Transkript

1 KİMYASAL MADDE VE ÜRÜNLERİN İMALATI Hazırlayan Fulya BAYRAKTAR Kıdemli Uzman

2 332

3 1. SEKTÖRÜN TANIMI Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 24 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında üçlü düzeyde 3 alt sektör, dörtlü düzeyde ise 9 alt sektör bulunmakta olup bu sektörler aşağıdaki gibidir: 241 Ana kimyasal maddelerin imalatı 2411 Ana kimyasal maddelerin imalatı (Kimyasal gübre ve azotlu bileşikler hariç) 2412 Kimyasal gübre ve azotlu bileşiklerin imalatı 2413 Sentetik kauçuk ve plastik hammaddelerinin imalatı 242 Diğer kimyasal ürünlerin imalatı 2421 Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı 2422 Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı 2423 Eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünlerin imalatı 2424 Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri; parfüm, kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı 2429 Başka yerde sınıflandırılmamış kimyasal ürünlerin imalatı 243 Suni elyaf İmalatı 2430 Suni elyaf İmalatı Sektör, NACE REV sınıflandırmasına göre ise aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır: 241 Ana kimyasal maddelerin imalatı 2411 Sanayi gazları imalatı 2412 Boya ve pigment imalatı 2413 Diğer inorganik ana kimyasal maddelerin imalatı 2414 Diğer organik ana kimyasal maddelerin imalatı 2415 Kimyasal gübre ve azot bileşiklerin imalatı 2416 Plastik hammaddelerinin imalatı 2417 Sentetik kauçuk hammaddelerinin imalatı 242 Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı 2420 Pestisit (haşarat ilacı) ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı 333

4 243 Boya, vernik benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı 2430 Boya, vernik benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı 244 Eczacılık ürünlerinin, tıbbi kimyasalların ve botanik ürünlerinin imalatı 2441 Temel eczacılık ürünleri imalatı 2442 Farmasötik preparat imalatı 245 Sabun ve deterjan, temizlik ve cilalama maddeleri; parfüm, kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı 2451 Sabun ve deterjan ile temizlik ve cilalama maddeleri imalatı 2452 Parfüm ile kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı 246 Diğer kimyasal ürünlerin imalatı 2461 Patlayıcı madde imalatı 2462 Tutkal ve jelatin imalatı 2463 Uçucu yağların imalatı 2464 Fotoğrafçılıkta kullanılan kimyasal maddelerin imalatı 2465 Kaset, bant vb. kayıt gereçlerinin imalatı (kaydedilmemiş) 2466 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı 247 Suni elyaf imalatı 2470 Suni elyaf imalatı 334

5 2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe faaliyet gösteren firmaların önemli bir bölümü İstanbul bölgesinde bulunmaktadır. İstatistiki Bölge Sınıflandırması Düzey 2 ye göre (devlet sektörünün tamamı ile özel sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre), Türkiye genelinde 24 no lu sektörde faaliyet gösteren firma sayısı 439 olup imalat sanayii genelindeki firma sayısının 3,9 unu oluşturmaktadır. Sektör genelinde yer alan 439 adet işyeri sayısının, 39,4 ü İstanbul bölgesinde yer almakta iken, 16,4 ü Kocaeli, 9,6 sı İzmir, 6,8 i Ankara ve 3,6 sı Tekirdağ bölgesinde bulunmaktadır. Söz konusu bu beş Düzey 2 bölgesi, Türkiye genelindeki firma sayısının 75,8 ini kapsamaktadır. Ülke genelinde üç Düzey 2 bölgesinde (Zonguldak, Ağrı ve Şanlıurfa) ise, faaliyet gösteren herhangi bir firma bulunmamaktadır yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun 24,4 ü Kocaeli nde, 19,8 i Adana da, 14,5 i İzmir de, 13,9 u İstanbul bölgesinde, 11,9 u ise Manisa da bulunan firmalara aittir. Sektör genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke geneli imalat sanayii kurulu çevirici güç kapasitesinin 7,5 ini teşkil etmektedir. Sektör genelinde çalışanların sayısı incelendiğinde ise kişi olan sektör ortalama çalışan sayısının, Türkiye geneli imalat sanayiinde çalışan sayısının 5,4 ünü oluşturduğu görülür. Yıllık ortalama çalışan sayısının 37,9 u İstanbul bölgesindeki firmalarda çalışmakta iken, 17 si Kocaeli, 13 ü İzmir, 7,9 u da Adana bölgesindeki firmalarda istihdam edilmektedir yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 4.210,1 milyon YTL olup ülke geneli imalat sanayiinde yaratılan katma değerin 10,3 ünü oluşturmaktadır. Yaratılan katma değerin 39,7 si İstanbul bölgesindeki firmalara ait olup bunu sırasıyla 31,5 ile Kocaeli, 7,7 ile Adana, 7,3 ile İzmir, 3,6 pay ile de Tekirdağ bölgesi izlemektedir. 335

6 Tablo 1: Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma Sayısı Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet Kişi Bg-Hp YTL İstanbul , , , ,7 Tekirdağ 16 3, , , ,6 Balıkesir 10 2, , , ,9 İzmir 42 9, , , ,3 Aydın 11 2, , , ,6 Manisa 12 2, , , ,2 Bursa 18 4, , , ,8 Kocaeli 72 16, , , ,5 Ankara 30 6, , , ,0 Konya 7 1, , , ,0 Antalya 9 2, , , ,6 Adana 12 2, , , ,7 Hatay 2 0, , , ,2 Kırıkkale 6 1, , , ,1 Kayseri 3 0, , , ,1 Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 2 0,5 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Samsun 5 1, , , ,6 Trabzon 2 0,5 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Erzurum 1 0,2 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Malatya 1 0,2 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Van 1 0,2 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Gaziantep 2 0,5 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 2 0,5 0 0,0 0 0,0 0 0,0 TÜRKİYE , , , ,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 336

7 3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe üretim endeksi genel olarak yükselme eğilimi göstermektedir de 100 olan endeks değeri döneminde, 2001 yılı dışında sürekli 100 ün üzerinde gerçekleşmiş, 2006 yılında (üçüncü çeyrek dönem ortalaması itibariyle) ise en yüksek değeri olan 167,3 düzeyine yükselmiştir. Aynı dönemde imalat sanayiine ait genel endeks değeri ise 136,2 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) Yıllar İmalat Sanayii Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim ,0-100,0-100,0-100,0-100, ,1 0,1 100,3 0,3 99,7-0,3 99,9-0,1 105,8 5, ,9-4,2 101,8 1,5 94,0-5,7 102,4 2,5 123,4 16, ,1 6,5 111,0 9,0 94,0 0,0 116,5 13,8 125,5 1, ,4-9,5 97,0-12,6 86,7-7,8 99,0-15,0 116,3-7, ,5 10,9 110,8 14,2 97,9 12,9 115,2 16,4 119,0 2, ,0 9,3 120,5 8,8 99,6 1,7 129,5 12,4 120,4 1, ,7 10,4 139,9 16,1 105,8 6,2 154,6 19,4 137,9 14, ,6 4,8 147,7 5,6 102,2-3,4 170,2 10,1 120,3-12, * 136,2 5,1 167,3 13,3 113,2 10,7 196,1 15,2 118,7-1,4 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0, İmalat Sanayii 337

8 Tablodan da görüldüğü gibi, sektör üretim endeksinde en fazla yükseliş, 242 no lu alt sektör olan, diğer kimyasal ürünler imalatında olmuştur döneminde sektör üretim endeksinde 67,3 oranında bir yükseliş olurken, ana kimyasal maddeler imalatında 13,2, diğer kimyasal ürünler imalatında 96,1 ve suni elyaf imalatında ise 18,7 oranında bir yükseliş yaşanmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii üretim endeksinde 36,2 oranında bir artış olmuştur. Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Mayıs 2005 de 168,3 e kadar yükselen sektör üretim endeksinin, Ocak 2006 da 126,7 ye kadar düştüğü, Mart 2006 da ise en yüksek düzeyi olan 191,1 e yükseldiği dikkat çekmektedir. Ocak 2005 ile Temmuz 2006 arasında endeks değeri aylık bazda en fazla düşüş Ocak 2006 da (14,5) gerçekleşmiş, en fazla yükseliş ise Şubat 2006 da (26,3) gerçekleşmiştir. Aylar itibarıyla sektör endeksindeki yükseliş ve düşüşler, oranları farklı olabilmekle birlikte, imalat sanayiindeki aylık değişimlerle uyumludur. Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim Değeri Ağırlıklı, Aylık) Aylar İmalat Sanayii Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim 2005/1 116,6-129,0-84,2-147,8-130,8-2005/2 112,1-3,9 128,5-0,4 73,1-13,3 152,0 2,8 128,7-1,6 2005/3 130,1 16,0 157,5 22,6 106,4 45,6 182,9 20,4 125,8-2,3 2005/4 129,3-0,6 161,6 2,6 89,8-15,6 197,5 8,0 116,6-7,3 2005/5 133,6 3,4 168,3 4,1 105,0 16,9 201,7 2,1 114,0-2,3 2005/6 134,1 0,3 155,7-7,5 113,2 7,8 178,1-11,7 118,6 4,0 2005/7 128,8-3,9 144,3-7,3 113,5 0,3 160,0-10,2 122,2 3,1 2005/8 130,2 1,1 147,5 2,3 112,1-1,2 167,1 4,5 109,7-10,2 2005/9 142,6 9,5 154,0 4,4 111,5-0,6 175,6 5,1 124,7 13,6 2005/10 131,3-7,9 133,2-13,5 105,4-5,4 146,1-16,8 123,5-1,0 2005/11 129,2-1,6 144,4 8,4 102,2-3,1 166,3 13,8 111,1-10,1 2005/12 137,0 6,0 148,1 2,6 110,5 8,1 167,8 0,9 117,5 5,8 2006/1 107,4-21,6 126,7-14,5 101,3-8,3 137,7-18,0 125,2 6,6 2006/2 118,5 10,3 160,0 26,3 101,2 0,0 190,5 38,4 113,9-9,1 2006/3 143,0 20,7 191,1 19,4 116,5 15,0 230,9 21,2 123,2 8,2 2006/4 139,0-2,8 186,7-2,3 130,3 11,9 218,7-5,3 118,8-3,5 2006/5 146,2 5,2 187,6 0,5 117,7-9,7 223,7 2,3 134,1 12,8 2006/6 148,8 1,8 189,2 0,8 108,3-8,0 230,4 3,0 131,7-1,8 2006/7 141,1-5,2 157,2-16,9 139,0 28,3 171,3-25,6 104,3-20,8 338

9 Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre değişme) Yedi Aylık Yıllık Temmuz Ortalama İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6,7 24 0,3 9,0 14,2 8,8 16,1 5,6-5,5 9,0 3,7 14, ,3 0,0 12,9 1,7 6,2-3,4 9,1 22,5-6,7 18, ,1 13,8 16,4 12,4 19,4 10,1-10,0 7,1 7,8 15, ,8 1,7 2,3 1,2 14,5-12,8-8,5-14,6-10,8-0, Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler yılları arasında, kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe kapasite kullanım oranı (KKO) civarında seyretmiştir. Sektör genelinde gerçekleşen bu KKO lar, imalat sanayii genelinde gerçekleşen KKO larına çok yakın düzeylerdedir. 339

10 Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) Yıllar İmalat Sanayii ,8 80,6 88,4 66,2 92, ,8 83,8 87,0 71,5 93, ,2 80,1 84,6 73,2 88, ,0 74,1 74,9 70,0 84, ,4 76,9 81,9 70,4 81, ,6 77,7 79,9 74,4 84, ,9 73,0 75,2 69,6 81, ,6 79,8 84,6 73,7 86, ,0 81,0 85,6 75,2 85, ,4 79,7 84,6 73,9 85, ,5 80,1 86,3 74,4 81, ,4 77,3 83,5 72,0 79, ,9 78,2 82,5 74,2 82, ,9 72,1 78,1 66,0 80, ,4 76,9 86,2 68,2 86, ,4 76,9 84,1 67,8 84, ,3 79,4 87,0 71,1 90, ,3 75,1 78,0 73,2 77, * 80,6 77,2 84,7 73,3 82,3 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde ise, sektörde en yüksek KKO ları 243 kodlu suni elyaf imalatında gerçekleşmiştir. Bu sektördeki kapasite kullanımı, hemen hemen tüm yıllar itibarıyla imalat sanayii genelinden ve sektör genelinden yüksek olduğu gibi, birkaç yıl hariç, diğer alt sektörlerdeki KKO larından da daha yüksek düzeyde bulunmaktadır. Sektör üretiminden en yüksek pay alan diğer kimyasal ürünler imalatında gerçekleşen KKO ları ise, yıllar itibarıyla gerek imalat sanayii, gerekse sektör ortalamalarının altında gerçekleşirken, diğer alt sektörlerin KKO larının da altında kalmıştır. 340

11 GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) İmalat Sanayii Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim Değeri Ağırlıklı, ) Aylar İmalat Sanayii Ocak ,6 69,8 63,5 71,5 78,7 Şubat ,1 65,1 52,5 72,1 62,3 Mart ,5 75,8 73,4 76,1 80,2 Nisan ,8 70,9 63,7 72,0 83,7 Mayıs ,3 78,8 87,3 75,5 73,7 Haziran ,4 78,7 85,6 76,3 73,1 Temmuz ,6 74,6 87,0 68,7 70,9 Ağustos ,8 76,5 85,2 72,4 72,8 Eylül ,7 79,8 85,0 76,1 86,6 Ekim ,3 78,8 84,8 74,8 85,3 Kasım ,9 76,2 82,7 72,4 80,0 Aralık ,7 76,1 85,1 70,7 80,4 Ocak ,4 73,8 80,3 69,2 85,7 Şubat ,2 76,3 84,0 71,2 86,4 Mart ,7 79,7 86,5 76,1 81,2 Nisan ,3 80,5 89,6 76,6 79,8 Mayıs ,6 80,8 86,6 77,8 85,8 Haziran ,1 78,7 83,2 76,1 82,9 Temmuz ,2 72,6 84,9 65,7 76,9 341

12 Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe KKO 69,8 iken, Mayıs 2006 da 80,8 e kadar yükselmiş, Temmuz 2006 itibarıyla da 72,6 düzeyinde gerçekleşmiştir yılı ortalama KKO 75,1 düzeyinde iken, 2006 yılının yedi aylık döneminde ortalama KKO 77,5 olmuştur. İmalat sanayii genelinde ise Ocak 2005 de 76,6 olan KKO nın, Eylül 2005 de 82,7 seviyesine yükseldiği görülürken, 2005 yılı genelinde imalat sanayii genelinde ortalama KKO nın 80,3, 2006 yedi aylık dönemde ise 80,5 oranında gerçekleştiği dikkati çekmektedir. GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, ) Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii 3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam milyon YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş olup bu üretim değerinin 65,3 lük bölümünü diğer kimya ürünleri imalatı oluştururken, 26,4 lük kısmını ana kimyasal maddeler ve 8,3 lük kısmını da suni elyaf imalatı teşkil etmektedir yılları arasında, sektör genelinde üretilen ürünlerin üretim değerinin Türkiye imalat sanayii geneli içindeki payı incelendiğinde, 24 no lu sektörün ülke imalat sanayii üretimi içindeki payının 8-12 arasında olduğu görülürken, bu payın zaman içinde azaldığı dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 de imalat sanayii üretim değeri içinde 24 no lu sektörün payı 11,4 iken bu pay, 2002 de 9,8 e düşmüş, bu yıldan sonra da azalmaya devam ederek 2006 da 9,4 düzeyine gerilemiştir. 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 342

13 Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL * (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. Üretim değeri dolar bazında değerlendirildiğinde, yıllar itibarıyla sektördeki üretim artış ve azalış trendlerinin, imalat sanayii geneliyle paralellik gösterdiği görülmektedir. Ancak, döneminde imalat sanayii genelinde toplam üretim 3,9 oranında azalırken, kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründeki üretim 71,2 oranında artmıştır. Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD ve Yüzde Değişim) Yıllar Milyon USD Değişim Milyon USD Değişim Milyon USD Değişim Milyon USD Değişim , , ,1-8, , , , ,1-14, , , , ,1 16, , , , ,4-18, , , , ,9 15, , , , ,1 18, , , , ,0 33, , , , ,8 7, , , * , (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 343

14 Üretim değerindeki artış alt sektörler itibariyle incelendiğinde ise, dolar bazında tüm alt sektörlerde bir üretim artışı olduğu, ancak üretim artışının özellikle diğer kimyasal ürünler üretiminde gerçekleştiği görülmektedir döneminde diğer kimyasal ürünler 92,5 gibi oldukça yüksek bir oranda artarken, ana kimyasal maddeler sektöründeki üretim artışı 43,4 ve suni elyaf imalatı üretimindeki artış oranı da 36,5 olmuştur. 4. DIŞ TİCARET DURUMU Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe, 1995 yılı itibariyle milyon USD olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat + ihracat) yıllar itibariyle artış göstererek 2005 yılında milyon USD düzeyine yükselmiştir. Sektörün dış ticaret hacmi döneminde 184 oranında artış göstermekle diğer kimyasal ürünler dış ticareti, incelenen dönemde 263 gibi daha yüksek bir oranda artış göstererek milyon USD dan milyon USD seviyesine çıkmıştır. Sektörde ikinci en yüksek artış ise ana kimyasal maddeler dış ticaretinde yaşanmış ve 1995 yılında milyon USD olan dış ticaret, döneminde 158 oranında artarak milyon USD düzeyine yükselmiştir. Tablo 9: Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi Yıllar Bin USD Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir yılı itibariyle toplam milyon USD olan dış ticaret hacminin yarıdan fazla kısmını (54 ünü) ana kimyasal maddeler oluştururken, 37 sini diğer kimyasal ürünler, yaklaşık 9 unu da suni elyaf imalatı alt sektörü oluşturmaktadır yılı itibarıyla, sektör dış ticaret hacmi, imalat sanayii dış ticaret hacminden 12,4 oranında pay almış bulunmaktadır. 344

15 4.1. İhracattaki Gelişmeler Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle milyon USD düzeyinde bir ihracat gerçeklemiş olup bunun 47,5 ini diğer kimyasal ürünler, 33,3 ünü ana kimyasal maddeler ve 19,2 sini de suni elyaf alt sektörü oluşturmaktadır döneminde sektör genelinde ihracat değeri 144 oranında bir artış gösterirken, aynı dönemde diğer kimyasal ürünler ihracatı 193, ana kimyasal maddeler ihracatı 113, suni elyaf ihracatı ise 108 oranında artış göstermiştir. Tablo 10: Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Sektörü İhracatı Yıllar Bin USD Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT 3,000,000 2,500,000 2,000,000 1,500,000 1,000, ,

16 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektörünün toplam ihracatımız ve imalat sanayii ihracatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ihracat değerinin gerek toplam ihracat içindeki payının gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payının sürekli olarak azalış gösterdiği dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 de toplam ihracat içinde 5,34 olan sektör ihracatının payı 2005 de 3,83 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ihracatı içinde 6,0 olan payı da 4,09 düzeyine inmiştir. Aynı şekilde döneminde, alt sektörlere ait ihracat değerlerinin gerek toplam ihracatımız içinde gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payı devamlı şekilde azalış göstermiştir. Tablo 11: Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Sektörü İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı () Yıllar ,34 6,00 2,03 2,28 2,10 2,36 1,20 1, ,36 6,06 1,63 1,84 2,72 3,08 1,01 1, ,19 5,84 1,50 1,69 2,77 3,13 0,92 1, ,74 5,31 1,45 1,63 2,51 2,81 0,78 0, ,64 5,15 1,64 1,81 2,11 2,34 0,90 1, ,03 5,48 1,63 1,77 2,17 2,36 1,23 1, ,72 5,14 1,62 1,76 1,98 2,15 1,12 1, ,38 4,69 1,54 1,64 1,94 2,07 0,91 0, ,08 4,34 1,29 1,38 1,93 2,06 0,85 0, ,05 4,29 1,38 1,46 1,80 1,91 0,87 0, ,83 4,09 1,27 1,36 1,82 1,94 0,74 0, * 3,96 4,21 1,46 1,55 1,82 1,93 0,68 0,72 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ihracat içindeki yüzde pay (2): İmalat sanayi ihracatı içindeki yüzde pay 4.2. İthalattaki Gelişmeler Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe ithalat miktarları ihracata oranla daha yüksek seviyelerdedir yılı itibariyle, sektörde milyon USD düzeyinde bir ithalat yapılmış olup bunun 57,1 i ana kimyasal maddeler, 35,6 sı diğer kimyasal ürünler, 7,3 ü de suni elyaf imalatı sektörlerinde gerçekleşmiştir. Sektörde, 1995 yılında milyon USD olan ithalat, döneminde 192 oranında artış göstermesine rağmen, artış oranı diğer kimyasal ürünler sektöründe 283 gibi oldukça yüksek bir oranda olurken, ana kimyasal maddeler sektöründe 164 olarak gerçekleşmiştir. 346

17 Tablo 12: Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Sektörü İthalatı Yıllar Bin USD Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT 20,000,000 18,000,000 16,000,000 14,000,000 12,000,000 10,000,000 8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000, Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektörünün toplam ithalatımız ve imalat sanayii ithalatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ithalat değerinin gerek toplam ithalat içindeki payının gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payının az da olsa bir düşüş kaydettiği dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 de toplam ithalat içinde 16,73 olan sektör ithalatının payı 2005 de 14,94 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ithalatı içinde 20,92 olan payı da 18,52 düzeyine inmiştir döneminde, alt sektörlerden diğer kimyasal ürünler sektörüne ait ithalat değerlerinin gerek toplam ithalat içinde gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payı bir miktar yükseliş gösterirken, diğer alt sektörlerin payı azalış göstermiştir. Toplam ithalat ve imalat sanayii ithalatı içerisinde yıllar itibarıyla en yüksek paylara sahip 347

18 olan alt sektör ise ana kimyasal maddeler sektörüdür yılında toplam ithalattan 10,57 ve imalat sanayii ithalatından 13,22 oranında pay alan ana kimyasal maddeler sektörü, 2005 yılında bu paylarını bir miktar azaltarak sırasıyla 8,04 ve 10,18 düzeylerine düşürse de, yine de ithalattan en yüksek pay alan alt sektör konumunu korumuştur. Tablo 13: Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı () Yıllar ,73 20,92 10,57 13,22 4,55 5,69 1,61 2, ,66 18,17 8,72 10,81 4,54 5,63 1,40 1, ,73 17,97 8,46 10,32 4,84 5,90 1,43 1, ,67 18,44 8,61 10,13 5,55 6,53 1,51 1, ,83 20,17 8,93 10,70 6,44 7,72 1,46 1, ,83 18,29 8,26 10,18 5,25 6,48 1,32 1, ,37 20,73 8,35 10,57 6,56 8,31 1,46 1, ,80 20,93 8,60 10,72 6,49 8,08 1,71 2, ,21 20,18 8,53 10,62 6,26 7,80 1,41 1, ,52 18,81 8,50 10,31 5,83 7,07 1,19 1, ,94 18,52 8,52 10,57 5,32 6,60 1,09 1, * 14,06 17,81 8,04 10,18 5,01 6,34 1,01 1,29 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ithalat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ithalatı içindeki yüzde pay 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektöründe dış ticaret dengesi, Türkiye nin aleyhine gelişim göstermektedir yılı itibariyle sektör genelinde milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı söz konusu iken, bu açık, 2003 te milyon USD, 2005 te ise milyon USD seviyesine yükselmiştir yılında 19,3 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı (ihracat/ithalat), 2003 yılında 17,1 düzeyine, 2005 yılında ise 16,1 e düşmüştür. 348

19 Tablo 14: Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Sektöründe Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı Yıllar X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 349

20 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, 24 no lu kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektörüne ait değerlerin döneminde devamlı olarak sınır kabul edilen 50 den küçük çıktığı ve hatta 100 ün altında seyrettiği görülmektedir. Bu değerlerle 24 no lu kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektörü, Rekabet Gücü Düşük sektörler arasında yer almaktadır yılları arasında daha da küçülen RCA değerleri, 2006 yılında (7 ay itibarıyla) bir miktar yükselme göstermiştir. 24 no lu kimyasal madde ve ürünlerin imalatı sektörü, dönemine ait ortalama RCA değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde 20 nci en yüksek RCA değerine sahiptir. Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında ise, dönemi itibariyle sadece 243 no lu suni elyaf imalatı sektöründe RCA değerleri genellikle 50 den yüksek olup (bazı yıllar hariç), bu alt sektör Rekabet Gücü Sınırda olan sektörler arasında yer almaktadır. 241 no lu ana kimyasal maddeler alt sektörü ve 242 no lu diğer kimyasal ürünler alt sektörü, tüm yıllar boyunca 50 den küçük olup her iki sektör de Rekabet Gücü Düşük sektörler arsında yer almaktadır. 241 no lu sektörün RCA değerleri tüm yılları arasında sürekli 100 den küçük seyrederken, 242 no lu sektörün RCA değerleri özellikle 1999 yılından itibaren daha fazla düşme eğilimine girmiştir. Tablo 15: Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı Sektörü RCA Değerleri RCA Ort. Yıllar ,2-164,9-77,0-29, ,7-168,0-51,4-32, ,3-173,2-55,6-44, ,7-178,1-79,4-66, ,8-169,8-111,7-48, ,1-162,2-88,4-7, ,2-163,9-119,8-26, ,3-172,3-120,9-62, ,0-188,8-117,7-50, ,4-182,1-117,4-31, ,1-190,1-107,3-39, * -126,8-170,5-101,5-40,1 Skoru -122,5-173,7-95,7-39,9 Değer Düşük Düşük Düşük Sınırda Eğilim Azalıyor Azalıyor Azalıyor Sabit RCA Eğilim Sabit Azalıyor Artıyor Sabit (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 350