ÖRGÜTLERDE Ö RENME VE B LG Y PAYLA MA KAVRAMLARININ KOLEKT V ST K VE B REYSELC KÜLTÜR BAKI AÇISIYLA DE ERLEND R LMES

Transkript

1 ÖRGÜTLERDE Ö RENME VE B LG Y PAYLA MA KAVRAMLARININ KOLEKT V ST K VE B REYSELC KÜLTÜR BAKI AÇISIYLA DE ERLEND R LMES Ramazan ARSLAN Erhan AYDIN Sabire EN Gülfiz ERG N U ak Üniversitesi U ak Üniversitesi U ak Üniversitesi U aküniversitesi ÖZET Günümüzde artan rekabet, küreselle menin yo un bask s, de i imin yakalanamayan h z, örgütleri ö renmeye adeta zorlamaktad r. Ö renme bireysel düzeyden ba lay p, örgütsel düzeye yay lan ve sonucunda da bilgi ortaya ç karan bir süreçtir. Bilginin ortaya ç kmas, bilginin payla lma yo unlu una ba l olarak de i ecektir. Öte yandan, bilginin payla lma sürecine etki eden belli faktörler vard r. Bunlar; kültürel faktörler, i in bilgi düzeyi ve payla ma niyetidir. Bu faktörlerden kültür boyutunun bilgi payla m na etkisi, bu çal man n temel konusunu olu turmaktad r. Kültür, 5 farkl boyutta incelenen bir kavramd r. Kültürün bireyselci-kolektivist boyutu, bireylerin ki isel özellikleriyle ve alg lamalar yla yak ndan ili kilidir. Bu çal mada, kolektivist bir toplumda, bireyselci kültürün hakim oldu u örgütlerde bilgi payla ma süreçlerine etki eden faktörler aç klanmaya çal lm t r. Anahtar Sözcükler: Bireyselci Kültür, Kolektivist Kültür, Ö renen Organizasyon, Ö renme AN EVALUATION OF LEARNING AND KNOWLEDGE SHARING CONCEPTS IN ORGANIZATIONS FROM COLLECTIVIST AND INDIVIDUALIST PERSPECTIVES ABSTRACT Nowadays, increasing competition, the pressure of globalization, the uncatchable speed of change compel the organizations. Learning is a process which starts from individual level and spreads to the organizational level and at the end of the this process, knowledge emerges. The emerge of knowledge will change depending on the density of knowledge sharing. On the other hand, there are certain factors that affects the process of knowledge sharing. These are; cultural factors, the knowledge level of work and the intention of knowledge sharing. By these factors, the impact of the culture dimension to knowledge sharing, forms the basic subject of this study. Culture is a notion that is analysed in 5 different dimension. The dimension of individualist-collectivist of culture is closely related with the personal characteristics and the perceptions of individuals. In this study, the factors that affects the process of knowledge sharing in organizations which has individualist culture dominantly in the collectivist society is tried to be explained. Keywords: Individualist Culture, Collectivist Culture, Learning Organization, Learning 190

2 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran G R Örgüt performans n artt rmak ve çoklu örgütlerin var oldu u global ortamda, sürdürülebilir bir rekabet gücü elde etmek için, 1960 tarihinde Chris Argyris'in temelini att, 1990 y l ndan sonra ise Peter SENGE taraf ndan geli tirilen Ö renen Örgütler kavram, bilim dünyas na önemli bir anahtar sözcük olarak girmi tir (Atak ve Atik, 2007). Bu kavram çerçevesinde ideal bir ö renen örgütün 10 önemli sütunu; istek, liderlik, stratejik dü ünme ve vizyon, ileti im, ö renme ve geli im, inovasyon ve karar verme, de i im yönetimi, entelektüel sermaye ve bilgi yönetimi, ölçme ve de erlendirme, ödül ve fark ndal k olarak belirtilmektedir (Phillips, 2003). Bu kavram için literatürde iki farkl yorum getirilmi tir. Bunlardan birincisi, di er örgütlerin sonuçlar na önemli bir etkide bulunan bir de i ken olmas ; ikincisi ise, kültürün özel bir türü eklinde de erlendirilmesidir (Garavan, 1997). Ö renen Örgüt yap s n n içerisinde yer alan veri, bilgi ve bilgi birikimi kavramlar bu örgütlerdeki ö renme ve bilgi payla m n tan