeye devam edin. Veri Toplama Her haftanın veya iki haftanın sonunda veri toplayarak çocuğunuzun öğrenimini takip etmek son derece önemlidir. Bu veriler, çocuğunuzun hangi alanlarda zorlandığını anlamanıza ve tepkilerini incelemenize olanak sağlar. Her yeni çizelgeye başlamadan önce çocuğunuzun öğrenim öncesi becerilerini test ederseniz, öğrenim gerçekleştikten sonra topladığınız verileri ilk verilerle karşılaştırarak öğrenimin ne kadar başarılı olduğunu görebilirsiniz. Çocuğunuza Çizelgene başla yönergesi verip başka hiç bir yardımda bulunmayın ve çizelgeyi takip etme becerisini gözlemleyin. Tablo 2 de örnek veri formlarını bulabilirsiniz. 28

29 1. etkinlik Sayfayı sürükler Resme yada yazıya işaret eder Malzemeleri masaya getirir Etkinliği tamamlar Malzemeleri yerine koyar ipad çizelgesine geri döner 2. etkinlik 3. etkinlik 4. etkinlik 5. etkinlik 1. etkinlik Sayfayı sürükler Dokunur ve ses kaydını dinler Yazıya dokunmadan gösterir Etkinlik kutusunun üstündeki yazıyı işaret eder Malzeme leri alır Etkinliği tamamlar Malzemele ri yerine koyar ipad çizelgesine geri döner 2. etkinlik 3. etkinlik 4. etkinlik 5. etkinlik Tablo 2: Tohum Otizm Okulu ndan çizelge takip becerisini ölçmek için örnek veri formları Çocuğunuzun doğru olarak tamamladığı her adıma (+), tamamlayamadığı her adıma ise (- ) koyun. Doldurulmuş veri formunuz Resim 23 teki gibi gözükecektir. Resim 23: Tohum Otizm Okulu ndan doldurulmuş bir veri formu örneği 29

30 Veri formunu doldurduktan sonra, çocuğunuzun kaç tane artı aldığını sayın ve toplam fırsat sayısını hesaplayın. Toplam fırsat sayısı, tablonuzdaki boş kutucuk sayısı kadardır, Resim 23 teki örnekte 5 x 9 yani 45 tir. Toplam işaretlenen artı sayısı ise 41 dir. Toplam artı sayısını toplam fırsat sayısına bölüp 100 ile çarptığınızda çocuğunuzun performansının yüzdelik halindeki değerine ulaşabilirsiniz. Bu örnekte 41 / 45 = 0.91, 0.91 x 100 = 91. Yani bu örnekteki çocuğun performansı, yüzde 91 doğru cevap vermektir. Her hazırladığınız etkinlik çizelgesi için, önce hiç bir öğretim yapmadan çocuğunuza Çizelgene başla yönergesini verip sizden hiç yardım almadan ne yapacağını izleyerek Ön Test ini alın ve onun yüzde puanını bulun. Öğretime başladıktan sonra, her haftanın ya da iki haftanın sonunda aynı şekilde sadece yönerge verip yardım etmeden verilerinizi toplayın ve onların da yüzde puanını alın. Çocuğunuzun performansını takip edebilmek için, bu yüzdelik puanları grafik haline getirin. Çizgili grafik kağıdının x eksenine (yatay eksen) tarihleri yazın, y eksenine (dikey eksen) 0 dan 100 e kadar onar onar artacak şekilde puanları yazın. Her veri topladığınızda, o tarihe karşılık gelen çizgiye çocuğunuzun puanını işaretleyin. Noktaları birleştirince ortaya çıkan grafiğin doğrultusuna bakarak çocuğunuzun gelişimini takip edin (Resim 24). Resim 24: Tohum Otizm Okulu ndan örnek performans çizelgesi Çocuğunuz arka arkaya birkaç testte, sizin yardımınız olmadan yüzde 80 ile 100 arası puan aldığında, yeni bir etkinlik çizelgesi hazırlayabilir ve daha ileri seviyede etkinliklere yer verebilirsiniz. 30

31 Çocuğunuz resimli etkinlik çizelgelerini rahat bir şekilde takip edebiliyor duruma geldiğinde, çizelgenizde kelimeler kullanmaya başlayabilirsiniz. Önce hem resim hem kelimeyi birlikte kullanabilir (Resim 25), çocuğunuz buna alıştıkça sadece kelimeye geçebilirsiniz (Resim 26). Resim 25: Altta hem resim hem kelimenin birlikte kullanılması, üstte sadece kelimeye geçiş Resim 26: Etkinlik çizelgesinde sadece kelimelere geçiş Çocuğunuz büyük fontlarla yazılmış yazıları etkinlik kutusunun üstünde yazan kelimeyle eşleştirmeyi başarıyla öğrendiğinde, yavaş yavaş yazının fontunu küçülterek onu kitaplarda ve gazetelerde kullanılan küçük fontları okumaya alıştırabilirsiniz (Resim 27). Resim 27: Kelimelerin fontunu aşamalı olarak küçültme 31

32 Bu rehberde anlatılanların işinize yarayacağını umuyoruz. Son bir hatırlatma olarak şunu tekrar belirtmek istiyoruz ki, çocuğunuza ipad de etkinlik çizelgesi takip etmeyi öğretmenin amacı, sizden bir talimat gelmeden, çocuğunuzun ipad ile sürekli iletişimini sağlayabilmektir. Böylece, siz onun başında durmadığınız durumlarda bile, sırf ipad deki yönlendirmelerle çocuğunuzun çizelgeyi takip edebilecek duruma gelmesini hedefliyoruz. Bu sebepten, çocuğunuzu ipad çizelgesini takip etmesi için elle yönlendirirken, ona sözlü yönerge vermemeye özellikle dikkat edin. Doğru yaptığı her küçük adım için onu arkasından uzanarak anında ödüllendirin. Doğru hareketleri arttıkça, ödüllendirme sıklığını azaltarak çocuğunuzu daha karmaşık davranışlar için ödüllendirmeye başlayın, ta ki kendi başına ipad çizelgesini takip etmek onun için bir alışkanlık haline gelene kadar. Kaynakça Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2007). Applied Behavior Analysis (2 nd ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson. Higbee, T. S., & Reagon, K. A. (2005). Activity schedules for promoting independent play in children with autism, Utah State University. McClannahan, L. E., & Krantz, P. J. (2010). Activity schedules for children with autism: Teaching independent behavior. (2 nd ed.). Bethesda, MD: Woodbine House, Inc. Shah, N. (2011). Special education pupils find learning tool in ipad applications. Education Week, 30(22). Stromer, R., Kimball, J. W., Kinney, E. M., & Taylor, B. A. (2006). Activity schedules, computer technology, and teaching children with autism spectrum disorders. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 21(1), Venkatesh, S., Greenhill, S., Phung, D., Adams, B., & Duong, T. (2012). Pervasive multimedia for autism intervention. Pervasive and Mobile Computing, 8(6), Yee, H. S. S. (2012). Mobile technology for children with autism spectrum disorder: Major trends and issues. E-Learning, E-Management and E-Services (IS3e), 2012 IEEE Symposium, ISBN: