ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

Transkript

1 ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ T.C. Efeler Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayını KASIM 2014

2 ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ Hazırlayan Ramazan KAYRAK Psikolog T.C. Efeler Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayın 2 KASIM 2014

3 M.MESUT ÖZAKCAN T.C. EFELER BELEDİYE BAŞKANI SUNUŞ Ülkemizin nüfusunun % 10 unu oluşturan engelli yurttaşlarımızın sorunlarının çözülmesi, yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve bunun için doğru politikalar, kalıcı çözümler üretmek hepimizin ortak sorumluluğudur. Efeler Belediyesi olarak misyonumuzda belirttiğimiz gibi, Toplumcu Belediyecilik anlayışının gereği olarak Katılımcı ilkemiz doğrultusunda engellilere kaliteli bir kentte yaşam sürdürebilmeleri, kendine yeterli, üretken bağımsız bireyler haline gelmeleri ve buna uygun hizmetler sunulması amaçlanmaktadır. Sunmakta olduğumuz hizmetlerin başında, engelliler alanında faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerinin desteklenmesi gelmektedir. Bu nedenle Efeler Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü tarafından hazırlanmış olan bu kitapçık engelli yurttaşlarımıza yönelik bir adım olarak daha güçlü bir toplum bilincine katkıda bulunmaya yardımcı olmayı amaçlamıştır Bu kitapçığın herkese yardımcı olması dileğiyle 1

4 ÖN SÖZ Dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi, ülkemizde de engelli bireylerin bulundukları konum ve yaşam standartları, en önemli toplumsal sorunlardan birisidir. Bilindiği gibi dünya nüfusunun yaklaşık %11 i ( milyon kişi) ülkemiz insanlarının ise yaklaşık %13 ü (9 milyona yakın insan) engelli bireylerden oluşmaktadır. Genel nüfus içinde engellilik oranı erkeklerde %11,10 iken, kadınlarda % 13,45 tir.ege bölgesinde engellilik oranı ise %11,86 dır. Ülkemizde bulunan yaklaşık 9 milyon engelliden ancak 350 bin kadarına özel eğitim ve rehabilite hizmeti verilebilmektedir. Evde bakım, engelli maaşı, iş ve rehabilite hizmetleri gibi olanaklardan yararlananların toplamı ise 670 bin dolayındadır. 9 milyon engelliden ne yazık ki ancak %7,2 sine ulaşılabilmiştir. Bu oranın ne kadar yetersiz olduğu, açıkça ortadadır. Engellilerle birlikte yaşayan anne baba ve eğitimcilerin, engelli bireyin özellikleri, kapasitesi ve sorunları konusunda bilinçli, bilgili ve donanımlı olmaları son derece önemlidir. Çünkü bilgi çağımızın en önemli gücüdür. Engelli bireyi eğitmek, yaşam koşullarını iyileştirmek, kendi kendine yetebilirliğini arttırmak, onu üretken ve verimli kılabilmek için, daha çok çabaya ve özel alan çalışmalarına gerek duyulmaktadır. Bu kitapçık, engelli çocuğu olan anne babalar ve onlarla birlikte çalışan eğitimcilerin yararlanabilmesi amacıyla temel bilgileri içeren bir kılavuz niteliğinde hazırlanmıştır. Yaşamı birlikte paylaşabilmek ve engelsiz kılabilmek umuduyla Ramazan KAYRAK Psikolog 2

5 ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ Bu çocukların tümü için geçerli olabilecek özelliklerden söz edilemez. Ancak yine de sıklıkla gözlenen bazı ortak özelliklerden söz etmek mümkündür. Öğrenme : Öğrenme yetenekleri, yaşıtlarının gerisindedir. Zihinsel işlevlerde gerilik ve uyumsuz davranışlar, en belirgin özellikleridir. Dikkat Yetenekleri : Dikkatleri dağınık ve kısa sürelidir. Bu durum, öğrenme verimini olumsuz etkilemektedir. Anımsama Yetenekleri : Genellikle kısa süreli bellekteki bilgileri uzun süreli belleğe aktarmada sıkıntı yaşarlar. Ancak uzun süreli bellekte, bir sorun yaşamazlar. İyice öğrendiği bir bilgiyi, uzun süre anımsayabilirler. Akademik Başarı : Akademik başarı becerileri, yaşıtlarının gerisindedir. Özellikle okumada ve okuduğunu anlamada belirgin bir başarısızlık görülmektedir. Dil ve Konuşma : Dil ve konuşma gelişimlerinde gecikme, ilk basamaklarda takılma sorunu yaşarlar. Mesleki Uyum ve Başarı : Hafif düzey zihinsel engelli bireyler, yoğun beceri gerektirmeyen veya karmaşık işlemi olmayan bir işte çalışabilirler.iş ortamı ya da mesleklerine uyum sağlayabilirler. Ülkemizde, bu çocukların yaklaşık 3 te 1 inin bir işte çalıştıkları saptanmıştır. Orta ve ağır düzeyde zihinsel engellilerin bir meslek edinmeleri daha güçtür. Bu çocuklar ancak başkalarının rehberliği ve denetiminde ( korumalı iş yeri) çalışabilmektedir. Kişilik ve Sosyal Özellikleri : Geçmişte yaşadıkları başarısızlıklardan dolayı saygılı, yoğun yetersizlik ve engelleme duygusu içindedirler. Özgüvenleri azdır ve kendilerini ifade etmede zorlanırlar. Bu çocuklarda kişilik ve sosyal sorunlara daha sıklıkla rastlanmaktadır. 3

6 ZİHİNSEL ENGELLİLERİN EĞİTİMİ Zeka Bölümü Puanları Zeka Düzeyi Gidebileceği Eğitim Kurumu Normal Zeka Normal Sınıfta Eğitim Sınır Zeka ( Ağır Öğrenir ) Normal Sınıfta Eğitim Hafif Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Kaynaştırma Eğitimi - Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Özel Eğitim Sınıfı veya Kaynaştırma Eğitimi - Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Ağır Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği Eğitim Uygulama Okulu - Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi 19-0 Çok Ağır Düzeyde Zihinsel Engelli Klinik Bakım - Evde Bakım Hafif Düzey Zihinsel Engellilerin ( Eğitilebilirlerin ) Eğitimi : I. Görünüşte diğer çocuklardan hiçbir farklılık göstermezler. Bu nedenle çoğu kez okulun ilk yıllarında fark edilirler. Zihinsel engelli çocuk gelişemez çocuk değildir. Yaşıtlarının gelişim özelliklerini geriden izleyen çocuktur. Hafif zihinsel engellilerin normal diğer yaşıtlarıyla birlikte aynı ortamda eğitim almalarına KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ denir. Kaynaştırma eğitiminin amacı, yetersizliği olan çocuğu diğerlerinin düzeyine getirmek değil; onun yetenek, ilgi ve kapasitesini en iyi şekilde kullanarak yaşamını kolaylaştırmaktır. Zihinsel engelliklerin % 90 nını hafif zihinsel engelliler ( eğitilebilirler ) oluşturmaktadır. 4

7 KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNDEKİ HAFİF ZİHİNSEL ENGELLİLERİN ÖZELLİKLERİ Tanı ( Teşhis) Nasıl Konulur, Nasıl Karar Verilir? Rehberlik ve araştırma merkezinde veya uzmanlaşmış psikolog, özel eğitim uzmanlarınca uygulanacak bireysel ve grup zekâ testleri ve uyumsal davranış ölçeği sonuçlarına göre Okula başladıklarında, okuma-yazma ve aritmetiğe hazır değildirler. Zekâ yaşları takvim yaşının gerisindedir. Örneğin; 8 hatta 11 yaşına kadar okuma-yazma veya aritmetiği öğrenemezler. Zihinsel gelişim hızları, yaşıtlarının yarısı veya dörtte biri oranına eşittir. Örneğin; 4-5. sınıftakilerin, henüz 1. veya 2. sınıf düzeyinde okuma yazma becerisi kazandıkları görülmektedir. Dikkatleri kısa ve dağınıktır. Sürekli teşvik ve destek ister. Okul Döneminde Başlıca Belirtiler, Nelerdir? Konuşmaya çoğunlukla geç başlamışlardır ve yaşıtlarıyla anlaşmada güçlük çekerler. Kendinden küçüklerle oynamayı ve ilişkiler kurmayı severler. Kolay yorulur ve bir işin sonunu getirmede zorlanırlar. Yeni durumlardan hoşlanmazlar, uyum sağlamada zorlanır ve grup çalışmaları zayıftır. Edindiği bilgileri bazen aktarmakta (transferde) zorlanır. Somut şeyleri daha çabuk ve kolay öğrenirler. Soyut şeyleri çok geç ve güç öğrenirler. Gördüğü ve öğrendiği şeyleri çabuk unuturlar ve kısa süreli bellekleri zayıftır. 5

8 Geç ve güç dostluk kurarlar. Aşırı duyarlı, çabuk incinen ve pasif saldırgan özelliktedirler. Kendilerine güvenleri azdır, bağımsız davranıştan çekinirler. Çekingen, içe dönük ve endişelidirler. Kendilerini ve duygu-düşüncelerini ifade etmekte zorlanır ve birçok bozukluk gösterirler.( Kızgınlık, kırıp-dökmek, öfke nöbetleri gibi ) Zaman zaman aşırı duyarsız ve başkalarına ilgisiz ve saygısız olabilirler. El-göz koordinasyonu ve hareketliliğinde zorlanırlar. İlgileri kısa sürelidir. Gelecekle değil, yakın zamanla ilgilenirler. Sorumluluk almaktan çekinirler ve başkalarınca yönlendirilmek isterler. Zaman kavramını geç ve güç kavrarlar. Büyük ve küçük kaslarını kullanma becerileri, yaşıtlarının gerisindedir. Sık sık hastalanırlar. Öz bakım becerileri yeterli düzeyde değildir. Yersiz korku ve endişeleri olabilir. Dikkat Çekici Başka Özellikleri Nelerdir? Oyun kurmada ve kurallara uymada zorlanırlar. Bencildirler. Genelde durgundurlar. Bedensel gelişimleri yaşıtlarının gerisinde olabilir. Algılama, kavram ve tepkileri, ifade edici dilleri sınırlı ve basittir. Kendi başlarına bir şey yapma ve sürdürme isteği duymazlar. Yürüme, koşma, durma, oturma ve dengede bozukluk görülebilir 6

9 Neleri Yapabilirler ( kapasiteleri )? Kendi bakımlarını yapabilirler. Bisiklet, paten vb. gibi araçları kullanabilirler. Okuma-yazma ve aritmetik işlemlerden toplama, çıkarma ve sınırlı düzeyde çarpma öğrenebilirler. Kent içinde ulaşım araçlarından yararlanabilirler. Telefon ve yazılı diğer araçları kullanabilirler. Toplumsal kuralları öğrenir ve uyumlu bir yaşam sürdürebilirler sınıf düzeyinde akademik becerilere ulaşabilirler (en fazla) Karmaşık beceri gerektirmeyen birçok işte çalışabilir ve meslek edinebilirler. Bir işi önce parça parça, sonra bütün olarak öğrenirler. Özellikle beden gücü gerektiren işlerden hoşlanırlar. Parayı kullanmayı ve kendi başlarına alışveriş yapmayı öğrenebilirler. Saati okumayı ve zaman kavramını öğrenebilirler. Maddi ve somut işlemlerden hoşlanırlar. Tekdüze ve basit işlerden hoşlanırlar. Yavaş düşünüp yavaş kavradıkları için sözel değil, uygulayarak öğrenmeyi severler. İşlerine oldukça bağlı ve disiplinli çalışırlar. Başardıklarında gurur duyarlar ve daha başarılı olmak isterler. Neleri Yapamaz veya Yapmada Zorlanırlar? Yardımsız bir kentten diğerine gidemezler. Soyut ve felsefi kavramları öğrenmede zorlanırlar. Eğitimde sık sık tekrara gereksinim duyarlar. Toplama-çıkarma ve sınırlı düzeyde çarpma öğrenebilmelerine karşın bölme işlemini öğrenmeleri çoğunlukla beklenmez. Yüksek beceri gerektiren, karmaşık işlerde çalışamazlar. Bankacılık olanaklarından yararlanmada zorlanırlar. Yoğun dikkat ve yüksek risk taşıyan işlerde başarılı olamazlar. 7

10 Karmaşık planlama ve beceri gerektiren etkinlikleri gerçekleştiremezler. Başarısız olduklarında her an güvenlerini yitirip, geri adım atabilirler. KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNİN ÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ Kaynaştırma Eğitimi Nedir? Yetersizliği veya özel eğitime gereksinimi olan öğrencilerin yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte, aynı kurumda eğitim almalarına KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ denir. Kaynaştırma Eğitiminin Amacı Nedir? Bu eğitimin amacı, yetersizliği olan çocuğu, diğer normal çocukların düzeyine çıkarmak değil; engelli çocuğun kapasitesini ulaşabileceği en üst düzeye çıkarmak ve gelecekteki yaşantısını en verimli hale getirebilmektir. Kaynaştırma Eğitimine Kimler Alınmalıdır? Uzmanlarca tanısı konulmuş, hafif ve orta düzeyde zihinsel yetersizliği sorunu olan çocuklar, kaynaştırma eğitimine alınmalıdır. Kaynaştırma Eğitimi, Hangi Yaş ve Sınıfları Kapsar? aylık, özel yetersizliği olan çocukların okul öncesi eğitimi zorunludur. Okul öncesi dönemde öncelik kaynaştırma eğitimidir. Ayrıca özel eğitim sınıfları da açılabilir. RAM Raporu ve velisinin onayı doğrultusunda, eylül ayı sonu baz alınarak okul öncesi eğitimi 78 aya kadar uzatılabilir. Özel çocuklar için zorunlu eğitim, okul öncesi dönemde başlayıp, orta öğretim süresi sonuna dek uzanır. (12.sınıfın sonuna kadar) İlkokul ve ortaokul ( 1-4. sınıf ve 5-8. sınıf ) programını bitirenler, durumlarına göre genel / meslek / teknik liselere yönlendirilirler. İlkokul ve ortaokulu tamamlayamayanlar, açık öğretim ortaokuluna devam ederler, yaş sınırı aranmaz. 8

11 Okullarda, bir sınıfta en fazla 2 öğrenci olacak şekilde eşit olarak dağılımı yapılır. Okul öncesi sınıflarda: Sınıf Mevcutları 1 özel öğrenci varsa, mevcut 20 2 özel öğrenci varsa, mevcut 10 olarak düzenlenir. b ) İlköğretim sınıflarında: 1 özel öğrenci varsa mevcut 35, 2 özel öğrenci varsa mevcut 25 olarak düzenlenir. c ) Özel eğitim sınıflarının mevcudu şöyledir: Okul öncesi ve ilköğretimde en çok 10öğrenci Otistik çocuklardan oluşuyorsa en çok 4 öğrenci. Öğrencinin Başarısını Değerlendirme Öğrenci,normal öğrencilerle kaynaştırma eğitimine devam ediyorsa, bu sınıfın müfredatına göre değerlendirme yapılır. Ancak değerlendirmelerde BEP ( Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı ) dikkate alınır. Sınav, ödev ve etkinliklerde bazı özel hak veya düzenlemelerden yararlanırlar. KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNDE NELER DİKKATE ALINMALIDIR? Her kaynaştırma öğrencisi için ayrı bir bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP ) hazırlanmalıdır. Kaynaştırma öğrencileri sınıflara dağıtılırken; o sınıf için tek bir yetersizlik türüne göre yerleştirme yapılmalıdır. Çocuklara başarabilecekleri görevler verilmeli ve başarısı ödüllendirilmelidir. Çocuklar başarısız oldukları noktada bırakılmamalı, gerekli destek ve yardım sağlanmalıdır. Her aşamada çocuğu güdüleyici, teşvik edici sözler kullanılmalı, kendilerine güvenleri arttırılmalıdır. Yetersizliği ve sorunu ne olursa olsun, durumu olduğu gibi kabul ederek, çocuğun kişilik özelliklerine saygı gösterilmelidir. 9

12 Çocuğun aynı sınıfta birlikte olacağı sınıf arkadaşları durumdan haberdar edilmeli, olumlu tutum ve davranışlar göstererek, yardımcı olmaları sağlanmalıdır. Sık sık gerekli tekrar ve özetlemelere gidilerek, öğrenme pekiştirilmelidir. Kaynaştırma öğrencileri sözel öğrenmede başarısız olurlar. Bu nedenle, yaparak ve yaşayarak öğrenme tekniği kullanılmalıdır. Derslerde öğrenciyle sürekli göz teması kurulmalı, olumsuz yönlerden çok olumlu yönleri ön plana çıkarılmalı, cezadan çok ödül yöntemi kullanılmalı, çocuğa geri bildirimler verilmeli, çocuk ve aile gelinen düzey hakkında sık sık bilgilendirilmelidir. Kaynaştırmada 1. kademe için gülümseme, ilgi gösterme, yanına oturma, alkışlattırma gibi sosyal pekiştireçler; 2. kademe için de not verme, kitap, pul, yıldız gibi sembol pekiştireçler kullanılmalıdır. ZİHİNSEL ENGELLİLERİN EĞİTİMİ HANGİ DÜZEYDE OLMADIR? A ) Hafif Düzeyde Zihinsel Engelliler İçin: Hafif düzeyde zihinsel engelli çocuklara, normal ve özel sınıflarda okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise düzeyinde eğitim sağlanmaktadır. 1 ) Okul Öncesi Eğitimde Bu dönemde çocuğa ( 4-6 yaş ) ileride akademik öğrenmeler için gerekli olacak hazırlık becerileri kazandırılmalıdır. Bu Beceriler: Sessiz biçimde oturma ve öğretmeni izleme / verilen emirleri yerine getirme / işitsel ve görsel uyaranları ayırt etme / dil gelişimi / kaba ve küçük kas becerileri ( kalem tutuma, makasla kesme vb. ) / öz bakım becerileri / ( el-yüz yıkama, ayakkabı giyme-bağlama, düğme-fermuar açma vb. ) / grup içinde ilişkide bulunma ve uyum sağlama 2 ) İlkokul Devresi ( 1-4 sınıf ) Çocuğun durumuna göre BEP ( Bireyselleştirilmiş eğitim programı ) hazırlanmalıdır. Bu dönem çocukları 6-10 yaş olmasına karşın, zeka yaşları 4-6 düzeyinde olmaktadır.bu nedenle uygulanacak eğitim programı, normal çocukların okul öncesi eğitim programı düzeyinde olmalı ve yine akademik hazırlık çalışmalarına devam edilmelidir. Bu devrede akademik çalışmalara ne ölçüde yer verileceği, çocuğun durumuna göre değişmektedir. Ancak bu dönemde sosyal becerilere daha çok önem verilmesi daha yararlı olacaktır. 10

13 3 ) Ortaokul Devresi ( 5-8. Sınıf ) Bu dönemde okullarda akademik çalışmaların yoğunluk kazanması ve bu çalışmaların daha ileri düzeyde zihinsel işlev gerektirmesi, hafif düzey zihinsel engelli çocukların daha kolay ayırt edilmelerini sağlamaktadır. Ortaokul devresi eğitim programlarında çocuğun BEP ine uygun sosyalkişisel-fiziksel çevresini tanıması ve uyumu, işlevsel akademik beceriler (okuma-yazma-aritmetik kazanması hedeflenmelidir. İşlevsel Akademik Beceri Çalışmaları: Telefonu kullanma / gazete okuma / Sokak ve yön tabelalarını okuma / para hesabı ve parayla alışveriş / uzunluk-ağırlık ölçülerini tanıma gibi günlük yaşama uyumu sağlayıcı bilgi ve becerileri içermelidir. Bunun yanında akademik hazırlık çalışmalarına da yer verilmelidir. 4 ) Lise Devresi ( Sınıf ) Bu çocuklara geçmişte ilkokul düzeyinde sağlanan eğitim olanakları, günümüzde ortaokul ve lise düzeyine kadar ulaşmıştır. Bu dönemde akademik hazırlık çalışmaları azalırken, işlevsel akademik becerilere ve sosyal-iş becerilerine yönelik çalışmalar ağırlık kazanmalıdır Günümüzün iş kolları daha fazla beceri isteyen, daha karmaşık bir özellik göstermektedir. Bu da zihinsel engelli çocukların iş eğitiminden geçmelerini gerekli kılmaktadır. Bu yüzden ortaokul ve lise sınıflarında iş eğitim programına yer verilmesi son derece önemlidir. İş eğitimi programı, sırasıyla şunları içermelidir: a ) İş kolları ve gerekli beceriler konusunda çocuğu bilgilendirmek b ) Farklı işlerde çalıştırarak çocuğun yetenek ve ilgi alanını belirlemek c ) İlgi duyduğu ve yetenekli oluğu alanda çocuğa gerekli iş becerilerini kazandırmak d ) İş yerinde karşılaşabileceği sorularda yardımcı olmak veya daha ileri iş eğitimi sağlamak. B ) Orta Düzeyde Zihinsel Engeliler İçin : Orta düzeyde zihinsel engelli çocuklara verilen eğitim, hafif düzeyde zihinsel engelli çocuklara verilen eğitime benzer özellikler göstermektedir. Bu çocukların eğitim programlarında akademik beceri çalışmalarına daha az zaman ayrılmalı; çocuğun sosyal çevresine uyumu ile günlük yaşam ve iş becerilerini geliştirici çalışmalara ağırlık verilmelidir. 11

14 Orta düzeyde zihinsel engelli çocuklara, okul öncesi sınıflar ile ilk ve ortaokul sınıfları düzeyinde eğitim olanakları sağlanmaktadır. Bu eğitim, genellikle özel sınıf, özel eğitim ve rehabilitasyon,özel eğitim okulu ve korumalı iş yerlerinde verilmelidir. 1 ) Okul Öncesi Sınıflar Bu dönemde, aile eğitimi önemli bir yer tutmaktadır. Böylece ailenin eğitime etkin bir şekilde destek olması amaçlanmaktadır. Bu dönemdeki eğitimin amacı, çocuğun düzey ve kapasitesinin arttırılmasıdır. 2 ) İlkokul ve Ortaokul Sınıfları Bu dönemdeki eğitim, orta düzeydeki zihinsel engelli çocukların günlük yaşamı ve işle ilgili becerilerini geliştirmek, mümkün olduğunca bağımsız olmalarını sağlamaya yönelik olmalıdır. Bu çocukların eğitiminde işlevsel akademik becerilere de yer verilmeli, ancak özellikle ilkokul sınıfında iş öncesi eğitimine, ortaokul sınıflarında ise iş eğitimine daha fazla önem gösterilmelidir. Bunların dışında orta düzeyde zihinsel engelli çocukların iş eğitimlerini gerçekleştirmek için düzenlenmiş, eğitim ağırlıklı iş yerleri yani korumalı işyerleri de söz konusudur. Başka bir uygulama örneği de okul-yarı zamanlı işyeri çalışma programıdır. Genellikle ilkokulun ileri sınıflarında uygulanan bu program, çocuk bir yandan iş eğitiminden yararlanırken, bir yandan da gerçek bir işyerine yerleştirilmektedir. Böylece verilen eğitimin sonucu ve verimi adım adım izlenebilmektedir. C ) Ağır ve Çok Ağır Düzeyde Zihinsel Engelliler İçin : Geçmişte bu çocukların eğitimi hep göz ardı edilmiştir. Son yıllarda bu çocuklara da özel eğitim olanakları sağlanmaktadır. Ağır düzeyde zihinsel engelli çocuklar, özel gündüzlü ya da yatılı okullardan veya özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerinden, hatta özel eğitim sınıflarından yararlanmaktadırlar. Bu çocukların eğitiminde daha çok öz bakım, dil ve hareket (ince ve kaba motor) geliştirici çalışmalar yapılmalıdır. Günlük uyum işlevlerinde 24 saat geri olarak nitelendirilen bu çocuklarda, ağır derecede olumsuz davranışlar oldukça yaygındır. Bu uyumsuz davranışların başında el çırpma, gözleri ovuşturma, sallanma, saçını çekme, kafasına vurma, giyeceklerini yırtma gibi zararlı ve basmakalıp davranışlar gelmektedir. Eğitimin amacı, öz bakım becerilerini geliştirmek ve zararlı basmakalıp davranışları yok etmek veya azaltmak olmalıdır. 12

15 ANNE BABA ve EĞİTİMCİLERE ÖNERİLER Zihinsel engelli çocuk, akranlarına göre daha sınırlı öğrenme ve gelişim özellikleri gösterir. Akranlarını geriden izler ve özel destek ve eğitime gereksinim duyar. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar, Yaşıtlarının ortalama % 40 kapasitesine sahiptir. Uygun eğitim ve özel destekle en çok yaş düzeyinde (3. 4. sınıf düzeyinde) akademik becerilere ulaşabilirler. Örneğin akranlarının 1.sınıfta 4 5 ayda öğrendiği bilgi ve becerilere, ancak 4 5 yılda ulaşabilirler. Bu nedenle aceleci, zorlayıcı olunmaması gerekir. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar, normal eğitim sınıflarından çok, bireysel özel eğitim çalışmalarıyla yol alabilirler. Sabırlı, anlayışlı ve ödüllendirici olunmalıdır. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar için mutlaka BEP hazırlanmalı ve BEP te hedeflenen amaçlar doğrultusunda çalışma yapılmalıdır. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar sınıfın en önünde oturtulmalı, kısa süreli özel çalışmalar yapılmalı ve daha kısa özel ödevler verilmelidir. Ayrıca bu çocuklar için yazılı sınavlardan çok, kısa süreli sık sık sözlü sınavlar yapılmalıdır. Yabancı dil dersinden ve mümkünse bitişik el yazısından muaf tutulmalıdır. Okul başarıları BEP te belirlenen amaçlar ölçüt alınarak, özel olarak değerlendirilmelidir. Kaynaştırma eğitimi yoluyla bu çocukların sınıfta kalmaksızın, 12. sınıfın sonunda bir lise diploması alması ve bir iş güç sahibi olabilmesi sağlanmalıdır. Hafif düzeyde zihinsel engelli çocuklar, ilkokul sınıf düzeyinde bilgi ve beceriye ulaşabilmekte ve basit, dikkat gerektirmeyen, kaba beden gücüne dayalı mesleklerde başarıyla çalışabilmektedir. Desteğe gerek duymadan ya da çok az destekle yaşamlarını sürdürebilirler. 13

16 Hafif düzeyde zihinsel engelli çocuklar, ilgi yetenek ve sınırlılıkları ile dikkat dağınıklığı da dikkate alınarak, hesap kitap gerektirmeyen uygun iş ve mesleklere yönlendirilmelidir. Okula ve bunun yanında özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerine aksatmadan devam etmeleri sağlanmalıdır. Bu çocuklar için hem okul hem de özel eğitimin kesintisiz sürdürülmesi son derece önemli ve yararlıdır. Engelli çocuklar için verilen RAM raporu, çocuğun adeta sigortasıdır. RAM raporu, yalnızca özel eğitim için değil, aynı zamanda okuldaki kaynaştırma eğitimi haklarını güvence altına almaktadır. Bu raporun ara verilmeden, 12. sınıfın sonuna dek alınması son derece önemlidir. Zihinsel engelli çocuklarda özellikle ergenlik döneminde davranış ve uyum bozuklukları artabilir. Bu dönemde uzmanlarla iş birliğine gitmek ve gerektiğinde ilaç tedavisinden yararlanmak gerekebilir. Orta düzeyde zihinsel engelli bireyler için kaynaştırma eğitiminden çok, özel eğitim sınıfları ve özel eğitim rehabilite hizmetleri önerilmektedir. Orta düzeyde zihinsel engelli çocuklar, yaşıtlarının %20-25 kapasitesine, yani en çok 7 8 yaş düzeyinde bir zeka düzeyine ulaşabilmektedir. Bu çocukların okuma yazma, matematik gibi akademik becerileri öğrenmesi, son derece sınırlıdır. Bazı işaret, sayı ve sözcükleri öğrenmeleri mümkündür. Orta düzeyde zihinsel engelli çocuklar, basit ve mekanik (paketleme, taşıma, yapıştırma, sökme, takma gibi) işleri öğrenip başarıyla çalışabilirler. Bu çocukların eğitimlerinde akademik becerilerden çok, günlük yaşam ve sosyal beceriler ile iş eğitimi hedeflenmelidir. Ağır düzeyde zihinsel engelli çocuklar ise, yaşıtlarının %10 15 kapasitesine (3 5 yaş düzeyine) ulaşabilirler. Yürüme, hareket etme gibi motor becerilerde veya dil konuşma gelişiminde önemli bir gecikme de görülebilir. Bu çocukların eğitimlerinde akademik beceriler (okuma yazma matematik vb.) kazanmaları beklenmemektedir. Ağır düzeyde zihinsel engelli çocuklara, özbakım becerileri, kendini tehlikelerden koruma, iletişim kurma, kendini ifade edebilme, basit kurallar ile çok basit iş becerileri gibi sınırlı beceriler öğretilebilir. 14

17 Zihinsel engel, zamanla geçen veya normale dönen bir durum değildir. Yaşam boyu kendi yaşının gerisinde bir zeka düzeyine sahip birey olduğu unutulmamalıdır. Uzun çaba ve özel eğitim çalışmalarıyla sınırlı da olsa belirli bir düzeye ulaşabilirler. Bu nedenle zihinsel engelli bireylerin eğitimlerinde asla zorlayıcı ve aceleci olunmamalıdır. Son derece saf ve dürüsttürler. Kötü niyeti ve tehlikeleri algılamakta zorlanırlar. Bu nedenle aile yakınlarının gözetim ve denetiminde bulundurulmaları gerekebilir. Zihinsel engelli bireylerin mümkün olduğunca erken yaşta tanı konularak, özel eğitime yönlendirilmeleri son derece önemlidir. ÖNYARGI EN BÜYÜK ENGEL DİR 15

18 T.C. Efeler Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayını ÜCRETSİZDİR KASIM 2014