mlamada, ayn zamanda farkl organizasyonlar n sonuçlar na etki etmeleri bak m ndan büyük bir önem arz etmektedir. Deneyimlerin ve uzun ö renme süreçleri sonucunda elde edilen bilgi birikimi günümüzde ça da organizasyonlar için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Çünkü örgütün bilgi birikimini olu turmas, tan mlamas, payla mas ve uygulamas do rudan rekabet üstünlü üne yat r lm bir sermaye gibidir (Choi vd.,2010). Ö renen örgütlerde ö renme iste i ve bilgi payla m düzeyinin en üst seviyede oldu unu ayn zamanda ki ilerin hem kendi geli imlerinde hem de tak m arkada lar n n geli iminde önemli rol oynad klar n söyleyebiliriz. Özellikle bilgi payla m n n, ö renilmi bilgilerin ve deneyimlerin bir i a yla gerek i ortam içerisinde gerekse i ortam d nda yer al nan sosyal çevrede yap lmas, ö renen örgütün temelinde yatan en önemli özelliktir. Ancak bu say lan özelli e sahip örgütler, gerçekte tam olarak var olmayan ideal örgüt türleridir (Grieves, 2008). Her ne kadar gerçekte tam olarak var olmasalar bile, örgütlerde bilgi payla m n n ve ö renmenin tamamen olmad n ifade edemeyiz. 2 KÜLTÜR VE B LG PAYLA IMI Kültür kavram en yal n haliyle insanlar n yaratt ve nesilden nesile aktar lan ortak de er, inanç, gelenek ve göreneklerinin toplam d r (Gordon, 1993). Kültür bir toplumdaki bireylerin davran lar na yön veren ve bütün toplum üyelerince payla lan ortak bir de erdir (Newstrom ve Davis, 1997). Kültür çal malar na en önemli katk lardan birini yapm olan Hofstede, kültüre ait 5 boyut belirlemi tir. Bunlar; Güç uzakl, Bireysellik Kolektivizm, Erkeklik Di ilik, Belirsizlikten kaç nma, K sa ve Uzun vadeye dönüklüktür (Migliore, 2011). Hofstedenin Bireysellik- Kolektivizm kültür boyutu örgüt çal malar nda sosyal davran lar ve bili sel yetileri anlayabilmede kullan lan dikkat çekici bir kültür boyutudur (Fujimoto ve Hartel, 2004). Bu boyut ki inin kendini alg lay ile içinde bulundu u toplum aras ndaki ili kiye dikkat çekmektedir (Sun vd., 2004). Bireyselci toplumlar, ben-merkezci, kendini geli tiren, içinde bulundu u gruba ba l l k duymayan ve kendi gereksinim ve de erlerini grup de erlerinden üstün tutan bireylerden olu ur. Bireyselci toplumlarda ben vurgulan r. Kolektivist toplumlarda ise bireyler, grup üyelerinin istek ve gereksinimlerini önemserler ve dikkate al rlar, grubun süreç ve kararlar na sayg l d rlar. Kolektivist toplumlarda ise biz vurgulan r (Wang vd., 2011). Kültürel farkl l klar n bireylerin alg, ö renme ve bilgiyi payla ma süreçlerinde farkl l klar yaratabilece i dü ünülmektedir (Fujimoto ve Hartel, 2006). Her ne kadar kültürel farkl l klar alg, ö renme ve bilgi payla m süreçlerinde farkl l klar gösterse de bilgi payla m her ko ulda bir çok neden itibariyle kar k bir süreç içermektedir. Öncelikle bilgi payla m için gerekli olan bilgi birikimi bireyler taraf ndan kendi davran ve anlay lar üzerinden olu ur (Michailova ve Hutchings, 2006). Bu nedenle bireysel olarak bilgi payla m için ki inin mant ksal ve davran sal durumunun anla lmas gerekmektedir (Grant, 1996). kinci olarak bilgilerin yer ald zihnin aç k bir ekilde bildiklerini ifade etmeme e ilimidir. Örtük ya da gizli bilgi olarak da nitelendirilen bu e ilim, bilginin örgüt içerisinde yay larak ekillenmesini engeller (Gersic ve Hackman, 1990). Örgüt içerisinde bilgi payla m düzeyini etkileyen önemli boyutlardan biri de kültürdür. Hofstedenin kültür boyutlar çal mas incelendi inde, bireyselci ve kolektivist kültür boyutunun sosyal davran lar ve bili sel yetileri anlayabilmede önemli bir boyut olarak kar m za ç kt görülmektedir (Fujimoto ve Hartel, 2004). Hofstedein yapt çal mada ülkelerin bireysellik indeksi incelendi inde Amerika (91), Belçika (75), 191

3 R. Arslan, E. Ayd n, S. en, G. Ergin Türkiye (37) olarak görülmektedir (Hofstede, 2009). Amerika ve Belçika Türkiyenin indeksinden daha yüksek oldu u için belirtilmi olup, ayr ca di er tüm ülkelerin indekslerinden bahsedilmemi tir. Bu indekslerden de anla laca üzere Türkiye, kolektivist kültür anlay na daha yak n bir toplum içermektedir. Daha önceden kolektivist kültür anlay n n özelli inden bahsedildi i gibi bireyler, grup üyelerinin istek ve gereksinimlerini önemserler ve dikkate al rlar, grubun süreç ve kararlar na sayg l d rlar (Wang vd., 2011). Bu dü ünceden hareketle bilgi payla m n n yüksek olabilece i kültürler kolektivistik kültürlerdir. Ancak bu kültürde yer alan toplum üyelerinin, bulunduklar örgüt içerisinde bilgi payla m düzeylerini olumsuz etkileyecek çe itli faktörler bulunmaktad r. Tablo1. Bireyselci ve Kolektivist Kültür Özellikleri Bireyselci Kültür Özellikleri Kolektivist Kültür Özellikleri nsanlar çekirdek ailede dünyaya gelir. Kimlik bireye ba l d r. Çocuk, ben kavram na dayal dü ünmeyi ö renir. Akl ndan geçeni söylemek dürüst bir ki inin özelli idir. Dü ük içerikli ileti im. veren-i çi ili kileri sözle me ve kar l kl ç kara dayan r. e alma ve terfi yetenek ve kurallara göredir. Görev ili kilerden önce gelir. Örgütlerde psikoloji ili kisi. 3. B LG PAYLA IMI VE ÜÇ FAKTÖR nsanlar geni ailede dünyaya gelirler. Kimlik, ki inin ait oldu u toplumsal gruba ba l d r. Çocuk, biz kavram na dayal dü ünmeyi ö renir. Uyum ön planda tutulur, çat madan kaç n l r. Yüksek içerikli ileti im. E itimin amac, bir eyin nas l yap laca n ö renmektir. veren-i çi ili kileri ahlaki temellere dayan r. e alma ve terfi, i çinin içinde yer ald gruba göredir. li kiler görevden önce gelir. Örgütlerde ç kar ili kisi. Kaynak. ( i man, 2002) Ö renen örgüt kavram n n disiplinleri olarak belirtilrni sistem dü üncesi, ki isel hakimiyet, zihni modeller, payla lan vizyon ve tak m halinde ö renme kavramlar her örgütte farkl düzeylerde mevcuttur (Senge, 2005). Çünkü teknolojinin h zla artt, küresel ileti im a n n kuruldu u dünyam zda, yeniliklerin ve de i ikliklerin takipçisi olmayan, ö renilmesi gerekenleri ö renemeyen örgütlerin, örgüt ekosistemi içerisinde ya amas veya ya am n sürdürmesi mümkün de ildir. Bu yüzden bu çal mada, her örgütte belirli bir düzeyde bu be disiplinin olmas gereklili i savunularak bilgi payla m nda önemli olan üç faktörden bahsedilmektedir (Tablo 2e bak n z) Tablo 2. Bilgi Payla ma Süreci. 5 Disiplin Temeli ve 3 Faktör B LG PAYLA IMI Payla ma Niyeti in Bilgi Düzeyi Kültürel Etki Sistem Dü üncesi Ki isel Hakimiyet Zihni Modeller Payla lan Vizyon Olu turma Tak m Halinde Ö renme 192

4 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran B LG PAYLA IMI VE KÜLTÜREL ETK Bireyselci ve Kolektivist kültür bak aç s örgütlerin birle mesine, çal ma süreçlerine ve bu süreç sonunda elde ettikleri performanslar na etki etmektedir. (Sosik ve Jong, 2002) Özellikle bireyselci ve kolektivist kültürler incelenmektedir. Çünkü bu kültürler do rudan ulusal s n rlar içerisinde örgütlerin kendilerini konumland rmalar nda önemli rol oynamaktad r. Kolektivist kültürlerde (Örne in Türkiye) örgüt içi üyelerin payla t klar de erler ve normlar, ortak amaçlar vard r. Sonucunda ise herkese fayda getiren bir ili ki söz konusudur. Bireyselci ülkelerde ise (Örne in Amerika), ben kavram otonomi, ki isel özgürlük, bireysel ç karlar n üstünlü ü anlam nda gelerek örgüt içinde adeta tek ki ilik gruplar olu mas na neden olur (Ancona, 1987). Kolektivist kültürlerdeki örgütler daha uzun vadeli bir bak aç s na sahipken, bireyselci kültürler ise k sa vadeli bir bak aç s na sahip, geçmi ve içinde bulunulan günü kar la t rarak sadece o an n ihtiyaç doyumuna önem vermektedir (Sosik ve Jong, 2002). Kültürün bilgi payla m üzerindeki etkisi yads namaz bir gerçektir. Özellikle do u-bat sentezi çerçevesinde incelenen ülkeler aras ndaki farklar de erlendirildi inde, ülkeler içinde yer alan örgütlerin yönetim anlay lar ve bu anlay lar n çal anlar ya da örgüt üyeleri üzerinde ki etkileri kültürel de erler arac l yla olu maktad r (Kulkarni vd., 2010). Bu nedenden dolay, üç temel faktörden biri olan kültürel etkinin hem yönetim anlay hem de bu yönetim anlay n n getirdi i örgüt tasar m, bilgiyi payla acak bir ortam n olu turulmas nda önem arz etmektedir (Hofstede, 1984). 5. B LG PAYLA IMI VE N B LG DÜZEY Kültür, bilgi payla m nda gerek örgüt yönetim anlay n etkilemesi gerekse bilgi payla ma ortam n n olu turulmas nda önemli rol oynamas na ra men, örgüt içi bir i te ya da belirlenen bir amaca yönelik ilerlemelerde bilgi gereklili inin artmas ndan kaynaklanan ö renme çal malar n n fazlala mas, ayn zamanda ilerleme kaydedilen süreçte bilginin fark yaratmak aç s ndan önemli bir rol oynamas, toplumdan farkl kültür anlay a sahip örgütler olu turabilir. Hofstedenin yapt çal maya göre Türkiye, kolektivist kültür anlay na sahip bir ülkedir (Hofstede,2009). Ancak özellikle bilgi düzeyinin yüksek derecede gereklilik göstedi i akademik ortamda kolektivist kültür anlay ndansa bireyselci kültür anlay na sahip bir yap n n oldu u öngörülmektedir (Mittal, 2008). Çünkü Akademisyenlik, yaln z zaman geçirmeyi gerektiren, bilgi üretimin en yüksek ve verimli düzeyde oldu u bir meslektir. Bu amaçla, yüksek düzeyde bilgi gerektiren i lerde örgüt içi ileti imler genellikle bilgiyi saklama ve daha çok örtük bilgiye sahip olma e ilimi eklindedir. Kolektivistik kültür anlay na sahip ülkeler, üniversiteler gibi bireyselci kültür anlay n n yayg n oldu u örgütleri de içinde bar nd rabilmektedir. Bu da gösteriyor ki her ne kadar toplumun genel de erleri ve normlar n nda etkisiyle olu an bir kültür olsa da, baz örgütler çevreden bu yönde daha az etkilenerek bireyselci bir davran a yönelmektedir. Bilgi payla m n n ikinci önemli faktörü olan bilgi düzeyi, tüm anlat lanlar çerçevesinde payla mc bir kültür anlay n n olu mas nda büyük bir etkiye sahiptir. Daha az bilgi gerektiren i lerde, daha yüksek bilgi payla m görülebilir (Mittal, 2008). 6. B LG PAYLA IMI VE B LG Y PAYLA MA N YET Bahsedilen üç önemli faktörden ikisi olan kültürel etki ve i in gerektirdi i bilgi düzeyi kavramlar örgüt içerisindeki ki ilerdeki payla ma niyetini olu turmaktad r. Bu niyet çok olaca gibi az ya da hiç olmayabilir. Bu aç dan bakt m zda di er iki faktörün bir sonucu olarak da payla ma niyetini belirtebiliriz. Çünkü payla ma niyeti, bilgi payla m için bir dürtüdür. E er örgüt üyelerine bu dürtü verilebilirse, bilgi payla m n n yüksek düzeyde oldu u bir yap olu turulabilir (Foss vd., 2009). 7. SONUÇ Ö renen örgüt kavram n n büyük bir ideal oldu u ancak günümüzde tamamen böyle bir örgütün mevcut olmad bilinen bir gerçektir. Buna ra men, en az ndan örgütlerde bilgi payla m n n ve ö renmenin te vik edilmesi sürdürülebilir bir rekabet üstünlü ü olu turarak, ayn zamanda örgütün perfornans na da olumlu bir katk sa layacakt r. Yapt m z bu çal mada bilgi payla ma sürecine etki eden faktörler üzerinde yo unla larak, kolektivistik kültüre yak n bir toplumda bireyselci kültürün hakim oldu u örgütlerin bilgi payla ma süreçlerinden söz edilmeye çal lm t r. Özellikle kültürel etki ve i in bilgi gerektirdi i düzeye dikkat çekilmektedir. Yap lm akademik çal malarda genellikle bireyselci ve kolektivist kültür anlay na 193

