İCRA VE İFLAS HUKUKU NDA (190, 191, 192) MADDELERİN GÖRÜNÜMÜ

Transkript

1 TC. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MEDENİ USUL-İCRA VE İFLAS HUKUKU ANABİLİM DALI İCRA VE İFLAS HUKUKU NDA (190, 191, 192) MADDELERİN GÖRÜNÜMÜ Tezsiz Yüksek Lisans Bitirme Projesi Derya ŞAHİN ANKARA- 2008

2 TC. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MEDENİ USUL -İCRA VE İFLAS HUKUKU ANABİLİM DALI İCRA VE İFLAS HUKUKU NDA (190, 191, 192) MADDELERİN GÖRÜNÜMÜ Tezsiz Yüksek Lisans Bitirme Projesi Derya ŞAHİN Tez Danışmanı Prof. Dr. Ramazan ASLAN ANKARA- 2008

3 TC. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MEDENİ USUL -İCRA VE İFLAS HUKUKU ANABİLİM DALI TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI BİTİRME PROJESİ İCRA VE İFLAS HUKUKU NDA ( 190, 191, 192). MADDELERİN GÖRÜNÜMÜ Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ramazan ARSLAN Onay Tarihi: Not: İmza:

4 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i BİRİNCİ BÖLÜM MÜFLİSİN TASARRUF İŞLEMLERİNDE İYİNİYET KURALLARININ UYGULANMASI I GENEL OLARAK... 1 II TASARRUF İŞLEMİNİN SUJESİ, TASARRUFA YETKİSİZLİĞİN BAŞLAMA ANI, YETKİSİZLİĞİN KONUSU VE KAPSAMI Tasarruf İşleminin Sujesi Tasarrufa Yetkisizliğin Başlama Anı Tasarruf Yetkisizliğinin Konusu Tasarruf Yetkisizliğinin Kapsamı... 3 III MÜFLİSİN TASARRUF İŞLEMLERİNİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ VE BU KONUDAKİ GÖRÜŞLER... 4 İKİNCİ BÖLÜM I- MÜFLİSİN TASARRUF İŞLEMLERİNDE İYİNİYETİN ETKİSİ Genel Bilgi İİK. m. 191 in İkinci Fıkrasındaki İstisna... 7 a İflasın açılmasından önce borçlu (müflis) tarafından emre yazılı bir senet düzenlenmeli ya da poliçe borçlu (müflis) üzerine keşide edilmeli... 8 b Emre yazılı senet ya da poliçe vadesinde ödenmiş olmalı... 8 c Ödeme, iflasın açılması ile iflasın ilanı arasında yapılmış olmalı... 9 d Borcun müflis tarafından vadesinde ödenmiş olmalı... 9 e Emre yazılı senet ya da poliçe hamili iyiniyetli olmalı... 9 f Ödemenin reddi halinde kendisine ödeme yapılacak hamilin üçüncü kişilere karşı başvuru hakkı bulunmalı... 9 i

5 3 Hükümsüzlüğün Giderilme Yolları Tüzel Kişi Müflisin Tasarruf Yetkisi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İİK 190. MADDE VE İYİNİYETİN GÖRÜNÜMÜ I- İİK m. 190 HÜKMÜNÜN UYGULANABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR II- İFLAS MASASININ SÖZLEŞMEYE GİRMESİ III- İİK MADDE NİN İNCELENMESİ IV- SATILAN MALIN GERİ ALINAMAMASI V- MÜLKİYETİ MUHAFAZA KAYDI İLE SATIŞLAR VI- ALICININ SÖZLEŞMENİN İFA EDİLMEMESİNDEN DOĞAN TAZMİNAT HAKKI DÖRDÜNCÜ BÖLÜM MÜFLİSE YAPILAN ÖDEME I- MADDENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ II- İFLAS MASASINDAKİ GÖRÜNÜM ) İflas Masasının İçeriğine Dahil Olma ) Ödemedeki Saik ) Ödeme Ne Şekilde Yapılmalıdır? ) Ödemenin Masaya Girmesi III- VEKİLE YAPILAN ÖDEME IV- İYİNİYETLİ BORÇLUNUN DURUMU ) İflasın İlanından Önce Müflise Yapılan Ödemede İyiniyetli Borçlunun Korunması a) Borçlumuz İyiniyetli Olacak b) Ödemenin İflasın İlanından Önce Yapılmış Olması c) İflasın İlanından Sonra Müflise Yapılan Ödemede İyiniyetli Borçlunun Korunması BEŞİNCİ BÖLÜM TAŞINMAZLARDA İYİNİYETLE KAZANIM I- TAŞINMAZLARDA İYİNİYETLE KAZANIM VE UYGULANACAK KURALLAR ii

6 1. Genel Olarak Türk Hukuku nda II- TAPU SİCİLİNDE İYİNİYETLE KAZANIMI ÖNLEMEYE YÖNELİK ARAÇLAR İflasın İlanı İflas Kararının Tapu Siciline Şerh Verilmesi TAPU SİCİLİNİN MÜFLİSİN TASARRUF İŞLEMLERİNE KAPATILMASI a. İflas Kararı Tapu Siciline Şerh Verilmişse b. İflas Kararı Tapu Siciline Şerh Verilmemişse ALTINCI BÖLÜM TAŞINIRLARDA İYİNİYETLE KAZANIM I- TAŞINIRLARDA İYİNİYETLE KAZANIMLAR VE UYGULANACAK KURALLAR II- TAŞINIRLARDA İYİNİYETLE KAZANIMI ÖNLEMEYE YÖNELİK ARAÇLAR İflasın İlanı ve İlgili Yerlere Bildirilmesi Masa Konusu Taşınırlara Fiilen El Konulması Masa Konusu Taşınırın Müflis Dışında Bir Kişiden Kazanılması Durumunda Üçüncü Kişilerin İyiniyetine Uygulanacak Kuralın Tespiti SONUÇ VE ÖZET KAYNAKÇA iii

7 BİRİNCİ BÖLÜM MÜFLİSİN TASARRUF İŞLEMLERİNDE İYİNİYET KURALLARININ UYGULANMASI I GENEL OLARAK İflas eden borçlu (müflis), kural olarak medeni haklardan yararlanma ve bu hakları kullanma ehliyetini kaybetmez; iflastan önce olduğu gibi iflas açıldıktan sonra da bu ehliyeti devam eder. Fakat kanun müflisin mal varlığının alacaklılar lehine tasfiyesinden ibaret olan iflasın esas amacının gerçekleştirilebilmesi için müflisin masaya giren malları üzerindeki tasarrufunu alacaklılara karşı hükümsüz saymıştır. Bu sebeple müflisin masaya giren malları bakımından iktidarsızlığını, ehliyetsizlik değil bir yetkisizlik şeklinde anlamak gerekir 1. İflasın amacı, müflisin masaya giren mal ve haklarının tasfiye edilmesi ve tasfiye sonucunda elde edilecek para ile alacakların tatmin edilmesi olduğundan, iflasın açılması ile müflisin masaya giren mal ve hakları üzerindeki tasarruf yetkisi kısıntıya uğrar 2. İflas nedeniyle müflisin masa konusu mal varlığı üzerinden tasarruf yetkisizliği ve buna bağlı olarak müflisin yapmış olduğu tasarruf işlemlerinin hükümsüz kılınmasının amacı masanın azaltılmasının engellenmesi ve bu yolla alacaklıların eşit işleme tabii tutularak alacaklarına mümkün olabilen en yüksek oranda ulaşmalarının sağlanmasıdır 3. 1 BERKİN, N. : İflas Hukuku Dersleri, İstanbul 1960, s KURU,B. /ARSLAN,R. /YILMAZ,E.: İcra ve İflas Hukuku, Ankara 2003, s BAŞÖZEN, A. : Müflisin Tasarruf Yetkisi, Ankara 2005, s.21. 1

8 II TASARRUF İŞLEMİNİN SUJESİ, TASARRUFA YETKİSİZLİĞİN BAŞLAMA ANI, YETKİSİZLİĞİN KONUSU VE KAPSAMI 1 Tasarruf İşleminin Sujesi İİK nın 191. maddesinin 1. fıkrasına göre : Borçlunun iflas açıldıktan sonra masaya ait mallar üzerinde her türlü tasarrufu alacaklılara karşı hükümsüzdür. Maddede yer alan borçlu ifadesinden, iflas eden borçlu yani müflis anlaşılmalıdır. İflasın açılmasıyla borçlu müflis sıfatını alır 4. İflasın açılmasından sonraki tasarruf işlemlerinin hükümsüz olması için müflis tarafından bizzat yapılmış olması şart değildir. Tasarruf işleminin müflisin yasal ya da iradi temsilcisi tarafından yapılması durumunda da İİK 191 uygulama alanı bulacaktır 5. 2 Tasarrufa Yetkisizliğin Başlama Anı Müflisin tasarruf yetkisinin kısıtlanması iflasın açılma anından itibaren başlar. İflasın açılma anını düzenleyen maddeye göre ise (m. 165) iflas hükümle açılır ve bu hükümde iflasın açılma anı gösterilir. Müflisin tasarruflarının alacaklılara karşı hükümsüz sayılabilmesi için tasarrufun iflasın açılmasından sonraki bir dönemde yapılmış olması lazım ve yeterlidir. Bunun için ayrıca iflasın ilan edilmiş olması veya iflas kararının kesinleşmiş olması gerekmez 6. İflas masasına giren mal varlığı üzerinde müflisin yapmış olduğu tasarruf işlemi mahkemenin iflas kararını tefhim ettiği saat ve dakika olarak yazdığı andan sonra yapılmış ise İİK nın 191. maddesine göre hükümsüz sayılacak, bu andan önce yapılmış ise kural olarak hukuki sonuç doğuracaktır. Müflisin tasarruf işlemine yönelik fiilleri iflasın açılmasından önce başlamış, ancak tasarrufa yönelik son fiil iflasın açılmasından sonra sonuçlanmış olduğu durumlarda müflisin tasarrufa 4 TERCAN, E./TERCAN, S.: İcra ve İflas Hukuku, Ankara 2005, s BAŞÖZEN, s KURU, B/ARSLAN, R/YILMAZ,E., s

9 yetkisizliği ve bu nedenle tasarrufun hükümsüzlüğünün uygulanması konusunda belirsizlik olabilir. Bu belirsizliğin giderilmesi için tasarruf işleminin hangi anda yapılmış sayılacağının tespiti gerekir 7. Mesela taşınırlarda iflasın açılmasından önce bir anlaşma olsa dahi zilyetliğin devri iflasın açılmasından sonra olmuşsa, tasarruf hükümsüzdür. 3 Tasarruf Yetkisizliğinin Konusu Borçlunun tasarruf yetkisi sınırlaması, masaya ait mallar üzerindedir. Borçlunun iflası ile iflasın açıldığı anda müflise ait bulunan haczi kabil mallar Türkiye nin neresinde bulunursa bulunsun (ayrıca ister müflisin, isterse bir üçüncü şahsın elinde bulunsun) kanundan ötürü bir masa teşkil eder ve bu masaya ait olur 8. Müflisin tasarruf yetkisi sınırlaması sadece masaya giren mallar üzerindedir. Müflisin masaya girmeyen mesela haczedilmeyen malları ile yabancı memlekette bulunan ve yerel kanunun yabancı bir iflas masasına intikaline izin vermediği gayrimenkulleri üzerindeki tasarruf yetkisi tamdır 9. 4 Tasarruf Yetkisizliğinin Kapsamı İflasın açılmasıyla müflisin sadece tasarruf yetkisi kısıtlanır. Müflisin hükümsüz olan işlemleri bir devri, takas, bir alacaktan feragat gibi tasarruf işlemleridir 10. Buna karşı müflisin borçlandırıcı işlem yapması yasak değildir. Mesela müflis masaya giren bir malı bir başkasına satabilir. Fakat teslim edemez, mülkiyetini devredemez 11. İİK nın 191. maddesi müflisin her türlü tasarrufunu hükümsüz saymaktadır. Her türlü tasarruf ifadesinin içeriğine maddi hukukta teknik anlamıyla tasarruf 7 BAŞÖZEN, s ÜSTÜNDAĞ, S.: İflas Hukuku Dersleri, İstanbul 1975, s BERKİN, s Tasarruf işlemleri ;malvarlığını doğrudan doğruya etkileyen, malvarlığında sarfa yol açan yani malvarlığının aktifini etkileyen işlemlerdir. KILIÇOĞLU, A.: Borçlar Hukuku, Ankara 2004, s KURU, B./ARSLAN, R./YILMAZ, E, s , TERCAN,E./TERCAN, S., s.199 3

10 işlemi, kavramı altında sayılan devir sınırlama, kaldırma ve tadil gibi belli başlı dört grup altında toplanabilen tasarruf işlemlerinin girdiğine şüphe yoktur 12. Müflisin hükümsüz sayılan tasarrufları sadece sözleşmelere münhasır değildir; tek taraflı hukuki ve usulü işlemler de buradaki tasarruf kavramına dahildir. Mesela müflisin borçlusunu ibra etmesi, rehin tesisi, mahkemede borç ikrarında bulunması veya zaman aşımı iddiası gibi lehindeki bir defiden feragat etmesi 13. III MÜFLİSİN TASARRUF İŞLEMLERİNİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ VE BU KONUDAKİ GÖRÜŞLER Kanunda müflisin iflas açıldıktan sonra masaya ait mallar üzerinde tasarruf işlemi yapmasının yaptırımı olarak bu işlemin alacaklılara karşı hükümsüz olduğu belirtilmiş olmasına rağmen bunun ne çeşit bir hükümsüzlük olduğu belirtilmemiştir. Bu sebeple bir takım görüşler ileri sürülmüştür. Ancak Türk hukukunda baskın görüş buradaki hükümsüzlüğün nispi hükümsüzlük olduğu yönündedir 14. İİK m. 191 deki hükümsüzlüğün nisbi hükümsüzlük olduğu şeklindeki baskın görüş, kanunun müflisin tasarruf işlemleri alacaklılara karşı hükümsüzdür şeklindeki lafzına dayanır. Bu görüşe göre iflas masasına dahil mal ve hakları azaltan tasarruf işlemlerinin hükümsüzlüğü, masanın çıkarlarını gözetip tasfiyeyi yapmakla hükümlü olan ve masanın kanuni temsilcisi durumunda bulunan iflas idaresi tarafından ileri sürülebilir. Müflis ve lehine tasarruf işlemi yapılan kişi bu hükümsüzlüğe dayanamaz. Mesela, iflas kaldırıldığı takdirde müflisle önceden yapılmış olan bir sözleşmenin iptali istenemez 15. İflas prosedürü devam ettiği sırada hükümsüzlüğü ileri sürülmeyen bir işlemin varlığı iflas kapandıktan sonra anlaşıldığı takdirde, bu işlemin hükümsüzlüğü sonradan ileri sürülebilir. (İİK. M. 255) Bunun gibi müflisin, iflas kapandıktan sonra 12 BAŞÖZEN, s BERKİN, s Diğer görüşler için bkz. BAŞÖZEN, s KURU/ARSLAN,/YILMAZ,s.571; TERCAN/TERCAN, s.198; müflis iflas masasına giren malların maliki olmaya devam eder. Ancak tasarruf yetkisi iflas idaresine aittir. TERCAN, E.: İflasın Sözleşmelere Etkisi, Ankara 1996, s.8; BERKİN, s.181; Müflisin masa mallarında tasarrufunun hükümsüzlüğü sadece alacaklılara karşıdır. Yani nispidir. İflasın kaldırıldığı takdirde gerek müflis gerek onunla bu işlemi yapmış olan kimseler tasarrufun hükümsüzlüğünü ileri süremezler GÜRDOĞAN, B.: İflas Hukuku Dersleri, Ankara 1966, s.88. 4

11 yaptığı tasarruf, iflas idaresinin varlığından haberdar olmadığı ve bu sebeple paraya çeviremediği bir mala ilişkinse, tasfiye sonucunda alacağını tamamen tahsil edemeyen alacaklılara karşı hükümsüzdür 16. Bu konudaki baskın görüş, maddedeki hükümsüz olan tasarruflar ifadesinden masanın mevcudunu azaltıcı nitelikte olan tasarruf işlemlerinin anlaşılması gerektiği yönündedir. İflas idaresi müflisin yaptığı tasarrufu masanın menfaatine uygun bulursa (mesela müflis masaya ait bir malı normalin üzerinde bir fiyatla satmış ise) bu tasarrufu benimseyebilir, icazet verebilir 17. Borçlunun iflasın açılmasından sonra masaya ait mallar üzerinde tasarrufta bulunmasının yaptırımı; bu tasarrufların alacaklılara karşı hükümsüz olmasıdır. Müflisle işlem yapan kimsenin iyi niyetli veya kötü niyetli olmasının bir önemi yoktur. Kazanma sebebi kanunen batıl olduğundan, masaya giren bir malı müflisten doğrudan doğruya kazanan kimse iflasın açıldığını bilsin veya bilmesin bu mal elinde bulunuyorsa onu masaya iade etmekle yükümlüdür. Fakat müflisten kazandığı malı masaya iade eden kimse bu mal için bir ödemede bulunmuşsa, yaptığı ödemeyi masadan talep edebilir. Ancak, müflisin sattığı masaya giren bir malı müflisten satın almış olan kimseden iyi niyetle kazanan üçüncü kişinin bu kazanımı korunur. İİK nın 191. maddesiyle sadece müflisin masa malları üzerindeki tasarrufları hükümsüz sayıldığından bu malları doğrudan doğruya müflisten kazanmayanların iyi niyet sahibi olmaları halinde korunmaları doğrudur 18. Müflisin iflasın açılmasından sonra iflas masasına ilişkin bir mal ya da hak üzerinde acele ve zorunlu durumlarda tasarruf işleminde bulunması gerekirse, tasarruf yetkisi kısıtlanmış olan müflisin bu acil tasarrufları yapıp yapamayacağı düşünülebilir. Bilindiği gibi iflas dairesi iflas kararı kendisine bildirilir bildirilmez masaya giren mal ve hakların muhafazası için gereken her türlü önlemi almakla yükümlü kılınmıştır. (m. 108) İflas kararının iflas dairesine bildirilmesinden sonra müflisin masa mal ve haklara ilişkin olarak zaruri ya da acele tasarruflarda bulunması 16 BERKİN, s KURU, B.: İcra ve İflas Hukuku, Ankara 1983, s.638;pekcanitez/atalay/özekes, M.: İcra ve İflas Hukuku, Ankara 2001, s BERKİN,s ; İPEKÇİ, N.: İİK. Şerhi, Ankara 2003, s

12 mümkün değildir. Çünkü kanun bu tür işlemlerin yapılması konusunda iflas idaresinin kurulmasına kadarki dönemde iflas dairesini (m. 208, 210, 212, 213) ve bazı durumlarda ikinci alacaklılar toplanmasını (m. 224/1) iflas idaresinin göreve başlamasıyla birlikte de iflas idaresini (m. 226/1) görevli kılmıştır. Müflis masa konusunda bir tasarruf işleminde bulunulması zaruriyeti ve aciliyeti olduğınu düşünmekteyse kanuna uygun davranış modeli durumu iflas dairesine (ya da iflas idaresine) bildirmek şeklinde olmalıdır 19. İİK nın 191. maddesinin birinci fıkrasına aykırı olarak yapılan hukuki işlemleri iflas idaresinin iptal ettirmesine ise ihtiyaç yoktur. Yapılan işlemlerin çeşidine göre iflas idaresi çeşitli davranışlarda bulunabilecektir. Mesela müflis iflasın açılmasından sonra bir borç ikrarında bulunmuşsa, masa bunu ödemez. Hatta müflisin sırf bir alacaklıyı masaya dahil edebilmek için iflastan önceki bir tarihle vermiş olduğu borç ikrarında dahi masa aynı şekilde hareket edecektir. Eğer yapılan işlem ile üçüncü şahsa mülkiyet hakkı tesis edilmek istenmişse, malın masada bulunması halinde masa üçüncü şahsın bu mülkiyet talebini m. 228 gereğince reddedebilecektir. Eğer edim üçüncü şahsa verilmişse veya daha geniş bir ifade ilke yapılan işlemler icra dahi edilmişse, iflas idaresi bu edimleri dava yolunu izlemek suretiyle geri alabilecektir. İflas masası müflis tarafından yasağa aykırı olarak yapılmış olan işlemi kabul dahi edebilir. Bu takdirde işlemin tarafı olan üçüncü şahıslar, işlemin hükümsüzlüğünü ileri süremezler BAŞÖZEN, s ÜSTÜNDAĞ, s

13 İKİNCİ BÖLÜM I- MÜFLİSİN TASARRUF İŞLEMLERİNDE İYİNİYETİN ETKİSİ 1 Genel Bilgi Kural, müflisin iflasın açılmasından sonra iflas masasına giren mal ve haklara yönelik olarak yaptığı işlemlerin hükümsüz sayılması (m. 191/1) olmakla beraber İİK. bu kuralın bir takım istisnalarını da öngörmüştür. Kanunkoyucu bu yolla, bir anlamda kuralın zararlı olabilecek etkilerini azaltmayı hedeflemektedir. İcra ve İflas Kanununa göre, müflisin iflasın açılmasından sonra masa konusuna yönelik tasarruf işlemleri yapmış olması durumunda iyiniyet, müflis ile tasarruf ilişkisine giren karşı tarafın iflastan haberinin bulunmaması hali dir. Başka bir anlatımla müflisten masa konusu mal ya da hakkı tasarruf işlemi ile kazanan ya da müflise ödemede bulunan karşı taraf, iflasın açıldığını bilmiyor ise iyiniyetli, biliyor ise kötüniyetli sayılacaktır İİK. m. 191 in İkinci Fıkrasındaki İstisna İİK nın müflisin tasarrufları konusunda genel kurala istisna getirerek iyiniyeti koruduğu hallerden biri de 191. maddenin 2. fıkrasında düzenlenmiş olan durumdur. Buna göre ; İflasın açılmasından önce borçlu tarafından imza edilmiş emre muharrer bir senet veya üzerine keşide olunmuş bir poliçe iflasın ilanından evvel vadesinde müflis tarafından ödenmiş olursa iflastan haberdar olmayan ve ödemenin reddi halinde üçüncü bir şahsa rücu hakkını kullanabilecek durumda bulunan hamilden ödenen meblağ geri alınmaz. Bu istisnai hükmün uygulanabilmesi için aşağıdaki şartların hepsinin bir arada bulunması zorunludur. 21 BAŞÖZEN, s

14 a İflasın açılmasından önce borçlu (müflis) tarafından emre yazılı bir senet düzenlenmeli ya da poliçe borçlu (müflis) üzerine keşide edilmeli Kanun emre yazılı senet ya da müflis üzerine keşide olunmuş bir poliçenin ödenmesinden söz etmektedir. Genel olarak emre yazılı senetler TTK nın 736. maddesinde emre yazılı olan ya da kanunen emre yazılı sayılan evrak, emre yazılı senetlerdendir şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre menfi emre kaydı konmamışsa kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek) kanunen emre yazılı senetlerdendir. Bunun yanı sıra kanunen emre yazılı olmayıp da emre yazılı kaydını içeren (iradi emre yazılı) senetlerde örneğin, makbuz senedi, konşimento, taşıma senedi bulunmaktadır. Ancak maddede düzenlenen emre yazılı senet ifadesinden anlaşılması gereken genel anlamıyla emre yazılı senet değildir. Maddede ifade edilen emre yazılı senet bonodur. Çünkü kanun emre yazılı senet ifadesini müflis üzerine keşide edilmiş poliçe ifadesi ile birlikte kullanmaktadır. Eğer emre yazılı senet ifadesinden kıymetli evrakın tedavül şekillerinden birini gösteren emre yazılı senetlerin anlaşılması arzulanmış olsa idi, kanunen emre yazılı senetlerden sayılan poliçelerden ayrıca bahsedilmezdi 22. Bononun ve poliçenin iflasın açılmasından önce borçlu tarafından imza edilmiş olmaları gerekir. b Emre yazılı senet ya da poliçe vadesinde ödenmiş olmalı Vadesinden önce ödemede bulunan borçlu TTK. M. 622/3 de yer alan ve iyiniyetle yapılan ödemeleri düzenleyen genel kuraldan yararlanamaz. Vadeden önce ödeme iyiniyetle yapılmış olsa dahi borçlu ikinci kez ödeme riskini üzerinde taşımaktadır 23. İİK nın 191. maddesinin ikinci fıkrası da ticaret kanunundaki bu düzenlemeye uygun özel bir düzenlemedir. 22 BAŞÖZEN, s ÖZTAN, F.: Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara 1997, s

15 c Ödeme, iflasın açılması ile iflasın ilanı arasında yapılmış olmalı Ödemenin bu şekilde bir zaman dilimi içerisine sınırlandırılmasının nedeni, iflasın ilanı ile üçüncü kişilerin durumdan haberdar olarak iyiniyetlerinin ortadan kalkacak olmasıdır 24. d Borcun müflis tarafından vadesinde ödenmiş olmalı e Emre yazılı senet ya da poliçe hamili iyiniyetli olmalı 191. maddenin ikinci fıkrasında 3. iflastan haberdar olmayan bir kişi olması gerektiğini belirterek üçüncü kişinin iyiniyetli bir kimse olması zorunluluğu ortaya konmuştur. Burada üçüncü kişinin iyiniyetli olması müflisin yaptığı ödemeyi kabul ederken iflasın açılmış olduğunu kusuru olmaksızın bilmemesi gerekir 25. İflasın açıldığına yönelik bir bilgi iyiniyeti ortadan kaldırır. Bono ya da poliçe hamilinin iyiniyeti tasarruf işleminin yapıldığı (yani ödemenin yapıldığı) anda olmalıdır. Tasarruf işlemi tamamlandıktan sonra iflasın açıldığına dair bir bilgi bono ya da poliçe hamilinin iyiniyetini ortadan kaldırmaz 26. f Ödemenin reddi halinde kendisine ödeme yapılacak hamilin üçüncü kişilere karşı başvuru hakkı bulunmalı Müflisin borcu ödemeyi reddetmesi halinde senet hamili üçüncü bir şahsa rücu etme hakkına sahip olmalı ve müflisin ödemesini kabul etmekle bu hakkını kaybetmelidir 27. Senedin hamili müflisin bu ödemede bulunmaması halinde ödememe protestosu (TTK m. 642) çekmek suretiyle kambiyo senetleri hukukuna 24 Bu bildirmenin ve ilanın hemen yapılmasından maksat bilhassa iflasın açılması ile ilanı arasındaki devrede iyiniyetli kimselerin müflis ile yapacakları işlemler mani olmaktır. Bunlar bilhassa 190/2, 191/2 ve 192. maddelerdeki işlemlerdir. PEHLİVANLI, G.: Açıklamalı İcra ve İflas Kanunu, c.2, Ankara 1999, s BERKİN, s BAŞÖZEN, s BERKİN, s

16 göre sorumlu olan diğer şahıslara rücu etme imkanına sahip olup da müflisin ödemesini kabul etmesi sonucu bu rücu hakkını kaybetmiş durumda bulunmalıdır. Gerçekten senetteki borcun ödenmemesi üzerine hamilin Ticaret Kanununda öngörülen kısa süreler içinde protesto keşide etmemesi halinde cirantalara karşı rücu hakkı düşer (TTK. m. 642). İşte, senedin hamili müflisten ödemeyi kabul etmesi sebebiyle, bu protestolara girişememiş olmalıdır. Şimdi müflisin bu şartlar altında yaptığı ödemeyi hamilinden geriye alacak olursak, aynı hamil bu sefer cirantalara karşı da müracaat edebilme imkanını artık bulamayacaktır. Fakat senedin hamili borcun henüz müflis tarafından ödenmesinden önce rücu hakkını garanti altına almak için protesto çekmişse, müflisin sonradan yaptığı ödemeyi masaya iade etmek zorundadır 28. İyiniyeti koruyan bu istisnai hükmün uygulanması için ödemenin fiilen yapılmış olması gerekir; sadece borca karşılık bir rehin tesis edilmiş olması yeterli değildir. Ödeme para veya başka bir ödeme vasıtasıyla yapılmış olmalıdır: aksi takdirde m.279/2 ye göre iptal ettirilebilir Hükümsüzlüğün Giderilme Yolları İflas idaresi müflisin yapmış olduğu işlemi iflas alacaklılarının ortak yararına görmekte ise yapılan işleme icazet vermek suretiyle hükümsüzlüğü giderebilir. Hatta bu iflas idaresi için bir yükümlülüktür. (m. 226) İcazet yoluyla hükümsüzlüğün giderilmesinden başka, iflas kararının bozulması, iflasın kaldırılması ve iflasın kapanması halinde de müflis tasarruf yetkisini yeniden kazanmış olur Tüzel Kişi Müflisin Tasarruf Yetkisi Tüzel kişilerin iflası durumunda da, tüzel kişi müflisin iflas masasına giren mal ve haklar üzerinde tasarruf yetkisinin ne olacağı da, yine genel kurallar çerçevesinde, tüzel kişiliğe özel durumlarda göz önüne alınarak belirlenmelidir. 28 ÜSTÜNDAĞ, s BERKİN, s BAŞÖZEN, s

17 Tüzel kişi müflis iflasın açılmasıyla kanun gereği infisah eder. İnfisahla tüzel kişilik tasfiye durumuna girer (TTK. m. 208, 437). İflas eden tüzel kişilik iflas tasfiyesinin bitirilmesine kadar tasfiye amacıyla sınırlı olarak devam eder. Tüzel kişilerin iflası ile tüzel kişiliğe ait olan ve iflas masasına giren mal ve haklar üzerinde tüzel kişilik adına tasarruf işleminde bulunulması mümkün olmamakta, bu tür tasarruf işlemleri hükümsüz olarak kabul edilmektedir. (m. 191/1) 31. Tasarruf ehliyetinin kısıtlanmasının etkisi, daha önce bu hususta yetkili olan kişilerin şirketin aktifini azaltıcı veya pasifini çoğaltıcı işlemlerde bulunamamasıdır. Kısıtlamaya rağmen bu tür işlemler yapılmış ise bunun sonucu alacaklılara karşı geçersizlik olmalıdır. Yani bu tür işlemler alacaklıların menfaatini zedelediği ölçüde geçersiz olmalıdır BAŞÖZEN, s ATALAY, O.: Anonim Şirketlerin İflası, İzmir 1996, s

18 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İİK 190. MADDE VE İYİNİYETİN GÖRÜNÜMÜ I- İİK m. 190 HÜKMÜNÜN UYGULANABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR Satıcının geri alma hakkını kullanabilmesi, belirli şartların gerçekleşmesine bağlıdır. Bu şartlar ise şunlardır: 1. Borçlu ile satıcı arasında iflastan evvel yapılmış bir satış akdinin mevcut olması gerekir. Satış akdi iflasın, ilanından evvel değil, sadece açılmasından yani iflasa hükmolunmazdan önce yapılmış olmalıdır (İ.İ.K. m. 191, f1;165.) 33. İflasın açılmasından sonra yapılan satış sözleşmesi batıl değil ise de, alıcı müflisin yaptığı ödemeler geçersizdir (İ.İ.K. 191/1). Bu satışta İ.İ.K.nun 190 ıncı maddesinin uygulanması söz konusu olamaz Satış akdinin uzakta bulunan mallara ilişkin olması ve bu malların alıcıya iflasa hükmolunmazdan evvel gönderilmiş olması gerekir. Satılan malın bulunduğu yerde veya yüz yüze yapılan satışlar İcra ve İflas Kanunun 190 ıncı maddesinin kapsamı dışında bırakılmıştır. Müşterinin malın başka bir yerde teslimi için oraya gönderilmesini istemesi veya ifa mahallinin akit yerinden başak bir yer olması yahut nakliye masrafı ile diğer masraf ve sigortaların alıcı veya satıcıya ait bulunması 190 ıncı maddenin uygulanmasına tesir etmez yeter ki mal satış mahallinde müşteriye veya onun mümessiline teslim edilmemiş olsun. Yüz yüze satışlarda 190 ıncı maddedeki madana geri alma söz konusu olmaz, zira bu halde satıcı henüz teslim etmediği malı müşterinin daha mülkiyeti iktisap etmemiş olması sebebi ile yedinde alıkoyabilir ve ancak iflas idaresi tarafından kendisine ödemede bulunulduğu veya ödeme için teminat gösterildiği takdirde teslim eder. 33 BERKİN, s ERİŞ,Gönen : Uygulamalı İflas ve Konkordato Hukuku,Ankara 1991, s

19 3. Satılan malların iflas açıldığı zaman müflisin eline geçmemiş olası gerekir. Müflis, gönderilen mala iflastan evvel bizzat veya bir mümessil vasıtası ile vaziyet etmişse mal 190 ıncı maddeye dayanılarak geri alınamaz. Mesela, gönderilen mal müflisin veya onun namına eşyayı muhafaza edecek olan üçüncü şahsın, ezcümle alım satım komisyoncusunun, rehin alacaklısının, müflisin salahiyetli vekilinin veya mümessilin mağazaya veya deposuna girmişse, müflisin eline geçmiş sayılır. Bayiin sattığı malı nakliyeciye teslim ederek bu mal üzerindeki fiili tasarruf salahiyetini ona terk etmesi ile mal müflisin eline geçmiş sayılmaz 35. Yargıtay a göre gümrük antreposuna konması müflise teslim hükmünde değildir. fakat, müşteri hesabına hareket eden nakliyeciye teslimi ona teslim hükmünde sayılmalıdır 36. Mehaz İsviçre Kanununda zilyetlik terimi kullanılmıştır. Bu hükme tekabül eden kanunumuzun 190 ıncı maddesinde ise, müflisin eline geçmeyen mallardan bahsedilmektedir. Ele geçmek tabirinin zilyetliğe geçmeyi ifade ettiği ve bu zilyetliğin sadece fiili tasarrufu iktidarı değil, malik sıfatıyla tasarruf etmek maksat ve niyeti ile malın fiilen elde bulundurulması, yani Medeni Kanunun 888 inci maddesinde derpiş edilen mana da asli zilyetlik şeklinde anlaşılması gerektiği ileri sürülmektedir. Alman hukukunda, müflisin asli zilyet aranmadan mala fiilen tasarruf edebilmesi istirdada mani bir sebep telakki edilmektedir. Alman Yargıtay ı, Alman İflas Kanununun 44 üncü maddesinde yer alan müflisin tasarruf iktidarına ulaşma teriminin geniş manada zilyetliğe delalet ettiğini kabul ederek, iflas eden kimsenin tasarruf iktidarı altında bulunan mallar üzerinde takip hakkının kullanılamayacağını tasrih etmiştir. Yüksek Mahkemeye göre, bu mallar zilyetlik karinesine dayanılarak müflisin mülkiyetinde farz olunacağından, masaya intikal etmekte ve bu halde bayiin takip hakkının ancak usulü dairesinde yürütülen bir istihkak prosedürü içinde mütalaa olunması gerekmektedir 37. Eğer, mal iflas açılmadan önce müflisin eline geçmiş ise satıcı artık malı iflas masasından çıkaramaz; bu halde satıcı sadece malın satış bedelini iflas alacağı olarak 35 BERKİN, s BELGESAY, M. Reşit: İcra ve İflas Kanunu Şerhi, Cilt I,II, İstanbul 1954.(Belgesay- Şerh)s BERKİN: s

20 masadan isteyebilir. Hatta, satıcı bu halde fesih ve geri alma hakkını açıkça muhafaza etmiş olsa bile, akdi feshederek malını iflas masasından geri isteyemez (m. 199) Satılan malların bedelinin tamamen ödenmemiş olması gerekir Satış bedelinin kısmen ödenmiş, malın geri alınmasına mani olmaz. Mesela, iflas eden müşterinin bedel dolayısı ile borçlandığı faizleri ödememiş olması halinde de istirndat hakkı kullanılabilir. Fakat bu takdirde satıcının kısmen tahsil ettiği bedeli masaya iade etmesi gerekir, meğer ki herhangi bir zarar ve ziyanı dolayısı ile talep edebileceği tazminatla bunu takas etmesi mümkün olsun. Mesela iflas idaresi gönderilen malların bedelini ödemezse, malın istirdadı ile beraber akdin ifa edilmemesi sebebi ile masadan tazminat talep etmeye hakkı olan bayi iflastan evvel kendisine kısmi tediyede bulunulmuşsa bu meblağı tazminat alacağı ile takas ve mahsup edebilir. 190 ıncı maddenin tatbik edilebilmesi için müşterinin temerrüdü şart değildir sadece satış bedelini tamamen ödememiş olması kafidir. İflas eden müşteri tarafından satıcıya teminat gösterilmiş, mesela rehin veya ödeme yerine bir ticari senet verilmişse, satıcının malını istirdat edebilmesi için aldığı teminatı veya henüz tedavüle koymadığı senedi masaya iade etmesi gerekir. Kezalik, ödeme yerine kendisine bir alacak temlik edilmiş olan satıcının istirdat hakkını kullanabilmesi için temellük ettiği bu alacaktın masanın lehine feragat etmesi lazımdır 39. Masa satılan malın bedelini öderken masraflarını da ödemek mecburiyetindedir. İflas idaresi malın iadesini ihtiyar etmeyip akdi kabul ettiği takdirde akitten doğan haklarında tamamından istifade eder. Mesela: Ayıp sebebi ile fesih veya bedel tenzili istemek gibi. İflas idaresi satılan malı iadeyi isterse satıcı da buna mukabil o zamana kadar almış olması muhtemel taksitleri öder 40. Müflis iflas açıldığı zaman henüz zilyetliğine girmeyen malların bedelini iflas açıldıktan sonra öderse bu ödeme masa mallarından yapıldığı takdirde iflas 38 KURU: İcra İflas Hukuku, s. 634, BERKİN: s ARAR,Kemal: İcra ve İflas Hükümleri,İflas. Cilt 2, Ankara 1945, s

21 alacaklılarına karşı hükümsüzdür. Bu itibarla masa, yapılan ödemenin iadesini isteyebilir ve bayii malı geri alma hakkını kullanmaya mecbur edebilir. 5. Satılıp gönderilen malın istirdat edilebilmesi için mutlaka bayiin mülkiyetinde bulunması şart değildir. Bir alım satım komisyoncusunun satıp gönderdiği mal da başkasına ait olduğu halde kanunen aranan diğer şartlar mevcutsa istirdat edilebilir. Alman hukukunda sadece bayi ye değil, alım satım komisyoncusuna da açıkça istirdat hakkı tanınmıştır. Umumi hükümlere uygun olan bu kaidenin İsviçre de olduğu gibi Türk hukukunda da hüküm ifade ettiği kabul edilebilir. Demek oluyor ki istirdat talebinde bulunan satıcının mal üzerinde mülkiyet hakkına haiz olduğunu ispat etmesine lüzum olmayıp sadece müflisle iflastan evvel bir satış akdi yaptığını müflisin henüz malı tesellüm etmediğini ve bedelini tamamen ödemediğini ispat etmesi kafidir. Bunu ispat eden satıcı, mal kendi mülkiyetinde olmasa bile onu geri alabilir. Tabi ki malın gönderilmesi ile geri alınması arasında mal üzerinde bazı ayni haklar doğduğu takdirde bu haklar baki kaldığı gibi müflisin bu mallar için yaptığı masraflarda satıcı tarafından ödenmesi gerekir 41. II-İFLAS MASASININ SÖZLEŞMEYE GİRMESİ Satıcının geri alması için gerekli şartlar varsa, satıcı malın geri verilmesini (masadan çıkarılmasını) iflas masasından isteyebilir. Yalnız burada iflas masası malın bedelini satıcıya ödemek sureti ile malı masada muhafaza edebilir. Buna masanın sözleşmeye girmesi denir. Yani masa müflisin satıcı ile yapmış olduğu satış sözleşmesini aynen kabul ederek, müflisin ödememiş olduğu satış bedelini satıcıya öderse satıcı artık malın geri verilmesinde ısrar edemez. Bu halde satıcının karşısında alıcı olarak artık müflis değil iflas masası (idaresi) vardır ve satıcının satış bedeli hakkındaki alacağı bir masa alacağıdır. Mesela mal düşük bir bedelle satın alınmış veya sonradan fiyatların yükselmesi veya o cins malların azalması sebebi ile malın değeri artmışsa iflas idaresi sözleşmeye 41 BERKİN: s

22 girmek sureti ile malı masa da muhafaza etmek isteyecektir; zira bu masanın menfaatinedir 42. Biraz öncede değindiğimiz gibi iflas idaresinin satış sözleşmesini aynen kabul etmesi ile satış bedeli satıcı açısından bir masa alacağı, iflas idaresi bakımından ise, masa borcu haline gelmiş olur. Böylece satıcı satış bedeli alacağını masadan iflas alacaklılarına nazaran öncelikle ve tam olarak tahsil edebilmektedir 43. III- İİK MADDE NİN İNCELENMESİ Müflisin iflasın ilanından evvel iyi niyet sahibi üçüncü şahsa emtiayı temsil eden bir senetle sattığı veya rehnettiği mallar satıcı tarafından geri alınamaz. Bu halde emtiayı temsil eden senet kendisine usulü dairesinde ciro edilen iyi niyet sahibi üçüncü şahıs mal üzerinde mülkiyet veya rehin hakkı gibi ayni bir hak kazanır. 44 Satıcı bu takdirde müflisin üçüncü kişideki alacağının kendisine devredilmesini veya satış bedeli masaya ödenmişse, bu bedelin kendisine verilmesini isteyebilir 45. İcra ve İflas Kanunun 190 ıncı maddesinin ikinci fıkrası ticari senetlerin tedavülünde emniyet ve istikrarın temini maksadı ile getirilmiştir. Ağır kusuru veya ihmali olmaksızın iflası bilmeyen kimse iyi niyet sahibi sayılır. Üçüncü şahsın iyi niyet sahibi sayılması için onun iflasın ilanına muttali olduğu zamana değil, ilan tarihine itibar edebilir. Müflisin iflas açıldıktan sonra malın mülkiyetini nakletmesi veya rehin tesis etmesi iflas alacaklıları hakkında hükümsüz olduğundan, iyi niyet sahibi olmayan üçüncü şahıs masanın bu malda tasarruf etmesine veya satıcının malı geri almasına itiraz edemez. Medeni Kanun ile Ticaret Kanunu hükümlerine göre, emtiayı temsil eden kıymetli evrakın teslimi, o emtianın teslimi mahiyetinde olduğu halde (M.K. m. 893; T.T.K. m. 771), iflas hukukunda emtiayı temsil eden senedin sonradan iflas eden müşteriye teslimi ile mal teslim edilmiş sayılmamaktadır. İcra ve İflas Kanununun 42 KURU, s MUŞUL, Timuçin: Teorik ve Uygulamalı İcra ve İflas Hukuku, Cilt I,II, İstanbul 2002,s Berkin: s UMA,Hakkı:İcra ve İflas Hukuku. Ankara, 1979, s

23 190 ıncı maddesinin ikinci fıkrasında, iyi niyet sahibi üçüncü şahsa taşıma senedi, konşimento, makbuz senedi, varant gibi emtiayı temsil eden bir senet ile satılan malların geri alınamayacağını beyan etmiştir. Demek oluyor ki malların satılmamış olması halinde, müflis emtia senedini tesellüm etmiş olsa dahi satıcı geri alma hakkını muhafaza etmektedir. Nitekim Yargıtay gümrük antreposuna tevdi edilen malların sadece konşimentonun teslimi ile fiilen müflise teslim edilmiş addedilemeyeceğine karar vermiştir. Fakat satılan mal bir umumi mağaza veya depoya alıcının emrine bırakılmışsa ve depo makbuzu elinde olan müşteri bu mallarda tasarruf edebiliyorsa mallar onun zilyetliğinde sayılır. Müşteri, iflasından evvel ayıplı olmaları sebebi ile teslim almaktan imtina ettiği malları zilyetliği altında bulundurursa bayiin bunları geri alma hakkı vardır. fakat bu halde malların müflis tarafından teslim alınmamış olmakla beraber onun eline geçmiş bulunduğundan bayi bunları 190 ıncı maddeye dayanarak istirdat hakkını kullanarak değil istihkak iddiasında bulunarak geri alabilir. (İ.İ.K. m. 228), zira mal henüz müşterinin mülkiyetine intikal etmemiştir 46. İ.İ.K. 190/2 uyarınca, müflisin tasarrufta bulunduğu üçüncü kişinin iyi niyetinin korunarak tasarruf konusu malların satıcı tarafından geri alınamaması için gerçekleşmesi gerekecek şartları maddeleri halinde inceleyecek olursak; 1. Bir kimse hakkında iflas açılmadan önce o kimseye menkul mallar satılmış ve gönderilmiş olmalıdır. 2. Satılıp gönderilen mallar eline geçmeden önce o kimsenin iflasına karar verilmiş olmalıdır. 3. Satılıp göndeirlen malları temsil eden taşıma senedi, konişmento, makbuz senedi, varant gibi bir senet düzenlenmiş ve bu senet müflisin eline geçmiş olmalıdır. 4. Müflis, iflas kararının ilanından önce bu senede dayanarak malları üçüncü kişiye satmış veya rehnetmiş olmalıdır. 46 BERKİN: s

24 5. Müflisin, kendisine gönderilen malları emtiayı temsil senede dayanarak sattığı veya rehnettiği üçüncü kişi, iyi niyetli olmalı karşı tarafın iflas ettiğini bilmemeli ve bilmesi de gerekmemelidir 47. IV-SATILAN MALIN GERİ ALINAMAMASI İflasın açılmasından evvel satılan mal bedeli alınmadan alıcıya teslim edilip mülkiyeti nakledilmişse satıcı alıcıya veya masaya karşı ne gibi haklar ileri sürebilir? Bu mesele İcra ve İflas Kanunun 199 uncu maddesi ile tanzim edilmiştir 48. Bu maddeye göre karşı taraf, iflasın açılmasından önce sözleşme konusunu alıcıya kısmen veya tamamen teslim etmiş ve mülkiyetini de ona devretmişse teslim ettiği şeyi, sözleşmeyi fesih ve geri alma hakkını saklı tutmuş olsa dahi, m. 199 nedeniyle masadan geri isteyemez. Zira mülkiyet müflise geçmiştir ve m. 199 un uygulanması için gerekli şart gerçekleşmiştir 49. İcra ve İflas Kanunun 199 uncu maddesinin hükmü Borçlar Kanununun 211 inci maddesinin üçüncü fıkrasına bir istisna teşkil eder. Borçlar Kanununa göre, alıcıya mal teslim edildikten sonra alıcı bedeli ödemek hususunda temerrüt ederse satıcı, satımı feshedip malı istirdat hakkını açıkça muhafaza etmişse bu hakkını kullanmak sureti ile malı geri alabilir. Hâlbuki İcra ve İflas Kanununu 119 uncu maddesi alıcının satıştan sonra iflas etmesi halinde satıcıyı, fesih ve geri alma hakkını açıkça muhafaza etmiş olsa bile bu hakkını kullanmaktan mahrum etmektedir. Bu durumda, satıcıya henüz ödenmemiş olan satış bedeli iflas alacakları kategorisine girecek ve satıcı sadece bu bedele müteallik alacağına isabet eden payı masadan talep edebilecektir. Görüldüğü gibi, 119 uncu madde hükmü tatbik edilirken üzerinde durulacak en önemli nokta, mülkiyetin nakledilmiş olmasıdır. Daha öncede belirttiğim gibi bunun için de malın mutlaka doğrudan doğruya alıcıya teslimi şart olmayıp onun adına üçüncü bir şahsa verilmiş olması da kafidir MUŞUL: s BERKİN: s TERCAN, s BERKİN: s

25 V- MÜLKİYETİ MUHAFAZA KAYDI İLE SATIŞLAR Yukarıda belirttiğimiz gibi 199 uncu maddenin uygulanabilmesi açısından göz önünde tutulması gereken ölçüt mülkiyetin müflise geçip geçmediğidir. Başka bir ölçütün kabulü, 199 uncu maddenin uygulanması açısından mülkiyeti muhafaza kaydıyla satımlarda tereddütlere ve yanlış anlaşılmalara neden olabilir. Mülkiyeti muhafaza kaydı ile satışlarla, m un uygulanması için gerekli şartlar arasında önemli farklar vardır. bunların en önemlisi, mülkiyetin nakli konusunda tarafların kast ve niyetlerinin bulunup bulunmadığı ve mülkiyetin nakledilmiş olup olmadığıdır. İ.İ.K. m. 199 için gerekli şartlarda, satım bedeli henüz tümüyle ödenmemiş olmasına rağmen taraflar mülkiyetin alıcıya teslimle geçeceği konusunda anlaşmışlar ve satım mülkiyetin geçmesi bakımından tamam olmuştur. Buna karşı, mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta taraflar, mülkiyetin alıcıya teslimle geçmesi konusunda anlaşmadıkları gibi, satıcı da malı teslim ederken, alıcıyı satım konusunun maliki yapma niyetini taşımamaktadır. Bu nedenle mülkiyet müflise geçmemektedir. Mülkiyetin nakli alıcının satım bedelini tümüyle ödemesine kadar ertelenmiştir. Böyle bir durumda alıcı satım bedelini tümüyle ödemeden iflas edecek olursa, satıcı malik sıfatı ile malı masadan geri isteyebilir; gerekirse istihkak davası açabilir. Zira mülkiyet hakkını henüz kaybetmemiştir 51. Mülkiyeti muhafaza kaydı ile satış yapıldıktan sonra alcı değil de satıcı iflas ederse teslim edilmiş olmakla beraber mülkiyeti henüz alıcıya nakledilmemiş olan mal satıcının iflas masasına girer. İflas idaresi müflisin yerine geçerek alıcıdan kalan taksitleri ödemesini talep etmek sureti ile müflisin borcunu yerine getirebilir, yani kalan taksitlerin tamamen ödenmesi üzerine malım mülkiyetini alıcıya nakledebilir. İflas idaresi mülkiyeti satıcıdan muhafaza edilerek alıcıya teslim edilen malın masaya girmesini daha faydalı buluyorsa, mesela onun daha yüksek bir bedelle satılabileceğini umuyorsa, malın alıcıdan iadesini ister. Bu takdirde alıcının müflisle ödemiş olduğu taksitlerden, malın kullanılması ve eskimesi dolayısı ile verilecek münasip ücret ve tazminat indirildikten sonra kalan, alıcı lehine iflas alacağı olarak masaya kaydolunur. 51 TERCAN: s

26 Kısaca mülkiyeti muhafaza kaydı ile satışta mülkiyetin intikali tamamen ödemesine bağlanmış olduğundan, İcra ve İflas Kanunun 199 uncu maddesi bu nevi satışlarda tatbik edilemez. Her ne kadar her iki halde de bedel tamamen ödenmemişse de 199 uncu maddenin ilgili olduğu satışlarda teslim ile mülkiyetin geçmeyeceğine dair taraflar arasında bir anlaşma söz konusu olmadığından burada mülkiyet, mülkiyeti muhafaza kaydı ile satışların aksine olarak teslimle intikal etmektedir 52. VI- ALICININ SÖZLEŞMENİN İFA EDİLMEMESİNDEN DOĞAN TAZMİNAT HAKKI Alıcının sözleşmenin ifa edilmemesinden doğan tazminat hakkına gelince Federal mahkeme eskiden Fransız içtihatlarına uyarak iflas masasının tazminatla mesul tutulabileceğini kabul etmemiştir; fakat sonradan içtihadını Alman hukuku esaslarına göre değiştirerek alıcının tazminat hakkı lehine hüküm vermiştir. İflas idaresi sözleşmeden doğan borçları üstlendiği halde yerine getirmezse alıcı Borçlar Kanunun 106 ncı maddesi ile müflise karşı haiz olduğu tazminat hakkını ona karşı da kullanabilir ve bu hususta hüküm aldığı takdirde sabit olan tazminat alacağı masaya karşı bir alacak yani bir masa borcu olur. Alıcının bu suret ile belirlenen tazminat hakkı iflas idaresinin müflisin borcunu yerine getirmekten imtina ettiği tarihten hesaplanmalıdır. Bu tarihin tespiti için de iflasın açılmasından sonra iflas idaresine borcu müflisin yerine ifa edip etmeyeceğini bildirmesi hususunda bir mehil verilebilir BERKİN: s. 233, BERKİN: s. 233,

27 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM MÜFLİSE YAPILAN ÖDEME I- MADDENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ İcra İflas Kanunu nun 192. maddesine göre, İflasın açılmasından sonra müflis hiçbir ödeme kabul edemez. Müflise ödemede bulunan kimse, müflisin alacaklarına karşı ancak masaya giren para veya kıymet nispetinde borcundan kurtulur. Bununla beraber, iflasın ilanından evvel müflise ödemede bulunan borçlu iflastan haberi yoksa borcundan kurtulur 54 demektedir. Maddemize göre; müflise bir ödeme yapılmaktadır. Ancak; bu ödemeyle, borcunu yerine getiren borçluyu da koruma düşüncesiyle, borcun ne miktarda sona ereceğini iflas masasına giren miktara bakarak, belirleme yoluna gitmiştir. Kanun, bir taraftan müflisin iflas masasına ilişkin ödemeleri kabul etme yetkisini elinden alarak, İcra İflas Kanunu nun 191. maddesinin 1. fıkrası kurulanın katı biçiminde uygulama düşüncesini sürdürürken; diğer taraftan da, müflise ödemede bulunan borçluyu koruma düşüncesiyle, katı kuralı yumuşatmaya çalışmaktadır 55. Prensip itibariyle; iflasın açılmasından sonra müflisin tasarrufa yetkisizliği nedeniyle, (İİK. 191) iflas masasına ödenmesi gereken borcu kabul yetkisine sahip değildir. Eğer bu durumu salt 191. maddenin 1. fıkrasına göre değerlendirirsek; müflise yapılan ödemeler hükümsüz sayılacaktır. Borçlu da ödemeyi, iflas masasına bir kez daha yapmak durumunda kalacaktır. Fakat 192. maddeyi yalnız değerlendirirsek; müflise yapılan ödeme, iflas masasına ne ölçüde girmiş ise, ödemeyi yapan borçlu da o ölçüde borçtan kurtulacaktır. Böylelikle Kanunumuz un 192. maddesinin iyiniyetli borçluyu koruduğunu keşfetmiş olacağız UYAR, Talih: İcra ve İflas Kanunu, Cilt I-VII, İzmir 1999.(Uyar- İcra),s.6085; KURU,s.2885;ÜSTÜNDAĞ,s.64; POSTACIOĞLU, İlhan E.: İflas Hukuku İlkeleri, Cilt I.İflas, İstanbul 1978.(Postacıoğlu- İflas)s, BAŞÖZEN, s POSTACIOĞLU s. 92; BERKİN,s

28 II- İFLAS MASASINDAKİ GÖRÜNÜM 1) İflas Masasının İçeriğine Dahil Olma Müflise yapılan ödememiz, İİK.184 ve devamı anlamında; iflas nedeniyle elkoymaya tabi tutulması gereken; başak bir deyişle, iflas masasına giren mal ya da haklara yönelik olmalıdır. İflas masasının içeriğine dahil olmayan bir borcun ödenmesi, İİK.192. maddesin kapsamına girmediği için, müflise yapılan ödeme olarak nitelendirilemez. Müflis namına gelen mektuplar iflas idaresi tarafından açılır ve sair mevrudelerin de masaya gönderilmesi posta idaresine bildirilir demektedir. Sonuç olarak iflas masasının içeriğine girmiyorsa, müflise ödeme olarak kabul edemeyiz. 2) Ödemedeki Saik İflasın açılmasından sonraki ödemedeki amaç, bize madde kapsamı hakkında fikir verecektir. İİK.192. maddemizin 1. cümlesi müflis hiçbir ödeme kabul edemez şeklinde mutlak bir ifade kullanmıştır. Bu cümleyi tek başına ele alırsak; iflas nedeniyle el koymaya tabi olsun ya da olmasın müflise yapılan her türlü ödeme madde kapsamında olacaktır. İİK.192. maddenin 2. cümlesi ise borçtan kurtulmaktan bahsetmektedir. Öyleyse ödeme bir borcun ödenmesi çerçevesinde değilse madde kapsamına girmeyecektir. Aksi takdirde hiçbir hukuki yükümlülüğü olmadığı halde, sırf insani düşüncelerle, 57 müflise yardım amacıyla para veren kimse de sorumlu tutulacaktır. Böylelikle ödememizin, borç yükümlülüğünü yerine getirmek mi, yoksa borç yükümlülüğünün yerine getirilmesi niteliğinde olmayan ödeme mi olduğuna dikkat etmeliyiz, sonucuna varacağız. Müflise yapılan ödemenin Kamu Hukuku ya da Özel Hukuk tan kaynaklanmış olmasının ya da borç yükümlülüğünün sözleşmeden, haksız fiilden veya sebepsiz zenginleşmeden doğmuş olmasının da hiçbir farkı yoktur. 57 BAŞÖZEN, s

29 Ancak, İİK. 192 deki ödemeden kastımız; her türlü ödeme değil; sadece bir borçtan doğan yükümlülüğün yerine getirilmesi amacıyla yapılan ödeme olmalıdır. Ödemenin geçerli olması için İİK:192 deki şartların yanında özel kanunlardaki bazı şartları da taşıması gerekmektedir. Örneğin; sözleşmeden doğan borç yükümlülüklerinin müflise ödeme ile sona ermiş sayılabilmesi için; İİK maddesi ve sözleşmeye dair özel kanunlardaki şartları da taşıması gerekir 58. 3) Ödeme Ne Şekilde Yapılmalıdır? İİK.192. maddesinin 2. cümlesi müflise ödemede bulunan kimse müflisin alacaklarına karşı ancak masaya giren para veya kıymet nispetinde borcundan kurtulur Şeklinde ifade edilmektedir. Kanun un açık lafzından ödemenin para veya dışındaki araçlarla yapılmış olması arasında fark olmadığını anlamaktayız. Fakat uygulamada daha çok para ödemeleri ile karşılaşmaktayız. Özellikle, iflasın açılmasından önce müflis tarafından satılmış bir malın satış bedelinin iflasının açılmasından sonra ödendiği durumlara çok fazla tanık olmaktayız. Yine iflas nedeniyle el koymaya tabi bir hizmetin bedeli örnek olarak verilebilir. İİK.184. maddemizin 1. fıkrasında belirtilen müflisin uhdesine geçen mallar bu kapsamdadır. Bir işin yapılması neticesinde ödenen ücret ve iflas nedeniyle el koymaya tabi bir malın kira bedeli şeklinde örnekleri çoğaltabiliriz. Baki Kuru nun kitaplarında sıklıkla karşılaştığım bir örnekle daha, konuyu pekiştirmek isterim. Müflisin bir bankada parasının bulunması durumunda, bu paranın, iflasın açılmasından sonra, banka tarafından müflise ödenmesi de İcra İflas Kanunu nun 192. maddesine girmektedir. Müflise para dışında yapılan ödemelerle de borç yükümlülüğünden kurtulunmaktadır. Zira Kanunumuz un açık ifadesinde para ve kıymet nispetinde şeklinde ifade bulunmaktadır. Buna göre iflas nedeniyle elkoymaya tabi bir taşınır malın teslimi, örnek verilebilir. Şöyle ki; müflisin payına düşen miras konusu mal ve hakların, müflise verilmesi gereken piyango ya da talih oyunlarından elde edilen mal 58 BAŞÖZEN,s

30 ve hakların da müflise teslim edilmesi durumunda, İcra İflas Kanunu nun 192. maddesi uygulama alanı bulacaktır. Özünde, bunlar iflas masasına giren mallardır (İİK.184/I,II) 59. 4) Ödemenin Masaya Girmesi İİK.192 maddesinin 2. cümlesine göre, İflasın açılmasından sonra müflise ödemede bulunan kimse, müflisin alacaklarına karşı, ancak masaya giren para veya kıymeti nispetinde borcundan kurtulur 60. Kanunumuz un iflasın açılmasından sonra müflise yapılan ödemeleri, tasarrufa yetkisizliği nedeniyle borçluyu yükümlülükten kurtarmayarak, hükümsüz sayıldığını daha önce beyan etmiştim. Ancak, her nasılsa iflas masasına girmişse, ödeme geçerli olmaktadır. Masaya giren miktarla orantılı olarak, borcundan kurtulduğunu, borçlu ispat edecektir. Miktarını ve ne şekilde ödeme yaptığının ispat külfeti borçludadır. Prensipte müflise yapılan ödemenin ve masada görünen miktarın ne olduğunu karşı edemin kıymetini, bilirkişiye tespit ettirmek İflas İdaresinin görevidir 61. Ancak, İflas masasına ödeme yapmak yerine, müflise ödeme de bulunan borçlu, ödemenin yapılması durumuna ilişkin ortaya çıkabilecek risklere katlanacaktır. Bu bakımdan herkes hakkını korumak üzere, ispat külfeti altına girmektedir. İflasın açılmasından sonra her nasılsa iflas masasına giren ödemeyi geçerli sayan kanunumuz, müflisin kötü niyetine karşı borçluyu korumaktadır. Şayet müflis, borçlunun kendisine yapılan ödemeleri iflas masasına çekilmeyecek derecede engeller, yok ederse veya ödeme konusu malı tüketirse; borçlumuz da İİK.192. maddenin 3. cümlesindeki iyiniyet şartlarını taşımıyorsa borçlumuz 2. kez iflas masasına borcunu ödemek durumunda kalacaktır. Çünkü ilk yapılan ödeme hukuki 59 BAŞÖZEN, dn MUŞUL, s.202; KURU/ARSLAN/YILMAZ: İcra ve İflas Kanunu, m Ayrıntılı bilgi için bkz.yilmaz, Ejder: İflas İdaresi, Ankara,

31 nedenden yoksundur. İflas masasına karşı borcu sona erdirmektedir. Borçlumuz BK.61. vd. maddelerine göre iade talebinde bulunacaktır. İlk ödemenin iadesi sebepsiz zenginleşme 62 konusudur. Borçlunun iflasının açılıp açılmadığını bilmemesinin önemi yoktur. bilseydi dahi; müflise yapılan ödemenin hükümsüz sayılması neticesinde iade yükümü gerçekleşecektir 63. III- VEKİLE YAPILAN ÖDEME Müflise yapılan ödeme ile vekile yapılan ödeme arasında yazarlarımız fark olmadığını belirtmektedirler 64. Yine kaynağını temsil edilen kimsenin iradesinden alan İradi temsil 65 ile kaynağını kanundan alan yasal temsil 66 Berkin e göre 67 değinilmesi gereken bir husus daha vardır ki; müflise ya da temsilcisine yapılan ödemeler dışında 3. kişilere müflis adına yapılan ödemelerinborçluyu borç yükünden kurtarmadığını beyan etmektedir. IV- İYİNİYETLİ BORÇLUNUN DURUMU Öncelikle Medeni Hukuk ta ifadesini bulan iyiniyet kavramından biraz bahsetmek istiyorum. TMK. 3. m. de Kanunun iyiniyete hukuki bir sonuç bağladığı durumlarda asıl olan iyiniyetin varlığıdır. Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden beklenilen özeni göstermeyen kimse iyiniyet iddiasında bulunamaz demektedir. 62 BK. 61. Haklı bir sebep olmaksızın aharın zararına mal iktisap eden kimse, onu iadeye mecburdur. Hususiyle muteber olmayan veya tahakkuk etmemiş bulunan bir sebebe yahut vücudu nihayet bulmuş olan bir sebebe müsteniden ahzulanan şeyin iadesi lazımdır. 63 BAŞÖZEN,s KURU, s. 2879; UYAR, s. 6073; BAŞÖZEN, s YILMAZ, Ejder: Hukuk Sözlüğü, Ankara, 2002, s YILMAZ, s (Yılmaz-Sözlük) 67 BERKİN,