5 R. Arslan, E. Ayd n, S. en, G. Ergin sahip ülkelerin örgüt davran lar incelenmi ; ancak çal mam zda bahsedilen üç faktöre ço unlukla de inilmemi tir. Yapt m z bu çal ma, üç faktörle s n rland r lm t r. Ancak eklenebilecek bir çok faktörde mevcuttur. Bunun için gelecek çal malarda farkl faktörlerin bilgi payla m na etkisi incelenmeli, veri analizleri yap larak olu turulan makalelerde net bir ekilde kan tlanmal d r. KAYNAKÇA Ancona, D. G. (1987). Groups In Organizations. Extending Laboratory Models. Group Processes and Intergroup Relations, Atak, M., & Atik,. (2007). Örgütlerde Sürekli E itimin Önemi Ve Ö renen Örgüt Olu turma Sürecine Etkisi. Havac l k Ve Uzay Teknolojileri Dergisi, 3 (1), Choi, S. Y., Lee, H., & Yoo, Y. (2010). The Impact Of Information Technology And Transactive Memory Systems On Knowledge Sharing, Application, And Team Performance. A Field Study. MIS Quarterly, 34 (4), Foss, N. J., Minbaeva, D. B., Pedersen, T., & Reinholt, M. (2009). Encouraging Knowledge Sharing Among Employees. How Job Design Matters. Human Resource Management, 48 (6), Fujimoto, Y., & Hartel, C. E. (2006). A Self-Represantation Analysis of Effects of Individulialist- Collectivist Interactions Within Organizations in Individualistic Cultures. Cross Culturel Management. An International Journal, 13 (3), s Fujimoto, Y., & Hartel, C. E. (2004). Culturally Specific Prejudices. Interpersonal Prejudices Of Individulist And Intergroup Prejudices. Cross Cultural Managment. An International Journal, 11 (3), s Garavan, T. (1997). The Learning Organization. A Review And Evaluation. The Learning Organization, 4 (1), Gersic, C. J., & Hackman, J. (1990). Habitual Routines In Task-Performing Groups. Organizational Behavior and Human Decision Processes (47), Gordon, J. R. (1993). A Diagnostic Approach To Organizational Behavior 4. Edition. A.B.D. Allyn and Bacon. Grant, R. (1996). Toward A Knowledge-Based Theory Of The Firm. Strategic Management Journal (17), Grieves, J. (2008). Why We Should Abandon The Idea Of The Learning Organization. The Learning Organization, 15 (6), Hofstede, G. (2009) , 2011 tarihinde http.// adresinden al nd Hofstede, G. (1984). Cultural Dimensions In Management and Planning. Asia Pasific Journal of Management, 1, Kulkarni, S. P., Hudson, T., Ramamoorthy, N., Marchev, A., Kondakova, P. G., & Gorskov, V. (2010). Dimensions Of Individualism-Collectivism. A Comparative Study Of Five Cultures. Current Issues of Business and Law, 5, Michailova, S., & Hutchings, K. (2006). National Cultural Influences On Knowledge Sharing. A Comparison Of China And Russia. Journal Of Management Studies, 43 (3), Migliore, L. A. (2011). Relationship Between Big Five Personality Traits and Hofstede's Cultural Dimensions. Cross Cultural Management, 18 (1), s Mittal, M. (2008). Personal Knowledge Management. A Study Of Knowledge Behaviour Of Academicians. Journal of Information & Knowledge Management, 7 (2), Newstrom, J. W., & Davis, K. (1997). Organizational Behaviour Human Behavior At Work 10. Edition. New Delhi. McGraw-Hill Companies, Inc. 194

6 XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, Haziran 2011 Phillips, B. T. (2003). A Four-Level Learning Organization Bencmark Implementation Model. The Learning Organization, 10 (2), Senge, P. (2005). Be inci Disiplin. Yap Kredi Yay nlar. Sosik, J. J., & Jong, D. I. (2002). Work Group Characteristics And Performance In Collectivistic and Individualistic Cultures. The Journal of Social Psychology, 142 (1), Sun, T., Horn, M., & Merritt, D. (2004). Values and Lifestyles of Individulists and Collectivists. A Study On Chinese, Japanese, British and US Consumers. Journal of Consumer Marketing, 21 (5), s i man, M. (2002). Örgütler ve Kültürler. Ankara. Pegem Yay nc l k. Wang, D., Su, Z., & Yang, D. (2011). Organizational Culture and Knowledge Creation Capability. Journal of Knowledge Management, 15 (3), s